Inleiding
De onderstaande overheidsbalans geeft inzicht in het totaal van bezittingen, schulden en het vermogen van de centrale overheid, decentrale overheden en de socialeverzekeringsinstellingen als geheel. De activa (bezittingen) bestaan uit financiële activa, zoals uitgezette leningen, en niet-financiële activa, zoals wegen en gebouwen. De passivazijde van de balans bestaat uit de schulden en het vermogen van de overheid.
De overheidsbalans is een momentopname van het netto-vermogen van de overheid op een specifieke datum. Het netto-vermogen is het saldo van de bezittingen en schulden van de overheid. Toekomstige verplichtingen en rechten maken geen onderdeel uit van de balans. Daarmee ontbreken dus toekomstige belastingopbrengsten en AOW-verplichtingen op de overheidsbalans. De houdbaarheidsstudies van het Centraal Planbureau (CPB) houden daarentegen wel rekening met dergelijke toekomstige posten. Bij deze studies maakt het CPB gebruik van posten van de overheidsbalans.
Overheidsbalans 2021-2024
Tabel 5.1 omvat de overheidsbalans van de jaren 2021 tot en met 2024. Het vermogen van de overheid is het saldo van bezittingen en schulden. Bij een positief vermogen zijn de bezittingen groter dan de schulden. In de periode 2021 ‒ 2024 is het vermogenssaldo toegenomen met 135,5 miljard euro. De stijging in het vermogenssaldo komt voornamelijk door een toename van de waarde van de vaste activa (93,7 miljard euro) en een afname van de uitstaande schuldbewijzen aan de passivazijde (-34,0 miljard euro). Na de tabel volgt een korte toelichting op de verschillende posten op de overheidsbalans. In de Miljoenennota van 2020 is een uitgebreide toelichting op de overheidsbalans gepubliceerd.
Bedragen in miljoenen euro | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | |
|---|---|---|---|---|---|
Activa | 838.115 | 943.602 | 895.587 | 940.897 | |
Niet-financiele activa | 548.597 | 660.298 | 609.534 | 638.708 | |
Vaste activa | 487.761 | 531.315 | 555.589 | 581.480 | |
Voorraden | 2.782 | 5.391 | 5.109 | 5.225 | |
Grond | 40.060 | 41.344 | 40.050 | 38.966 | |
Olie- en gasreserves | 17.994 | 82.249 | 8.786 | 13.037 | |
Financiële activa | 289.518 | 283.304 | 286.053 | 302.189 | |
Chartaal geld en deposito's | 15.313 | 23.324 | 20.280 | 16.095 | |
Schuldbewijzen | 9.770 | 11.785 | 9.919 | 11.564 | |
Leningen | 60.027 | 65.311 | 63.349 | 78.242 | |
Aandelen en overige deelnemingen | 111.658 | 80.618 | 93.213 | 106.825 | |
Financiële derivaten | 2.249 | ‒ 217 | ‒ 83 | ‒ 20 | |
Handelskredieten en transitorische posten | 90.501 | 102.483 | 99.375 | 89.483 | |
Passiva | 838.115 | 943.602 | 895.587 | 940.897 | |
Financiële passiva | 573.528 | 523.987 | 533.961 | 540.811 | |
Deposito's | 1.979 | 1.796 | 1.646 | 1.247 | |
Schuldbewijzen | 430.412 | 383.426 | 392.925 | 396.443 | |
Leningen | 76.229 | 72.143 | 73.633 | 72.616 | |
Aandelen en overige deelnemingen | 64 | 65 | 60 | 60 | |
Handelskredieten en transitorische posten | 64.844 | 66.557 | 65.697 | 70.445 | |
Vermogenssaldo | 264.587 | 419.615 | 361.626 | 400.086 | |
Toelichting posten overheidsbalans
Activa (bezittingen)
De activa zijn onder te verdelen in niet-financiële activa en financiële activa. De niet-financiële activa omvatten onder meer gebouwen, grond en minerale reserves. De financiële activa bestaan uit alle financiële bezittingen van de overheid, zoals aandelen in ondernemingen en leningen aan financiële instellingen.
De niet-financiële activa zijn in de periode 2021-2024 per saldo toegenomen met 90,1 miljard euro. De voornaamste reden hiervoor is dat de post vaste activa is toegenomen met 93,7 miljard euro. Onder de post vaste activa vallen onder andere de gebouwen, vervoermiddelen en grond-, weg- en waterbouwkundige werken die in het bezit zijn van de overheid. Verder is de waarde van de voorraden (grondstoffen, halffabrikaten etc.) gestegen met 2,4 miljard euro. De waarde van grond in bezit van de overheid en de olie- en gasreserves zijn gedaald met respectievelijk 1,1 en 5,0 miljard euro.
De financiële activa zijn per saldo met 12,7 miljard euro toegenomen in de periode 2021-2024. Dit komt voornamelijk doordat het bedrag aan uitgegeven leningen is toegenomen met 18,2 miljard euro. Aandelen en overige deelnemingen in het bezit van de overheid zijn afgenomen met 4,8 miljard euro.
Passiva (schulden)
De passiva bevatten de schulden van de overheid die in het verleden zijn opgebouwd. De overheid gaat deze schulden met name aan ter financiering van overheidstekorten. Tussen 2021 en 2024 zijn de verschillende soorten financiële passiva per saldo in waarde gedaald met 32,7 miljard euro. Deze daling wordt met name veroorzaakt door een afname van de uitstaande schuldbewijzen (-34,0 miljard euro) en leningen (-3,6 miljard euro). De handelskredieten en transitorische posten (overige vorderingen/schulden) zijn toegenomen met 5,6 miljard euro.