Zoals blijkt uit tabel 4.3.2 is het budgettaire belang van fiscale regelingen volop in beweging. In deze paragraaf splitsen we de ontwikkeling in een regeling uit naar drie categorieën: beleid, bijstelling, en endogeen. In onderstaande toelichting wordt verduidelijkt wat onder iedere categorie wordt verstaan.
Toelichting: UITSPLITsing van Ontwikkelingen
Beleidsmatige ontwikkeling
Het budgettaire belang van een fiscale regeling kan door beleid op twee manieren veranderen. Ten eerste is het mogelijk dat er een aanpassingen aan de regeling zelf wordt gedaan. Het gaat dan bijvoorbeeld om een maatregel in het Belastingplan 2026 om de heffingskorting voor groen beleggen in box 3 te versoberen en af te schaffen, waardoor het budgettaire belang van deze regeling afneemt. Ten tweede kan ook het algemene tarief worden aangepast wat direct doorwerkt naar het budgettaire belang van een regeling. Zo zorgt een verhoging van het tarief in de afvalstoffenbelasting voor een groter budgettair belang van de vrijstellingen binnen deze belasting.
Voor aanpassingen aan de regelingen zelf wordt voor de beleidsmatige ontwikkeling uitgegaan van het geraamde effect inclusief gedragseffecten. Bij de doorwerking van wijzigingen aan het tarief wordt het effect berekend door het verschil te nemen tussen het budgettaire belang met en zonder de algemene tariefswijziging.
Ontwikkeling door bijstellingen
Naast beleidsmatige ontwikkelingen bestaan ook (technische) bijstellingen. Dat zijn veranderingen in het budgettaire belang doordat de ramingswijze is aangepast. Hieronder valt bijvoorbeeld het gebruik van een andere databron omdat deze verbeterd inzicht geeft in het budgettaire belang van de regeling. Verder vallen hieronder veranderingen in het budgettaire belang doordat er een methodologische verbeterslag is gemaakt en de correctie van eventuele errata. Zo is het budgettaire belang van de vrijgestelde uitkering bij het 25- en 40-jarig diensverband bijgesteld in verband met een methodologische aanpassing.
Wanneer sprake is van een bijstelling wordt zover als mogelijk de reeks van het budgettaire belang teruggelegd. In het eerste jaar waarin een budgettaire raming beschikbaar is met de nieuwe data of methodiek wordt het verschil tussen met het budgettaire belang op basis van de oude data en methodiek als bijstelling opgenomen.
Endogene ontwikkeling
Endogene ontwikkelingen zijn ontwikkelingen die door algemene economische ontwikkelingen gedreven worden. Dat kunnen zowel prijs- als volume ontwikkelingen zijn. Een goed voorbeeld van een volume ontwikkeling is bijvoorbeeld een toename van het aantal nulemissie voertuigen waardoor de korting in de loon- en inkomstenbelasting, de BPM, en de MRB qua budgettair belang groeit. Voorbeelden van een prijsontwikkeling zijn een toename in het budgettaire belang van de 30%-regeling door loonstijgingen of een toename in het budgettaire belang van regelingen in het winstdomein door algemene prijsinflatie.
De endogene ontwikkeling wordt bepaald door de verandering in het budgettaire belang te corrigeren voor de beleidsmatige ontwikkeling en de ontwikkeling vanwege andere (technische) bijstellingen.
Van belang zijn met name grote ontwikkelingen die endogeen zijn. Immers gaat het in beginsel om een ontwikkeling die optreedt zonder dat daar een expliciete, beleidsmatige afweging aan ten grondslag heeft gelegen. Dit is van belang bij fiscale regelingen doordat deze doorgaans geen plafond kennen en er daardoor geen sprake is van automatische correctie. Tabel 4.4.1 licht de 20 regelingen uit die de grootste jaarlijkse endogene ontwikkeling tussen 2021 en 2026 doormaakten. Onder tabel 4.4.1 worden vijf van de sterkste endogene ontwikkelingen uitgelicht. De achtergrond van de ontwikkeling in de regelingen die niet in tabel 4.4.1 worden weergegeven is per regeling te vinden op Rijksfinanciën.nl.
De toename van het budgettaire belang van alle fiscale regelingen in de periode 2021-2026 is met name te verklaren door de endogene toename van bijna 37 miljard euro. In de toelichting onder de tabel worden vijf sterke endogene stijgers voorzien van nadere duiding.
2026 MN2026 | Mutatie '21 -'26 | w.v. Beleid | w.v. Technische bijstellingen | w.v. Endogeen | Gemiddelde % endogene groei | |
|---|---|---|---|---|---|---|
Heffingvrij vermogen/inkomen box 3 | 2.722 | 2.209 | 74 | 0 | 2.135 | 38,9% |
Vrijstelling groen beleggen box 3 | 60 | 14 | ‒ 113 | 0 | 127 | 30,3% |
EB Salderingsregeling | 609 | 224 | ‒ 528 | 0 | 752 | 24,2% |
OVB Vrijstelling terugkoop VoV woningen | 58 | 52 | 41 | 0 | 11 | 23,0% |
Schenk- en erfbelasting Eenmalige vrijstelling kinderen | 49 | 31 | 0 | 0 | 31 | 22,2% |
Nettopensioen en nettolijfrente | 29 | 19 | 3 | 0 | 16 | 20,7% |
Herinvesteringsreserve | 739 | 393 | 11 | 0 | 382 | 16,0% |
Btw Verlaagd tarief Personenvervoer | 762 | 379 | 0 | 0 | 379 | 14,8% |
MRB Vrijstelling motorrijtuigen ouder dan 40 jaar | 159 | 76 | 0 | 0 | 76 | 13,8% |
Tonnageregeling winst uit zeescheepvaart | 585 | 286 | 32 | 0 | 254 | 13,1% |
Vrijstelling rechten op kapitaalsuitkering bij overlijden box 3 | 68 | 41 | 19 | 0 | 22 | 12,7% |
Expatregeling (voorheen 30%-regeling) | 1.461 | 597 | ‒ 88 | 0 | 685 | 12,4% |
OVB Verlaagd tarief woning niet-starters | 5.626 | 2.028 | 1.527 | ‒ 2.251 | 2.752 | 12,0% |
Btw Verlaagd tarief culturele en recreatieve goederen en diensten | 1.544 | 804 | 0 | 278 | 527 | 11,3% |
EB Stadsverwarmingsregeling | 52 | 18 | 7 | ‒ 13 | 24 | 11,2% |
MRB Kwarttarief en halftarief | 208 | 12 | ‒ 122 | 0 | 134 | 11,0% |
Btw Kleineondernemersregeling | 378 | 147 | 0 | 0 | 147 | 10,3% |
Liquidatie- en stakingsverliesregeling | 386 | 35 | ‒ 158 | 0 | 193 | 9,2% |
Lijfrente premieaftrek | 1.119 | 480 | 137 | 0 | 343 | 9,0% |
Lijfrente vrijstelling box 3 | 441 | 176 | 45 | 0 | 132 | 8,4% |
Overige regelingen | 170.595 | 29.395 | ‒ 677 | 2.490 | 27.582 | 3,6% |
Alle regelingen | 187.652 | 37.417 | 209 | 504 | 36.703 | 4,5% |
TOELICHTING: vijf sterke endogene stijgers
In deze toelichting staan we stil bij vijf sterke endogene stijgers. Regelingen die in de meest recente Miljoenennota's zijn toegelicht worden hier niet opnieuw uitgelicht. Zo zijn de ontwikkelingen voor de salderingsregeling, vrijstelling voor groen beleggen en de tonnageregeling al in de Miljoenennota 2025 toegelicht. Deze toelichting is ook nog actueel. Hieronder wordt stil gestaan bij vijf sterke stijgers.
Heffingvrij vermogen/inkomen box 3Deze vrijstelling zorgt ervoor dat er geen heffing plaatsvindt over een deel van het vermogen. De gemiste belastinginkomsten hangen sterk samen met het rendement over deze vrijgestelde grondslag. De endogene groei tussen 2021 en 2026 is te verklaren door een sterke stijging van het (fictief) rendement op spaargeld in deze periode.
Schenk- en erfbelasting eenmalige vrijstelling kinderen
Voor schenkingen van ouders aan kinderen tussen de 18 en 40 jaar geldt een eenmalig verhoogde vrijstelling van schenkbelasting. De schenkingsvrijstelling eigen woning is afgeschaft. Ouders die hun kind financieel willen ondersteunen bij de aanschaf van een woning zullen voortaan schenken onder de algemene eenmalige schenkingsvrijstelling kinderen, waardoor de kosten van deze regeling sterk toenemen.
Nettopensioen en nettolijfrente
Bij deze oudedagsvoorzieningen voor het inkomen boven de aftoppingsgrens is de waarde van de aanspraak vrijgesteld in box 3. Bij het nettopensioen en de nettolijfrente wordt de premie of inleg betaald uit het netto-inkomen of nettovermogen. De uit de aanspraak op een nettopensioen of nettolijfrente voortvloeiende uitkering wordt niet belast in box 1. De hoge endogene ontwikkeling wordt veroorzaakt door het ingroeipad: de regeling is in 2015 ingevoerd, waardoor de meeste deelnemers nog in de opbouwfase zitten.
Herinvesteringsreserve
Door de herinvesteringsreserve kunnen boekwinsten die ontstaan bij de vervreemding (bijv. bij verkoop) van een bedrijfsmiddel gereserveerd worden in plaats van direct de belastbare winst te verhogen. In recente jaren is een sterke stijging te zien doordat deze boekwinsten op bedrijfsmiddelen zijn toegenomen. Dit houdt onder andere verband met de sterke prijsstijging de afgelopen jaren. Het is de verwachting dat de ontwikkeling in de herinvesteringsreserve de komende jaren weer gelijk zal lopen met de ontwikkeling in de bedrijfsinvesteringen.
MRB kwarttarief- en halftarief
De endogene groei in het mrb-kwarttarief en -halftarief komt door de groei van het aantal kampeerauto’s, die tijdens corona aan populariteit gewonnen hebben voor vakanties. De groei heeft na corona doorgezet.