A. Algemene doelstelling

Toegenomen voedselzekerheid; verbeterd waterbeheer, drinkwater, sanitaire voorzieningen en voorlichting over hygiëne; toegenomen weerbaarheid tegen klimaatverandering en tegengaan van klimaatverandering; duurzaam gebruik natuurlijke hulpbronnen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Om deze doelstelling te realiseren, werkt de Minister voor BHOS nauw samen met de Minister en de Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de Minister en Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat.

De Minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• • De financiering van diverse programma’s en fondsen gericht op duurzame economische ontwikkeling, voedsel- en waterzekerheid, toegang tot hernieuwbare energie, klimaatadaptatie en verduurzaming van grondstofwinning. In toenemende mate wordt ingezet op financiering van programma’s waarin oog is voor de dwarsverbanden die tussen deze mondiale uitdagingen bestaan. Groeiende druk op natuurlijke hulpbronnen dwingt tot verduurzaming en een integrale benadering die synergie tussen de verschillende thema’s bevordert. De programma’s worden uitgevoerd door multilaterale instellingen, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, (lokale) overheden, centrale uitvoerders (zoals FMO en RVO), in consultatie en samenwerking met andere donoren (waaronder DfID, BMZ, USAID en SIDA) en via publiek-private partnerschappen.

• • De financiering van verschillende multilaterale en internationale instellingen, die een sleutelrol spelen bij de verzameling van gegevens, analyse en (formulering van de) aanpak van vraagstukken op het gebied van deze thema’s.

Stimuleren

• • Nadruk op de verduurzaming van de dienstverlening en een integrale benadering die synergie tussen de verschillende thema’s bevordert.

• • Het stimuleren van een inclusieve benadering met extra aandacht voor vrouwen en jongeren.

• • Het intensiveren van de samenwerking tussen overheden, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en de private sector gericht op bovengenoemde doelstellingen.

• • Mobilisatie van private investeringen in klimaatadaptatie en klimaatmitigatie met gebruikmaking van begrotingsmiddelen.

Regisseren

• • Inzet van Nederlandse deskundigheid en technologie bij het realiseren van de ontwikkelingsdoelstellingen.

• • Coördinatie van het Nederlandse internationale milieu- en klimaatbeleid.

C. Beleidsconclusies

De beleidsmatige inzet op het gebied van voedselzekerheid, water en klimaat is in 2019 verder verbreed en meer geïntegreerd, met meer nadruk op de verankering van resultaten. De risico’s van honger, waterstress en klimaatverandering voor mensen, economie en milieu zijn meer geïnternaliseerd in de beleidsinzet.

Voedselzekerheid. De bredere systeembenadering is geactualiseerd in de Voedselzekerheidsbrief «Op weg naar een wereld zonder honger in 2030» (Kamerstukken 33 625, nr. 280) met onder meer een erkenning van de nauwe relatie tussen SDG 2 en andere SDG’s, waaronder klimaat en biodiversiteit. Die bredere kijk wordt steeds meer toegepast. Tijdens de UN Climate Action Summit in september 2019 heeft Nederland meer aandacht besteed aan klimaatadaptatie in het voedselzekerheidsbeleid. Er is voor gekozen niet overhaast in nieuwe landen binnen de focusregio’s te beginnen, maar eerst de situatie goed te analyseren en de opties voor een geïntegreerde aanpak van voedselzekerheid-water-klimaat te verkennen. Een nieuw honger- en conflict-programma, gericht op weerbaarheid van de bevolking, is gestart in drie fragiele landen in de Hoorn van Afrika. Een nieuwe samenwerking voor voedselzekerheid, water en klimaat in de Sahel voor een – veel langer dan gebruikelijke – periode van 10 jaar is in voorbereiding. Hiermee wordt invulling gegeven aan de motie Diks (Kamerstukken 34 775 XVII, nr. 22).

Water. Waterprogramma’s richten zich in toenemende mate op verduurzaming en relaties met andere sectoren, o.a. voedselzekerheid, klimaat en gezondheid. Het Water, Peace and Security Partnership helpt met vroegtijdige identificatie en voorkoming van water-gerelateerde conflicten, relevant voor Mali en Irak bijvoorbeeld. Het nieuwe Valuïng Water Initiative begeleidt multi-stakeholder partnerschappen die inzetten op gelijke toegang tot water, op minder afwenteling van waterrisico en -kosten op kwetsbare groepen, en op het tegengaan van uitputting van watervoorraden. Er is bewust voor gekozen om de samenwerking met UNICEF in West-Afrika uit te breiden met water en sanitatie vanwege hun expertise gericht op verduurzaming van resultaten, en hun brede aanwezigheid, ook in tijden van crisis. Er is een plan gemaakt voor opschaling en versnelling van de inzet op WASH om de 2030-doelen te halen. Hiermee is invulling gegeven aan de motie Stoffer/Van Brenk (Kamerstukken 35 000 XVII, nr. 51). In 2019 heeft Nederland minder mensen bereikt dan voorzien op het gebied van verbeterd stroomgebiedbeheer (zie ook bijlage 3: toelichting op streefwaarden en indicatoren). Dat komt onder meer omdat werkzaamheden niet tijdig konden worden uitgevoerd door natuurgeweld en de opstart in nieuwe landen in de focusregio’s langzamer verliep dan voorzien.

Klimaat. Nederland heeft, bilateraal en in VN en EU, extra inspanningen geleverd op het gebied van klimaatdiplomatie voor meer klimaatambitie en -actie wereldwijd, zoals uiteengezet in Kamerstukken 31 793, nr. 189. De reductie van de uitstoot van broeikasgassen heeft ook klimaateffecten voor ontwikkelingslanden. Ontwikkelingslanden die zijn aangesloten bij het NDCPartnerschap kunnen steun krijgen bij de ontwikkeling van meer ambitieuze, evidence-based nationale klimaatplannen en voor kwalitatief betere uitvoering van die plannen. Dergelijke steun wordt inmiddels aan 65 landen verstrekt. Nederland investeert ook direct in klimaatrelevante programma’s, waarbij het zowel om Nederlandse als om internationale initiatieven kan gaan. Het Dutch Fund for Climate and Development (DFCD) is gegund aan een consortium onder leiding van FMO. Daarnaast lanceerde RVO de resultaatgerichte subsidieregeling «SDG7 Results» waarbij bedrijven achteraf subsidie ontvangen als is aangetoond dat mensen daadwerkelijk toegang hebben gekregen tot hernieuwbare energie. Nederland heeft de jaarlijkse bijdrage aan het Groene Klimaatfonds met 20% verhoogd nadat afspraken zijn gemaakt over verbeterde governance van het fonds. Er is met internationale partners extra geïnvesteerd in schone kookoplossingen in de Sahel en de Hoorn van Afrika, in kleine zonne-energie systemen in de Sahel en in vergroening van de financiële sector in ontwikkelingslanden. Op gebied van duurzaam gebruik van grondstoffen werd het nieuwe climate smart mining initiatief van de Wereldbank gesteund. Het totaaloverzicht van de klimaatfinanciering voor ontwikkelingslanden van Nederland vindt u in bijlage 6 bij het HGIS-jaarverslag.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Ten opzichte van de ontwerpbegroting is het verplichtingenbudget van artikel 2 toegenomen. Het merendeel hiervan is toegelicht in de eerste en de tweede suppletoire begroting en betrof een mutatie van ruim 670 miljoen. Uitendelijk is het verplichtingenbudget lager uitgevallen dan voorzien in de tweede suppletoire begroting. Deze verlaging is toe te schrijven aan de vertraging in de uitvoering van een aantal programma’s:

• • Voor het thema «voedselzekerheid» betreft dit de programma’s Geodata for Agriculture and Water (G4AW), de klimaatspecifieke bijdrage aan de International Fund for Agricultural Development (IFAD) en de bijdrage 2020 en 2021 aan de Consultative Group on International Agricultural Research (CGIAR).

• • Voor het thema «water» betreft dit onder andere de subsidie aan Both Ends voor het partnerschap met Nederlandse ngo’s op het gebied van integraal waterbeheer, het innovatieve financieringsprogramma in Oost-Afrika, de bijdrage aan het Water, Peace & Security Initiative en de bijdrage aan het WASH-programma met de Global Water Operators» Partnerships Alliance (GWOPA/IHE).

• • Voor het thema «klimaat» is deze vertraging toe te wijzen aan met name enkele grotere verplichtingen die zijn doorgeschoven naar 2020. Dit betreft de subsidies aan het innovatieve fonds AGRI3 en de nieuwe bijdrages aan het Green Climate Fund en het Afrika Biogas programma van HIVOS.

Uitgaven

Artikel 2.1

De uitgaven op artikelonderdeel 2.1 zijn ten opzichte van de ontwerpbegroting afgenomen. Deze realisatie is het saldo van enerzijds lagere uitgaven en anderzijds hogere uitgaven. Voor de activiteiten van het Climate Smart Agriculture programma van SNV ( SNV Netherlands Development Organisation ) gericht op voedselsystemen bleek minder liquiditeitsbehoefte. Verder werd in Bangladesh invulling gegeven aan het besluit (Kamerstukken 34 952, nr. 33) om de OS-inzet op thema’s buiten de productieve sectoren geleidelijk af te bouwen wat leidde tot lagere uitgaven voor activiteiten gericht op voedselzekerheid. Hogere uitgaven werden daarentegen gerealiseerd voor activiteiten gericht op het uitbannen van honger en ondervoeding. Dit was onder andere het gevolg van hogere uitgaven voor het reguliere programma met GAIN ( the Global Alliance for Improved Nutrition ) op het gebied van verbeterde voeding alsmede de implementatie van een additionele interventie van GAIN in Mozambique naar aanleiding van de tropische stormen Idai en Kenneth. Hogere uitgaven werden ook gerealiseerd voor activiteiten gericht op de agrarische sector, onder andere door het nieuwe Horticulture Development Program programma in Irak.

Artikel 2.2

De uitgaven op artikelonderdeel 2.2 zijn ten opzichte van de ontwerpbegroting eveneens afgenomen. Deze realisatie is het saldo van enerzijds hogere- en anderzijds lagere uitgaven voor activiteiten op het gebied van integraal waterbeheer, drinkwater & sanitatie en verstrekte subsidies vanuit het centrale budget voor waterbeheer. In het geval van integraal waterbeheer bleven de uitgaven voor activiteiten achter in Mozambique en bleek er voor activiteiten in Benin en Zuid-Soedan een hogere liquiditeitsbehoefte. Voor drinkwater & sanitatie bleven de uitgaven met name in Ghana achter op de planning. Dit was het gevolg van het feit dat de uitgaven van RVO voor het WASH-programma achterbleven bij de prognoses door vertraging in de uitvoering, en doordat een optopping van het UNICEF-programma minder hoog uitviel dan was voorzien. Dit was het gevolg van een lagere liquiditeitsbehoefte.

Landenprogramma’s

Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma’s plaats onder de desbetreffende beleidsartikelen.

Voedselzekerheid

In Ethiopië werd meer besteed als gevolg van een intensivering op de samenwerking met het Agricultural Food Programme (AGP) van de Wereldbank en met het programma van de Agricultural Transformation Agency (ATA) om zo meer resultaten te bereiken op het gebied van productiviteitsverhoging van de landbouw. Verder werd in Rwanda, in navolging van het besluit (Kamerstukken 34 952, nr. 33) om de bilaterale inzet met gedelegeerde OS-middelen in de huidige kabinetsperiode af te bouwen, minder budget toegekend aan de ambassade voor activiteiten gericht op het thema «voedselzekerheid». Daarnaast bleek de liquidsbehoefte voor een aantal activiteiten (Hortivest en Sebeya Landscape Restoration) lager dan oorspronkelijk voorzien voor 2019. In Zuid-Soedan werd meer besteed als gevolg van een hoger dan voorzien uitgavenritme. Deze was het resultaat van een goede voortgang in de uitvoering van het AGRA programma (seed sector program) en het Feeder Roads programma dat door de United Nations World Food Programme (WFP) wordt uitgevoerd.

Water

In Bangladesh werd gedurende 2019 het budget voor programma’s gericht op integraal waterbeheer naar beneden bijgesteld. Dit in navolging van het besluit (Kamerstukken 34 952, nr. 33) om OS-inzet op thema’s buiten de productieve sector geleidelijk af te bouwen. Ook voor Benin is besloten (Kamerstukken 34 952, nr. 33) om de eerdere intensieve OS-inzet geleidelijk terug te brengen en werd dientengevolge minder besteed voor het waterprogramma. Voor Zuid-Soedan daarentegen werd het besluit (Kamerstukken 35 000, nr. 68) genomen om het bestaande waterprogramma (zowel WASH-voorzieningen als waterbeheer) te intensiveren wat tot hogere uitgaven leidde in 2019.