De Tweede Kamer heeft het thema «Prioriteren van beleid met aandacht voor de uitvoering en arbeidsmarkt» aangewezen als focusonderwerp voor de verantwoording over het jaar 2024. Het focusonderwerp vloeit voort uit de conclusie van het Financieel Jaarverslag van het Rijk (FJR) 2023, waaruit blijkt dat personeelstekorten het moeilijk maken om alle doelen te behalen. De Tweede Kamer vraagt dan ook naar meer informatie over de capaciteitsinzet van het Rijk.
Het focusonderwerp bestaat uit twee onderdelen: de inzet van capaciteit en het prioriteren van beleid, en de personeelsinzet binnen het Rijk. In onderstaande wordt ingegaan op het eerste onderdeel. Voor het tweede onderdeel verwijzen we naar het FJR 2024.
Inleiding
Arbeidsmarktkrapte vormt een probleem dat kan leiden tot vertraging in de beleidsuitvoering en soms ook tot onderuitputting van budgetten. Het lijkt er echter op dat bij de budgetten waarop in dit jaarverslag zichtbare onderuitputting optreedt, dit veelal toe te schrijven is aan andere oorzaken dan arbeidsmarktkrapte. Dit laat onverlet dat arbeidsmarktkrapte gevolgen heeft in voor BZK/VRO relevante sectoren, zoals de woningbouwsector en de uitvoeringskracht bij gemeenten. Hieronder gaan we op deze onderwerpen verder in. We eindigen met de vraag welke knelpunten beleidsmakers ervaren en waar verbeteringen mogelijk zijn.
Publieke sector
De onderuitputting die met name betrekking heeft op de medeoverheden zijn de middelen voor de Schuldregeling ex-partners en Kwijtschelding publieke schulden. Deze onderuitputting lijkt echter niet alleen te wijten aan arbeidsmarktkrapte. Dit komt doordat de uitgaven en de derving van inkomsten als gevolg van de kwijtschelding bij gemeenten en waterschappen lager uitvielen dan was begroot. De onderuitputting op de middelen voor de POK-basisinfrastructuur is ontstaan omdat er minder subsidieaanvragen zijn gedaan dan eerder was verwacht.
Voor een toelichting op de uitvoeringskracht bij gemeenten en provincies binnen de kaders van dit focusonderwerp verwijzen we u naar de jaarverslagen van het Gemeentefonds en het Provinciefonds.
Woningbouw
In algemene zin kan gesteld worden dat het tekort aan arbeidskrachten de realisatie van woningbouwdoelen belemmert. Volgens het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) zijn er in de periode 2025-2028 circa 60.000 extra arbeidskrachten nodig om de huidige woningbouwambities te realiseren. De dalende arbeidsproductiviteit, veroorzaakt door de verschuiving van arbeid van nieuwbouw naar meer arbeidsintensieve werkzaamheden in bestaande bouw, gecombineerd met hoog ziekteverzuim, vertraagt de voortgang van bouwprojecten.
De onderuitputting die in 2024 opgetreden is op het gebied van grootschalige rijksprojecten, de plaatsing van flexwoningen en de stimuleringsregeling Ontmoetingsruimten Ouderen kent echter overwegend andere oorzaken dan arbeidsmarktkrapte. Verklaringen zijn vertraging in bodemonderzoeken, het volledig beschikbaar krijgen van locaties en vertraging als gevolg van weeromstandigheden en stijgende bouwkosten.
Huurtoeslag
De gerapporteerde onderuitputting van € 370 mln. bij de huurtoeslag wordt niet direct veroorzaakt door arbeidsmarktkrapte, maar door andere factoren, zoals een overschatting van de verwachte uitgaven. De afgelopen jaren zijn de cao-lonen hard gestegen. Hogere inkomens dan geraamd leiden tot minder en/of lagere uitgekeerde toeslagen en meer terugvorderingen.
Arbeidsmarktkrapte in relatie tot beleids- en begrotingsprocessen
Daar waar het gaat om het opstellen van nieuwe beleidsplannen kan in algemene zin gesteld worden dat de toepassing van het Beleidskompas er nadrukkelijk voor zorgt dat er bij de beleidsontwikkeling stil wordt gestaan bij de uitvoerbaarheid van voorgenomen beleid, waar arbeidsmarktkrapte een onderdeel van is. Zowel de in het Beleidskompas opgenomen Uitvoerbaarheidstoets decentrale overheden (UDO) als de in het Beleidskompas genoemde uitvoeringsanalyse wordt gekeken naar de beschikbare uitvoeringscapaciteit.
De arbeidsmarktkrapte heeft tot nog toe geen (grote) belemmering gevormd voor de kennispositie en slagkracht voor het departement. Op het terrein van woningbouw is het kennisniveau van de arbeidsmarkt binnen het departement hoog. Voor huurtoeslagramingen wordt vertrouwd op CPB-cijfers, die ook elders in begrotingsprocessen gebruikt worden. Kennis over inzicht in de uitvoeringskracht van lokale overheden wordt onder andere periodiek verkregen door analyses van de financiële positie van gemeenten en de ontwikkelingen zoals personeel en uitvoeringskracht. Daarnaast biedt de eerder genoemde vacaturemonitor van het A&O-fonds hier inzicht in.