Inleiding
De onderstaande overheidsbalans geeft inzicht in het totaal van bezittingen, schulden en het vermogen van de centrale overheid, decentrale overheden en de sociale-verzekeringsinstellingen als geheel. De activa (bezittingen) bestaan uit financiële activa, zoals uitgezette leningen, en niet-financiële activa, zoals wegen en gebouwen. De passivazijde van de balans bestaat uit de schulden en het vermogen van de overheid.
De overheidsbalans is een momentopname van het netto-vermogen van de overheid op een specifieke datum. Het netto-vermogen is het saldo van de bezittingen en schulden van de overheid. Voorwaardelijke verplichtingen en rechten maken geen onderdeel uit van de balans. Daarmee ontbreken dus toekomstige belastingopbrengsten en AOW-verplichtingen op de overheidsbalans. De houdbaarheidsstudies van het Centraal Planbureau (CPB) houden daarentegen wel rekening met dergelijke toekomstige posten. Bij deze studies maakt het CPB gebruik van een aantal posten van de overheidsbalans.
Overheidsbalans 2018-2021
Tabel 8.1 omvat de overheidsbalans van de jaren 2018 tot en met 2021. Het vermogen van de overheid is het saldo van bezittingen en schulden. Bij een positief vermogen zijn de bezittingen groter dan de schulden. In de periode 2018 ‒ 2021 neemt het vermogenssaldo toe met 23,4 miljard euro. Het vermogenssaldo daalt in 2020 ten opzichte van 2019 en komt uit op 219,5 miljard euro. Deze afname komt met name voort uit het omvangrijke financieringstekort in 2020 ten gevolge van de coronacrisis. In 2021 stijgt het vermogenssaldo opnieuw tot 248,8 miljard euro, een waarde die overeenkomt met de stand voor de coronacrisis. Na de tabel volgt een korte toelichting op de verschillende posten op de overheidsbalans.
Bedragen in miljoenen euro | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
Activa | 736.076 | 753.823 | 778.546 | 816.511 | ||
Niet-financiële activa | 490.180 | 494.736 | 498.289 | 534.095 | ||
Vaste activa | 432.344 | 446.464 | 457.852 | 479.019 | ||
Voorraden | 2.016 | 2.009 | 2.389 | 2.745 | ||
Olie- en gasreserves | 18.652 | 9.340 | 621 | 13.768 | ||
Grond | 37.168 | 36.923 | 37.427 | 38.563 | ||
Financiële activa | 245.896 | 259.087 | 280.257 | 282.416 | ||
Aandelen en overige deelnemingen | 102.735 | 112.470 | 109.003 | 110.010 | ||
Leningen | 55.993 | 57.859 | 61.795 | 64.886 | ||
Handelskredieten en transitorische posten | 57.127 | 58.185 | 77.423 | 83.840 | ||
Schuldbewijzen | 8.458 | 7.180 | 6.592 | 7.612 | ||
Chartaal geld en deposito's | 13.891 | 14.746 | 20.372 | 14.120 | ||
Financiële derivaten | 7.692 | 8.647 | 5.072 | 1.948 | ||
Passiva | 736.076 | 753.823 | 778.546 | 816.511 | ||
Financiële passiva | 510.674 | 506.145 | 559.003 | 567.708 | ||
Schuldbewijzen | 377.591 | 373.045 | 424.545 | 430.834 | ||
Leningen | 80.798 | 82.708 | 77.774 | 75.023 | ||
Handelskredieten en transitorische posten | 50.675 | 48.703 | 55.066 | 59.368 | ||
Deelnemingen | 2 | 1 | 1 | 1 | ||
Deposito's | 1.608 | 1.688 | 1.617 | 2.482 | ||
Vermogenssaldo | 225.402 | 247.678 | 219.543 | 248.803 | ||
Toelichting posten overheidsbalans
Hieronder volgt een korte toelichting op de activa en de passiva van de overheidsbalans. In de Miljoenennota van 20208 is een uitgebreide toelichting op de overheidsbalans gepubliceerd.
Activa (bezittingen)
De activa zijn onder te verdelen in niet-financiële activa en financiële activa. De niet-financiële activa omvatten onder meer gebouwen, grond en minerale reserves. De financiële activa bestaan uit alle financiële bezittingen van de overheid, zoals aandelen in ondernemingen en leningen aan financiële instellingen.
De niet-financiële activa zijn met 43,9 miljard euro in waarde toegenomen tussen 2018 en 2021. De hoofdzakelijke redenen hiervoor zijn dat de vaste activa zijn gestegen met 46,7 miljard euro terwijl de olie en gasreserves daalden met 4,9 miljard euro. Onder de post vaste activa worden onder andere de grond-, weg- en waterbouwkundige werken in bezit van de overheid geschaard. Deze zijn afgelopen vier jaar met meer dan 30 miljard euro in waarde toegenomen. De olie- en gasreserves zijn daarentegen in 2020 afgenomen vanwege het politieke besluit om de gaswinning in Groningen af te bouwen. In 2021 stijgt de waarde van deze voorraden opnieuw. Dit wordt met name veroorzaakt door de prijsontwikkelingen als gevolg van de mondiale energieproblematiek.
De financiële activa zijn met 36,5 miljard euro toegenomen in de periode 2018-2021. Deze toename is het resultaat van diverse plussen en minnen. De grootste post betreft de toename van de handelskredieten en transitorische posten met 26,7 miljard euro. Onder deze laatste post valt het uitstel van betaling van belastingen in 2020 vanwege de impact van de coronacrisis. Daarnaast is het bedrag aan uitgegeven leningen tussen 2018-2021 gestegen met 8,9 miljard euro. Tussen 2019 en 2020 is het bedrag aan leningen sterker toegenomen dan in voorgaande jaren vanwege coronagerelateerde steunmaatregelen zoals de Tozo. In 2021 neemt de groei van de leningen af ten opzichte van de periode 2019-2020, maar blijft deze groei nog steeds hoger dan in de jaren voorafgaand aan de coronacrisis. De post chartaal geld en deposito’s is tussen 2020 en 2021 afgenomen met 6,3 miljard euro. Dit komt hoofdzakelijk doordat het saldo van de Staat bij DNB dit jaar lager is dan in 2020.
Passiva (schulden)
De passiva bevatten de schulden van de overheid die in het verleden zijn opgebouwd. De overheid gaat deze schulden met name aan ter financiering van overheidstekorten. Tussen 2018 en 2021 zijn de verschillende soorten financiële passiva in waarde gestegen met 57,0 miljard euro. Deze stijging komt hoofdzakelijk door de toename van de uitgegeven obligaties als gevolg van de gestegen financieringstekorten gedurende die periode met 53,2 miljard euro. Van 2018 tot en met 2019 nam het bedrag van deze schuldbewijzen af, waarna het in de jaren 2020 en 2021 toenam met respectievelijk 51,5 miljard en 6,3 miljard euro.