6.1 Algemene beleidsdoelstelling: het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt en het vervullen van hun rol in de intellectuele voorhoede van onze samenleving

De inzet van studenten, docenten, onderzoekers, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke en internationale organisaties, andere overheden en bedrijven (stages en aansluiting arbeidsmarkt) bepaalt mede de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek. De minister is daarom mede afhankelijk van de inzet, capaciteiten en faciliteiten van deze partijen. Factoren die de minister slechts beperkt kon beïnvloeden, maar waarvan het succes van het beleid wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen, conjuncturele ontwikkelingen.

Toelichting:

Meer mensen moeten hoger opgeleid worden. Het streven van het kabinet was dat in 2020 bijna de helft van de Nederlandse beroepsbevolking tussen de 25 en 44 jaar hoger opgeleid is. OCW probeert dit voornamelijk door verbetering van rendement (minder uitval en betere studiekeuze) te bereiken.

De kengetallen uit tabel 6.2 geven inzicht in de mate waarin een student optimaal is voorbereid op deelname aan de samenleving en een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt. Omdat er een samenhang is met de conjunctuurontwikkeling zijn bij deze kengetallen geen streefwaarden geformuleerd. De verwachting dat het aantal afgestudeerden dat in het buitenland werkt, stijgt door het stimuleren van internationale mobiliteit onder studenten lijkt door de stijging te worden bevestigd.

6.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

De realisatie van de uitgaven voor het hoger beroepsonderwijs ligt in 2010 € 97,6 miljoen hoger dan de vastgestelde begrotingsstand. De realisatie van de ontvangsten is € 1 miljoen lager dan geraamd.

De belangrijkste oorzaken van de hogere realisatie van de uitgaven zijn:

• • Reguliere bekostiging: Een verhoging van € 97,9 miljoen voor de toename van het aantal studenten in het hbo en een toevoeging van € 10 miljoen voor de medefinanciering van de realisatie van een brede hbo-voorziening in Flevoland.

• • Praktijkgericht onderzoek (Raak): Toevoeging van € 2,6 miljoen voor het programma Raak-internationaal (deze middelen waren begroot op artikel 7).

• • Ondernemerschap: Omdat de middelen in een gewijzigd kasritme beschikbaar worden gesteld is het budget in 2010 met € 7,5 miljoen verlaagd (het budget voor de jaren 2011 tot en met 2013 is met een gelijk bedrag verhoogd).

• • Nieuwe hbo-masteropleidingen: Een bedrag van € 8,4 miljoen is ingezet ter dekking van de ontwikkeling van het aantal studenten.

Toelichting:

De realisatie van de uitgaven voor het wetenschappelijk onderwijs ligt in 2010 € 13,9 miljoen hoger dan de vastgestelde begrotingsstand. De realisatie van de ontvangsten is € 2,5 miljoen lager dan geraamd.

Hieronder worden de grootste verschillen toegelicht.

• • Reguliere bekostiging: Het verschil ad € 25,4 miljoen wordt verklaard door:

  • – een verhoging van € 27,4 miljoen voor de toename van het aantal studenten in het wetenschappelijk onderwijs,

  • – een verlaging van € 2,0 miljoen voor diverse bijstellingen.

• • Geesteswetenschappen: Het betreft hier een overboeking van € 4,0 miljoen naar artikel 16 «Onderzoek en wetenschapsbeleid» in verband met een via NWO beschikbaar te stellen bijdrage voor het programma «Promoties in de Geesteswetenschappen» waarmee uitvoering wordt gegeven aan een van de aanbevelingen uit het rapport «Duurzame Geesteswetenschappen».

• • Excellentie in onderwijs: binnen- en buitenlands talent: FES (Sirius programma): De verlaging met € 2,9 miljoen laat zich verklaren door gerealiseerde subsidietoekenningen in 2009 en 2010. Op basis van deze toekenningen dient de meerjarenraming voor dit programma te worden geactualiseerd en zal het bedrag van € 2,9 miljoen in latere jaren tot uitkering komen.

• • Excellentie in onderwijs: binnen- en buitenlands talent (Kwaliteit en bekostiging): De € 2,0 miljoen die was geraamd in het kader van de koppeling van kwaliteit en bekostiging worden niet toegevoegd aan de rijksbijdrage van de universiteiten, maar ingezet voor de dekking van de studentenstijging.

• • Internationaliseringsagenda: Het betreft hier een overboeking naar artikel 6 «Hoger beroepsonderwijs» in verband met de financiering van het programma Raak-internationaal.

Ontvangsten: De verlaging ad € 2,5 miljoen wordt verklaard door een hogere realisatie van € 0,4 miljoen, veroorzaakt door niet geraamde afrekeningen van batige saldi van afgeronde projecten, een verlaging van € 2,9 miljoen in verband met een desaldering met de uitgaven in het kader van de FES-projecten «Excellentie in onderwijs».

6.3 Operationele beleidsdoelstelling

6.3.1 Studenten volgen onderwijs, en (wetenschappelijk) personeel doet onderzoek, in voldoende toegeruste instellingen voor hoger onderwijs

Het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek is zodanig toegerust dat voldaan is aan de door de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) gestelde toegankelijkheids-, doelmatigheids- en kwaliteitseisen bij het verzorgen van hoger onderwijs en het verrichten van onderzoek.

In 2010 is een nieuw bekostigingssysteem ingevoerd (Staatsblad 2010, nr. 314), waarmee de rijksbijdrage voor hoger onderwijs per 2011 met name gebaseerd wordt op het aantal ingeschreven studenten en de diplomaopslag fors wordt verlaagd.

Toelichting:

• 4. Onderwijsuitgaven per student in constante prijzen 2010 (dat wil zeggen gecorrigeerd voor de uitgekeerde loon- en prijsbijstelling). De twee belangrijkste oorzaken voor de stijging van de onderwijsuitgaven in 2010 (ten opzichte van 2009) zijn:

  • a) de beschikbaarstelling van de oploop 2010 van de enveloppemiddelen uit het Coalitieakkoord Balkenende IV, en

  • b) de oploop in 2010 van de middelen die bij voorjaarsnota 2006 zijn toegekend voor de verdere versterking van de kenniseconomie en het innovatief vermogen van Nederland.

6.3.2. Binnen- en buitenlandse studenten volgen hoger onderwijs, en (wetenschappelijk) personeel doet onderzoek, van hoge en excellente kwaliteit

In het kader van het «rode loper-initiatief» uit de internationaliseringsagenda «Het Grenzeloze Goed» is per 1 november 2010 het project «Rode Loper» gestart ter stroomlijning van de administratieve processen op het terrein van de oriëntatie, aanmelding en toelating van internationale studenten in het Nederlands hoger onderwijs. In dit project werken Nuffic, IND, DUO, Studielink, Studiekeuze123, HBO-raad, VSNU en Kences samen aan een verbeterde ketenaanpak. De eindrapportage wordt verwacht in juli 2012. Verder heeft het Huygens-beurzenprogramma bijgedragen aan de ingaande en uitgaande mobiliteit van excellente Nederlandse en buitenlandse studenten. De Netherlands Education Support Offices (NESO’s) bieden daarnaast een goede infrastructuur om het Nederlandse hoger onderwijs in het buitenland te promoten en niet-EERstudenten naar Nederland te trekken. In dit kader voert de Nuffic in 2011 het «Holland Alumni netwerk-project» uit dat ten doel heeft de Holland alumninetwerken in de tien NESO-landen te versterken. Dit ter bevordering van de positie van het Nederlandse hoger onderwijs in deze landen en ter ondersteuning van de Nederlandse hogeronderwijsinstellingen bij de kwaliteit van hun internationale alumnibeleid. Ook kunnen evaluaties van alumni over de door hun gevolgde opleidingen een positieve impact op de kwaliteit van het Nederlandse hoger onderwijs hebben. Ten slotte is een onderzoek gestart naar de ingaande en uitgaande studentenmobiliteit en stafmobiliteit. Dit onderzoek richt zich niet alleen op kwantiteit maar ook op kwaliteit van de mobiliteitsstromen. De resultaten van dit onderzoek worden verwacht in juni 2011.

Toelichting:

Kwaliteit en bekostiging

Van de middelen voor kwaliteit en bekostiging is in 2010 € 2 miljoen ingezet voor de uitbreiding van het Sirius Programma. De resterende € 2 miljoen die aanvankelijk was begroot voor het op kleine schaal uitvoeren van experimenten met het koppelen van kwaliteit en bekostiging, is (via een kasschuif) ingezet voor de dekking van de toename van het aantal studenten (zie tabel 2 van de Beleidsagenda van de Begroting 2011; kamerstuk, 32 500 VIII, nr. 2).

Toelichting:

• 2. en 3. Deze gegevens zijn gebaseerd op de Studentenmonitor, en dus op ondervraging van studenten. Deze indicatoren geven dan ook de percepties van de studenten weer.

6.3.3 Studenten volgen zonder drempels het hoger onderwijs dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften, en worden gestimuleerd om hun opleiding succesvol af te ronden

Toelichting:

• 4. Streefwaarde: Het rendement van Nederlandse studenten met een niet-westerse achtergrond is in 2014 zoveel mogelijk gelijk aan Nederlandse studenten met een westerse achtergrond. Deze streefwaarde geldt niet landelijk. Met de 5 multisectorale hogescholen in de Randstad zijn afspraken gemaakt over het verhogen van het rendement van Nederlandse studenten met een niet-westerse achtergrond.

6.3.4 De samenleving (bedrijven en maatschappelijke organisaties) benut optimaal de kennis van het hoger onderwijs en onderzoek en vice versa

Toelichting:

• • HBO-masters

  Voor 2010 was in totaal € 10,5 miljoen begroot. De geraamde realisatie van de goedgekeurde aanvragen bedraagt in 2010 € 1,1 miljoen. De resterende middelen zijn (via een kasschuif) vrijwel geheel ingezet voor de dekking van de toename van het aantal studenten (zie tabel 2 van de Beleidsagenda van de Begroting 2011; kamerstuk, 32 500 VIII, nr. 2). In 2009 en 2010 zijn in drie rondes in totaal 20 aanvragen voor nieuwe hbo-masters ontvangen. Hiervan zijn er 10 goedgekeurd, 9 afgewezen en is er 1 aanvraag voorwaardelijk goedgekeurd.

• • Ondernemerschap

  De geraamde € 15 miljoen wordt niet, zoals in de Begroting 2010 vermeld, beschikbaar gesteld over de jaren 2010 en 2011, maar gespreid over de jaren 2010 tot en met 2013. In 2010 bedroeg de realisatie € 0,5 miljoen. De beoogde (verdere) investeringen in netwerken om kennisuitwisseling tussen onderwijsinstellingen en ondernemers in de regio te bevorderen, zijn overeenkomstig het gezamenlijk programma van OCW en EL&I «Onderwijs en ondernemerschap» uitgevoerd. Aan het landelijk ondernemerscertificaat is een andere invulling gegeven. Voor het mbo is een certificeerbare eenheid ondernemerschap ontwikkeld die met ingang van het schooljaar 2011–2012 uitgerold gaat worden. Voor het wo en hbo start de NVAO met de pilot bijzondere kenmerk Ondernemerschap. Deze middelen zijn via de begroting van het ministerie van EL&I beschikbaar gesteld.

Toelichting:

De indicator gemiddelde omvang kenniskring is niet meer opgenomen. Gebleken is dat er geen eenduidige definitie bestaat van een kenniskring. Dit maakt de beschikbare gegevens onvergelijkbaar met elkaar.

6.4 Overzicht afgeronde onderzoeken