Voorwoord

Het Financieel Jaarverslag van het Rijk over 2001 zoals dat voor u ligt, is om meerdere redenen een bijzondere. Het is het laatste jaarverslag dat grotendeels nog in de oude vorm wordt gepresenteerd, omdat in de begroting voor het jaar 2001 nog niet de 3 basisvragen «Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat mag dat kosten?» centraal stonden. In de begroting voor 2002 stonden die vragen wel centraal en dus zal pas volgend jaar in het Financieel Jaarverslag over dat jaar aangesloten worden bij die basisvragen door beantwoording van de typische Jaarverslag-vragen: «Hebben we bereikt wat we hebben beoogd? Hebben we gedaan wat we daarvoor zouden doen? Heeft het gekost wat we dachten dat het zou kosten?».

Daarnaast is dit Financieel Jaarverslag van het Rijk het eerste dat volledig in euro is aangegeven. Het bijzondere karakter zit ook in het feit dat we in 2001 voor het eerst sinds vele jaren van sterke economische groei te maken kregen met een aanzienlijke vertraging in die groei.

Ten slotte is dit Financieel Jaarverslag van het Rijk ook het laatste jaarverslag van het kabinet-Kok II en daarmee mogelijk ook van ondergetekende als minister van Financiën.

De economische groei over 2001 is uitgekomen op 1,1%, na jaren van groei rond de 4% en ook een prognose voor 2001 in die orde van grootte. Het EMU-saldo voor 2001 is uitgekomen op 0,2% BBP. De EMU-schuld kwam uit op 53,2% BBP. Beide cijfers waren daarmee wat ongunstiger dan in de begroting voor 2001 werd voorzien, maar het is verheugend te constateren dat het trendmatige begrotingsbeleid ook in mindere tijden z'n verdienste heeft bewezen. Voor 2001 kon bijna 7 miljard euro aan extra uitgaven, bovenop de 3 miljard uit het Regeerakkoord, beschikbaar worden gemaakt zonder overschrijding van het uitgavenkader en met behoud van de rust in het begrotingsproces.

Met dit jaarverslag is weer een belangrijke stap gezet in een voortgaand proces van het transparanter maken van het begrotings- en verantwoordingsproces. Hoewel er zoals aangegeven nog geen sprake is van een echte VBTB-verantwoording (Van Beleidsbegroting tot Beleidsverantwoording), gaat dit jaarverslag al wel zo concreet mogelijk in op de resultaten van het beleid en worden er al wel financiële en kwantitatieve prestatiegegevens gepresenteerd. Er zullen echter nog belangrijke vervolgstappen gezet moeten worden. Voorwaar een mooie taak voor mijn opvolger.

De Minister van Financiën,

G. Zalm

Verzoek tot dechargeverlening over het financieel beheer in 2001

Aan de Voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer der Staten-Generaal,

Onder verwijzing naar artikel 68, tweede lid, van de Comptabiliteitswet1 verzoek ik beide Kamers van de Staten-Generaal de ministers decharge te verlenen over het door hen in het jaar 2001 gevoerde financiële beheer.

De dechargeverlening dient plaats te vinden aan de hand van:

a. de betrokken departementale en niet-departementale jaarverslagen;

b. het onderhavige Financieel Jaarverslag van het Rijk;

c. de rapporten van onderzoek van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot de departementale en niet-departementale jaarverslagen;

d. de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot de in het Financieel Jaarverslag van het Rijk opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten van het Rijk en met betrekking tot de in het Financieel Jaarverslag van het Rijk opgenomen Saldibalans van het Rijk;

en wel nadat de betrokken Slotwetten zijn vastgesteld.

Elke minister dient afzonderlijk te worden gedechargeerd voor het gevoerde financiële beheer overeenkomstig onderstaand schema.

Inhoudsopgave

1. Hoofdlijnen van het begrotingsbeleid

1.1 Inleiding

economische groei

Het jaar 2001 wordt gekenmerkt door een aanzienlijke vertraging van de groei van de wereldeconomie. Ook in Nederland is sprake van een sterke conjuncturele afzwakking. Na jaren van economische groei rond de 4%, is de groei in 2001 uitgekomen op 1,1%. In de ontwerpbegroting voor het jaar 2001 (Miljoenennota 2001) werd nog rekening gehouden met een groei van 4%. Deze verslechterde economische situatie heeft gevolgen voor de uitkomsten van de begroting 2001. Het EMU-saldo voor het jaar 2001 is uitgekomen op 0,2% BBP.

Het trendmatige begrotingsbeleid bewijst zijn schokbestendigheid nu het kabinet ondanks de mindere economische groei er in geslaagd is om sinds Miljoenennota 2001 (MN 2001) de ruim 3 miljard euro extra uitgaven voor de beleidsprioriteiten te handhaven zonder dat het uitgavenkader wordt overschreden. In totaal is deze kabinetsperiode aan de uitgavenkant voor 2001 bijna 10 miljard euro geïntensiveerd. De ruimte hiervoor is gevonden uit lagere rentebetalingen, een lager werkloosheidsvolume en onderuitputting op begrotingen.

Gedurende de eerste helft van 2001 daalde de economische groei van een gemiddelde van 4% in de afgelopen jaren naar 1½%. De vermindering in de economische groei werd in de tweede helft van 2001 verder beïnvloed door de terroristische aanslagen op 11 september. Hierdoor is de uiteindelijke economische groei net boven de 1% uitgekomen. Vooral de ontwikkeling van de wereldhandel stagneerde in 2001 waardoor de belangrijke motor onder de groei in de afgelopen 4 jaar, de export, hapert. Dat de economische groei toch nog iets boven de 1% uitkomt is vooral het gevolg van de stijging van de overheidsbestedingen in 2001.

EMU-saldo/EMU-schuld

Doordat het EMU-saldo in 2001 is uitgekomen op 0,2% Bruto Binnenlands Product (BBP), wordt hiermee – voor het derde opeenvolgende jaar – het jaar afgesloten met een begrotingsoverschot. In de ontwerpbegroting werd nog een EMU-saldo van 0,7% BBP voorzien. De verslechtering van het EMU-saldo is vooral het gevolg van tegenvallende belasting- en premie-inkomsten vanwege de lagere economische groei. Hierbij moet overigens opgemerkt worden dat een daling in de economische groei, pas met een zekere vertraging doorwerkt in de omvang van de inkomsten. Hierdoor is het saldo slechts gering gedaald. Daarnaast heeft de aankoop van winstrechten DSM (0,3% BBP) het saldo eenmalig neerwaarts beïnvloed. De verslechtering van het EMU-saldo heeft ertoe geleid dat de EMU-schuld opwaarts is bijgesteld. In de ontwerpbegroting (MN 2001) werd nog uitgegaan van een EMU-schuld van 52,3% BBP. De EMU-schuld is in 2001 uitgekomen op 53,2% BBP. Hiermee ligt Nederland overigens ruim onder de 60%-grens zoals die in het Verdrag van Maastricht is vastgelegd. Ten opzichte van het jaar 2000 (56% BBP) is de schuldquote in 2001 met bijna 3%-punt BBP gedaald. In absolute omvang is de schuld, mede door de aankoop van KPN-aandelen en Tennet (bij elkaar 2,5 miljard euro) licht opgelopen van ultimo 224,7 miljard euro in 2000 naar 225,9 miljard euro ultimo 2001.

aansluiting begroting-verantwoording

Aangezien de verantwoording aansluit op de informatie die eerder in de begrotingen is verstrekt, zullen de departementale jaarverslagen pas in 2003 kunnen beginnen met het beantwoorden van de WWW-vragen. Immers de departementale begrotingen voor 2002 hebben voor het eerst de basisvragen «Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat mag dat kosten?» centraal gesteld. De Miljoenennota is gebaseerd op de departementale begrotingen. In het Financieel Jaarverslag van het Rijk dat in mei 2003 wordt gepresenteerd, zal het daarom voor het eerst mogelijk zijn de vragen «Hebben we bereikt wat we hebben beoogd? Hebben we gedaan wat we daarvoor zouden doen? Heeft het gekost wat we dachten dat het zou kosten?» meer centraal te stellen. De bedoeling is vervolgens dat in het traject departementale begrotingen, miljoenennota, departementale verantwoordingen en financieel jaarverslag, de WWW-vragen en de antwoorden daarop ieder jaar steeds vollediger zullen worden. Onderhavig Financieel Jaarverslag probeert al wel zo concreet als mogelijk in te gaan op de resultaten van het gevoerde beleid. Tevens wordt rekening gehouden met de wens van de Tweede Kamer om nu al zowel financiële als kwantitatieve prestatiegegevens te presenteren.

In het vervolg van dit hoofdstuk wordt het budgettaire beeld van 2001 geschetst. Paragraaf 1.2 behandelt de prioriteiten van de regering en de mate waarin en de wijze waarop aan deze prioriteiten invulling is gegeven. Paragraaf 1.3 geeft een beeld van de uitgaven alsmede de toetsing aan de uitgavenkaders. Paragraaf 1.4 gaat in op de belastingontvangsten in samenhang met de ontwikkeling bij de sociale fondsen. Paragraaf 1.5 tenslotte behandelt de ontwikkeling in het EMU-saldo en de EMU-schuld.

1.2 Prioriteiten van beleid

Uitgavenverhogingen

regeerakkoord

Een belangrijke doelstelling, zoals ook door de regering verwoord in het Regeerakkoord, is het versterken van de economische en sociale infrastructuur van onze samenleving. Ook in het jaar 2001 waren de inspanningen hierop gericht. Aan de prioriteiten uit het Regeerakkoord onderwijs, zorg, milieu en infrastructuur zijn extra middelen beschikbaar gesteld. Ook het thema veiligheid is een belangrijke prioriteit waar extra geld voor is uitgetrokken. Ten slotte hebben uitgavenverhogingen plaatsgevonden op het terrein van de werkgelegenheid en op het internationale vlak.

Tabel 1.2.1 geeft een overzicht van de uitgavenverhogingen in het jaar 2001. In totaal zijn in 2001, inclusief de middelen uit het Regeerakkoord, de uitgaven met 10 miljard euro verhoogd. In de tabel worden de middelen uit het Regeerakkoord en de overige uitgavenverhogingen die na Regeerakkoord zijn gerealiseerd apart zichtbaar gemaakt. In de toelichting op de uitgavenverhogingen wordt dit onderscheid niet steeds gemaakt.

Als gevolg van afronding kan de som der delen 0,1 afwijken van het totaal.

Onderwijs

onderwijs

Zoals in de Miljoenennota 2001 is aangegeven zijn de intensiveringen uit het Regeerakkoord voornamelijk gericht op de versterking van de economische en sociale veerkracht van de Nederlandse samenleving waarbij het onderwijs van groot belang is. Bovenop de 600 miljoen euro ten behoeve van de kwaliteit van het onderwijs uit het Regeerakkoord zijn de uitgaven voor onderwijs met 1,4 miljard euro verhoogd. Het totaal aan uitgavenverhogingen voor onderwijs vanaf het Regeerakkoord komt daarmee op 2 miljard euro.

Een deel van de extra middelen voor onderwijs was noodzakelijk om op de autonome ontwikkelingen in te springen. De leerlingen- en studentenaantallen in het HBO, WO en MBO zijn de afgelopen jaren fors gestegen. Voor de komende jaren wordt een voortzetting van deze trend verwacht. ICT in het onderwijs heeft eveneens een extra impuls gekregen om het onderwijs te moderniseren en beter aan te laten sluiten bij de vraag van de moderne samenleving. De aansluiting op het Kennisnet is voor deze kabinetsperiode gegarandeerd en er is extra geïnvesteerd in de ontwikkeling en verspreiding van educatieve software en in het opleiden van lesgevenden.

beroepsonderwijs

Om arbeidsmarktknelpunten in de onderwijssector op te lossen zijn middelen beschikbaar gesteld voor verbetering van de arbeidsvoorwaarden van onderwijsgevenden en voor de schoolbudgetten. De arbeidsvoorwaarden zijn onder andere verbeterd door de carrièrelijnen van leraren in te korten tot 18 jaar en door beloningsdifferentiatie. De schoolbudgetten kunnen scholen gebruiken om specifieke knelpunten op te lossen, bijvoorbeeld door kinderopvang, het inzetten van onderwijs-assistenten en het bevorderen van zij-instroom. Daarnaast is extra geld beschikbaar gesteld voor de bestrijding van het ziekteverzuim.

Om de kwaliteit van het beroepsonderwijs te verbeteren zijn maatregelen getroffen om uitval te voorkomen en is geïnvesteerd in materieel en de modernisering van het onderwijsproces. De samenwerking tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven in de BVE sector is verbeterd door verbetering van de kwaliteit van de beroepspraktijkvorming, de examinering en de grotere doorstroom. De complementaire inzet van de sociale partners moet in 2002 concrete vorm en inhoud krijgen, alvorens in een nieuw Regeerakkoord gesproken kan worden over aanvullende impulsen vanuit de rijksoverheid. In het HBO worden lectoren aangesteld die een sturende rol in hun vakgebied krijgen. Voor de vorming van deze kenniskringen zijn extra middelen ter beschikking gesteld.

Teneinde de doelstellingen van de impuls beroepsonderwijs te kunnen meten, zijn twee monitoren in ontwikkeling die rendementgegevens gaan opleveren over de kwalificatiewinst en andere concrete maatregelen.

achterstandsbeleid

Voor het cluster onderwijskansen en achterstandsbeleid (achterstandsscholen, vroeg- en voorschoolse opvang en wachtlijsten speciaal onderwijs) is structureel 125 miljoen euro extra uitgetrokken.

In september 2001 is de Wet Tegemoetkoming voor de Studiekosten in werking getreden. Hierdoor valt de bijdrage in studiekosten van het rijk niet meteen weg boven een bepaalde inkomensdrempelwaarde maar vermindert de bijdrage geleidelijk naarmate het inkomen toeneemt.

Meer mensen (21%) komen hierdoor in aanmerking voor tegemoetkoming studiekosten.

Een motie ter bevordering van het fundamenteel onderzoek heeft geleid tot structurele ophoging van dit budget met 11 miljoen euro.

Arbeidsmarkt en inkomensbeleid

In 2001 ging veel aandacht uit naar de voorbereiding en implementatie van de nieuwe Structuur Uitvoering Werk en Inkomen (SUWI). De nieuwe uitvoeringsvoeringsstructuur moet een klantvriendelijke en efficiënte uitvoering opleveren die op termijn lagere uitkeringslasten en uitvoeringskosten oplevert. Begin 2001 zijn middelen ingezet voor de verzelfstandiging van Kliq en voor de stimulering van de totstandkoming van de Centra voor Werk en Inkomen (CWI) en de Bedrijfsverzamelgebouwen. Ook de afwikkeling van de Arbeidsvoorzieningsorganisatie vergde inzet van middelen. Hiervoor is in 2001 358 miljoen euro beschikbaar gesteld.

arbeidsaanbod

In het arbeidsmarkt- en werkgelegenheidsbeleid kwam in 2001 de nadruk te liggen op het activeren van het arbeidsaanbod. Mede als gevolg van de hoge arbeidsvraag en openstaande vacatures in Nederland in 2001 was er sprake van een lagere groei van het totale aantal gesubsidieerde arbeidsplaatsen (WIW, I/D-banen, WSW). Met name het aantal WIW-dienstbetrekkingen liet een daling zien. Daartegenover stond een stijgend aantal I/D-banen. De Regeerakkoord doelstelling van 60 000 I/D-banen is nog niet gehaald. Eind 2001 zijn 50 863 banen gerealiseerd. De uitstroom uit gesubsidieerde arbeid is lager dan verwacht. Zo is er in 2001 een lagere uitstroom uit de I/D-banen dan in 2000. Volgens het in 2001 uitgevoerde onderzoek naar de effectiviteit van de arbeidsmarktinstrumenten, het IBO-rapport «Aan de Slag», is de effectiviteit van het arbeidsmarktbeleid volgens dit rapport gebaat bij een grotere eenduidigheid van doelstellingen en sterkere gerichtheid op reguliere arbeid.

uitstroom bijstandsgerechtigden

In het voorjaar van 2001 zijn in het kader van de Agenda voor de Toekomst met gemeenten bestuurlijke afspraken gemaakt over extra maatregelen die ertoe moeten leiden dat bijstandsgerechtigden uitstromen naar al dan niet gesubsidieerd werk. Doel hiervan is 40% uitstroom in 2006. Hiermee samenhangend lag in 2001 prioriteit bij het tegengaan van fraude in de sociale zekerheid en het adequaat uitvoeren van de Algemene Bijstandwet. Daarnaast heeft het MKB-convenant, dat de werkgelegenheid voor allochtone werklozen in het MKB moest stimuleren, een bijdrage geleverd aan het sneller aan het werk komen van allochtonen.

In het kader van het Plan van Aanpak WAO is het beleid gericht op beheersing en beperking van de volumegroei in de WAO geïntensiveerd met de Wet Verbetering Poortwachter. Deze wet is in 2001 door de Tweede en Eerste Kamer goedgekeurd en treedt per april 2002 in werking. Daarnaast heeft het kabinet middelen uitgetrokken voor de arboconvenanten. In dit kader worden gerichte afspraken gemaakt met verschillende sectoren om de arbeidsomstandigheden te verbeteren.

Zorg

zorg

In 2001 zijn de fundamenten gelegd voor de toekomstige inrichting van het Nederlandse zorgstelsel. In de in juli 2001 gepresenteerde kabinetsnota «Vraag aan bod» staat centraal de omslag van een aanbodgericht naar een vraaggericht stelsel, met een belangrijke rol voor de zorgverzekeraars. In de praktijk is hiertoe met de wachtlijstaanpak volgens «Zorg verzekerd» al een stap gezet.

Het blijkt dat de vorig jaar ingezette koers met betrekking tot de wachtlijstbestrijding succesvol is geweest: de productie is sterk gegroeid. De wachtlijsten en -tijden lijken zich na jaren van groei min of meer te stabiliseren en in sommige (deel)sectoren (waaronder de gehandicaptenzorg) doet zich een daling voor. Ook wordt in het kader van de wachtlijstaanpak steeds meer gebruik gemaakt van persoonsgebonden budgetten (PGB's). Het totale aantal budgethouders is in 2001 sterk gegroeid van ruim 22 600 in begin 2001 tot 36 500 eind 2001.

Tevens is besloten het PGB te vereenvoudigen, wat het gebruik ervan verder moet stimuleren. De PGB-regeling nieuwe stijl zal 1 januari 2003, of zo veel eerder als mogelijk is, in werking treden.

Ook in 2001 stond het arbeidsmarktbeleid voornamelijk in het teken van het terugdringen van de personeelstekorten. De door het kabinet ingestelde commissie-Van Rijn kwam begin 2001 met aanbevelingen om de tekorten terug te dringen. Voor onder andere specifieke beloningsmaatregelen, opleidingen en maatregelen om uitstroom door ziekte en arbeidsongeschiktheid te beperken heeft het kabinet 275 miljoen euro extra beschikbaar gesteld voor de zorgsector. Voor werkdrukvermindering zijn eerder al de instellingsbudgetten opgehoogd. Om een tekort aan medische beroepsbeoefenaren tegen te gaan is de capaciteit van de verschillende medische opleidingen in 2001 fors verhoogd. Tenslotte is de (arbeidsmarkt)positie van huisartsen in 2001 sterk verbeterd door onder andere het budget voor de praktijkkosten van huisartsen te verhogen met 15 800 euro per praktijk. Om ervoor te zorgen dat huisartsen minder avond-, nacht- en weekenddiensten hoeven te draaien is de dienstenstructuur landelijk ingevoerd. Hiervoor is ongeveer 68 miljoen euro beschikbaar gekomen.

Infrastructuur

infrastructuur

In 1998 is in het kader van het Regeerakkoord het investeringsbudget voor bereikbaarheid tot en met 2010 aanzienlijk verhoogd. Het grootste deel van de nieuwe infrastructuur (impuls '98) moet echter nog gerealiseerd worden. Uit tussentijdse evaluatie blijkt dat het effect van het gehele beleid – zoals in 1996 vastgesteld – op de bereikbaarheid van het hoofdwegennet in de periode 1995 tot 2000 ongeveer even groot is als voorspeld (ten opzichte van 1995 circa 50% minder voertuigverliesuren vanwege het gerealiseerde beleid). Door externe factoren (groei economie, werkgelegenheid en inkomens) is het gebruik van het hoofdwegennet en de congestie hierop echter sterker gestegen dan in 1996 werd voorzien. Om dit op te vangen wordt de komende periode – in lijn met het NVVP1 – onder andere sterk ingezet op «slimme» maatregelen met als doel de reeds bestaande infrastructurele capaciteit beter te benutten. Voorbeelden hiervan zijn onder andere plusstroken en toeritdosering.

Met het oog op een verdere verknoping van het onderliggende wegennet met het hoofdwegennet en voor het Openbaar Vervoer, – in het kader van het Bereikbaarheidsoffensief voor de Randstad (BOR) – zijn voor de grootstedelijke regio's mobiliteitsfondsen gevormd. De regio's Rotterdam, Utrecht, Haaglanden en de Noordelijke Randstad bleken in 2001 meer in het fonds te kunnen storten dan waarvan oorspronkelijk werd uitgegaan. Verkeer en Waterstaat heeft conform de afspraken hierover de storting van de deelnemers aan de regionale mobiliteitsfondsen in hetzelfde tempo verdubbeld.

Verder zijn op het vlak van het prijsbeleid alternatieven (km-heffing, tol, betaalstroken) in onderzoek en voorbereiding.

kenniswijk

Om een impuls te geven aan de kennis en innovatie met betrekking tot ICT is begin 2001 de Kenniswijk BV opgericht. In de BV participeren tientallen publieke en private aandeelhouders. De BV concentreert zich in eerste instantie vooral op de ontwikkeling van nieuwe elektronische diensten voor zo'n 84 000 bewoners van de «Kenniswijk» (in de regio Eindhoven). Conform de nieuwe Europese telecommunicatieregels is de ministerraad in december akkoord gegaan met een wetsvoorstel dat internetconcurrentie op de kabel beter mogelijk maakt.

nieuwe sleutelprojecten

In 2001 is in het kader van verschillende Nieuwe Sleutelprojecten in samenwerking en onderhandeling met andere partijen bestudeerd in hoeverre gecombineerde planvorming en uitvoering in een vorm van publiek-private samenwerking tot een extra kwaliteitsslag kunnen leiden. In 2001 kon voor Amsterdam Zuidas hierover een intentieovereenkomst worden afgesloten. Ook is begin juni 2001 met betrekking tot de bovenbouw HSL-zuid een contract ondertekend waarbij de private partij zorgdraagt voor de financiering van de aanleg en voor het instandhouden ervan.

Natuur en milieu

econologisch hoofdstructuur

In het kader van de intensiveringen uit het Regeerakkoord van 1998 zijn middelen toegevoegd aan de LNV-begroting voor hoofdzakelijk de reconstructie van zandgebieden, grondprijscompensatie ten behoeve van de realisering van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en agrarisch natuurbeheer.

Sinds 1998 is circa 21 500 hectare grond voor natuur verworven, circa 15% van de totale grondverwervingstaakstelling 1998–2018. Daarnaast wordt momenteel circa 85 000 hectare via agrarisch natuurbeheer en landschapsbeheer door agrariërs beheerd. In de nota «Natuur voor Mensen, Mensen voor Natuur» is aangekondigd dat in de periode tot en met 2020 13 500 hectare robuuste verbindingen ten behoeve van de EHS wordt verworven en 20 000 hectare aan landschapselementen wordt aangelegd. Hiermee wordt een impuls gegeven aan 200 000 hectare landschap.

In het Regeerakkoord is tevens afgesproken dat de gevolgen van extra economische groei voor het milieu gecompenseerd worden. Hiervoor zijn middelen toegevoegd aan de begrotingen van LNV, VROM en V&W. Een belangrijk deel van de middelen werd en wordt besteed aan uitbanning van landbouwbestrijdingsmiddelen en aan stil wegdek. De Clean Development Mechanism/Joint Implementation middelen hebben nog niet tot veel uitgaven voor CO₂-reductierechten geleid. In 2001 zijn onderhandelingen gevoerd met internationale bankinstellingen ten behoeve van contracten voor de aankoop van CO₂-reductierechten.

vijfde nota ruimtelijke ordening

In het kader van de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening is voor het verbeteren van ruimtelijke kwaliteit en de sanering van ongewenste bestemmingen tot en met 2010 in totaal 450 miljoen euro aan de begroting van VROM toegevoegd. In 2001 is een belangrijk deel van deze gelden besteed aan het uitkopen van tuinders in de Bommelerwaard. Hierdoor wordt voorkomen dat de glastuinbouw zich uitbreidt in dit kwetsbare gebied. De vrijkomende gronden krijgen in overleg met de Dienst Landelijk Gebied een passende bestemming.

In 2001 heeft VROM een convenant ondertekend over het verdiept aanleggen van de A4 op de plek waar de HSL-Zuid uit de tunnel onder het Groene Hart komt. Hierdoor kan de spoorlijn de weg op maaiveldhoogte kruisen.

Veiligheid

veiligheid

Ten behoeve van een kwaliteitsimpuls en de directe kosten verbonden aan de vuurwerkramp is in 2001 42 miljoen euro aan Enschede beschikbaar gesteld. Voor het opvangen van de gevolgen van de nieuwjaarsbrand in Volendam en de kosten van de commissie-Alders is 12 miljoen euro aangewend.

openbaar ministerie

Bij het Openbaar Ministerie is een forse impuls gegeven aan ICT. Bij de Rechterlijke Macht heeft een capaciteitsuitbreiding plaatsgevonden, onder andere door uitbreiding van het aantal Vreemdelingenkamers van 5 naar 15. Bij het gevangeniswezen is de capaciteit in jeugdinrichtingen uitgebreid van 1770 plaatsen in 2000 naar 2003 plaatsen in 2001. Voor deze versterking van de justitiële keten is extra geld beschikbaar gesteld.

politie

De werktijd van de politie is verlengd van 36 uren naar 38 uren en de capaciteit is tevens uitgebreid in verband met regiospecifieke problemen en de bestrijding van XTC. De sterktedoelstelling voor het eind van deze kabinetsperiode (43 622 fte's) is daarmee al in 2001 gehaald (43 755 fte's op 1-7-2001). Het politieonderwijs is vernieuwd en de opvang van het natuurlijk verloop is beter geregeld.

Bij de regionale korpsen is een breed programma van deskundigheidsbevordering gestart. Het doen van elektonische aangifte wordt mogelijk gemaakt en er zijn proeven gestart met elektronisch proces-verbaal. Hiertoe hebben investeringen plaatsgevonden op het gebied van ICT. Het project C2000 wordt versneld uitgevoerd. Met dit project wordt een nieuwe, integrale communicatie-infrastructuur gecreëerd voor politie, ambulancediensten en de brandweer. Naar aanleiding van het rapport Oosting is besloten de rampenorganisatie verder te versterken door preventieve activiteiten, versterking van het toezicht, een kwaliteitsimpuls bij de geneeskundige hulpverlening en het stimuleren van oefeningen.

Het CRIEM-experiment is uitgebreid met als gevolg dat vrijwel elke afdeling jeugdreclassering van de gezinsvoogdij-instellingen nu individuele trajectbegeleiding kan aanbieden.

Ten slotte heeft een uitbreiding van de capaciteit van de douane en de marechaussee plaatsgevonden. Tevens is de huisvesting van de marechaussee op Schiphol verbeterd en zijn er middelen voor ICT en uitbreiding van de opleidingscapaciteit beschikbaar gesteld.

Internationaal en defensie

internationale samenwerking

Door grotere groei van het Bruto Nationaal Product (BNP) dan geraamd in het Regeerakkoord, is het mogelijk geweest extra uitgaven te doen op het terrein van internationale samenwerking. De middelen zijn onder andere uitgetrokken voor vredesoperaties, de landenprogramma's sociale ontwikkeling en onderwijs, macrosteun, schuldverlichting en bijdragen aan multilaterale instellingen.

In 2001 is eenmalig 62 miljoen euro aan de HGIS toegevoegd ten behoeve van schuldkwijtschelding van een aantal HIPC-landen.

Op verzoek van de Tweede Kamer is het aantal operationele F16's gehandhaafd op 108. Ten behoeve van het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid zijn middelen aan de Defensiebegroting toegevoegd. Hiermee worden de nationale en Europese militaire capaciteiten versterkt, hetgeen bijdraagt aan een vergroting van het Europese crisisbeheersingsvermogen. In 2001 is extra geld beschikbaar gesteld voor de verplaatsing van activiteiten van Defensie om vestiging van het internationaal strafhof op het terrein de Alexanderkazerne mogelijk te maken.

Overig

gemeente- en provinciefonds

Ten slotte is voor 2001 extra geld beschikbaar gesteld voor onder andere monumentenzorg, asiel en de doorvertaling naar het Gemeente- en Provinciefonds.

monumentenzorg

Voor monumentenzorg is een inhaalslag gemaakt voor het wegwerken van restauratieachterstanden bij rijksmonumenten. Het extra geld dat hiervoor beschikbaar is gesteld wordt zodanig ingezet dat tevens wordt bijgedragen aan het realiseren van een nieuw instandhoudingbeleid voor rijksmonumenten.

asielterrein

De uitgavenverhogingen op het asielterrein hebben voornamelijk te maken met de invoering van de Nieuwe Vreemdelingenwet. Deze wet heeft ertoe geleid dat asielprocedures zijn verkort. Ook de efficiencyverbetering die is bereikt met de invoering van de behandelkantoren van de IND draagt hieraan bij. Mede door de nieuwe wet is de instroom van asielzoekers is het afgelopen jaar afgenomen. De beleidsmatige uitwerking van de AMA-notitie heeft tevens geleid tot een verlaging van de instroom van minderjarige asielzoekers.

Het aantal inburgeringstrajecten voor oudkomers is uitgebreid. Dit heeft geleid tot een daling van bestaande wachtlijsten van 10 202 in december 2000 tot 6856 in december 2001 en verkorting van de tijd dat mensen op een wachtlijst staan.

Belastingherziening

belastingherziening

Op 1 januari 2001 is de Belastingherziening 2001 in werking getreden. De belastingherziening is gericht op het creëren van een robuust en eenvoudig belastingstelsel met bredere grondslagen en lagere tarieven in de loon- en inkomstenbelasting. Belangrijke doestellingen van de belastingherziening zijn bevordering van de werkgelegenheid en de economische structuur, bevordering van de emancipatie en economische zelfstandigheid van burgers en het bijdragen aan een duurzame economische ontwikkeling door een verdere vergroening van het belastingstelsel. In het oog springende wijzigingen van het nieuwe belastingstelsel zijn de introductie van het boxensysteem en de vermogensrendementsheffing, de omzetting van de belastingvrije som in een individueel uit te betalen heffingskorting, de introductie van de arbeidskorting, de verlaging van de marginale tarieven in de loon- en inkomstenbelasting en een verhoging van de BTW en de milieubelastingen.

Door de introductie van de arbeidskorting en de verlaging van de marginale tarieven in de loon- en inkomstenbelasting is het aanvaarden van werk aantrekkelijker geworden. De verdere verschuiving van de belasting op arbeid naar belasting op milieu draagt bij aan bevordering van een duurzame ontwikkeling. Met het belasten van een fictief rendement in de nieuw ingevoerde vermogensrendementsheffing is bereikt dat het voor de fiscale behandeling van vermogensopbrengsten niet langer van belang is in welke vorm vermogensopbrensten worden genoten.

Hierdoor nemen de mogelijkheden voor belastingontwijking af.

Een goede uitvoering van het herziene belastingstelsel had in 2001 de hoogste prioriteit binnen de Belastingdienst. De opdracht voor de Belastingdienst is om de Belastingherziening 2001 voor iedereen duidelijk en gemakkelijk te maken. De Belastingdienst heeft dat in 2001 gedaan door massale communicatie via de media, voorlichtingsmateriaal en informatie op de internetsite.

De belastingherziening wordt geëvalueerd in 2005. Over de effecten van de vermogensrendementsheffing wordt al in 2003 verslag gedaan. Van belang is voorts het rapport «Belastingen en premies – Een verkenning naar nieuwe mogelijkheden vanuit het belastingstelsel 2001», dat op 28 augustus 2001 naar de Tweede Kamer is gezonden. Deze verkenning bevat een analyse van de wijze waarop de structuur van het nieuwe belastingstelsel verder kan worden benut voor de oplossing van maatschappelijke vraagstukken, zoals de relatief lage arbeidsparticipatie.

1.3 De uitgaventoetsing

uitgavenkader

Deze paragraaf staat in het teken van de toetsing van de uitgaven voor het jaar 2001. De totale collectieve uitgaven blijven in 2001 per saldo ruim binnen de afgesproken kaders. De overschrijdingen bij de sectoren Rijksbegroting in enge zin en Zorg worden meer dan gecompenseerd door onderschrijdingen binnen de sector Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt. In onderstaande tabel staat de toetsing van de uitgavenkaders weergegeven.

* Als gevolg van afronding kan de som der delen 0,1 afwijken van het totaal

In het navolgende wordt een toelichting gegeven op de belangrijkste ontwikkeling van de netto-uitgaven sinds de Miljoenennota 2001. Vervolgens wordt het uitgavenkader 2001 berekend, waarna de netto-uitgaven aan dit kader getoetst worden.

* Als gevolg van afronding kan de som der delen 0,1 afwijken van het totaal

De totale netto-uitgaven zijn uitgekomen op 166,6 miljard euro. Ten opzichte van stand Miljoenennota 2001 betekent dit een verhoging van circa 2 miljard euro. Eveneens is het totaal van uitgavenkaders sinds Miljoenennota 2001 met circa 2,2 miljard euro opgehoogd. Dit is vooral het gevolg van een hogere prijsontwikkeling van het BBP ten opzichte van de raming in de ontwerpbegroting. Deze is sinds Miljoenennota 2001 met 1,25%-punt toegenomen. Daarnaast is als onderdeel van de totale dekking voor intensiveringen, de uitgavenreserve tranche 2001 voor 0,07 miljard euro toegedeeld aan de ijklijn Rijksbegroting in enge zin en voor 0,03 miljard euro aan de ijklijn Zorg. De toetsing van de netto-uitgaven aan het uitgavenkader resulteert in een per saldo sluitend kader.

Rijksbegroting in enge zin

kaders rijksbegroting eng

De netto-collectieve uitgaven binnen de budgetdisciplinesector Rijksbegroting in enge zin zijn met bijna 1,5 miljard euro toegenomen. De hogere loon- en prijsontwikkeling heeft geresulteerd in een hogere nominale ontwikkeling dan bij Miljoenennota 2001 werd voorzien. De rentebetalingen vertonen een meevaller als gevolg van een lagere rente en een lager kapitaalmarktberoep. Extra intensiveringen hebben zich voorgedaan bij Onderwijs en Veiligheid, waarbij een substantieel deel van de extra middelen bestemd zijn ter oplossing van arbeidsmarktknelpunten. Het resultaat van de toetsing van de uitgaven aan het kader is een overschrijding van 0,8 miljard euro.

Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt

kader SZA

De netto-uitgaven voor sociale zekerheid en arbeidsmarkt vertonen een lichte afname ten opzichte van Miljoenennota 2001. Hoewel de loon- en prijsontwikkeling is toegenomen, is tegelijkertijd sprake van een meevallende werkloosheidsontwikkeling. Daarnaast is onderuitputting opgetreden bij de I/D-banen, de Wet inschakeling Werkzoekenden (WIW) en zijn bij Algemene Bijstandswet meevallers opgetreden. Tegelijkertijd heeft de toegenomen prijsontwikkeling van het Bruto Binnenlands Product geleid tot een forse opwaartse aanpassing van het uitgavenkader. Hierdoor resulteert de toetsing van de netto-uitgaven aan het uitgavenkader tot een onderschrijding van 1,9 miljard euro.

Zorg

kader zorg

De netto-zorguitgaven zijn met circa 0,8 miljard euro toegenomen. Naast een hogere nominale loon- en prijsontwikkeling zijn extra middelen aangewend voor de bestrijding van wachtlijsten en oplossen van arbeidsmarktproblemen. Daarnaast hebben hogere uitgaven voor medicijnen geleid tot hogere uitgaven in de post overige mee- en tegenvallers. De hoogte van het uitgavenkader Zorg is sinds Miljoenennota 2001 aangepast aan de hand van de opgelopen prijsontwikkeling van het Bruto Binnenlands Product. Toetsing van de netto zorguitgaven aan het uitgavenkader levert een overschrijding op van 1,1 miljard euro.

1.4 De ontvangsten

overheidsinkomsten

De overheidsinkomsten (belastingen, premies en gasbaten) zijn naar huidige inzichten 2,75 miljard euro lager uitgevallen dan geraamd bij ontwerpbegroting (OB) (zie tabel 1.4.1). Bij belastingen en gasbaten betreft het realisatiecijfers op kasbasis, conform de verwerking op de relevante begrotingen. Bij de premies betreft het ramingen op transactiebasis.

* Belastingopbrengst exclusief 0,51 miljard euro nabetalingen van de fondsen aan het rijk.

Belastinginkomsten

belastingen

In deze paragraaf worden de realisaties van de totale belastingontvangsten in 2001 toegelicht, waarbij wordt ingegaan op de afwijkingen ten opzichte van de ramingen bij ontwerpbegroting.

Toegelicht wordt welk deel van de ramingsbijstellingen betrekking heeft op de doorwerking van realisaties van 2000, welk deel op autonome maatregelen en welk deel op endogene ontwikkelingen.

De totale belastingontvangsten zijn 2,4 miljard euro lager uitgekomen dan ten tijde van de ontwerpbegroting werd geraamd. De doorwerking van de realisatie over 2000 leidde tot en 0,14 miljard euro lagere ontvangsten. Autonome wijzigingen hebben een neerwaarts effect gehad van 1,89 miljard euro en endogene bijstellingen hebben geleid tot 0,39 miljard euro lagere ontvangsten.

Doorwerking realisatie 2000

In de eerste plaats is de ramingsbijstelling het gevolg van een afwijkende realisatie over 2000.

Deze zijn nader toegelicht in de Voorlopige Rekening 2000 (VR 2000).

Autonome wijzigingen

ramingsbijstellingen

Autonome ramingsbijstellingen zijn het gevolg van wijzigingen in het (fiscaal) beleid, nabetalingen of in het uitvoeringsproces van de Belastingdienst. In de regel zijn autonome bijstellingen lopende het begrotingsjaar relatief beperkt omdat het beleid grotendeels bij ontwerpbegroting vaststaat. Bij Voorjaarsnota is sprake geweest van extra beleid in de vorm van 0,18 miljard additionele lastenverlichting waartoe is besloten naar aanleiding van de Algemene Politieke Beschouwingen. Het overige deel van de autonome van 1,89 miljard bestaat uit 0,23 miljard euro lagere BTW-opbrengst op infrastructuur voor het Openbaar Vervoer en een éénmalige kasschuif van 1,63 miljard euro tussen belasting en premies (toegelicht in Voorjaarsnota 2001, tabel 9). De eenmalige kasschuif houdt verband met de belastingherziening.

Structureel blijft overigens de verdeling van de opbrengst van belasting en premies ongewijzigd.

Bijstelling 2001 door een gewijzigd economisch beeld

De meeste aanpassingen in de raming gedurende het begrotingsjaar betreffen endogene ramingsbijstellingen. Deze zijn het gevolg van nieuwe inzichten over de economische groei in het lopende jaar en de relatie tussen de economische groei en de belastingontvangst.

Een hogere (nominale) economische groei zal gewoonlijk leiden tot hogere belastingontvangsten, vanwege hogere binnenlandse bestedingen, groeiende werkgelegenheid, hogere winsten en/of loon- en prijsmutaties. Omgekeerd zal een lagere economische groei in de regel leiden tot lagere belastingontvangsten.

Een wijziging in de verhouding tussen de belastingopbrengst en de economische groei kan tot uitdrukking worden gebracht in een veranderende macro progressiefactor. De progressiefactor is de verhouding van de procentuele toename van de belastinginkomsten ten opzichte van de (nominale) groei van het BBP. Oorzaken van wijzigingen in de macro progressiefactor zijn bijvoorbeeld andere kaspatronen, afwijkende verwachtingen aangaande het proces van belastinginning of nieuwe inzichten in de samenstelling van de economische groei.

De totale neerwaartse endogene ramingsbijstelling bedraagt 0,39 miljard euro. In tabel 1.4.3 worden de bij de ontwerpbegroting geldende inzichten ten aanzien van enkele belangrijke macro-economische indicatoren van het economische beeld en de macro progressiefactor vergeleken met de inzichten bij het Financieel Jaarverslag 2001. In tabel 1.4.4 worden de endogene effecten op de belastingontvangsten weergegeven.

Uit de tabellen blijkt dat de neerwaartse bijstelling van de raming van het BBP met 1¼%-punt (waarvan een neerwaartse aanpassing van de volumecomponent van 2,9% en een opwaartse aanpassing van de prijscomponent met 1,6%) heeft geleid tot een neerwaartse ramingsbijstelling van 0,3 miljard euro.

De macro progressiefactor is per saldo niet gewijzigd en heeft derhalve geen effect op de uitkomst gehad. Opgemerkt moet worden dat het economisch beeld over het afgelopen jaar nog niet volledig duidelijk is en op een later tijdstip nog wijzigingen kan ondergaan.

De lagere economische groei betreft alle bestedingscategorieën. Aan de inkomstenkant heeft de terugval vooral tot lagere winsten geleid. De werkgelegenheid en de lonen zijn nauwelijks bijgesteld.

Van de endogene bijstelling van 0,39 miljard euro is 0,15 miljard euro incidenteel of tijdelijk.

De resterende 0,24 miljard euro endogene daling is het saldo van 2,01 miljard euro hogere ontvangsten die nauwelijks of geen directe relatie hebben met de economische ontwikkeling in 2001 (belastingen van rechtsverkeer 0,51 miljard euro en het structurele deel van de dividendbelasting 1,50 miljard euro) en een daling van 2,25 miljard euro van de overige belastingen. Dit betreffen met name de omzetbelasting en accijnzen in samenhang met de sterkere neerwaartse bijstelling van de consumptie ten opzichte van het BBP. De realisatie van de vennootschapsbelasting is hoger dan bij ontwerpbegroting geraamd, maar deze ontvangsten hebben vooral betrekking op het belastingjaar 2000. Voor een uitgebreide toelichting van de endogene bijstellingen per belastingsoort wordt verwezen naar de Voorlopige Rekening 2001.

De premieontvangsten

premieontvangsten

De premieontvangsten van de sociale fondsen zijn in 2001 0,81 miljard euro lager dan bij de ontwerpbegroting.

De tegenvallende premieontvangsten op transactiebasis in 2001 zijn per saldo het resultaat van na de Miljoenennota 2001 genomen beleidsmaatregelen, een gewijzigde economisch beeld, een afwijkende progressiefactor en de doorwerking van meevallende premie-inkomsten in 2000 (tabel 1.4.5). De premieontvangsten van de sociale fondsen betreffen nog geen echte realisaties voor 2001. De realisatiecijfers komen later in 2002 beschikbaar.

Bij de volksverzekeringen doet zich ten opzichte van de ontwerpbegroting een tegenvaller voor van 0,79 miljard euro. De inkomsten van de AOW en ANW nemen samen met 0,44 miljard euro af en de inkomsten van de AWBZ met 0,35 miljard euro. Bij de werknemersverzekeringen is nauwelijks sprake van een tegenvaller. Wel is bij de werknemersverzekeringen sprake van een samenstellingseffect.

De inkomsten van de WAO/WAZ en WGF nemen af, terwijl de inkomsten van de AWF en ZFW toenemen.

De tegenvallende premie-inkomsten zijn voor 1,45 miljard euro het gevolg van endogene bijstellingen. Deze worden veroorzaakt door een lagere nominale economische groei dan ten tijde van de ontwerpbegroting werd verwacht (– 0,22 miljard euro) en een sterk afwijkende progressiefactor (– 1,24 miljard euro). Voor een uitsplitsing van de endogene bijstellingen naar ramingsmoment wordt verwezen naar de Voorlopige Rekening 2001.

Aardgasbaten

aardgasbaten

De voor de ijklat relevante aardgasbaten (niet-belastingontvangsten exclusief FES) vallen in 2001 0,46 miljard euro hoger uit dan geraamd in de ontwerpbegroting. Dit wordt met name veroorzaakt door een hogere olieprijs en dollarkoers.

1.5 Het EMU-saldo en de EMU-schuld

Het saldo

EMU-saldo

Voor het derde opeenvolgende jaar is er sprake van een overschot. Het EMU-saldo 2001 is namelijk ondanks de economische tegenwind uitgekomen op – een weliswaar klein – overschot van 0,2% BBP.

Hiermee voldoet Nederland aan de afspraken van het Stabiliteits en Groeipact waarbij de EU-landen hebben afgesproken dat de begroting in principe een overschot vertoont («close to balance or in surplus»).

De schuld

EMU-schuld

De EMU-schuldquote is uitgekomen op 53,2% BBP. Hiermee ligt Nederland ruim onder de 60%-grens zoals die in het Verdrag van Maastricht is vastgelegd. Ten opzichte van het jaar 2000 (56% BBP) is de schuldquote in 2001 met 2,8%-punt BBP gedaald. In absolute omvang is de schuld door aankopen staatsdeelnemingen (Tennet en KPN) en afkoop winstrechten DSM licht opgelopen van 224,7 miljard euro in 2000 naar 225,9 miljard euro in 2001.

Grafiek 1.5.1: Ontwikkeling 1990–2001 EMU-saldo en EMU-schuld

Vergelijking met de oorspronkelijke raming

In onderstaande grafiek staat de ontwikkeling vanaf het Regeerakkoord van het EMU-saldo en de EMU-schuld voor 2001 op de verschillende notamomenten.

Grafiek 1.5.2: Ontwikkeling EMU-saldo 2001 vanaf Regeerakkoord op de verschillende notamomenten

uitkomst versus raming

Uit de ontwikkeling vanaf het Regeerakkoord blijkt dat het EMU-saldo bij MN 1999 en MN 2000 lager werd geraamd dan gerealiseerd is en dat bij MN 2001 nog een hoger saldo werd verwacht dan gerealiseerd is. De afwijking van de daadwerkelijke economische ontwikkeling ten opzichte van de raming veroorzaakt met name aan de inkomstenkant fluctuaties. De realisatie van het EMU-saldo in 2001 is uitgekomen op 0,2% BBP. De realisatie is daarmee bijna 1,7%-punt hoger uitgekomen dan de ruim – 1,4% die bij MN 1999 werd verwacht en 0,5%-punt lager dan bij MN 2001 werd verwacht.

AOW-spaarfonds

Als schuldreductie plaatsvindt door stortingen in het AOW-spaarfonds is sprake van een tijdelijke geoormerkte schuldreductie omdat de stortingen inclusief de opgebouwde rente na 2020 zullen worden aangewend voor financiering van AOW-uitgaven. Het verschil tussen via het AOW-spaarfonds gerealiseerde schuldreductie en gewone schuldreductie is dat op laatstgenoemde geen toekomstige claim rust. Voor een juist inzicht in de financiële positie van de overheid is het dan ook wenselijk de toekomstige claim expliciet in beeld te brengen bij de presentatie van het EMU-saldo en de EMU-schuld. Daarom worden in de onderstaande tabellen beide grootheden ook weergegeven voor de jaarlijkse ontvangsten en het opgebouwde vermogen van het AOW-spaarfonds.

Als gevolg van afronding kan de som der delen 0,1 afwijken van het totaal

De opwaartse bijstelling van de schuld in 2001 wordt met name veroorzaakt door het saldo van aan- en verkoop in staatsdeelnemingen en door de afkoop van winstrechten DSM in het gasgebouw. Zo is Tennet aangekocht voor een bedrag van 0,8 miljard euro en heeft de participatie in de aandelenemmissie van KPN 1,7 miljard euro gekost. Daar tegenover staat de verkoop van aandelen TPG voor bijna een miljard euro. Om de Nederlandse cijfers in Europees perspectief te plaatsen, zal hieronder het EMU-saldo en de EMU-schuld worden toegelicht van de landen van de Europese Unie.

EMU-saldo en EMU-schuld 1999, 2000 en 2001 in Europees perspectief

europees perspectief

Nederland is een van de elf lidstaten van de Europese Unie met een positief EMU-saldo in 2001.

Het gaat naast Nederland om Luxemburg, Finland, Zweden, Denemarken, Ierland, Verenigd Koninkrijk, België, Griekenland, Oostenrijk, Spanje. De andere vier EU-landen hebben negatieve EMU-saldi variërend tussen de – 1,4% BBP en – 2,7% BBP. Het gemiddelde EMU-saldo van de landen van de EU en in de Euro-groep bedroeg – 0,6% BBP, respectievelijk – 1,3% BBP.

Grafiek 1.5.3: Het EMU-saldo in Europees perspectief

De gemiddelde EMU-schuldquote in de EU bedroeg 63% BBP in 2001. De Nederlandse schuldquote van 53,2% BBP ligt dus onder het gemiddelde en eveneens onder de referentiewaarde van 60% BBP.

Luxemburg heeft met 5,5% BBP de kleinste schuldquote; twee landen (België en Italië) hebben een schuldquote van boven de 100%.

Grafiek 1.5.4: De EMU-schuld in Europees perspectief

2. Hoofdlijnen van het financieel management

2.1 Inleiding

bedrijfsvoering

Op het terrein van de bedrijfsvoering bij de Rijksoverheid hebben zich in 2001 veel ontwikkelingen voorgedaan. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste bedrijfsvoeringsthema's toegelicht. Enkele thema's hebben een jaarlijks wederkerend karakter, andere thema's hebben betrekking op ontwikkelingen en implementatie van het afgelopen jaar. In navolging van het FJR 2000 is de beschouwing over de bedrijfsvoering geen integrale beschouwing, maar een uitzonderingsrapportage.

Rijksbrede thema's die in paragraaf 2.2 aandacht krijgen zijn het financieel beheer bij departementen en bij agentschappen, het materieelbeheer, Inkoop en Europese Aanbestedingregels, informatiebeveiliging, integriteit en fraude, controleerbaarheid en uitvoerbaarheid van regelgeving, reviewbeleid en Toezichtsvisies gericht op rechtspersonen met een wettelijke taak (RWT). Als bijzondere thema's bedrijfsvoering wordt in paragraaf 2.3 aandacht geschonken aan de audit-functie in het VBTB-tijdperk, de baseline financieel en materieelbeheer en ontwikkelingen in financieel beheer, toezicht en controle van Europese geldstromen. In paragraaf 2.4 krijgt een drietal thema's op het gebied van resultaatgericht verantwoorden aandacht, namelijk VBTB, het Eigentijds Begrotingsstelsel (EBS) en Interdepartementale Beleidsonderzoeken (IBO's).

2.2 Rijksbrede thema's bedrijfsvoering

Financieel beheer departementen

financieel beheer

In algemene zin is er een goede vooruitgang geboekt bij de bestaande knelpunten in het financieel beheer bij de departementen. Door VBTB krijgt financieel beheer als onderdeel van de bedrijfsvoering steeds meer aandacht van het management. Diezelfde ontwikkeling is te zien op het punt van een planmatige aanpak van de gesignaleerde knelpunten. Nog niet altijd zijn de doorgevoerde verbeteringen in het financieel beheer al zichtbaar in de werking. Belangrijk aandachtspunt blijft in die gevallen de centrale monitoring van de implementatie en de werking van de verbetermaatregelen in de planning en controlcyclus (P&C-cyclus). Dit geldt bijvoorbeeld bij Defensie en bij Justitie. De centrale monitoring is ook belangrijk in geval van eventuele nieuwe knelpunten. De overheid is blijvend in beweging door nieuwe beleidsmatige ontwikkelingen.

Daarnaast kan door onder meer reorganisaties en door (te veel) vacatures het financieel beheer onder druk komen te staan, waardoor altijd nieuwe knelpunten kunnen ontstaan. Het is van belang dat deze binnen de P&C-cyclus vroegtijdig worden gesignaleerd en verbetermaatregelen direct worden ingezet.

Financieel beheer agentschappen (baten- en lastendiensten)

agentschappen

Agentschappen1 moeten het goede voorbeeld geven op het gebied van de bedrijfsvoering bij het Rijk en moeten dus ook zorgdragen voor een ordelijk en controleerbaar financieel- en materieelbeheer. De nader geoperationaliseerde instellingseisen voor nieuwe agentschappen zijn de randvoorwaarden voor een verantwoorde invoering van een resultaatgericht besturingsmodel in combinatie met een baten-lastenstelsel. De instellingseisen zijn verder uitgewerkt in de wegwijzers baten-lastendiensten (editie 2001).

In algemene zin is er sprake van verbeteringen bij de bestaande knelpunten in het financieel beheer van de agentschappen. Vorig jaar werd gemeld dat bij de Rijksgebouwendienst (RGD), het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI), het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD), het Centrum tot Bevordering van Import uit Ontwikkelingslanden (CBI), de Defensie Telematica Organisatie (DTO), de Rijksarchiefdienst (RAD) en de Keuringsdienst van Waren (KvW) nog (verdere) verbeteringen in het financieel beheer nodig waren. Bij het CBI zijn inmiddels alle voorgenomen verbeteringen gerealiseerd. Bij de overige agentschappen is reeds een groot aantal verbeteringen doorgevoerd, maar nog niet alle. Daarnaast doet zich bij IT-organisatie (ITO) de paradox voor dat door de verbeterde informatievoorziening een aantal knelpunten nadrukkelijker naar voren is gekomen. Hiervoor wordt een plan van aanpak opgesteld. Voorts is bij het Centraal Justitieel Incasso Bureau (CJIB) een aantal tekortkomingen in het financieel beheer aan het licht gekomen dat op korte termijn wordt aangepakt. Een andere teleurstellende ontwikkeling is dat bij de Directie College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), DTO en KLPD accountantsverklaringen met beperking zijn afgegeven. De voornaamste oorzaak is het (incidenteel) niet naleven van de Europese aanbestedingsregels door deze agentschappen. Aan dit punt wordt nu extra aandacht gegeven. Bij de agentschappen in oprichting is een goed financieel beheer voor de start een vereiste. Departementen zijn zich hiervan bewust en door de betreffende departementen wordt hier hard aan gewerkt.

Materieelbeheer

materieelbeheer

De aandacht van het management bij de departementen voor het materieelbeheer is toegenomen. Knelpunten worden op dit moment goed opgepakt. Dit heeft geresulteerd in een over het geheel genomen verbetering van het materieelbeheer. Er is ook op dit terrein sprake van een positieve invloed vanuit VBTB, waarin financieel en materieelbeheer uitdrukkelijk als onderdelen van de bedrijfsvoering worden genoemd. De risicoanalyse die de basis vormt voor de departementale uitwerking van het materieelbeheer op basis van het Besluit materieelbeheer sluit nauw aan bij het VBTB-denken. De invoering van het baten-lastenstelsel en de baseline financieel en materieel beheer hebben eveneens een positieve bijdrage gehad. Dit alles neemt niet weg dat een verdere verbetering van het materieelbeheer noodzakelijk is. Met name bij Defensie blijft het materieelbeheer een belangrijk aandachtspunt ook vanwege de omvang van de materiële goederen.

Inkoop en Europese Aanbestedingsregels

Een professionele inkoopfunctie betekent dat zo goed mogelijk wordt voorzien in de behoeften van de organisatie aan goederen en diensten die van derden moeten worden betrokken. Het is van belang dat het inkoopproces zodanig is ingericht dat het de bedrijfsvoering optimaal ondersteunt en waarborgt dat inkopen rechtmatig en doelmatig tot stand komen. Voor de rechtmatigheid van de inkoopuitgaven is tevens een goede naleving van de Europese aanbestedingsregels (EAR) van belang.

professioneel inkopen

In 2001 is sprake van positieve ontwikkelingen bij de uitvoering van de regeringsnota «Actieplan Professioneel Inkopen en Aanbesteden» (PIA). Alle departementen hebben inmiddels een coördinerend directeur inkoop (CDI) benoemd. Tevens is sprake van een toenemende aandacht van de plaatsvervangend secretarissen-generaal voor een professionele inkoopfunctie als onderdeel van de bedrijfsvoering. Verder is een verbetering bij de naleving van de Europese Aanbestedingsregels zichtbaar. Deze verbetering wordt mede bewerkstelligd doordat er meer raamcontracten worden afgesloten. Ondanks deze verbetering is er nog steeds bij enkele departementen sprake van incidenten, die het totaalbeeld ongunstig beïnvloeden. Het betreft hierbij incidenten bij onderdelen van de departementen Justitie, BZK, Defensie, VWS en in mindere mate OCenW en VROM.

Informatiebeveiliging

informatievoorziening

Een goede, beveiligde informatievoorziening is een belangrijke basisvoorwaarde voor de continuïteit van de bedrijfsprocessen. De departementen hebben in 2001 de nodige aandacht gegeven aan het oplossen van de bestaande achterstanden bij de implementatie van het Voorschrift Informatie-beveiliging Rijksoverheid (VIR). De departementen zijn er eind 2001 in het algemeen redelijk in geslaagd om de maatregelen uit de departementale plannen van aanpak gebaseerd op de Afhankelijkheids- en Kwetsbaarheidsanalyses (A&K-analyses) voor de kritische processen uit te voeren. Een aantal departementen heeft dit bereikt door een basisbeveiligingsniveau c.q. baseline informatiebeveiliging voor de kritische processen in te stellen. Nu zal de nadruk liggen op het uiterlijk eind 2002 volledig invoeren van het VIR, dat wil zeggen inclusief de overige (niet-kritische) processen.

Integriteit en fraude

integriteit

Integriteit en integriteitsbeleid als kwaliteitsaspect van de bedrijfsvoering krijgen steeds meer aandacht bij de departementen. Ook in het kader van het onderzoek naar de vermeende bouwfraude krijgen integriteit en audits naar integriteit terecht veel aandacht. Op 6 maart 2002 heeft de SG-Taskforce Bouwnijverheid een rijksbreed toetsingskader ten behoeve van een integriteitsaudit vastgesteld. Op basis hiervan zullen de bouwdepartementen (V&W, VROM, Def en LNV) de komende maanden audits uitvoeren. Ook andere departementen zullen dergelijke integriteitsaudits gaan uitvoeren. De departementale accountantsdiensten bereiden zich voor om hun rol op dit punt te intensiveren.

Controleerbaarheid en uitvoerbaarheid

controleerbaarheid uitvoerbaarheid

Regelgeving is een belangrijk middel om beleidsdoelstellingen te realiseren en zal dan ook «VBTB-proof» moeten zijn. Bij steeds meer departementen wordt controleerbaarheid en uitvoerbaarheid als afzonderlijk aandachtspunt ingebed in het proces van regelgeving. Bij nieuwe wet- en/of regelgeving moet expliciet aandacht worden besteed aan de aspecten uitvoerbaarheid en controleerbaarheid. De toegenomen aandacht voor controleerbaarheid en uitvoerbaarheid is mede het gevolg van de toegenomen aandacht voor de bedrijfsvoering als onderdeel van VBTB en de aandacht die DOREAC1 hierop heeft gevestigd. In de aanwijzingen voor de regelgeving zal als toetspunt worden opgenomen dat de bedrijfsvoering van het betrokken ministerie toereikend moet zijn om de doelstellingen van de overwogen regeling te realiseren. Deze aanvulling van de aanwijzingen zal naar verwachting medio 2002 in werking treden.

Reviewbeleid

accountantsverklaring

Reviews worden gehouden om vast te stellen of een departement kan steunen op een door een externe accountant afgegeven accountantsverklaring. Het reviewbeleid vormt hiermee een onderdeel van de sturingsrelatie van een departement met op afstand geplaatste organisaties en wordt tevens gebruikt voor de vaststelling van rechtmatige besteding van subsidies. Er is het afgelopen jaar meer aandacht voor reviews bij de departementen gekomen maar de wijze waarop het reviewbeleid wordt georganiseerd kan veelal nog verbeterd worden. Het reviewbeleid wordt soms nog te veel gezien als onderdeel van de accountantscontrole van de departementen en te weinig als onderdeel van het toezicht waarvoor beleidsdirecties de primaire verantwoordelijkheid dragen.

Toezichtvisies gericht op rechtspersonen met een wettelijke taak (RWT)

toezicht

In reactie op het RWT-rapport 2001 van de Algemene Rekenkamer heeft het kabinet uitgesproken dat departementen hun beleidsmatige visie op toezicht gericht op rechtspersonen met een wettelijke taak zullen vastleggen in een visie op het voor het beleid relevante niveau. In de kaderstellende visie op toezicht (tevens kabinetsstandpunt op het rapport van de ambtelijke commissie toezicht) is het belang hiervan nogmaals onderstreept. Uitgangspunt is dat de toezichtvisies van de departementen zoveel mogelijk eind 2002 zijn vastgesteld. Bij alle departementen is op dit punt voortgang geboekt ten opzichte van vorig jaar maar er zal nog behoorlijk wat inspanning geleverd moeten worden om voor alle departementen de toezichtvisie eind 2002 gereed te hebben. Naast het ontwikkelen van toezichtvisies hebben de departementen activiteiten in gang gezet om de aanbevelingen die de Algemene Rekenkamer in het RWT-rapport van 2001 heeft gedaan, vorm te geven.

2.3 Bijzondere thema's bedrijfsvoering

De audit-functie in het VBTB-tijdperk

audit-functie

De audit-functie, waarmee wordt beoogd een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van de processen binnen de departementen, is volop in beweging. In het jaar 2001 hebben belangrijke trajecten voor de audit-functie plaatsgevonden. Deze trajecten waren noodzakelijk, omdat de ontwikkelingen in de praktijk en in het bijzonder de implementatie van de regeringsnota Van Beleidsbegroting Tot Beleidsverantwoording (VBTB) ertoe leiden dat het management van de departementen een behoefte aan audit-services heeft, die een bredere scope beslaat dan voorheen. Daarnaast leiden ook de geconstateerde knelpunten op de arbeidsmarkt voor overheidsaccountants tot de noodzaak tot gerichte maatregelen.

In de eerste helft van het jaar heeft de commissie Kordes, ofwel de IBO-werkgroep CDV-Accountancy, onderzoek verricht naar de gevolgen van VBTB voor de audit-functie binnen de Rijksoverheid. Het eindrapport bevat in de vorm van een aantal conclusies en aanbevelingen een visie voor de audit-functie in het VBTB-tijdperk, die als basis voor het te ontwikkelen beleid geldt. In de tweede helft van 2001 heeft vervolgens een nadere verdieping c.q. verfijning plaatsgevonden, hetgeen als eindresultaat het «Kwaliteitsplan voor de audit-functie» heeft opgeleverd. Dit kwaliteitsplan, dat kan worden gezien als kabinetsstandpunt bij het rapport van de commissie Kordes, is in een aantal gremia interdepartementaal afgestemd. Het kwaliteitsplan is op 21 februari 2002 door de Regering aan de Tweede Kamer aangeboden.

De uitkomsten, zoals opgenomen in het kwaliteitsplan, zijn opgesteld aan de hand van de belangrijkste aanbevelingen van de commissie Kordes, te weten:

• Instelling van departementale audit-diensten;

• Versterking van de regierol van de Audit-committees;

• Poolvorming met betrekking tot audit-specialismen en;

• Nader onderzoek naar de mogelijkheden van interdepartementaal personeelsbeleid.

Het implementatietraject is direct na vaststelling van het kwaliteitsplan door de Ministerraad gestart. Uiterlijk eind 2004 is de instelling van de departementale audit-diensten gerealiseerd. Dit betreft mede de implementatie van de hiervoor beschreven HRM-activiteiten. Eind 2002 functioneren de Audit-committees in overeenstemming met de kaders terzake die in het plan zijn opgenomen. Het nadere onderzoek naar de behoefte aan audit-specialismen wordt uitgevoerd in 2002. In 2005 vindt een evaluatie plaats.

Baseline financieel en materieelbeheer

baseline

In november 2000 is een interdepartementale werkgroep van start gegaan met de opdracht een baseline financieel en materieelbeheer te ontwikkelen. Dit project is gedurende het eerste halfjaar 2001 afgerond. De doelstelling van het project was afspraken te maken over de in het financieel en materieelbeheer te hanteren normen. Het referentiekader is mede van belang voor de communicatie met de Tweede Kamer. De baseline is op 13 juni 2001 aan de departementen toegezonden met het verzoek de baseline in de praktijk toe te gaan passen. De Algemene Rekenkamer heeft positief gereageerd op de baseline en heeft aangekondigd in het Rechtmatigheidsonderzoek 2001 veel aandacht te schenken aan de implementatie van de baseline bij de departementen.

De baseline heeft vooralsnog de status van een handleiding en dient te worden opgevat als een hulpmiddel bij het toepassen van regelgeving. De baseline kan worden gezien als een nadere uitwerking van en toelichting op de Comptabiliteitswet (CW). In de CW is bepaald dat het financieel en materieelbeheer moeten voldoen aan de eisen van rechtmatigheid, ordelijkheid en controleerbaarheid en dat deze overigens zo doelmatig mogelijk moeten worden ingericht. Medio 2002 zal de baseline worden geëvalueerd, mede met het oog op de eventueel dan toe te kennen wettelijke status.

Om de implementatie van de baseline financieel en materieelbeheer te stimuleren is in oktober 2001 een eerste quick scan uitgevoerd naar de wijze van implementatie bij de verschillende departementen. De conclusie was dat er bij sommige departementen nog niet voldoende aandacht was voor de implementatie en dat de betrokkenheid van het management hierbij vergroot zou kunnen worden. In januari 2002 is een tweede quick scan uitgevoerd. De meeste departementen geven op dit moment voldoende en meer expliciet invulling aan het proces van implementatie. Hiermee is ten opzichte van de eerste quick scan een duidelijke vooruitgang geboekt.

Ontwikkelingen in financieel beheer, toezicht en controle Europese geldstromen

europese geldstromen

Op 2 januari 2001 zijn de wetsvoorstellen toezicht Europese subsidies en de achtste wijziging van de Comptabiliteitswet naar de Tweede Kamer verzonden. 2001 stond in het teken van de parlementaire behandeling van deze wetsvoorstellen. Op 5 februari 2002 zijn de wetsvoorstellen in het Staatsblad geplaatst. Het komt nu aan op een adequate implementatie van deze wetten.

Vooruitlopend op de algehele herziening van het Financieel Reglement van de Europese Unie, vond in 2000/2001 een aanpassing plaats in het kader van een speciale spoedprocedure («fast track»). Daardoor werd vorig jaar al een nieuw systeem van financiële controle binnen de Commissie geïntroduceerd. Kern daarvan is de organisatorische scheiding tussen ex ante controles op transactieniveau vooraf (deze worden voortaan decentraal verricht door de beleids-DG's) en ex post audits op systeemniveau achteraf (uit te voeren door de per 1 april 2001 opgerichte interne auditdienst, die op centraal niveau en functioneel onafhankelijk van de beleids-DG's is gepositioneerd). Per DG zijn of worden op dit moment «internal audit capabilities» ingesteld.

Een en ander past in een ontwikkeling naar een meer integrale managementverantwoordelijkheid van de beleids-DG's. De Commissie gaat daarmee over van een Zuid-Europese (op Franse leest geschoeide) aanpak naar een meer Noord-Europese (Angelsaksische) systematiek van beheer en controle.

Op 5 maart 2002 sprak de Ecofin-Raad over de aanbeveling van de Raad aan het Europees Parlement over het verlenen van kwijting aan de Europese Commissie voor de uitvoering van de begroting 2000. Bij de besluitvorming daarover speelt het jaarverslag van de Europese Rekenkamer en in het bijzonder de daarin opgenomen betrouwbaarheidsverklaring een belangrijke rol. Nederland is van oordeel dat de Europese Rekenkamer de door haar geconstateerde foutenpercentages in de betrouwbaarheidsverklaring dient te publiceren. Nu dit niet gebeurt, is de werkwijze van de Europese Rekenkamer niet transparant. Nederland zal hierover op korte termijn nog een brief sturen aan de Europese Rekenkamer.

In 2001 hebben de departementen goede voortgang geboekt bij de verbetering van de inrichting van het beheer, toezicht en controle op de Europese gelden. De Tweede Kamer is hierover geïnformeerd.

Aandachtspunten blijven de controle door onafhankelijke accountants ter plaatse, reviews door de verantwoordelijke departementen, de melding van onregelmatigheden en het tijdig aangaan van verplichtingen.

Ten aanzien van het Europees Sociaal Fonds (ESF) is in het jaar 2001 de aandacht met name gericht geweest op de volgende vier trajecten:

• de afwikkeling van de oude programmaperiode 1994–1999;

• een goede beheer- en controlestructuur voor de nieuwe programmaperiode 2000–2006;

• de vorming van de staande organisatie (financiële en projectadministratie);

• de groei naar een traject van volwaardig agentschap.

De afwikkeling van de oude programmaperiode 1994–1999 blijft de nodige aandacht vragen. Niet alleen moet nog het nodige werk aan de lopende afwikkeling verricht worden, maar ook is het steeds van belang dat de lessen uit deze periode goed in kaart worden gebracht en worden benut bij de opzet van het beheer- en controlesysteem van de nieuwe programmaperiode. In dit verband speelde het rapport Koning en de Kabinetsreactie hierop een zeer belangrijke rol. SZW is in de afrondende fase van de opzet van een adequate controle- en beheerstructuur voor de nieuwe programmaperiode 2000–2006, waarbij nu de nadruk ligt op de vertaling van deze opzet in alle relevante onderdelen van de administratieve organisatie van het Agentschap SZW i.o. en de overige betrokken departements-onderdelen.

2.4 Resultaatgericht verantwoorden

VBTB

implementatie VBTB

Naast de in dit hoofdstuk behandelde onderwerpen over de bedrijfsvoering, heeft de regering ook in 2001 veel aandacht besteed aan de implementatie van VBTB. Onlangs is de Staten-Generaal door middel van een brief van de minister van Financiën separaat geïnformeerd over de voortgang van de implementatie van dit project1. De brief is op 15 april 2002 in overleg tussen de minister van Financiën en de Vaste Commissie voor de Rijksuitgaven besproken. In dit hoofdstuk komt VBTB derhalve niet nog eens als afzonderlijk thema aan bod.

Verantwoording over beleidsprioriteiten

prestatiegegevens

Voor het derde achtereenvolgende jaar zijn in de financiële verantwoordingen van de ministeries specifieke prestatiegegevens opgenomen over door de Kamer geselecteerde beleidsprioriteiten. In de brief van 18 december 2000 verzocht de voorzitter van de Tweede Kamer de regering in de financiële verantwoordingen over het begrotingsjaar 2000 aan te geven welke van de door de Kamer gevraagde prestatiegegevens in de financiële verantwoordingen 2001 konden en zouden worden opgenomen. Op basis van de financiële verantwoordingen 2000 is in het Financieel Jaarverslag van het Rijk 2000 de verwachting uitgesproken dat ongeveer 110 van de 188 (ongeveer 58%) gevraagde prestatiegegevens direct in de financiële verantwoordingen over 2001 zouden worden opgenomen.

Met optelling van de prestatiegegevens die later en/of alternatief aangeleverd worden, zou dit percentage uitkomen op 73%.

De regering constateert dat in de financiële verantwoordingen inderdaad 110 van de gevraagde prestatiegegevens direct opgenomen zijn. Daarmee is de verwachte verbetering ten opzichte van de twee voorgaande jaren een feit (zie onderstaande tabel)2.

In alle afzonderlijke financiële verantwoordingen wordt dit jaar bovendien duidelijk toegelicht waarom de gevraagde prestatiegegevens niet direct (of later en/of op alternatieve wijze) worden aangeleverd. In het Financieel Jaarverslag van het Rijk 2000 is reeds ingegaan op de diverse redenen die daaraan ten grondslag liggen. Op basis van de positieve ontwikkeling die zich de afgelopen jaren heeft voorgedaan, mag geconcludeerd worden dat de verbetermaatregelen, die de betrokken ministers de afgelopen jaren hebben genomen, hun vruchten beginnen af te werpen.

Tegelijkertijd blijkt dit in sommige gevallen een proces van lange adem te zijn.

Tot slot

Dit is vooralsnog het laatste jaar dat de Kamer los van de reguliere begrotingsbehandeling speciale beleidsprioriteiten heeft aangewezen, waarover zij in de financiële verantwoordingen geïnformeerd wil worden. Vanaf het begrotingsjaar 2002 zijn de begrotingen en verantwoordingen opgezet conform het gedachtegoed van de operatie VBTB. Kern van deze operatie is te komen tot een meer beleidsmatige begroting en verantwoording; een begroting en verantwoording waarin beleidsdoelstellingen worden gekoppeld aan prestaties en middelen. Het aanwijzen van beleidsprioriteiten en het selecteren van prestatiegegevens door de Kamer zal dan ook plaatsvinden tijdens de reguliere behandeling van de ontwerpbegrotingen.

Eigentijds Begroten

begrotingsstelsel

Met VBTB is de resultaatgerichtheid en de transparantie in de beleidsbegrotingen toegenomen. Dit heeft de mogelijkheid geschapen om de kwaliteit van de (uitkomsten van de) budgettaire besluitvorming te verbeteren. In de Miljoenennota 2001 heeft het kabinet aangegeven het huidige begrotingsstelsel niet het geëigende stelsel te vinden voor deze resultaatgeörienteerde omgeving.

Het kabinet acht een baten-lastenstelsel in de vorm van een zogenoemde «kostenbegroting» daarvoor geschikter en heeft dan ook het voornemen aangekondigd om over enkele jaren de gehele rijksbegroting te transformeren tot een kostenbegroting. De ambtelijke beleidsgroep begrotingsstelsel heeft dit voornemen in het voorjaar van 2001 uitgewerkt en hierover in het rapport «Eigentijds begroten» een advies aan de minister van Financiën uitgebracht. Het kabinet heeft dit advies beperkt aangescherpt en in de Miljoenennota 2002 de contouren van het nieuwe stelsel geschetst. In oktober is hierover algemeen overleg gevoerd met de leden van de commissie voor de Rijksuitgaven. Vervolgens is een aanvang gemaakt met de meer gedetailleerde uitwerking van het stelsel, dat moet leiden tot de invoering ervan op 1 januari 2006.

Interdepartementale beleidsonderzoeken

beleidsonderzoek

In het verslagjaar is op het terrein van de IBO's veel gebeurd. Dit geldt in de eerste plaats voor de onderwerpen waartoe reeds in het jaar 2000 besloten is (MN 2002, bijlage 7).

De meeste onderzoeken zijn in 2001 afgerond en naar de Tweede Kamer gestuurd, inclusief het desbetreffende kabinetsstandpunt. De onderzoeken inzake verwerving defensiematerieel, vouchers in de woon- en woonzorgsector, Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers en de CDV onderzoeken met betrekking tot de postverwerking rijksoverheid en de facilitaire salarisbureaus zullen in 2002 zo spoedig mogelijk na afronding naar de Kamer worden gestuurd (zie onderstaande tabel, nrs. 3, 4, 5, 12 en 13).

In het najaar van 2001 is eveneens een nieuwe ronde met (IBO's) gestart (zie tabel hieronder). De resultaten hiervan komen eerst in 2002 beschikbaar.

Lijst van gebruikte termen en hun betekenis

Agentschap

Een agentschap is een onderdeel van een ministerie waarvoor een afgezonderd en afwijkend beheer wordt gevoerd met als doel een doelmatiger beheer te realiseren. Agentschappen voeren een baten-lastenstelsel, hebben een eigen begroting en staan los van de begrotingsadministratie van het moederministerie. De ministeriële verantwoordelijkheid is niet gewijzigd.

AOW-spaarfonds

Fonds waarin middelen worden vrijgemaakt voor toekomstige AOW-uitgaven. Vanaf 1997 vinden jaarlijks stortingen in dit fonds plaats. Jaarlijks wordt over het in het fonds aanwezige vermogen rente vergoed.

Baten-lastendienst

Na de inwerkingtreding van de zevende wijziging van de Comptabiliteitswet wordt de term agentschap losgelaten en vervangen door de neutralere term baten-lastendienst. Baten-lastendiensten kunnen besluiten zich met de term agentschap aan te duiden. In het wetsvoorstel tot (zevende) wijziging van de Comptabiliteitswet is dit voorgesteld zonder dat dit leidt tot inhoudelijke wijzigingen in het agentschapmodel.

Baten-lastenstelsel

In een baten-lastenstelsel worden uitgaven en ontvangsten toegerekend aan het tijdvak waarin het verbruik van goederen en diensten plaatsvindt en de baten ontstaan. Dit stelsel maakt het mogelijk om de kosten en opbrengsten af te leiden uit de administratie.

Bedrijfsvoering

Het geheel van activiteiten inzake de aanwending van financiële, materiële en informatie-middelen in het kader van de beleids- en begrotingsprocessen waarvoor een minister verantwoordelijkheid draagt.

Beleidsintensiveringen

Verhogingen van collectieve uitgaven en/of verlagingen van ontvangsten ten opzichte van de begroting en/of de meerjarencijfers, waaraan een beleidsbeslissing ten grondslag ligt. Deze term wordt meestal beperkt tot beleidsmatige mutaties in de netto-uitgaven. Een beleidsmatige verlaging van de belastingontvangsten wordt doorgaans aangeduid met de term lastenverlichting.

Beleidsevaluatie

Onderzoek waarbij op basis van de analyse van op systematische wijze verzamelde gegevens een uitspraak kan worden gedaan over het te voeren of gevoerde beleid.

Besparingsverlies

Budgettair nadeel dat optreedt doordat een (voorgenomen) ombuiging minder besparingen oplevert dan aanvankelijk werd geraamd. Dit kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van uitstel van de invoering van de ombuigingsmaatregel.

Bruto Binnenlands Product (BBP)

De som van de beloningen van de productiefactoren in het Nederlandse productieproces, plus het saldo van de indirecte belastingen en kostprijsverlagende subsidies.

Budgetdisciplinesector

Cluster van uitgaven en niet-belastingontvangsten die voor de regels budgetdiscipline op identieke wijze behandeld worden. Er zijn drie budgetdisciplinesectoren: de Rijksbegroting in enge zin, de Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt en de Zorg.

Budgetteringsafspraken

Budgetteringsafspraken maken deel uit van de regels budgetdiscipline. Ze hebben betrekking op die delen van de begroting waar, bij voorkomende mutaties in de begrotingsvoorbereiding en- uitvoering, per definitie alleen beleidsmatige mutaties worden onderkend. Derhalve wordt daar geen onderscheid gemaakt tussen tegenvallers, beleidsintensiveringen, meevallers, efficiencywinsten en ombuigingen.

Consolidatie

De post Consolidatie wordt gebruikt voor het corrigeren van de rijksbegroting voor dubbeltellingen als gevolg van het «brutoboeken» van onderlinge betalingen. Het brutoboeken houdt in dat zowel het departement dat de feitelijke betaling verricht, als het departement dat bijdraagt, de uitgaven in de begroting opneemt. Het ontvangende departement raamt de te ontvangen bijdragen ook aan de ontvangstenkant van de begroting. Dit geldt ook voor bijdragen van een departement aan een agentschap. Hierdoor wordt het rekenkundige niveau van de totale rijksuitgaven en rijksontvangsten hoger dan het feitelijke niveau. Door middel van de post Consolidatie wordt hiervoor gecorrigeerd.

Contractloon(stijging)

(Stijging van) het looninkomen per werknemer als direct gevolg van de afgesloten collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO) in de private sector en van arbeidsvoorwaardenafspraken met overheidspersoneel.

Decentralisatie

Het overdragen van verantwoordelijkheden en bevoegdheden naar decentrale overheden. Concreet kan dit leiden tot overheveling van taken (en de daartoe benodigde middelen) van de centrale overheid naar decentrale overheden.

Deflator BBP

De verwachte prijsontwikkeling van het Bruto Binnenlands Product. Op basis van de deflator BBP worden de reële uitgavenkaders en de inkomstenijklatten omgerekend in lopende prijzen, zodat de geraamde inkomsten en uitgaven er aan kunnen worden getoetst.

Derdenrekening

Rekeningcourantverhouding die het Rijk heeft met derden en rekeningen waarop uitgaven en ontvangsten staan die conform de Comptabiliteitswet niet via de begroting lopen, omdat zij met derden of met andere onderdelen van het Rijk kunnen worden verrekend. De mutatie in het saldo van de derdenrekening is niet relevant voor het EMU-saldo.

Deregulering

Het afschaffen, vereenvoudigen of stroomlijnen van regelingen en wetten die de overheid oplegt aan bedrijven, instellingen en burgers. Doel hiervan is bevordering van dynamiek en aanpassingsvermogen van de economie en het vermijden van onnodige bureaucratie en onnodig hoge kosten ten gevolge van ondoelmatige of inefficiënte regelgeving.

Desaldering

Het gelijktijdig verhogen of verlagen van uitgaven en niet-belastingontvangsten, die rechtstreeks met elkaar samenhangen. Desalderingen hebben dus geen invloed op het begrotingssaldo.

Doelmatigheid

Dit begrip betreft het verband tussen de ingezette middelen en de geleverde prestaties (in kwantiteit en kwaliteit). Doelmatigheid komt tot uitdrukking in kostprijzen per eenheid product en kwaliteitsgegevens.

Doeltreffendheid

Doeltreffendheid betreft de mate waarin – vanuit een beleidsdoelstelling als gewenst beschouwde – effecten worden bereikt als gevolg van bepaalde beleidsmaatregelen.

Economische en Monetaire Unie (EMU)

De in het Verdrag van Maastricht geregelde unie tussen EU-lidstaten. De derde fase die op 1 januari 1999 van start is gegaan kenmerkt zich door onherroepelijk vastgelegde wisselkoersen, volledig vrij kapitaalverkeer en girale invoering van de gemeenschappelijke munt, de euro. In 2002 wordt de euro ook chartaal ingevoerd. In de EMU is de Europese Centrale Bank verantwoordelijk voor het gemeenschappelijke monetaire beleid dat wordt uitgevoerd door het Europees Stelsel van Centrale Banken. Tevens vindt binnen de EMU coördinatie van het economisch beleid plaats.

Eindejaarsmarge

Voorziening in de regels budgetdiscipline die inhoudt dat het is toegestaan binnen een begroting tot maximaal 1,0% van het (gecorrigeerde) begrotingstotaal gelden tussen opeenvolgende jaren te schuiven. Op deze wijze kan het ondoelmatig besteden van begrotingsgelden worden beperkt.

EMU-saldo

Het EMU-saldo heeft betrekking op het vorderingensado van de sector overheid op transactiebasis. Het vorderingensaldo geeft de mutatie in het saldo van de financiële activa en passiva van de collectieve sector weer. Omdat het EMU-saldo betrekking heeft op de totale collectieve sector is niet alleen het vorderingensado van het Rijk van belang, maar ook de vorderingensaldi van de sociale fondsen en de lokale overheid. Weergave op transactiebasis wil zeggen dat de economische handeling die leidt tot de uitgave of ontvangst (transactie) zoveel mogelijk als meetmoment wordt genomen.

EMU-schuld

Het totaal van de uitstaande leningen ten laste van de gehele collectieve sector. Dit is de optelsom van de uitstaande leningen ten laste van het Rijk, de sociale fondsen en de lokale overheid, minus de onderlinge schuldverhoudingen van deze drie subsectoren. De EMU-schuld is een brutoschuldbegrip.

Europese structuurfondsen

De vier structuurfondsen (ESF, EFRO, EOGFL en FIOV) zijn financieringsinstrumenten van de Europese Gemeenschap die elk op passende wijze bijdragen tot de verwezenlijking van de doelstellingen van de Gemeenschap. De acties die door middel van de structuurfondsen worden uitgevoerd, dragen bij tot de bevordering van de ontwikkeling en de structurele aanpassing van de regio's met een ontwikkelingsachterstand, de ondersteuning van de economische en sociale omschakeling van de in de structurele moeilijkheden verkerende zones en de ondersteuning van de aanpassing en de modernisering van het beleid en de systemen van onderwijs, opleiding en werkgelegenheid.

Fonds Economische Structuurversterking (FES)

Het Fonds Economische Structuurversterking wordt gevoed met een deel van de aardgasbaten, als mede met de rentevrijval (na dividendderving) samenhangend met de ontvangsten uit de verkoop van staatsdeelnemingen, en eventueel opbrengsten van veilingen van etherfrequenties. De middelen uit het FES worden gereserveerd voor investeringsprojecten van nationaal belang die de economische structuur versterken. Het betreft een verdeelfonds: vanuit het fonds worden bijdragen toegekend aan andere begrotingen van het Rijk.

Gemeentefonds

Fonds waaruit jaarlijks (algemene) uitkeringen worden gedaan aan de gemeenten, ter dekking van een deel van hun uitgaven. De jaarlijkse groei van het fonds op basis van de ontwikkeling van de netto-gecorrigeerde rijksuitgaven, wordt het accres genoemd.

Government governance

Het waarborgen van de onderlinge samenhang in de wijze van sturen beheersen en toezichthouden van een overheidsorganisatie, gericht op een efficiënte en effectieve realisatie van beleidsdoelstellingen, alsmede het daarover op een open wijze communiceren en verantwoording afleggen ten behoeve van belanghebbenden.

Homogone Groep Internationale Samenwerking (HGIS)

De middelen voor het buitenlandse beleid worden verantwoord op verschillende begrotingen. Om de samenhang van het buitenlands beleid te versterken, zijn de financiële middelen hiertoe gebundeld onder de homogene groep internationale samenwerking. Op die manier wordt de omvang van de beschikbare middelen duidelijk gemaakt en kan een integrale afweging plaatsvinden omtrent de inzet van deze middelen.

IJklijn

Het uitgavenkader waaraan bij de begrotingsvoorbereiding en -uitvoering de uitgavenvoornemens en -ontwikkeling worden getoetst. Er zijn ijklijnen voor de sectoren Rijksbegroting in enge zin, Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt en Zorg.

Infrastructuurfonds

Een begrotingsfonds, waarin de middelen die voorheen op de begrotingen van Verkeer en Waterstaat, het Rijkswegenfonds en het Mobiliteitsfonds beschikbaar waren voor de uitgaven aan weg-, water- en railinfrastructuur, zijn samengevoegd. Tevens worden uit dit fonds uitgaven in het kader van de Investeringsimpuls 1994–1998 gedaan; de middelen hiervoor zijn afkomstig uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES).

Interdepartementale beleidsonderzoeken

De evaluatie van beleidsterreinen en ontwikkeling van beleidsvarianten volgens een door de regering vastgestelde interdepartementale procedure. Deze procedure voorziet onder meer in de totstandkoming van openbare rapportages.

Intertemporele compensatie

De mogelijkheid om onder bepaalde voorwaarden af te wijken van het algemene uitgangspunt van de budgetdiscipline dat de fasering van compensatiemaatregelen in de tijd parallel moet lopen aan de omvang van de problematiek.

Kasstelsel

In een kasstelsel worden uitgaven en ontvangsten toegerekend aan het tijdvak waarin de feitelijke uitgaven en ontvangsten plaatsvinden.

Kas-verplichtingenstelsel

Bij de rijksoverheid is een combinatie van het kas- en verplichtingenstelsel in gebruik. De uitgaven en ontvangsten worden toegerekend aan het tijdvak waarin de feitelijke uitgaven en ontvangsten plaatsvinden. Tevens wordt inzicht gegeven in de financiële consequenties van aangegane verplichtingen.

Lastenverlichting respectievelijk -verzwaring

Een verlaging (respectievelijk verhoging) van belastingtarieven danwel verruiming (respectievelijk beperking) van fiscale aftrekmogelijkheden of een verlaging (respectievelijk verhoging) van de tarieven van de socialeverzekeringspremies.

Leen- en depositofaciliteit

Een budgettaire faciliteit waarvan dienstonderdelen van het Rijk die een baten-lastenstelsel voeren gebruik kunnen maken om bij de minister van Financiën geldmiddelen te lenen om investeringen te plegen, dan wel om rentedragend geld uit te zetten.

Loonbijstelling

Middelen die nodig zijn om de extra uitgaven van ministeries ten gevolge van loonstijgingen te financieren. Deze middelen worden gereserveerd op de aanvullende post Arbeidsvoorwaarden.

Macromutaties

Mutaties als gevolg van (geraamde) wijzigingen in het economische beeld.

Najaarsnota

Tussentijds overzicht van de lopende begrotingsuitvoering, waarin wordt aangegeven welke wijzigingen optreden ten opzichte van de Vermoedelijke Uitkomsten. De Najaarsnota moet uiterlijk op 1 december van het lopende begrotingsjaar bij de Staten-Generaal worden ingediend.

Netto-uitgaven

De voor het uitgavenkader relevante (bruto)uitgaven verminderd met de voor het uitgavenkader relevante ontvangsten. Bij de relevante ontvangsten gaat het grotendeels om niet-belastingontvangsten op de Rijksbegroting en om eigen betalingen in de zorgsector.

Netto-uitgaven Rijksbegroting in enge zin

Relevante uitgaven en niet-belastingontvangsten van de rijksbegroting exclusief de uitgaven en niet-belastingontvangsten van de rijksbegroting die tot de sector Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt danwel tot de sector Zorg worden gerekend. Tevens worden de relevante uitgaven gecorrigeerd voor enkele incidentele posten.

Netto-uitgaven Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt

De budgetdisciplinesector Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt omvat de sociale zekerheid op de rijksbegroting alsmede de uitgaven van de sociale fondsen. Voor de sociale fondsen is het totaal van uitkeringen en administratiekosten relevant. Het bovenwettelijk gedeelte blijft buiten beschouwing.

Netto-uitgaven zorgsector

De uitgaven die tot het Budgettair Kader Zorg (BKZ) worden gerekend. Het BKZ omvat de via de AWBZ, ZFW en particuliere verzekeraars (voorzover betrekking hebbend op de particulier verzekerde voorzieningen die ook in het ZFW-verzekerde pakket zijn opgenomen) gefinancierde netto-uitgaven alsmede de via de rijksbegroting gefinancierde netto-uitgaven die tot de zorgsector worden gerekend. Bij het collectief gefinancierde deel van het BKZ worden de via de particuliere verzekeraars gefinancierde uitgaven niet meegenomen, met uitzondering van de via de omslagbijdrage WTZ gefinancierde uitgaven.

Niet-belastingontvangsten (of -middelen)

Alle begrotingsontvangsten van het Rijk die niet tot de belastingen worden gerekend. Het betreft een zeer heterogene groep. Het gaat daarbij vooral om ontvangsten die samenhangen met verleende overheidsdiensten en kredietverlening door het Rijk, sommige ontvangsten die als collectieve lasten worden aangemerkt, de aardgasbaten (exclusief vennootschapsbelasting) en incidentele ontvangsten uit de verkoop van staatsdeelnemingen.

Nominale mutaties

Mutaties als gevolg van wijzigingen in de lonen en prijzen.

Ombuiging

Beleidsmatige verlaging van de netto-uitgaven ten opzichte van een eerder vastgelegd ijkpunt.

Openeinderegeling

Regeling op grond waarvan derden buiten de overheid recht hebben op een geldelijke bijdrage van de overheid of van de sociale fondsen. Deze derden moeten voldoen aan in de regeling vastgestelde voorwaarden. Anders dan door het aanpassen van deze voorwaarden, kan de overheid het beroep op een openeinderegeling niet beheersen.

Overboeking

Een verschuiving van begrotingsuitgaven tussen verschillende begrotingen of budgetdiscipline sectoren.

Overige publiekrechtelijke lichamen (OPL)

Gemeenten, provincies, gemeenschappelijke regelingen, waterschappen en het bijzonder onderwijs.

Participatiegraad

Het aantal mensen dat deelneemt aan het arbeidsproces in procenten van de beroepsbevolking, beide gedefinieerd in personen in de leeftijdscategorie 15 tot en met 64 jaar.

Prestatiegegevens

Kwantitatieve informatie over de prijs- en kwaliteit van producten en diensten enerzijds en de resultaten (effecten) die met overheidsbeleid worden beoogd of behaald anderzijds.

Prijsbijstelling

Tegemoetkoming voor de extra uitgaven van ministeries ten gevolge van prijsstijgingen. Deze middelen worden gereserveerd op de aanvullende post prijsbijstelling.

Provinciefonds

Fonds waaruit jaarlijks (algemene) uitkeringen worden gedaan aan de provincies, ter dekking van een deel van hun uitgaven. De jaarlijkse groei van het fonds op basis van de ontwikkeling van de netto-gecorrigeerde rijksuitgaven, wordt het accres genoemd.

Reële uitgavenkader(s)

Plafondwaarden voor de netto-uitgaven in de collectieve sector. Binnen de collectieve sector worden drie sectoren onderscheiden: de Rijksbegroting in enge zin, de Sociale zekerheid en Arbeidsmarkt en de Sector Zorg. De uitgavenkaders zijn uitgedrukt in reële termen. Dat betekent dat de in guldens gemeten uitgavenkaders, wanneer de algemene nominale ontwikkeling zich anders ontwikkelt dan bij het Regeerakkoord werd voorzien, daarvoor worden aangepast.

Rente (korte en lange)

De korte rente wordt gelijk verondersteld aan de driemaands interbancaire rente. De lange rente wordt gelijk verondersteld aan het rendement op langlopende staatsleningen.

Sociale fondsen

Fondsen waaruit uitkeringen en voorzieningen worden verstrekt krachtens socialeverzekeringswetten. De financiering vindt voor het overgrote deel plaats via sociale premies en rijksbijdragen.

Trendmatig begrotingsbeleid

Bij een trendmatig begrotingsbeleid wordt, op basis van doelstellingen of randvoorwaarden voor het overheidstekort en de lastenontwikkeling, aan het begin van de kabinetsperiode een uitgavenkader vastgesteld. Daar wordt tijdens de kabinetsperiode op gekoerst. Mutaties die tijdens die periode in de belasting- en premieontvangsten optreden komen tot uitdrukking in een mutatie van het saldo en van de lasten. De verdeling van de mutaties in de inkomsten over schuldaflossing en lasten geschiedt op basis van de mee- en tegenvallerformule voor de inkomsten.

Uitgavenkader

Het uitgavenkader van een budgetdisciplinesector geeft de plafondwaarde voor de totale (netto-)uitgaven van die sector weer. Bij het Regeerakkoord zijn de kaders in reële termen vastgelegd. Bij de begrotingsvoorbereiding wordt het reële kader aangepast voor de prijsontwikkeling van het BBP.

Uitgavenprioriteiten

Beleidsmatige verhoging van uitgaven (intensiveringen).

Uitgavenreserve

De in de begroting opgenomen uitgavenreserve is bedoeld voor het opvangen van eventuele tegenvallers die zich in de komende jaren kunnen voordoen.

Vermoedelijke Uitkomsten

Ten tijde van de Miljoenennota voorziene uitkomsten van de begrotingsuitvoering van het lopende jaar.

Verzelfstandiging

Externe verzelfstandiging: Taken worden bij of krachtens wet aan een verzelfstandigde eenheid buiten de rijksoverheid opgedragen. De ministeriële verantwoordelijkheid neemt af.

Interne verzelfstandiging: Delegatie van taken en bevoegdheden binnen de rijksoverheid. De ministeriële verantwoordelijkheid blijft intact.

Voorjaarsnota

Tussentijds overzicht van de lopende begrotingsuitvoering, waarin wordt aangegeven welke wijzigingen ten opzichte van de ontwerpbegroting noodzakelijk worden geacht. Deze nota moet uiterlijk op 1 juni van dat jaar bij de Staten-Generaal worden ingediend.

Voorlopige Rekening (Februarinota)

De laatste budgettaire nota over de voorlopige realisatie van de begroting van het voorgaande jaar. Deze nota moet uiterlijk op 1 maart van het opvolgende begrotingsjaar door de minister van Financiën bij de Staten-Generaal worden ingediend.

Zelfstandig bestuursorgaan (ZBO)

Organen waaraan de uitoefening van een wettelijke taak is opgedragen, zonder dat er sprake is van (volledige) ondergeschiktheid aan de minister, en die voor de uitoefening van de taak uit collectieve middelen (Rijksbijdragen en heffingen) worden gefinancierd.

Bijlagen

1. Budgettaire kerngegevens

2. De uitgaven en niet-belastingontvangsten 2001

¹ In deze tabel zijn de uitgaven voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen waarop deze worden verantwoord.De totale uitgaven voor Internationale Samenwerking zijn tussen haakjes vermeld.

¹ In deze tabel zijn de niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen waarop deze worden verantwoord.De totale niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking zijn tussen haakjes vermeld.

2.3 Rijksbegroting in enge zin

Toelichting

Tabel 2.3.1 geeft een toelichting op de opbouw van de actuele netto-uitgaven onder de ijklijn Rijksbegroting in enge zin. De netto-uitgaven omvatten de totale begrotingsuitgaven minus de totale niet-belastingontvangsten. De verdeling van de uitgaven en niet-belastingontvangsten over de begrotingen is terug te vinden in de tabellen 2.1 en 2.2 van deze bijlage.

Om de totale netto-begrotingsuitgaven te herleiden tot de netto-uitgaven vallend onder de ijklijn Rijksbegroting in enge zin, worden er diverse correcties aangebracht, weergegeven in de regels 3 tot en met 8. Deze correcties hebben ten eerste tot doel om dubbeltellingen tussen de verschillende budgetdisciplinesectoren te voorkomen (dit betreft de uitgaven van de sector sociale zekerheid en arbeidsmarkt en de sector zorg op de rijksbegroting en de onderlinge betalingen). Daarnaast wordt gecorrigeerd voor een aantal incidentele factoren die het zicht op de structurele ontwikkeling vertekenen en daarmee een stabiel begrotingsbeleid bemoeilijken.

In tabel 2.3.2 is weergegeven hoe de actuele raming van de uitgaven zich verhoudt tot de ijklijn in lopende prijzen. De ijklijn in lopende prijzen is te bepalen door de reële ijklijn te corrigeren voor de huidige raming van de prijsontwikkeling van het BBP. Daarnaast wordt gecorrigeerd voor de aanwending van de uitgavenreserve, de overboekingen tussen de sector Sociale zekerheid en arbeidsmarkt en de sector Zorg enerzijds en de Rijksbegroting-in-enge-zin anderzijds en tot slot voor statistische factoren. Door deze correcties kan een zinvolle vergelijking tussen de actuele uitgaven en de ijklijn worden gemaakt.

De uitgavenreserve is een extra buffer die als aparte post is toegevoegd onder het totaal van de uitgavenkaders. De overboekingen bestaan grotendeels uit een overboeking van de EWLW-banen (Extra Werkgelegenheid voor Langdurig Werklozen) naar de sector Sociale zekerheid en arbeidsmarkt en uit een overboeking van middelen voor maatschappelijke opvang en verslavingszorg naar de sector Zorg. Vanaf 2001 vindt er bovendien een overboeking naar de sector Sociale zekerheid en arbeidsmarkt plaats als gevolg van de overheveling van het Fonds Werk en Inkomen. De correcties als gevolg van statistische factoren betreffen met name de budgettaire neutrale verwerking van de afschaffing van de omroepbijdrage, waarvoor ook de ijklatten zijn gecorrigeerd.

2.4 Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt

SOCIALE ZEKERHEID EN ARBEIDSMARKT

Toelichting

Tabel 2.4.1 geeft de actuele ramingen weer van de netto-uitgaven die vallen onder de ijklijn Sociale zekerheid en arbeidsmarkt. Het uitvoeringsfonds voor de overheid (UFO) wordt dit jaar voor het eerst gepresenteerd. Het betreft hier een saldo van ontvangsten en uitgaven. Deze ramingen komen overeen met de ramingen in de Sociale Nota 2002.

In tabel 2.4.2 is weergegeven hoe de actuele uitgaven zich verhouden tot de ijklijn in lopende prijzen. De ijklijn in lopende prijzen is te bepalen door de reële ijklijn te corrigeren voor de huidige raming van de prijsontwikkeling van het BBP. Verder is ook hier gecorrigeerd voor de overboekingen van en naar de overige budgetdisciplinesectoren en statistische factoren. Door genoemde correcties kan een zinvolle vergelijking gemaakt worden tussen de actuele uitgaven en de ijklijn.

Bij de overboekingen zijn de belangrijkste mutaties de overboeking van de EWLW-banen (Extra Werkgelegenheid voor Langdurig Werklozen) vanuit zowel de sector Rijksbegroting-in-enge-zin als de sector Zorg en de overboeking als gevolg van de overheveling van het Fonds Werk en Inkomen vanuit de sector Rijksbegroting-in-enge-zin. Voorts zijn de zogenaamde bruteringseffecten van de uitkeringen herberekend en als statistische mutatie verwerkt.

2.5 Zorg

Toelichting

Tabel 2.5.1 geeft de raming van de actuele netto-uitgaven weer die vallen onder het Budgettair Kader Zorg. De netto BKZ-uitgaven bestaan uit premiegefinancierde en begrotingsgefinancierde uitgaven. De premiegefinancierde uitgaven zijn uitgaven betreffende het basis zorgpakket, waarvan de regering vindt dat het voor iedereen toegankelijk moet zijn (AWBZ- en ZFW-pakket). De begrotingsgefinancierde uitgaven betreffen uitgaven van de begroting van VWS, verminderd met de niet-belastingontvangsten, voor zover relevant voor het BKZ. Tevens worden de netto-uitgaven onder de ijklijn Zorg weergegeven.

Tabel 2.5.2 geeft weer hoe de actuele uitgaven zich verhouden tot het Budgettair Kader Zorg en de ijklijn zorg, beide in lopende prijzen. Hiertoe is gecorrigeerd voor de actuele prijsontwikkeling van het BBP. Daarnaast is gecorrigeerd voor de aanwending van de uitgavenreserve, de overboekingen en statistische factoren. De twee belangrijkste overboekingen zijn een ontvangst van het ministerie van Justitie voor TBS-klinieken en een overboeking van arbeidsmarktmiddelen naar de jeugdzorg.

2.6 Agentschapsbegrotingen 2002

Toelichting

Agentschappen werken op basis van het stelsel van baten en lasten. In tabel 2.6.1 wordt een totaaloverzicht gegeven van de door de verschillende agentschappen gegenereerde baten en lasten.

Toelichting

Om de invloed op het EMU-saldo te bepalen moeten de begrotingen van agentschappen vertaald worden in kastermen. Deze vertaling komt erop neer dat lasten tot uitgaven en baten tot ontvangsten moeten worden herleid, waarbij alleen de uitgaven aan derden en ontvangsten van derden relevant zijn voor het EMU-saldo. Deze boekhoudkundige bewerking levert tabel 2.6.2 op, waarin is opgenomen het geconsolideerde saldo van uitgaven aan derden minus ontvangsten van derden van alle agentschappen.

Het totaal geconsolideerde saldo van de agentschappen is meegenomen in de berekening van het EMU-saldo in bijlage 4.

Toelichting

Tabel 2.6.3 geeft een overzicht van het beroep op de leenfaciliteit door de verschillende agentschappen alsmede de aflossingen op de leningen.

Het beroep op de leenfaciliteit in 2000 is eenmalig hoog vanwege de in 2000 doorgevoerde veranderingen in de financieringswijze van agentschappen. In dat kader hebben de agentschappen een beroep op de leenfaciliteit gedaan voor de overdracht van vermogensbestanddelen van circa 237 miljoen euro.een dergelijk beroep op de leenfaciliteit doet zich in 2001 alleen maar voor bij de Economische Voorlichtingsdienst en in 2002 bij het Bureau Industriële Eigendom.

Over het algemeen geldt dat in jaren 2001 en 2002 alleen een beroep op de leenfaciliteit wordt gedaan voor nieuwe investeringen.

3. De belasting- en premieontvangsten

* Belastingopbrengst exclusief 0,51 miljard euro nabetalingen van de fondsen aan het rijk.

4. EMU-saldo, EMU-schuld, sociale fondsen en financieringsbehoeften

Noot: 2000 exclusief de opbrengsten van de UMTS-veiling van 0,7% BBP

Noot: de jaren tot en met 1994 zijn gebaseerd op het ESR 1979 en de jaren vanaf 1995 op het ESR 1995.

¹ De premievaststelling van de centrale fondsen gebeurt door de regering, terwijl de premievaststelling van de decentrale fondsen gebeurt door de individuele fondsen.

² Inclusief goodwillfonds

5. Belastinguitgaven

Met ingang van het begrotingsjaar 1999 bevat de miljoenennota een bijlage over belastinguitgaven. Het belangrijkste onderdeel van deze bijlage vormt een overzicht met budgettaire gegevens over belastinguitgaven in de inkomstenbelasting, loonbelasting en vennootschapsbelasting dat jaarlijks wordt geactualiseerd. Daarnaast wordt aandacht besteed aan actuele beleidsmatige vraagstukken over belastinguitgaven. Zo is in de miljoenennota van 2001 uitvoering gegeven aan de toezegging om een toetsingskader voor fiscale instrumenten te ontwikkelen. Met ingang van het begrotingsjaar 2002 is de belastinguitgavenbijlage ingebed binnen de VBTB-verantwoordingssystematiek. Dit heeft er onder meer toe geleid dat in de paragraaf met toelichting op de afzonderlijke belastinguitgaven tevens is opgenomen een overzicht van (operationele) doelstellingen van belastinguitgaven, een overzicht van (geplande) evaluaties en voor zover mogelijk een overzicht van de vakdepartementen waaraan de verschillende belastinguitgaven kunnen worden toegerekend. De VBTB-opzet brengt namelijk met zich mee dat vakdepartementen belastinguitgaven die betrekking hebben op beleidsterreinen waar zij verantwoordelijk voor zijn zoveel mogelijk toelichten op hun eigen begroting. Hierbij moet met name worden gedacht aan een beschrijving van de wijze waarop bepaalde belastinguitgaven moeten bijdragen aan de realisatie van specifieke beleidsdoelstellingen en aan de melding van resultaten van door hen verricht evaluatieonderzoek naar specifieke belastinguitgaven.

De verstrekking van budgettaire informatie voor de bestaande en nieuwe belastinguitgaven in de miljoenennota houdt in dat elk jaar op basis van de beschikbare informatie actuele ramingen worden gemaakt voor het voorafgaande begrotingsjaar, het lopende begrotingsjaar en het komende begrotingsjaar en dat aan de hand van relevante ophoogfactoren meerjarenramingen worden gemaakt voor de daarop volgende vier begrotingsjaren. Voor zover mogelijk wordt voor het voorafgaande begrotingsjaar een vergelijking gemaakt tussen de ramingen en de realisaties van belastinguitgaven. De aard van het instrument belastinguitgave brengt met zich mee dat slechts in een beperkt aantal gevallen – namelijk de afdrachtverminderingen in de loonbelasting – van feitelijke realisatiegegevens gesproken kan worden. In de andere gevallen zal de feitelijk met een belastinguitgave gemoeide derving steeds moeten worden geraamd, voor veel belastinguitgaven in de inkomstenbelasting bijvoorbeeld met behulp van een microsimulatiemodel op basis van een representatieve steekproef van aangiftegegevens. Daarbij moet bedacht worden dat het ongeveer drie jaar duurt voordat het steekproefbestand voor een bepaald tot uitgangspunt te nemen basisjaar volledig gevuld is. Voor een beschrijving van de wijze waarop de verschillende categorieën belastinguitgaven worden geraamd wordt verwezen naar paragraaf 6.2 van de Financiële verantwoording van het ministerie van Financiën over het jaar 2000 (kamerstukken II, 2000–2001, 27 700, nr. 20) en de belastinguitgavenbijlage van de Miljoenennota 2001.

Zoals opgemerkt is het bij de – veelal budgettair omvangrijke – afdrachtverminderingen in de loonbelasting mogelijk om feitelijke realisatiegegevens te leveren. Dit heeft te maken met het feit dat voor het instrument afdrachtvermindering geldt dat de budgettaire derving rechtstreeks blijkt uit de (in de meeste gevallen) maandelijkse LB-aangiften. In verband met de mogelijkheid van suppletore aangiften en door de belastingdienst aan te brengen correcties duurt het nog enige tijd voordat de gegevensverzameling definitief kan worden afgesloten. In tabel 5.1 zijn de realisatiegegevens 2001 opgenomen naar de stand van april 2002.

* De afdrachtvermindering zeevaart is niet in de tabel is opgenomen, omdat realisatiegegevens daarover pas beschikbaar komen in augustus 2002.

** Dit betreft nog een voorlopig cijfer, aangezien de definitieve aangiften voor de afdrachtvermindering S&O pas in mei 2002 behoeven te worden ingeleverd.

6. Verticale Toelichting 2001

De verticale toelichting bevat een cijfermatig overzicht voor alle begrotingen van budgettaire veranderingen die zich sinds de Miljoenennota 2001 hebben voorgedaan in het begrotingsjaar 2001. Het betreft mutaties in de sectoren Rijksbegroting in enge zin, Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt en het Budgettair Kader Zorg (zowel begrotings- als premiegefinancierd). De bedragen in deze verticale toelichting luiden in miljoenen euro's.

Per begroting wordt een cijfermatig overzicht gepresenteerd, gevolgd door een tekstuele toelichting op de grootste en beleidsmatig meest interessante veranderingen in 2001. Voor een meer gedetailleerde toelichting op deze en andere veranderingen wordt verwezen naar de Financiële Verantwoordingen en de slotwetten van de afzonderlijke ministeries.

De verticale toelichting onderscheidt drie verschillende categorieën mutaties:

1. Mee- en tegenvallers;

2. Beleidsmatige mutaties;

3. Technische mutaties.

Alle overboekingen, desalderingen, statistische correcties en veranderingen die niet tot een ijklijn behoren, zijn in de laatste categorie «technische mutaties» geclusterd. Van de categorieën mee- en tegenvallers en beleidsmatige mutaties worden de mutaties groter dan 11 miljoen euro separaat in de tabel gepresenteerd. Van de categorie technische mutaties alleen de mutaties die groter zijn dan 22 miljoen euro. Voor de kleinste begrotingen, waar alle veranderingen onder de omschrijving diversen vallen, wordt volstaan met één totaalmutatie voor de drie categorieën tezamen.

De totalen per begroting worden in eerste instantie gepresenteerd exclusief de bedragen die onder de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS) vallen. Door middel van een aansluitregel wordt het deel van de begroting dat onder HGIS valt, zichtbaar gemaakt. De laatste regel geeft per begroting de totaalstand inclusief HGIS aan. De veranderingen die optreden binnen het HGIS-deel van de begroting worden gepresenteerd en toegelicht in de verticale toelichting van alle HGIS-uitgaven.

Mutaties zoals het uitdelen van de loon- en prijsbijstelling en de toevoeging uit hoofde van de eindejaarsmarge worden wel in deze verticale toelichting gepresenteerd, maar niet toegelicht. De post «diversen» is het saldo van mutaties die kleiner zijn dan 11 miljoen euro. Deze post wordt in principe niet toegelicht.

Aangezien het Arubaanse Fondo Desaroyo Aruba (FDA) pas eind 2001 een rechtsgeldige status heeft verkregen, is de Nederlandse bijdrage 2001 aan dit fonds overgeheveld naar 2002.

De lagere BNP-afdracht uit hoofde van het vierde eigen middel is met name het gevolg van het overschot op de begroting 2000 van de Europese Unie van circa 11 mrd euro. Het Nederlandse aandeel van circa 400 miljoen euro in dit overschot is in 2001 verrekend met de Nederlandse BNP-afdracht.

De Nederlandse Investeringsbank voor Ontwikkelingslanden (NIO) verstrekt op verzoek en onder garantie van de Staat leningen aan ontwikkelingslanden. Per 31 december 2001 had de NIO een negatief saldo op de rekening-courant bij het ministerie van Financiën. Op grond van een overeenkomst tussen de Staat en de NIO wordt dit negatieve saldo tijdelijk gefinancierd en als uitgave verantwoord op de begroting van Buitenlandse Zaken. Bij Voorjaarsnota 2002 doet zich voor het jaar 2002 een spiegelbeeldige mutatie voor. De ontvangstenmutatie heeft betrekking op het aanzuiveren van het negatieve saldo op de rekening-courantfaciliteit uit 2000.

Op de begroting van Justitie zijn ondere andere door hogere kosten voor afluisteren en voor hogere tolkenkosten de uitgaven voor gerechtskosten hoger uitgevallen dan voorzien.

In 2001 deed zich zowel bij de ama-opvang als bij de reguliere opvang van asielzoekers een tegenvaller voor. Om de ama-instroom in de toekomst te beperken is nieuw beleid vormgegeven in de ama-notitie (Tweede Kamer vergaderjaar 2000–2001 27 062 nr 14). De kern van de ama-notitie is dat er geen dubbele boodschap richting ama's wordt gegeven. Hiervoor wordt de opvang zodanig vorm gegeven dat deze voor kansloze ama's op terugkeer is gericht. Kansrijke ama's worden opgevangen in een variant die gericht is op snelle inburgering, de zogenaamde integratievariant.

Bij de reguliere opvang van asielzoekers is men geconfronteerd met een stijgende gemiddelde bezetting doordat minder asielzoekers zijn uitgezet dan wel uitgeplaatst. Tevens zijn er hogere uitgaven voor de onderwijshuisvesting van asielzoekers.

Bij personeel en materieel voor de rechtspraak is sprake van hogere uitgaven doordat de reparatie van de pensioensopbouw voor de rechterlijke macht meer kosten met zich meebracht dan de oorspronkelijk werd ingeschat door het ABP. Daarnaast zijn huisvestingskosten hoger door een andere wijze van kostenverdeling tussen het ministerie en de Rijksgebouwendienst.

Bij de jeugdzorg zijn niet alle middelen tot besteding gekomen. Dit als gevolg van vertragingen bij diverse projecten en een lager beroep op regelingen dan verwacht.

Voor verbetering van de rechten van het kind en de zorg voor kinderen zijn de bijdragen aan de Gezinsvoogdij-instellingen (GVI's) en de pleegzorg verhoogd. Dit geld is met name ingezet voor een uitbreiding van het personeelsbestand zodat bijvoorbeeld de directe cliëntentijd van de gezinsvoogd kan worden verlengd.

Veiligheid is een van de speerpunten van het kabinet. Veiligheid en een gevoel van veiligheid kunnen worden bereikt door te zorgen voor een adequate handhaving van wet- en regelgeving en daar waar wet- en regelgeving wordt overtreden te zorgen voor een adequate sanctie. Het kabinet heeft daarom extra geld ter beschikking gesteld voor een uitbreiding van de rechtshandhaving, voor verdere modernisering van de bedrijfsvoering van de rechtshandhaving en voor uitbreiding en verbetering van de sanctiecapaciteit. De middelen voor de uitbreiding van de sanctiecapaciteit zijn onder andere bedoeld voor de capaciteit bij de jeugdinrichtingen (tijdelijke uitbreiding bij bestaande inrichtingen en het op korte termijn inkopen van plaatsen). Daarnaast is er ook geld uitgetrokken voor het continueren en uitbreiden van de noodcapaciteit bij TBS-inrichtingen en de capaciteit van de vreemdelingenbewaring. Tevens heeft het kabinet besloten tot een rijksbrede extra impuls in het kader van terrorismebestrijding. Zo investeert de minister van Justitie in biometrische toepassingen bij identificatieonderzoek. Deze middelen voor terrorismebestrijding zijn opgenomen in de post diversen.

De bedrijfsvoering van de Rechterlijke Organisatie en het Openbaar Ministerie worden gemoderniseerd door investeringen in informatie- en communicatietechnologie in het kader van de Contourennota en de nota Criminaliteitsbeheersing. Ook werd de capaciteit voor de afhandeling van complexe zaken verhoogd. In 2001 zijn hiervoor extra middelen uitgetrokken.

Tevens werd door uitbreiding van het aantal regioplannen de rechtshandhaving in het verkeer versterkt. Hiermee is een landelijk dekkend netwerk van regioplannen voor de verkeersveiligheid ontstaan.

Daarnaast is de capaciteit bij de zittende magistratuur (rechtbanken, gerechtshoven en Hoge Raad) uitgebreid.

Het kabinet hecht aan een toegankelijke en kwalitatief goede rechtsbijstand voor iedereen in Nederland. Voorwaarde voor een toegankelijke rechtsbijstand is dat er voldoende aanbod van sociale advocaten beschikbaar is. Om het aanbod te stimuleren heeft het kabinet, in lijn met de wens van de Tweede Kamer, onder andere de uurvergoeding voor de sociale advocatuur verhoogd.

Door een gunstige ontwikkeling van de premies zijn er meer terugontvangsten van het Arbeidsongeschiktheidsfonds. Ook bij de boeten en transacties zijn hogere ontvangsten gerealiseerd. De meevallende opbrengsten komen door de intensivering van de regioplannen en door intensievere verkeerscontrole, uit hoofde van de plannen neergelegd in de Klimaatnota, gericht op terugdringing van de CO₂-uitstoot.

De voor investeringen begrote middelen bij de Dienst Justitiële Inrichtingen zijn vrijgevallen omdat het desbetreffende bedrag per 1 januari 2001 omgezet is in een lening. Ook voor het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) is een deel van de voor investeringen bestemde reserves vervallen en omgezet in een lening.

De startkosten van de in 2000 opgerichte ICT uitvoeringsorganisatie waren hoger dan eerder verondersteld. Daarnaast zijn ook de uitgaven aan het Rijksintranet (RYX) hoger uitgevallen.

De tegenvaller bij de uitgaven voor politiebegeleiding van asielzoekers(centra) is het gevolg van een hoger aantal asielzoekers.

De middelen die beschikbaar zijn gesteld voor capaciteitsuitbreiding bij de politie zijn aangewend voor verlenging van de werktijd (onder gelijkblijvend uurloon), enkele regiospecifieke problemen en de bestrijding van XTC. Voorts zijn middelen beschikbaar gesteld voor politieonderwijs: zowel voor de opvang van de additionele instroom als gevolg van het natuurlijk verloop (vergrijzing) als voor de vernieuwing van het politieonderwijs.

In de analyse van het rapport «Investeren in mensen en kwaliteit» zijn voor de sector Politie een aantal specifieke arbeidsmarktknelpunten gesignaleerd, waaronder een naar verhouding hoog ziekteverzuim. In het gesloten CAO-akkoord zijn deze knelpunten aangepakt door onder andere afspraken te maken over de rechtspositie van aspiranten, ouderenbeleid, terugdringen ziekteverzuim en arbo-convenanten.

Naast capaciteit is een adequate ondersteuning van de politie een belangrijke factor voor een effectieve handhaving van veiligheid. Een integrale communicatie-infrastructuur ten behoeve van de politie, de brandweer en de ambulancediensten wordt gecreëerd met het project C2000. Aan het budget voor dit project zijn in 2001 extra middelen toegevoegd, mede met het oog op een versnelde invoering van het project C2000. Tot aan het moment van de oplevering worden de centrale exploitatiekosten door het Rijk betaald.

Voor de beveiliging van de eurotransporten zijn eveneens extra middelen toegevoegd. Deze middelen zijn besteed aan additionele politiecapaciteit en aan de inzet van meldkamerpersoneel.

Er heeft in 2001 een versnelling plaatsgevonden van de sanering van de vermogenstekorten bij een aantal regio's, mede naar aanleiding van de Stuurgroep Implementatie Modernisering Politiezorg.

Tijdens de crisis als gevolg van mond- en klauwzeer (MKZ) is de politie vaak extra ingezet om een verdere verspreiding van het virus te voorkomen. De regio's hebben daarvoor extra kosten gemaakt die door het kabinet worden vergoed. Het grootste deel van de kosten betreft personele meerkosten, zoals (over)-urenvergoeding en kosten voor de inzet van de Mobiele Eenheid. Verder zijn er extra kosten gemaakt voor vervoer, tijdelijke huisvesting en voor communicatie en automatisering.

Voor het ruimen van bommen bij Vinex-locaties en bij grote infrastructurele werken zijn extra middelen beschikbaar gesteld.

Het kabinet heeft zich ten doel gesteld de achterstand in de grote steden terug te dringen op het gebied van werkgelegenheid, veiligheid en kwaliteit. Hiertoe zijn extra middelen uitgetrokken voor integraal veiligheidsbeleid, in het bijzonder voor projecten gericht op het vergroten van de sociale veiligheid. Daarnaast is de inburgering van zogenoemde oudkomers een belangrijke prioriteit. Oudkomers zijn etnische minderheden die al langer in Nederland verblijven. Met deze intensivering kan aan oudkomers die op de wachtlijst staan een inburgeringscursus worden aangeboden.

Er zijn ook in 2001 kosten gemaakt die verband houden met de afwikkeling van de vuurwerkramp in Enschede. Het kabinet heeft bovendien extra middelen beschikbaar gesteld voor een kwaliteitsimpuls. Deze middelen worden onder meer ingezet voor educatieve en culturele voorzieningen in Enschede.

Ook voor de sector Rijk is een aantal specifieke arbeidsmarktknelpunten gesignaleerd in het rapport «Investeren in mensen en kwaliteit». Er wordt melding gemaakt van bescheiden arbeidsmarktproblemen op deelmarkten voor financieel-economen, wetgevingsjuristen, secretaresses, accountants en ICT'ers. Daarnaast is het ziekteverzuim hoog. Om deze knelpunten op te lossen zijn op de begroting van BZK middelen uitgetrokken voor zogenoemde centrale projecten. Hierbij kan gedacht worden aan het opzetten van expertprojecten en het bevorderen van arbeidsmarktcommunicatie.

Na het afsluiten van de CAO Rijk resteerde in 2001 een bedrag dat in latere jaren beschikbaar blijft voor een nieuwe CAO.

Door de krapte op de arbeidsmarkt in de onderwijssector was het in 2001 moeilijk om vervangers te vinden. Omdat tevens het financieel beheer van het vervangingsfonds verbeterde door een verscherpte toepassing van premiedifferentiatie, zijn de gemiddelde personeelslasten lager uitgekomen. Ook de uitgaven voor wachtgelden vertonen een meevaller.

Een aantal schoolbegeleidingsdiensten heeft in 2001 per abuis «Weer samen naar school» (WSNS)-middelen ontvangen. Dit wordt in 2002 gecorrigeerd.

In het voorjaar van 2001 deed zich in de begrotingsuitvoering per saldo een meevaller voor. Deze werd voornamelijk veroorzaakt door meevallers in de studiefinanciering. Later in het jaar is bij de studiefinanciering echter om twee redenen een tegenvaller ontstaan. Ten eerste waren er hogere uitgaven voor de aanvullende beurs voor eerstejaarsstudenten. In de tweede plaats zijn meer leningen in een definitieve gift omgezet nadat aan de prestatievoorwaarde (behalen van diploma) was voldaan.

In de tegemoetkoming voor de schoolkosten (Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten) is vanaf september 2001 een glijdende schaal ingevoerd. Dit betekent dat de bijdrage niet abrupt wegvalt boven een bepaald inkomen, maar geleidelijk vermindert naarmate het inkomen toeneemt. Meer mensen komen hierdoor in aanmerking voor tegemoetkoming studiekosten. De groep die van deze regeling gebruik heeft gemaakt, was echter groter dan verwacht.

De betalingen van de OV-studentenkaart voor de jaren 2001 en 2002 zijn een jaar vervroegd. Dit heeft geleid tot een aanpassing van de begrotingsraming. Verder is er een kleine tegenvaller opgetreden in de eindafrekening van de OV-studentenkaart over het jaar 2000.

Onderwijs is een van de grote prioriteiten van het kabinet. Bij Voorjaarsnota zijn veel extra middelen beschikbaar gesteld voor het onderwijs. Deze middelen zijn onder andere ingezet om de arbeidsmarktknelpunten zoals beschreven in het rapport «Investeren in mensen en kwaliteit», aan te pakken. In het rapport werd een vacatureproblematiek waargenomen en er werd een beloningsachterstand met de marktsector geconstateerd. Om dit geconstateerde verschil met de marktsector te verminderen zijn de carrièrelijnen in het primair, voortgezet en het beroepsonderwijs tot 18 jaar ingekort.

Daarnaast ontvingen scholen extra budgetten die zij zelf gericht inzetten voor maatregelen die direct aangrijpen bij de vacatureproblematiek (functiedifferentiatie, ouderschapsverlof, vergroten van de zij-instroom, de introductie van assistent-leraren en een managementimpuls). Ook zijn extra middelen aangewend voor het tegengaan van arbeidsmarktknelpunten in het hoger beroepsonderwijs, het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek (belonings- en functiedifferentiatie en kinderopvang).

Naast de aanpak van de arbeidsmarktknelpunten zijn extra middelen naar de scholen in het primair en voortgezet onderwijs gegaan voor de verbetering van de materiële situatie. Kwalitatief goede materiële voorzieningen zijn een belangrijke randvoorwaarde voor kwalitatief goed onderwijs. Voor scholen in het primair onderwijs betekende dit gemiddeld in 2001 een verhoging van het materiële budget van ca. 17%. In het voortgezet onderwijs bedraagt de incidentele budgetverhoging in 2001 circa 13%. Hiervan is 10%, respectievelijk 5% structureel.

Ter verbetering van de kwaliteit van het beroepsonderwijs zijn ook extra middelen beschikbaar gesteld. Het grootste deel daarvan ging naar het VMBO (voorkomen uitval, materieel en modernisering van het onderwijsproces). In de BVE sector kregen enkele onderdelen die de samenwerking tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven bevorderen zoals verbetering van de kwaliteit van de beroepspraktijkvorming, de examinering en de doorstroom een extra impuls. Daarnaast worden kerncompetenties in de kwalificatiestructuur en assessment en portfolio's ingevoerd. De complementaire inzet van de sociale partners zal concrete vorm en inhoud moeten krijgen, alvorens in een nieuw Regeerakkoord gesproken kan worden over aanvullende impulsen vanuit de rijksoverheid. Voor het HBO zijn extra middelen voor de vorming van kenniskringen ter beschikking gesteld. Met deze extra middelen kunnen lectoren worden aangesteld die een sturende rol in het vakgebied krijgen. Teneinde de doelstellingen van de impuls beroepsonderwijs te kunnen meten, zijn twee monitoren in ontwikkeling die rendementgegevens gaan opleveren over de kwalificatiewinst en andere concrete maatregelen.

In het hoger onderwijs wordt per 1 september 2002 het Bachelor/master model ingevoerd. De universiteiten moeten hiervoor hun studieprogramma aanpassen en hebben hiervoor in 2001 een bedrag ontvangen. Om aan de toenemende diversiteit van leerlingen (achterstandsleerlingen, gehandicapten, etc.) in de voorschoolse periode en in het primair en voortgezet onderwijs tegemoet te komen, zijn extra middelen uitgetrokken (Onderwijskansen en Voor- en Vroegschoolse Educatie).

Voor verschillende cultuurdoeleinden is in 2001 extra geld uitgetrokken. Dit is onder andere besteed aan het instrumentenfonds voor musici en aan de frictiekosten Cultuurnota 2001–2004. Voor monumentenzorg is een extra bedrag beschikbaar gesteld, bestemd voor inhaal van restauratieachterstanden van rijksmonumenten. Het geld wordt zodanig ingezet dat tevens wordt bijgedragen aan het realiseren van een nieuw instandhoudingbeleid voor rijksmonumenten. Voor de versterking van Genomics onderzoek is een extra bedrag uitgetrokken.

Bij de Algemene Politieke Beschouwingen over de Miljoenennota 2001 is een aantal moties aangenomen. Voor cultuur is een motie aangenomen waarin extra middelen werden gevraagd ter aanvulling van de Cultuurnota 2001–2004. Het kabinet heeft deze motie overgenomen. Aan de decentrale schoolbudgetten in het voortgezet onderwijs is geld toegevoegd. Scholen kunnen deze middelen aanwenden voor diverse personele knelpunten. Een motie ter bevordering van het fundamenteel onderzoek heeft geleid tot extra middelen voor dit doel. Ten slotte is een motie aangenomen waarin structureel geld beschikbaar wordt gesteld voor de uitbreiding en professionalisering van de voor- en vroegschoolse educatie.

Door vertraagde uitgifte van beschikkingen en voorschotten door SZW in 2001 zijn de geraamde ontvangsten uit het Europees Sociaal Fonds (ESF) in 2001 een stuk lager uitgevallen.

Tot slot zijn er meer reclamegelden ontvangen doordat de reclamemarkt op de publieke zenders sterker is gegroeid dan verwacht.

Aan de gewijzigde voeding van het Fonds Economische Structuurversterking (FES) liggen een aantal oorzaken ten grondslag. Enerzijds is de storting in het FES aangepast aan nieuwe inzichten aangaande de verkoop van staatsdeelnemingen. Anderzijds is de FES-voeding uit de opbrengst van de veiling van de UMTS-vergunningen omgezet in een annuïteit. Dit heeft geleid tot een hogere voeding.

Wijzigingen in de korte en lange rente en wijzigingen in de financieringsbehoefte van de Staat hebben tot lagere rentelasten geleid. De ontvangen rente op leningen heeft betrekking op hogere renteontvangsten op leningen uit hoofde van het geïntegreerd middelenbeheer. Vanwege een toenemende inzet van renteswaps en hogere rentevergoedingen op uitzettingen in de geldmarkt zijn de overige rentebaten hoger uitgekomen.

Om tijdig en tegen niet onevenredig hoge kosten te kunnen beschikken over vastgoed, is een leenfaciliteit ingesteld. Hiermee kan worden voorzien in de toekomstige vastgoedbehoefte van het Rijk. In 2001 is er minder gebruik gemaakt van anticiperende aankopen dan eerder werd aangenomen.

Door de extra stijging van de prijzen van bouw- en huurprojecten en door een grotere inhuur van uitzendkrachten door de belastingdienst, zijn de personele en de materiële uitgaven van de belastingdienst hoger uitgevallen.

De WOZ-beschikkingen zijn door meerdere gemeenten en waterschappen niet tijdig toegezonden. Tevens was het aantal beschikkingen lager dan eerder verondersteld. Hierdoor zijn de WOZ afdrachten door Domeinen lager uitgekomen.

Uit hoofde van de Wet financiering decentrale overheden dienen openbare lichamen hun commerciële activiteiten te staken. De Gemeentelijke Krediet Banken zijn hiervoor gecompenseerd om aantasting van hun sociale taken te voorkomen.

Voor de uitvoeringskosten van de Belastingdienst voor nieuwe fiscale wetten zijn middelen overgeheveld vanuit de aanvullende post Algemeen. Het betreft hier de uitvoering van onder andere de belastingplannen 2000 en 2001.

Bij de heffings- en invorderingsrente zijn zowel de uitgaven en ontvangsten hoger dan geraamd, door een gemiddeld hogere rentestand, een gestegen productie van negatieve aanslagen en vermindering in de inkomens- en vennootschapsbelasting.

Gunstige resultaten bij de Bank Nederlandse Gemeenten hebben geleid tot hogere dividenduitkeringen.

De ontvangsten exportkredietverzekering zijn hoger dan eerder verondersteld vanwege gunstige ontwikkelingen in het betalingsgedrag van enkele debiteurenlanden en meevallende premieontvangsten. Daarnaast leidde de economische teruggang nog niet tot slechter betalingsgedrag van debiteurenlanden, waardoor geraamde tegenvallers zich vooralsnog niet hebben voorgedaan.

Door afnemende economische groei nam de inningskostenvergoeding die de douane inhoudt op de invoerrechten af.

De verkoopopbrengsten Domeinen waren enerzijds hoger als gevolg van uitbreidingsplannen van enkele gemeenten in de provincie Flevoland en een toename van het aantal verzoeken van bedrijven tot aankoop van grond met niet-agrarische bestemming. Anderzijds zijn in verband met het continueren van de verkoopstop van landbouwgronden de ontvangsten lager uitgekomen. Per saldo is bij de verkoopopbrengsten een meevaller opgetreden.

De afdracht van de Staatsloterij is, conform de prognose van de Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij, verhoogd.

De opbrengsten van administratieve boeten zijn, als gevolg van boeteopbrengsten bij inkomsten- en omzetbelasting, hoger dan verondersteld.

Tenslotte hebben valuta- en renteontwikkelingen geleid tot een hogere winstafdracht van De Nederlandsche Bank (DNB) aan de Staat. Deze ontwikkelingen hebben een positief effect gehad op de waarde van de beleggingsportefeuille.

De CAO voor Defensie 2000/2001 is met enige vertraging afgesloten waardoor de uitgaven, waarvoor reeds in 2000 gelden aan het Defensiebudget waren toegekend in het kader van de reguliere loonbijstellingssystematiek, pas vanaf 2001 tot besteding konden komen. Ten tijde van het afsluiten van de Defensie-CAO 2000/2001 werd nog rekening gehouden met een lagere contractloonontwikkeling 2001 dan in het CEP2001. Gecombineerd met lagere ABP-premievaststelling in 2001 is hierdoor een voordeel opgetreden in de loonkostensfeer. De hierdoor vrijgekomen middelen worden voor specifieke arbeidsmarktknelpunten aangewend. Hoewel uit het rapport «Investeren in mensen en kwaliteit» blijkt dat Defensie qua beloning gemiddeld een voorsprong heeft op de markt, is het toch noodzakelijk dat een extra impuls wordt gegeven aan bijvoorbeeld een versnelling van de bevordering van soldaten. Mede gezien het feit dat de aanvangssalarissen van militairen onder het marktgemiddelde liggen voor het betreffende opleidingspeil. Tevens zijn, om tegemoet te komen aan andere knelpunten in de arbeidsvoorwaardelijke sfeer, gelden beschikbaar gesteld voor bindingspremies en variabele beloningsinstrumenten voor onder andere versteviging van de positie van instructeurs en is een impuls gegeven aan de innovatie van het personeelsbeleid. Een deel van de middelen voor deze verbetering van de bezoldiging kon nog niet besteed worden doordat de concrete maatregelen hiervoor nog niet waren geëffectueerd.

Internationale samenwerking draagt bij aan de verwezenlijking van de doelstellingen van het Nederlandse veiligheids- en defensiebeleid. Ten behoeve van het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid (EVDB) zijn in 2001 extra middelen beschikbaar gesteld. Hiermee worden nationale en Europese militaire capaciteiten versterkt, hetgeen bijdraagt aan een vergroting van het Europese crisisbeheersingsvermogen. Een deel van de totaal beschikbare EVDB-middelen (136 miljoen euro) is in 2001 niet tot besteding gekomen. Weliswaar hebben de gelden inmiddels een bestemming gevonden, afronding van de plannen vindt, door het zorgvuldig doorlopen van de (internationale) procedures, pas de komende tijd plaats.

De Apachehelikopters van de Luchtmobiele brigade worden, alvorens te worden verscheept naar Nederland, in de VS nog ingezet voor opleiding van het personeel van de Koninklijke Luchtmacht. Door het later invoeren van deze helikopters worden de hierover verschuldigde BTW en invoerrechten op een later tijdstip voldaan.

In 2001 zijn middelen aangewend voor een lening aan de Koninklijke Schelde Groep (KSG) voor de verhuizing van de werf ten behoeve van marinebouw. Dit bedrag betaalt KSG in de komende jaren terug.

Als gevolg van gewijzigde wet- en regelgeving op belastinggebied zou de van Rijkswege verstrekte huisvesting en voeding aan militairen met ingang van 2001 bij de betrokken militair belast moeten worden. Met de Belastingdienst en het Ministerie van Financiën is echter overeengekomen dat Defensie deze kosten voor haar rekening neemt en de hieraan verbonden belastingopbrengsten via eindheffing voldoet. Hiervoor zijn middelen aan de begroting van Defensie toegevoegd.

De voornaamste mutaties personeel en (groot) materieel betreffen de vertraging van de geplande verhuizing van de marinewerf, een hoger benodigd wervingsbudget en meer uitgaven voor groot onderhoud aan gebouwen en (jacht)vliegtuigen.

Voor de verplaatsing van activiteiten van Defensie in verband met het Internationaal Strafhof op het terrein van de Alexanderkazerne te Den Haag, zijn kosten gemaakt. Deze middelen zijn afkomstig uit het budget van de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS).

Defensie wordt gecompenseerd voor de effecten van de dollarkoersontwikkelingen.

De verrekenbare ontvangsten die gerelateerd zijn aan de uitgaven zijn hoger uitgevallen. Het gaat hierbij onder meer om bijdragen van personeel aan voedingskosten, kleding en huisvesting.

Daarnaast betreft het teruggave van BTW.

In 2001 is minder gebruik gemaakt van de regeling Bevordering Eigen Woningbezit (BEW) voor mensen met een laag inkomen. Als gevolg hiervan is het beroep op de huursubsidie hoger uitgevallen. Daarnaast was in 2001 het beroep op een aantal subjectsubsidies lager.

De vangnetregeling in de huursubsidie kende in 2001 een (incidenteel) hoger aantal aanvragen en een (structureel) hogere gemiddelde bijdrage dan in de oorspronkelijke raming was verondersteld. Bij de huursubsidie vond verder een aantal beleidsmatige ontwikkelingen plaats. Zo werd de specifieke financiële tegemoetkoming voor huursubsidieontvangers met kinderen vervangen door een generieke fiscale regeling. Hiermee is tegemoet gekomen aan de wens van de Tweede Kamer (motie Hofstra-Duivesteijn-Jeekel) om de ongelijke behandeling met niet-huursubsidiegerechtigden te beëindigen. Ook werd de prestatienormering bij de huursubsidie aangescherpt om verhuurders te prikkelen de huurstijgingen te beperken dan wel een goed plaatsingsbeleid te voeren.

Conform de afspraak in het Regeerakkoord is berekend welke extra milieudruk ontstaat door de hogere economische groei in 1999 en 2000 dan waarmee in het NMP3 respectievelijk de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid rekening werd gehouden. Op basis van deze berekeningen is een pakket maatregelen getroffen (deels in de fiscale sfeer) dat deze extra milieudruk beperkt. De maatregelen hebben onder meer betrekking op extra geluidssaneringsprojecten en middelen voor gemeenten om energiebesparing te bevorderen in het kader van het klimaatconvenant. Een deel van de maatregelen sluit aan op voorstellen uit het NMP4. Daarnaast waren er middelen gereserveerd voor de versnelde introductie van motoren die voldoen aan toekomstige Europese normen voor uitstoot van vervuilende stoffen (EURO4). Uiteindelijk is hiervoor een fiscale regeling getroffen, analoog aan die voor EURO3-motoren. De middelen die waren gereserveerd voor een subsidieregeling voor de EURO4-motoren zijn hierdoor komen te vervallen.

In de financiering van de in december 1999 aangegane meerjarige verplichting voor gemeenten en provincies inzake het investeringsbudget stedelijke vernieuwing is een versnelling opgetreden. Aangezien de AMvB bevordering innovatieve ontwikkelingen pas in de tweede helft van 2001 van kracht werd, zijn betalingen uit hoofde van het innovatieprogramma stedelijke vernieuwing voor een deel doorgeschoven naar latere jaren.

Bij de investeringsprojecten ten behoeve van rijkshuisvesting die buiten de huur-verhuurrelatie van de RGD vallen was sprake van een vertraging. Oorzaak hiervan zijn bijgestelde huisvestingswensen van de Hoge Colleges van Staat en het ministerie van Algemene Zaken. Daarnaast was er sprake van vertraging in de geplande investering in het pand Plein 23 vanwege een mislukte aanbesteding.

Vertragingen deden zich ook voor in de geraamde uitgaven voor bodemsanering op VINEX locaties. In tegenstelling tot hetgeen eerder werd gedacht, liep de bodemsanering niet vooruit op de feitelijke bebouwing van de verschillende locaties. Soms is zelfs het tegendeel het geval geweest en werden de plekken met vervuilde bodems als laatste bebouwd binnen een locatie. Omdat de middelen voor bodemsanering op VINEX locaties afkomstig zijn uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) vloeiden deze weer terug in het FES. Ten behoeve van de extra kosten voor de overkapping van de A2 (bij de VINEX-locatie Leidsche Rijn) zijn middelen overgeheveld naar het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Tevens hebben er overboekingen naar Verkeer en Waterstaat plaatsgevonden voor geluidssanering aan de Calandbrug (onderdeel van de Betuweroute) en voor proefprojecten gericht op stillere wegdekken. Deze twee bijdragen zijn ten laste van de middelen voor milieudrukcompensatie gebracht.

In 2000 zijn er minder Niet-Winstbeogende Instellingen (NWI's) afgekocht, in verband met langer dan geplande onderhandelingen met de betreffende instellingen. Om toch voor eind 2002 alle NWI's af te kunnen kopen, zijn de in 2000 overgebleven afkoopsommen en overname- en saneringsbijdragen doorgeschoven naar 2001. In 2001 is er door dezelfde oorzaken weer een vertraging in de afkoop van objectsubsidies opgetreden.

Het agentschapsvermogen is gemaximeerd op 5% van de relevante omzet. Per 31 december 2000 was het vermogen bij de RGD hoger dan deze norm. Het surplus is in 2001 afgedragen ten gunste van het generale beeld.

Eind 2001 is de afkoop van de exploitatiebijdragen aan de regionale vliegvelden in het kader van het Structuurschema Regionale en Kleine Luchthavens afgerond. De afkoop volgt uit het beleid aangaande ontvlechting van de (financiële) relaties tussen overheid en luchtvaartsector.

Railinfrabeheer (RIB) heeft in 2001 extra activiteiten verricht om het onderhoud van en de veiligheid op en rond het spoor te verbeteren. Dit onder andere door meer onbeveiligde spoorwegovergangen om te bouwen tot beveiligde overgangen en door extra inspanningen te leveren bij het onderhoud van de rails. Daarnaast zijn maatregelen genomen om de (sociale) veiligheid in het openbaar vervoer verder te verbeteren. Dit is gebeurd onder andere door het aanstellen van meer toezichthouders, het plaatsen van camera's, het aanbrengen van verlichting en het aanpassen van voertuigen. Met de aanzienlijk verhoogde bijdrage van het Rijk in 2001 is de RIB in staat gesteld zijn activiteiten versneld uit te voeren. Voor een belangrijk deel zijn deze activiteiten gefinancierd uit de in 2001 – over het resultaat in 2000 – ontvangen superdividend NS.

De eindejaarsmarge is onder andere gebruikt ter dekking van extra werkzaamheden van de taakorganisaties Railned en Railverkeersleiding ter verbetering van de veiligheid en voor de werkzaamheden samenhangende met de voorziene ontvlechting van de taakorganisaties.

De lagere bijdragen aan het openbaar vervoer zijn voor een belangrijk deel veroorzaakt doordat de OV-groei in de tweede helft van 1999 en de eerste helft van 2000 is achtergebleven bij de verwachting. Deze tijdvakken vormen de basis voor de berekening van de bekostiging in 2001. Daarnaast zijn de ramingen voor de afkoop van kapitaallasten naar beneden bijgesteld en is de verzelfstandiging van de Gemeentelijke Vervoerbedrijven langzamer verlopen dan voorzien.

In verband met het nog in 2001 van kracht worden van het Interim-besluit Duurzaam Veilig, zijn de hiervoor gereserveerde middelen uitgegeven.

Het zogenaamde FES-bruggetje is conform de in de Tweede Kamer aangenomen moties bij de Algemene Politieke Beschouwingen gebruikt voor de dekking van uitgavenverhogingen in 2001. Dit betekent dat meer reeds geplande infrastructuuruitgaven ten laste van de beschikbaar gekomen ruimte in het FES zijn gebracht.

Sinds 2000 vindt er een intensivering van de projectuitvoering Geluidsisolatie Schiphol plaats. Door een combinatie van vertraging in de aanbestedingsprocedures en betaalbaarstelling van lopende contracten met aannemers is het programma achtergebleven bij de planning.

De vertragingen bij de aanbestedingen van de Schelderadarketen en het Haven Coördinatie Centrum in Den Helder is voor een belangrijk deel de oorzaak van de lagere uitgaven bij personeels- en uitvoeringskosten.

De Nederlandse luchtvaartmaatschappijen hebben schade geleden naar aanleiding van de gebeurtenissen op 11 september. In overeenstemming met de criteria van de Europese Commissie is aan de Nederlandse luchtvaartmaatschappijen een voorlopige tegemoetkoming gegeven in de schade die is opgetreden door de vluchtverboden in de periode 11 tot en met 14 september 2001.

Diverse veilingen en frequentieprojecten zijn voorbereid door Verkeer en Waterstaat. De (voorbereidings)kosten voor deze veilingen en projecten zijn gedekt binnen deze begroting.

Uit de milieudrukmiddelen zijn gelden beschikbaar gesteld ten behoeve van het project overkapping van de A2 (Leidsche Rijn), voor geluidssanering van de Calandbrug (die onderdeel uitmaakt van de Betuweroute), voor het stiller maken van reizigers- en goederentreinen en voor proefprojecten voor stillere wegdekken. Dit jaar zijn gelden voor de Leidsche Rijn niet tot besteding gekomen.

Het verloop van de stortingen in het aandelenkapitaal van de Westerscheldetunnel (via de begroting van Verkeer en Waterstaat) is afhankelijk van het tempo waarin de bouwwerkzaamheden voltooid worden. De boor- en bouwwerkzaamheden van de tunnel zijn sneller verlopen dan verwacht. Het kasritme van de storting van aandelen is hierop aangepast.

KPN heeft voor ongeveer 5 miljard euro nieuwe aandelen uitgegeven in 2001. De Staat heeft besloten haar belang in KPN van ongeveer 35% te handhaven. Dit betekent voor de Staat een extra aandelenkoop van 1,7 miljard euro. Daarnaast heeft KPN in 2001 besloten om het regulier dividend om te zetten in stockdividend waardoor de (kas)dividendontvangsten meerjarig zijn bijgesteld.

Door een beter bedrijfsresultaat in het boekjaar 2000 is een hogere dividendafdracht NS gerealiseerd. Deels is dit veroorzaakt doordat het uitkeringspercentage hoger is vastgesteld. Dit deel is in 2001 aangewend binnen de begroting van Verkeer en Waterstaat. Deels is er sprake van een hoger winstvolume. Dit deel viel vrij voor het generale beeld.

Over de uitgaven voor lokale en regionale infrastructuurprojecten en voor de HSL-Zuid wordt BTW afgedragen. Op declaratiebasis vindt compensatie plaats uit de aanvullende post «Algemeen». De verkoop van aandelen TNT Post Group daarentegen heeft geleid tot een eenmalige verkoopopbrengst. Door de verkoop vervalt echter een deel van de dividendopbrengsten.

In het kader van het Grotestedenbeleid heeft er een versnelling van betalingen plaatsgevonden naar de gemeenten. Deze versnelling is nodig om de betalingen zoveel mogelijk gelijk te laten lopen aan de periode waarin van de gemeenten resultaten worden verwacht.

De conceptovereenkomsten tussen Economische Zaken, Nedcar en Volvo hebben geen doorgang kunnen vinden als gevolg van de overnames van Mitsubishi door Daimler-Chrysler en Volvo door Ford. De eerder in de begroting opgenomen versnelling van de uitgaven- en ontvangstenraming is daarom teruggedraaid. In juli 2001 zijn de gevolgen van de overnames juridisch geregeld, waarbij in financiële zin tevens vereenvoudingingen in de onderlinge relatie zijn doorgevoerd.

In 2001 zijn extra middelen uitgetrokken voor een voorschot in verband met de compensatie van de niet-marktconforme kosten van de kolenvergassingscentrale Demkolec. Conform het advies van de commissie Herkströter heeft de staat zich verplicht om het verschil tussen de verkoopopbrengst en de boekwaarde te compenseren. In de Overgangswet Elektriciteitsproductiesector is opgenomen dat een tegemoetkoming wordt verstrekt in de kosten die verbonden zijn aan het vervreemden en overdragen van de aandelen van de NV Demkolec.

Het doel van het CO₂-reductieplan is het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen zoals afgesproken in het Kyoto-protocol. Om dit te bereiken worden gericht subsidies ingezet. Voor de uitvoering van het lopende CO₂-reductieplan zijn daartoe middelen vanuit de aanvullende post «Algemeen» overgeheveld.

Het kabinet stelt zich ten doel om internationaal voorop te lopen in de creatie van nieuwe economische activiteiten en toepassingen van ICT in bestaande economische activiteiten. Hiertoe wordt onder andere een ICT-kennispositie ontwikkeld. Een van de instrumenten die daarbij wordt ingezet is het project Twinning. Twinning bevordert nieuw ondernemerschap door facilitaire en financiële ondersteuning van ICT-ondernemers. In 2001 zijn extra middelen uitgetrokken om de reguliere bedrijfsvoering van Twinning voort te zetten tot aan het moment van verkoop. Overeenkomstig de bepalingen in de FES-voedingswet, worden dergelijke extra geïnvesteerde middelen bij verkoop in mindering gebracht op de verkoopopbrengst.

Op het beleidsterrein industrieel en algemeen technologiebeleid is sprake van lagere uitgaven. Het gaat daarbij met name om lagere betalingen op verplichtingen die in het verleden zijn aangegaan, verspreid over diverse regelingen.

Conform de Overgangswet Elektriciteitsproductiesector is er een voorschot op de tegemoetkoming verstrekt in de kosten die voortvloeien uit overeenkomsten met betrekking tot stadsverwarming.

De Staat der Nederlanden heeft het recht van DSM op een deel van de winst van Energiebeheer Nederland B.V. (EBN) afgekocht. Daarnaast is de Staat op 25 oktober 2001 eigenaar geworden van het landelijk hoogspanningsnet. De Staat der Nederlanden heeft per die datum alle aandelen van het Nederlands Electriciteitsadministratiekantoor (NEA) overgenomen in de landelijke netbeheerder TenneT B.V. alsmede alle aandelen Saranne B.V., Saranne is de vennootschap waarin het juridische eigendom van het net is ondergebracht.

Tot slot zijn de aardgasbaten opwaarts bijgesteld als gevolg van een hogere dollarkoers en een hogere olieprijs.