Bijlage 11 Monitor financiële interventies

Uitvoering

Voorjaarsnota
1e suppletoire
Prinsjesdag suppletoire

Nota, d17e45942, 2016

Ministerie van Financiën

Sinds het najaar van 2008 heeft het kabinet interventies gepleegd om het financiële stelsel gezond te houden en de rust te helpen herstellen in de financiële markten. In 2016 heeft het kabinet een aantal stappen gezet tot het afbouwen van het verworven aandeel in financiële instellingen. Zo is Propertize in september 2016 verkocht aan Lone Star/JP Morgan, is a.s.r. sinds juni weer beursgenoteerd en is er ook een 2^e tranche aandelen ABN Amro naar de beurs gebracht. Daarnaast heeft het kabinet ook haar toekomstplannen voor SNS Bank bekend gemaakt. Op deze manier werkt de overheid aan een verantwoorde terugtreding uit de financiële sector.

Gevolgen van interventies financiële crisis voor de schatkist

Acht jaar overheidsinterventies in de financiële sector hebben hun sporen nagelaten in de schatkist. Er zijn tientallen miljarden euro’s uitgegeven als direct gevolg van de crisis, waarvan het merendeel in de eerste jaren na 2008. Op dit moment is de financiële sector in rustiger vaarwater gekomen, waardoor de overheidsbelangen in financiële ondernemingen kunnen worden afgebouwd. Het is daarom mogelijk om een voorlopige balans op te maken, waarin de kosten en opbrengsten van de diverse maatregelen tegen elkaar worden afgezet.

Tabel 11.1 Voorlopig resultaat interventies 2008–2016 (in mln. euro)
		Opbrengsten	Kosten (o.a. rentekosten)	Saldo (– = negatief)
ABN AMRO		4.543	8.674	– 4.131
	Investering (o.a. dividend)	2.517	4.800	– 2.283
	Overbruggingskrediet	2.020	1.936	84
	RFS	6	612	– 606
	Resultaat beursgang		1.326	– 1.326

ASR		567	1.131	– 564
	Investering (o.a. dividend)	567	863	– 296
	Resultaat beursgang		268	– 268

SNS Reaal (incl. Propertize)		1.590	1.995	– 395
	Investering (o.a. dividend)	1.208	885	323
	Overbruggingskrediet	40	1.100	– 1.060
	Resultaat verkoop	342		342

IJsland		58	202	– 144

ING		4.986	470	4.516
	Back-up	1.455		1.455
	Securities	3.531	470	3.061

Aegon		1.087	143	944

Garantiefaciliteit		1.379	– 132	1.510

Griekenland		244	750	– 506

Crisisgerelateerde winst DNB		2.333	250	2.083

Overige kosten			61	– 61

Totaal		16.787	13.532	3.255

Er kan worden geconcludeerd dat het voorlopige resultaat van directe financiële interventies positief is. Dit komt met name door de opbrengsten op de leningen aan Aegon en ING, de garantiefaciliteit interbancaire regelingen en de crisisgerelateerde winst van DNB. Aan de andere kant is het voorlopige resultaat op ABN Amro negatief. De rentelasten op het geld dat geleend is om de redding van ABN Amro te financieren zijn hiervan de belangrijkste oorzaak.

Het hierboven vermelde positieve resultaat van € 3,3 mld. is een tussenstand per 31 december 2016. Het uiteindelijke resultaat hangt af van de verkoopopbrengst van SNS Bank, RFS, en de opbrengst van alle resterende aandelen in ABN AMRO en ASR, alle kosten die nog gemaakt moeten worden en niet in de laatste plaats de nog te ontvangen dividenden. Daarnaast geldt dat bovenstaande rekensom geen totaaloverzicht is van de kosten en baten van de crisis. Voor alle kosten en baten voor de overheid van de veranderingen en ingrepen op de financiële markten sinds 2008 moet breder gekeken worden. Het positieve resultaat hiervoor houdt bijvoorbeeld geen rekening met de financiële steun aan Europese landen via een van de Europese steunfondsen EFSF, EFSM of ESM. Ook de voordelen van de inmiddels gestarte bankenunie zijn niet meegewogen. Verder ontbreken de kosten van de lagere economische groei, zoals gemiste belastingopbrengsten en hogere werkloosheidsuitgaven. Uiteindelijk leidt een crisis altijd tot maatschappelijk verlies.

Tabellen interventies krediet- en eurocrisis

Deze gebruikelijke bijlage geeft middels een aantal tabellen een overzicht van de verschillende interventies. Tabel 11.2 geeft de kasstromen en de garanties die met de interventies gepaard gaan en de vindplaatsen ervan in de begroting IX integraal weer. Daarnaast zijn de effecten van de maatregelen op achtereenvolgens het EMU-saldo, de EMU-schuld en de staatsschuld per thema becijferd. De kolom «telling» geeft hierbij aan welke posten bij elkaar moeten worden opgeteld. Onderaan de tabel worden de totalen van alle maatregelen geconsolideerd.

Tabel 11.2 Budgettair overzicht interventies krediet- en eurocrisis (in mln. euro)
#	Stand: JV 2016 (– = ontvangst)		Telling	2008–2014	2015	2016	Bron:
	A. Fortis/RFS/AA

1	Aanschaf ABN AMRO Group – ASR Verzekeringen – RFS Holdings (incl. Z-share en residual N-share)			27.955			IX art.3
2		waarvan relevant voor het EMU saldo		– 3.088			CBS/Eurostat
3	Beursgang ABN AMRO Group N.V.			0	– 3.828	– 1.326	IX art.3
4	Beursgang a.s.r.			0		– 1.057	IX art.3
5	Overbruggingskrediet (voormalig) Fortis			3.550	– 1.800	– 950	IX art. 11
6	Renteontvangsten overbruggingskredieten (voormalig) Fortis			– 1.896	– 84	– 40	IX art. 11
7	Dividend ABN Amro Group			– 975	– 625	– 608	IX art.3
8	Dividend a.s.r.			– 258	– 139	– 170	IX art.3
9	Dividend RFS Holdings			– 6	0	0	IX art.3
11	Premieontvangsten capital relief instrument			– 193			IX art.3
12	Premieontvangsten counter indemnity			– 116			IX art.3

	Verleende garanties
13	Capital Relief Instrument ABN-AMRO (CRI)			32.611			IX art.3
14		waarvan vervallen		– 32.611			IX art.3
15	Counter Indemnity ABN-AMRO			950			IX art.3
16		waarvan vervallen		– 950			IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten		1, 3 t/m 12	28.061	– 6.476	– 4.151
	Effect op EMU-saldo		2, 6 t/m 12	356	848	818
	Effect op EMU-schuld		1, 3 t/m 12	27.958	– 6.476	– 4.151
	Effect op staatsschuld1		1, 3 t/m 12	27.958	– 6.476	– 4.151

	B. SNS Reaal

17	Kapitalisatie SNS Reaal Holding N.V. (SRH)			300			IX art.3
18	Kapitalisatie SNS Reaal Bank N.V.			1.900			IX art.3
19	Aankoop SNS Bank N.V.			0			IX art.3
20		waarvan vordering SRH		0	1.598		IX art.3
21		waarvan inbrenging overbruggingskrediet SRH		0	1.100		IX art.3
22	Overbruggingskrediet SRH			1.100	– 1.100		IX art.3
23	Dividend SNS Bank N.V.			0		– 100	IX art.3
24	Renteontvangsten overbruggingskrediet SRH			– 28	– 12		IX art.3
25	Resolutieheffing			– 1.005
26	Kapitalisatie Propertize			500			IX art.3
27	Verkoopopbrengst Propertize			0		– 873	IX art.3
28	Overdracht schuldtitels Propertize			0		– 2.355	IX art.3
29	Dividend Propertize			0		– 46	IX art.3
30	Premieontvangsten garantie Propertize			– 2	– 9	– 8	IX art.3

	Verleende garanties
31	Garantieverlening VBO			4.166			IX art.3
32		waarvan vervallen		– 566	– 977	– 2.623	IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten		17 t/m 30	2.765	– 21	– 3.382
	Effect op EMU-saldo2		23, 29, 30	– 95	21	154
	Effect op EMU-schuld3		17 t/m 30	6.254	– 998	– 3.382
	Effect op staatsschuld		23 t/m 30	2.765	– 21	– 3.382

	C. Kapitaalverstrekkingsfaciliteit (€ 20 mld.)

33	Verstrekt kapitaal ING			0			IX art.3
34	Verstrekt kapitaal Aegon			0			IX art.3
35	Verstrekt kapitaal SNS Reaal			565			IX art.3
		waarvan afgeboekt		– 565			IX art.3
36	Couponrente ING			– 839			IX art.3
37	Couponrente Aegon			– 177			IX art.3
38	Couponrente SNS Reaal			– 38			IX art.3
39	Repurchase fee ING			– 2.692			IX art.3
40	Repurchase fee Aegon			– 910			IX art.3
41	Repurchase fee SNS Reaal			0			IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten		33 t/m 41	– 4.091
	Effect op EMU-saldo		36 t/m 38	1.054
	Effect op EMU-schuld		33 t/m 41	– 4.091
	Effect op staatsschuld		33 t/m 41	– 4.091

	D. Back-up faciliteit ING

42	Meerjarenverplichting aan ING			0			IX art.3
43	Alt-A-portefeuille			0			IX art.3
44		relevant voor de EMU-schuld		0			CBS/Eurostat
45	Back-upfaciliteit ING totaal:			– 1.455			IX art.3
a		waarvan funding fee (rente + aflossing)		21.720			IX art.3
b		waarvan management fee		204			IX art.3
c		waarvan portefeuilleontvangsten (rente + aflossing)		– 21.829			IX art.3
d		waarvan garantiefee		– 448			IX art.3
e		waarvan additionele garantiefee		– 479			IX art.3
f		waarvan additionele fee		– 229			IX art.3
g		waarvan verhandelbaarheidsfee		– 34			IX art.3
h		waarvan eenmalige uitkering		– 379			IX art.4
i		waarvan incidentele uitgave		19			IX art.3

	Totale uitgaven minus ontvangsten		45	– 1.455
	Effect op EMU-saldo		45 b, f, g	59
	Effect op EMU-schuld		44, 45	– 1.455
	Effect op staatsschuld		45	– 1.455

	E. Garantiefaciliteit bancaire leningen

46	Premieontvangsten garanties bancaire leningen			– 1.379			IX art.2
47	Schade-uitkeringen			0			IX art.2
48	Garanties bancaire leningen			50.275			IX art.2
49		waarvan vervallen		– 50.275			IX art.2

	Totale uitgaven minus ontvangsten		46, 47	– 1.379
	Effect op EMU-saldo		46, 47	1.379
	Effect op EMU-schuld		46, 47	– 1.379
	Effect op staatsschuld		46, 47	– 1.379

	F. IJsland

50	Vordering op IJsland			159	– 159		IX art.2
51	Tussenrekening «recovery oude topping up»			106			IX art.2
52	Uitkeringen depositogarantiestelsel Icesave			1.428			IX art.2
53	Uitvoeringskosten IJslandse DGS door DNB			1			IX art.2
54	Renteontvangsten lening IJsland			0			IX art.2
55	Aflossing hoofdsom lening IJsland			– 1.428			IX art.2
56	Schikking IJsland			0	– 58

	Totale uitgaven minus ontvangsten		52 t/m 56	1	– 58
	Effect op EMU-saldo		53	– 1	49
	Effect op EMU-schuld		52 t/m 56	1	– 58
	Effect op staatsschuld		52 t/m 56	1	– 58

	Totaal A t/m F
	Toerekenbare rentelasten			8.085	648	477
	Effect op EMU-saldo			– 3.806	270	495
	Effect op EMU-schuld			27.288	– 7.532	– 7.533
	Effect op staatsschuld			23.799	– 6.555	– 7.533

De conversie van de op de MCN-lening opgebouwde rente (€ 103 mln.) telt wel mee in de uitgaven van 2010 maar niet in de staatsschuld.

Het door Eurostat toegerekende effect van de herkapitalisatie van SNS Reaal Holding en SNS Bank van € 2.200 mln. aan het EMU-saldo is € 1.130 mln.

Het effect van de kapitaalinjectie van € 500 mln. en de garantie op de funding fee van € 4.166 mln. van Propertize telt in totaal voor € 4.666 mln. mee in de EMU-schuld van 2013.

#	Stand: JV 2016 (– = ontvangst)			Telling	2008–2014	2015	2016	Bron:

	G. Griekenland

57	Lening aan Griekenland				3.198	0	0	IX art.4
58	Rente lening Griekenland				– 226	– 13	– 5	IX art.4
59	Rentevergoeding Griekenland (ANFA)				39	0	0	IX art.4
60	Teruggave winsten SMP				238	0	0	IX art.4

	H. Europese instrumenten

61	Verstrekt kapitaal EFSF				2		0	IX art.4
62	Verstrekt kapitaal ESM				4.573	0	0	IX art.4
63	Crisisgerelateerde winst DNB				– 1.659	– 552	– 122	IX art.3
64		waarvan relevant voor het EMU-saldo			1.465	482	122	IX art.3

	Garanties
65	Garantieplafond Nederland EFSF				49.640	0	– 15.486	IX art.4
		effect verstrekte garantie op EMU-schuld:			11.606	– 671	0	CBS/Eurostat
			voor Ierland		1.122	0	0	CBS/Eurostat
			voor Portugal		1.675	0	0	CBS/Eurostat
			voor Griekenland		8.809	– 671	0	CBS/Eurostat
66	Garantieverlening NL-aandeel ESM				35.445	0	0	IX art.4
67	Garantieverlening DNB i.v.m. ophoging middelen IMF				13.610	0	– 13.600	IX art.4
68	Garantieverlening DNB				5.700	0	0	IX art.3
69	Garantieverlening NL-aandeel EU-begroting				2.778	39	3	IX art.4

	Totale uitgaven minus ontvangsten			57 t/m 63	6.165	– 565	– 127
	Effect op EMU-saldo			58 t/m 60, 64	1.414	495	127
	Effect op EMU-schuld			57 t/m 63, 65	17.772	– 1.236	– 127
	Effect op staatsschuld			57 t/m 63	6.166	– 565	– 127

	Totaal G t/m H
	Toerekenbare rentelasten				502	118	104
	Effect op EMU-saldo				912	377	23
	Effect op EMU-schuld				17.772	– 1.236	– 127
	Effect op staatsschuld				6.166	– 565	– 127

In tabel 11.3 staan de bezittingen en schulden die vanwege de interventies (kredietcrisis en europa) zijn ontstaan. Balansonderdelen zijn hierbij opgenomen tegen historische aankoopprijs, conform de bepalingen van de RBV die van toepassing zijn op het onderliggende departementale jaarverslag IX. De bezittingen zijn grotendeels gefinancierd met staatsschuld (zichtbaar in tabel 11.2). Verder is er het cumulatief saldo van kosten en opbrengsten («het resultaat») dat een deel van de bezittingen financiert (vanuit tabel 11.4).

Tabel 11.3 Balans interventies (in mln. euro)
Bezittingen		ultimo 2016	Bron:	Schulden		ultimo 2016	Bron:
ABN AMRO, a.s.r. en RFS					Staatsschuld	15.185	tabel 11.2
	ABN AMRO (na IPO en 2e tranche)	15.183	art. 3		Cumulatief resultaat	3.255	tabel 11.4
	a.s.r. (na IPO)	2.325	art. 3		Vordering SRH op Staat	1.598	art. 3
	RFS	2.642	art. 3		Nog te betalen schuldtitels Propertize	2.386	art. 11
	Overbruggingskrediet ABN AMRO (voormalig Fortis)	800	art. 11
					Cumulatieve rente	9.934	tabel 11.4
SRH, SNS Holding en Propertize					Cumulatieve uitvoeringskosten	61	tabel 11.4
	Kapitalisatie SRH	300	art. 3
	Kapitalisatie SNS Bank	1.900	art. 3
	Kapitalisatie Propertize (na verkoop)	0	art. 3
	Aankoop SNS Bank	1.598	art. 3

Griekenland
	Lening	3.198	art. 4

EFSF
	Deelneming	2	art. 4

ESM
	Deelneming	4.573	art. 4		Overige kosten en technische aansluiting	101

Totaal:		32.521		Totaal:		32.521

Tabel 11.4 geeft een overzicht van de kosten en opbrengsten van interventies. Het resultaat betreft het jaarlijkse saldo die op kasbasis gerealiseerd worden. Eventuele afwaarderingen van activa (tabel 11.3) worden eveneens in het resultaat meegenomen maar dan pas op het moment dat deze daadwerkelijk gerealiseerd zijn. Deze behandeling wijkt af van de systematiek van het EMU-saldo. Tabel 11.1 is een samenvatting van tabel 11.4.

Tabel 11.4 Overzicht toerekenbare kosten en opbrengsten (in mln. euro)
Kosten en opbrengsten		2008–2014	2015	2016	Cumulatief
ABN AMRO, a.s.r. en RFS
	Dividend ABN AMRO, a.s.r. en RFS	1.239	764	778	2.781
	Premieontvangsten Counter Indemnity ABN AMRO	116			116
	Renteontvangsten overbruggingskrediet ABN AMRO	1.896	84	40	2.020
	Premieontvangsten CRI ABN AMRO	193			193
	Beursgang en tranches ABN AMRO	0	– 1.154	– 172	– 1.326
	Beursgang en tranches a.s.r.	0	0	– 268	– 268

SNS Reaal
	Couponrente SNS Reaal	38			38
	Afboeking core-tier-1 securities	– 565			– 565
	Dividend SNS Bank	0	0	100	100
	Premieontvangsten garantie Propertize	2	9	8	19
	Renteontvangsten overbruggingskrediet SRH	28	12		40
	Afboeking overbruggingskrediet SRH	0	– 1.100		– 1.100
	Resolutieheffing	1.005			1.005
	Dividend Propertize	0	0	46	46
	Verkoop Propertize	0		342	342

Aegon
	Couponrente Aegon	177			177
	Repurchase fee Aegon	910			910

ING
	Couponrente ING	839			839
	Repurchase fee ING	2.692			2.692
	Resultaat ING Back-upfaciliteit	1.455			1.455


Griekenland
	Rente en servicefee	226	13	5	244
	Rentevergoeding Griekenland (ANFA)	– 39	0	0	– 39
	Teruggave winsten SMP	– 238	0	0	– 238

IJsland
	Topping up	– 106			– 106
	Recovery topping up	106			106
	Aangegroeide rente	159	– 159		0
	Schikking IJsland	0	58		58

Europese instrumenten
	Crisisgerelateerde winst DNB	1.659	552	122	2.333

Overige
	Premieontvangsten garanties bancaire leningen	1.379			1.379
	Overige kosten	– 49	– 9	– 3	– 61
	Toerekenbare rentelasten op staatsschuld	– 8.587	– 766	– 581	– 9.934

Resultaat		4.535	– 1.696	417	3.255

In tabel 11.5 staan de uitstaande garanties die in het kader van de kredietcrisis en Europa verstrekt zijn. Het cumulatief saldo geeft de stand van de uitstaande garanties per einde 2016 weer.

Tabel 11.5 Garantieoverzicht (in mln. euro)
Garanties «kredietcrisis en europa»			2008–2014	2015	2016	Bron:
A. Fortis/RFS/AA
Capital Relief Instrument ABN-AMRO (CRI)			32.611			IX art.3
waarvan vervallen			– 32.611			IX art.3

Counter Indemnity ABN-AMRO			950			IX art.3
waarvan vervallen			– 950			IX art.3

B. SNS Reaal
Garantieverlening VBO			4.166	0	0	IX art.3
waarvan vervallen			– 566	– 977	– 2.623	IX art.3

E. Garantiefaciliteit bancaire leningen
Garanties bancaire leningen			50.275			IX art.2
waarvan vervallen			– 50.275			IX art.2

H. Europese instrumenten
Garantieplafond Nederland EFSF			49.640	0	– 15.486	IX art.4
	effect verstrekte garantie op EMU-schuld:		11.606	– 671	0	CBS/Eurostat
		voor Ierland	1.122	0	0	CBS/Eurostat
		voor Portugal	1.675	0	0	CBS/Eurostat
		voor Griekenland	8.809	– 671	0	CBS/Eurostat

Garantieverlening NL-aandeel ESM			35.445	0	0	IX art.4
Garantieverlening DNB i.v.m. ophoging middelen IMF			13.610	0	– 13.600	IX art.4
Garantieverlening DNB			5.700	0	0	IX art.3
Garantieverlening NL-aandeel EU-begroting			2.778	39	3	IX art.4

Totaal			110.773	– 938	– 31.706

Cumulatief			110.773	109.835	78.129