Doorgaans vindt elk jaar een aantal Interdepartementale Beleidsonderzoeken (IBO's) plaats naar belangrijke beleidsonderwerpen. De taakopdrachten van IBO's worden gepubliceerd als bijlage bij de Miljoenennota.
Hieronder wordt ingegaan op de doorwerking van de IBO's van de rondes 2020/2021, 2021/2022 en 2022/2023 (voor zover al gepubliceerd) op basis van, onder andere, de kabinetsreacties op de onderzoeken. Voor een volledig en actueel overzicht van alle gepubliceerde IBO’s, zie het overzicht Ingepland en uitgevoerd onderzoek op rijksfinancien.nl.
Ronde 2022/2023
In de ronde 2022/2023 zijn IBO’s opgestart naar Klimaat, Biodiversiteit en de Toekomstbestendigheid van het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Het IBO Klimaat is inmiddels afgerond.
Klimaat
Op 13 maart 2023 is dit IBO direct na afronding, zonder kabinetsreactie, aan de Tweede Kamer aangeboden. Dit voorjaar neemt het kabinet een integraal besluit over aanvullende klimaatmaatregelen, waarbij zowel wordt gekeken naar normering, beprijzing als subsidiëring (bijvoorbeeld via het Klimaatfonds). Het kabinet neemt de resultaten van dit IBO hierin mee. Bij de aanbieding van een pakket met aanvullende klimaatmaatregelen zal het kabinet ook nader ingaan op de aanbevelingen van het IBO en hoe die zijn verwerkt.3
Ronde 2021/2022
In de ronde 2021/2022 startten IBO’s naar Vermogensverdeling, Publieke investeringen, Jeugdcriminaliteit, Sturing op kwaliteit van onderwijs, Ouderenzorg en Vereenvoudiging sociale zekerheid. Hieronder wordt ingegaan op de IBO's die al gepubliceerd zijn. De publicatie van de de IBO’s naar Ouderenzorg en Vereenvoudiging sociale zekerheid vindt plaats in 2023.
Vermogensverdeling
Dit IBO is direct na het gereed komen op 8 juli 2022 aan de Kamer aangeboden.4 De kabinetsreactie volgde bij Prinsjesdag 2022 (20 september 2022), zoals aangegeven bij de aanbieding van het rapport aan de Tweede Kamer.5 In de Voorjaarsnota 2022 kondigde het kabinet aan op basis van dit IBO en de evaluatie van de bedrijfsopvolgingsregeling (BOR) te kijken naar de wijze waarop de verhouding tussen lasten op vermogen en arbeid meer in balans kan worden gebracht.6 Het kabinet hanteert hierbij een gefaseerde aanpak. Met het pakket aan maatregelen in het Belastingplan 2023 heeft het kabinet een belangrijke stap gezet in het evenwichtiger belasten van inkomen uit arbeid en inkomen uit vermogen en in het herstel van het globale evenwicht in de belasting van verschillende werkenden.7 Verder gaat het kabinet zich de komende jaren inzetten om opmerkelijke belastingconstructies en oneigenlijk gebruik van fiscale regelingen aan te pakken. Hiervoor geldt een taakstellende opdracht oplopend van 162 miljoen euro in 2024 tot structureel 550 miljoen euro vanaf 2027. Onderdeel daarvan is in ieder geval het standaard aanmerken van verhuurd vastgoed als beleggingsvermogen in de BOR in de schenk- en erfbelasting en de doorschuifregeling (DSR) in de inkomstenbelasting. Het kabinet komt in het voorjaar van 2023 met een eerste invulling van de taakstellende opdracht voor 2024. In het Belastingplan 2023 is al een eerste concrete stap gezet in het aanpakken van belastingconstructies door voor periodieke giften een plafond in te voeren van 250.000 euro.8 Daarnaast gaat het kabinet jaarlijks een lijst met opmerkelijke belastingconstructies opstellen die als bijlage mee wordt gestuurd bij de Voorjaarsnota en het CBS verzoeken jaarlijks tegelijk met de Voorjaarsnota een infographic met relevante figuren te publiceren. Ook werkt het kabinet aan continue verbetering van benodigde data voor monitoring en evaluaties. Tot slot acht het kabinet het van belang om voortdurend kritisch te blijven kijken naar het belastingstelsel en daarmee ook de vormgeving van het boxenstelsel. Het kabinet neemt dan ook de aanbeveling uit het IBO ter harte om de herziening van het boxenstelsel te onderzoeken en daarbij de vraag of het mogelijk is om tot een stelsel te komen waarbij inkomen uit werk en verschillende vermogensvormen neutraler worden behandeld centraal te stellen. Voor het kabinet is het nu eerst prioriteit om het toekomstige stelsel op basis van werkelijk rendement in box 3 vorm te geven. Het belasten van het werkelijk rendement op vermogen in box 3 volgt uit het Coalitieakkoord en wordt omarmt door het IBO en past bij een evenwichtiger belastingstelsel.
Publieke investeringen
Op 18 juli 2022 is dit IBO met kabinetsreactie aan de Tweede Kamer aangeboden.9 Hierin kondigt de minister van Financiën aan dat de werkwijze en de instrumenten overprogrammering en het investeringsplafond worden geëvalueerd om te borgen dat het doel van het beleid centraal staat. Daarnaast is het kabinet voornemens in de departementale begrotingen, jaarverslagen, de Miljoenennota en het Financieel Jaarverslag van het Rijk te rapporteren over investeringen uit het Coalitieakkoord die onder het investeringsplafond vallen. In de Miljoenennota 2023 is dit voornemen tot uitvoering gebracht in Bijlage 1. Tot slot zal het kabinet bij de wetvoorstellen en de bijbehorende memorie van toelichting voor het Klimaatfonds en het Transitiefonds heldere keuzes maken over de vormgeving van de fondsen.
Jeugdcriminaliteit
Het IBO jeugdcriminaliteit «Werken aan effectievere detentie van jeugdigen» is najaar 2022 afgerond en op 24 februari jl. met kabinetsreactie aan de Tweede Kamer aangeboden.10 In het IBO is zowel instroom (preventie), doorstroom (effectief, doelmatig verblijf in een justitiële jeugdinrichting, JJI) als uitstroom (recidivevermindering) onderzocht. Het IBO identificeert knelpunten, zoals versnippering en overlap van preventie-interventies die zorgen voor ondoelmatigheid of het korte verblijf van jeugdigen in JJI’s dat kostbaar is maar vaak weinig effectief. Er zijn in het IBO aanbevelingen gedaan, zoals het verbeteren van vroegsignalering en nazorg. Ook presenteert het IBO beleidsvarianten met alternatieven voor kortverblijf in de JJI’s (zoals elektronische detentie of taakstraffen) en maatregelen om de effectiviteit en doelmatigheid van de detentie te verbeteren (zoals betere doorstroom naar onderwijs of arbeidstoeleiding). In de kabinetsreactie wordt door de minister voor Rechtsbescherming onder andere aangekondigd dat wordt ingezet op het naar binnen halen van zorgpartners die voorafgaand aan de vrijheidsbeneming betrokken zijn. Daarnaast worden er verschillende aanvullende verkenningen uitgevoerd. Zo onderzoekt het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) belemmeringen in het integraal oppakken van signalen. Ook wordt er samengewerkt met OCW, bijvoorbeeld door in 2023 een tijdelijke landelijke coördinator aan te stellen die de samenwerking tussen JJI’s en mbo-instellingen faciliteert.
Sturing op kwaliteit van onderwijs
Het IBO-rapport «Koersen op kwaliteit en kansengelijkheid» beschrijft hoe het Rijk kan sturen om de kwaliteit, waaronder kansengelijkheid, van het primair en voortgezet onderwijs te vergroten. Het IBO geeft verdere voeding voor het gesprek over sturing op de onderwijskwaliteit en kansengelijkheid in het funderend onderwijs. In de kabinetsreactie geeft de minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs zijn visie op de sturing op onderwijskwaliteit en kansengelijkheid in het funderend onderwijs. Daarbij kijkt hij ook naar de grote samenhangende sturingsvraagstukken op het gebied van bekostiging, zeggenschap en arbeidsvoorwaardenvorming.
Ronde 2020/2021
In de ronde 2020/2021 vonden IBO’s plaats naar Financiering energietransitie, Vastgoed Defensie, Onderwijshuisvesting, Ruimtelijke ordening en Agentschappen.
Financiering energietransitie
Op 28 april 2021 is dit IBO aan de Tweede Kamer aangeboden.11 In het IBO wordt onder andere aanbevolen om versterking van de kapitaalbasis van de regionale netwerkbedrijven door de Staat uit te werken. De Staat heeft inmiddels een afsprakenkader kapitaalbehoefte regionale netwerkbedrijven vastgesteld dat vastlegt hoe de staat om zal gaan met een verzoek tot kapitaalstorting door de netwerkbedrijven.12
Vastgoed Defensie
Op 16 april 2021 is het IBO-rapport «Toekomstvast – goedbeheerd, naar een toekomstbestendige vastgoedportefeuille voor Defensie» aan de Tweede Kamer aangeboden.13 Het IBO beveelt aan om de basis op orde te brengen door de informatievoorziening en governance te versterken, de balans tussen budget en de vastgoedportefeuille te herstellen door de kosten van de vastgoedportefeuille met 35-40 procent te reduceren en het Defensievastgoed onder te brengen in een stelstel bij het Rijksvastgoedbedrijf. Met het Coalitieakkoord heeft het kabinet geld vrijgemaakt om de achterstanden in het vastgoed weg te werken. De kabinetsreactie is opgenomen in het Strategisch Vastgoedplan 2022 dat 2 december 2022 aan de Tweede Kamer is aangeboden.14 Defensie is gestart met het (half)jaarlijks rapporteren over de voortgang van het verbeteren van het vastgoedbeheer. Daarnaast heeft Defensie het principebesluit genomen om over te gaan op een nog nieuw te ontwikkelen stelsel bij het RVB. Het nieuwe stelstel zal in de komende periode door Defensie en het RVB worden uitgewerkt. Belangrijke voorwaarden daarbij zijn het behoud van zeggenschap over beschikbaarheid en gebruik en een budget-neutrale en gefaseerde overgang.
Onderwijshuisvesting
Op 9 april 2021 is het IBO-rapport «Een vak apart. Een toekomstbestendig onderwijshuisvestingstelsel» aan de Tweede Kamer aangeboden.15 Op 21 december 2021 reageerde de toenmalige minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media op het IBO.16 Er blijkt sprake te zijn van een aanzienlijk aantal verouderde schoolgebouwen. Er komt een plan om die gebouwen aan te pakken. Er is onder andere een wetsvoorstel onderwijshuisvesting in de maak. Deze wet werkt voorstellen voor het aanpassen van de governance-relatie voor onderwijshuisvesting verder uit. Dit wetsvoorstel is nog niet aan de Tweede Kamer aangeboden. Naast deze wet wordt gewerkt aan de verbetering van informatievoorziening. Ook is er een verkenning gedaan naar de ervaren knelpunten in de regeling Specifieke Uitkering Ventilatie in Scholen (SUVIS). De uitkomsten hiervan zijn verwerkt in de opvolger van de SUVIS, de Maatwerkregeling ventilatie in scholen. Tevens hebben scholen in de lumpsum middelen gekregen voor de aanschaf van een CO2-melder.
Ruimtelijke ordening
Op 12 mei 2021 is het IBO-rapport «Van woorden naar daden, over de governance van de ruimtelijke ordening» aan de Tweede Kamer aangeboden. Vanwege de demissionaire status van het kabinet is er toen geen appreciatie van het IBO meegestuurd.17 Op 12 november 2021 reageerde de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op het IBO. Het IBO beveelt aan om bindende prestatieafspraken van Rijk en regio op te stellen. Het toenmalige kabinet werkte aan het definitief maken van de verstedelijkingsstrategieën. Begin 2023 zal het ontwerp van Programma Energiehoofdstructuur af worden gerond.18
Agentschappen
Op 19 mei 2021 is het IBO-rapport «Samen werken aan publieke waarde» aan de Tweede Kamer aangeboden.19 Het onderwerp van dit IBO heeft grote samenhang met de het onderzoek «Brede evaluatie van organisatiekaders op afstand» dat 9 december 2021 aan het Parlement is verzonden.20 Derhalve is de inhoudelijke reactie op het IBO Agentschappen samen met de kabinetsreactie op de Brede evaluatie van organisatiekaders aangeboden op 9 september 2022. Conform de aanbevelingen van het IBO Agentschappen wordt onderzocht of verruiming in de kaders van toegevoegde waarde kan zijn.21