In deze bijlage wordt het overzicht van thema’s en onderzoeken van de Strategische Evaluatie Agenda, zoals in hoofdstuk 2.3 opgenomen, nader toegelicht.

Toegang, toelating en opvang van vreemdelingen

Subthema Behandelen asielverzoeken

Eén van de belangrijke doelstellingen binnen het migratiebeleid is dat de Rijksoverheid, binnen de daarvoor gestelde wettelijke termijnen, beslist op door vreemdelingen ingediende asielaanvragen. Uitgangspunt is dat asiel­ zoekers snel duidelijkheid krijgen over hun verblijfperspectief. In dit proces gaat het naast tijdigheid, ook om zorgvuldigheid, kwaliteit en om respect voor asielzoekers. Binnen dit subthema kan er zicht worden gekregen op de effectiviteit en efficiëntie van beleid door verschillende onderwerpen te evalueren.

Mede op basis van een doorlichting van EY uit 2021 is gewerkt aan de Veranderopgave Migratieketen. Dit heeft geleid tot een nieuw ketenplan met nieuwe ketendoelen en nieuwe manier van sturing. Daarnaast is gewerkt aan stabiele financiering in de migratieketen. Inmiddels is gestart met implementatie. In 2025 vindt een interne evaluatie plaats waarbij gekeken wordt in hoeverre de aanbevelingen vanuit EY zijn gerealiseerd. In 2026 volgt een externe evaluatie van de ketengover­nance.

Subthema Asielopvang

Subthema Reguliere migratie

Subthema Grensbeheer

Effectief grensbeheer draagt onder meer bij aan de veiligheid van Nederland/het Schengengebied, voorkomen van illegale migratie en faciliteren van legale migratie. Tevens is een doel dat grensbeheer bijdraagt aan het beheersen van migratiestromen. Grensbeheer vergt een delicate balans tussen het borgen van interne veiligheid enerzijds en het bevorderen van de mobiliteit van bonafide reizigers anderzijds. Hierbij is er ook aandacht voor fundamentele rechten, privacy van data en het waarborgen van de cybersecurity van grenssystemen. Om adequaat in te spelen op uitdagingen als gestegen druk van irreguliere migratie op de buitengrenzen en toekomstige uitdagingen werkt het kabinet aan een meerjarige strategie voor Europees geïntegreerd grensbeheer.

Het EIBM-concept is in Europese wetgeving verankerd en daarmee is het een verplichting geworden voor lidstaten om dit concept te implementeren en een nationale EIBM-strategie te ontwikkelen. Kerngedachte van het EIBM-concept is dat grensbeheer een omvattende en integrale taak is die veel meer behelst dan slechts het uitvoeren van grenstoezicht op de buiten­ grenzen of controles op een grensdoorlaatpost. Geïntegreerd grensbeheer gaat uit van het op vier niveaus gebaseerde toegangscontrolemodel dat maatregelen omvat (1) in derde landen, onder andere in het kader van het gemeenschappelijk visumbeleid, (2) in naburige derde landen, (3) aan de buitengrenzen zelf en ten slotte (4) in het Schengengebied. Centrale aspecten worden gevormd door de EIBM elementen die zijn opgenomen in de verordening voor de Europese Grens- en Kustwacht (EGKW). De start van de implementatie van de nationale EIBM strategie kan als nulpunt worden gebruikt om te evalueren of de (strategische ) doelstellingen die in de strategie worden vastgesteld, gerealiseerd worden. Aangezien de evaluatie uitgevoerd zal worden voor het einde van de meerjarenstrategie EIBM strategie, zal dit een tussentijdse evaluatie zijn.

Om irreguliere migratie tegen te gaan, versterkte het kabinet Rutte IV verder de bescherming van de buitengrenzen van de EU. Onderdeel daarvan zijn ook de maatregelen die genomen kunnen worden in het kader van binnengrenzen. Nederland is in 2021 geëvalueerd door de Raad van de Europese Unie in het kader van de Schengenevaluatie buitengrenzen. Nederland voert tussen 2021-2026 het Schengenevaluatie actieplan uit om de aanbevelingen voortkomend uit de evaluatie te implementeren. Centraal bij dit onderzoek is in hoeverre het actieplan is geïmplementeerd en dit heeft bijgedragen aan de verbetering van grenstoezicht in Nederland.

Context en ontwikkelingen

Het nationale terrein van migratie staat momenteel in het teken van veel verandering. De afgelopen jaren is de instroom hoog geweest en zijn de uitgaven op asiel en migratie exponentieel gestegen. Het huidige demissionaire kabinet, dat op 2 juli 2024 aantrad, heeft zich in het RP voorgenomen het strengste migratiebeleid ooit te voeren. Daartoe zijn de eerste stappen genomen in de vorm van verschillende beleids- en wetsvoorstellen (zoals de asielnoodmaatregelen wet en de tweestatusstelsel wet). Op 12 juni 2026 treedt ook het EU Asiel- en Migratiepact in werking. In het pact zitten verordeningen en een richtlijn die ervoor moeten zorgen dat de instroom van asielzoekers naar Nederland en de EU afneemt en de lasten tussen de lidstaten beter worden verdeeld. Het Asiel- en migratiepact versterkt onder andere ook de Europese buitengrenzen door een betere screening van vreemdelingen. De verschillende keten­partners zijn op dit moment bezig met de voorbereiding van de implementatie van de nieuwe wet- en regelgeving. De grondige herziening van het Nederlandse en Europese asiel- en migratieacquis heeft tot doel het vergroten van de grip op migratie.

EU-pact en asielwetten in ontwikkeling: Aankomende evaluaties en onderzoeken

De Tweede Kamer heeft ingestemd met de wetsvoorstellen asielnoodmaatregelen en tweestatusstelsel. Na het zomerreces gaan de wetsvoorstellen naar de Eerste Kamer. In de komende SEA cyclus, vanaf 2026, wordt er een planning gemaakt voor de evaluaties bij inwerk­treding van het EU-pact en de wetten. Er worden meerdere maatregelen voorgesteld in het kader van deze wetten met verschillende doelen, zoals instroom naar beneden halen, of uitvoering van asielbeleid faciliteren. Te zijner tijd wordt gekeken hoe de evaluaties kunnen worden vormgegeven, bijvoorbeeld per maatregel of per doelstelling.

Tegelijkertijd treedt ook het EU Asiel- en Migratiepact in werking op 12 juni 2026. De maatregelen in het kader van dit pact moeten ook worden geëvalueerd. In de nieuwe cyclus wordt gekeken naar mogelijke overlap met evaluaties van de wetsvoorstellen asielnoodmaatregelen en de tweestatusstelsel.

Inhoud periodieke rapportage

De periodieke rapportage moet inzicht geven in hoe doelmatig en doeltreffend het migratiebeleid de gestelde doelen voor begrotingsartikel 37.4 realiseert. Het migratiebeleid heeft als breed gesteld doel: een, op maatschappelijk verantwoorde wijze en in overeenstemming met interna­ tionale verplichtingen, gereglementeerde en beheerste toelating tot, verblijf in en vertrek uit Nederland van vreemdelingen, alsmede verkrijging van het Nederlanderschap of de intrekking daarvan. Voor het terugkeerbeleid (artikel 37.5) is een aparte thema op de SEA ontwikkeld. Specifieke doelen binnen artikel 37.4 zijn verder af te leiden uit de beleidsdoorlichting van 2018 en in het verlengde daarvan in o.a. de Vreemdelingenwet, wet Modern Migratiebeleid, en eerdere communicatie van de regering: tijdige, snelle en zorgvuldige behandeling van verzoeken, doelmatige asielopvang en stimuleren van zelfredzaamheid van migranten. De missie van het DG Migratie is weloverwogen en uitvoerbaar migratiebeleid met respect voor de migrant en dat bijdraagt aan de Nederlandse samenleving.

Deze doelstellingen komen elk, in meer of mindere mate, in de verschillende onderdelen van het migratiebeleid terug.

Terugkeerbeleid

Subthema Begeleiding en ondersteuning bij zelfstandig vertrek

Subthema Toezichtsmaatregelen met een vrijheidsbeperkend karakter

Als zelfstandig vertrek en begeleiding niet lukt, worden toezichtsmaatre­ gelen ingezet. Ook gedurende de periode waarin zelfstandig vertrek wordt gepoogd kunnen deze maatregelen van pas komen. Bij toezichtsmaatre­ gelen kan er worden gedacht aan het opleggen van een meldplicht of inname van reisdocumenten. Als ultimum remedium kan de vreemdeling in vreemdelingenbewaring worden geplaatst als er zicht op uitzetting is naar een land van herkomst.

Subthema Samenwerking keten en internationaal

Terugkeerbeleid vindt plaats in een bredere migratieketen, waarbij verschillende instanties een ander rol spelen in het terugkeerproces. Daarom is een goed functionerende keten cruciaal. Ook is succesvol terugkeer­beleid onder meer afhankelijk van de medewerking van landen van herkomst. Om gedwongen vertrek te realiseren is immers doorgaans medewerking van het land van herkomst nodig bij bijvoorbeeld de afgifte van noodreisdocumenten. Derhalve is Nederland voortdurend bezig om de terugkeersamenwerking met landen van herkomst te verbeteren. Dit kan op verschillende manier. Zo zet Nederland zowel bilateraal als op EU-niveau voortdurend in op het verbeteren van diplomatieke relaties met belangrijke landen van herkomst. Daarnaast sluit Nederland migratiepartnerschappen met landen van herkomst. Ook neemt Nederland als het nodig is in EU- verband negatieve visummaatregelen tegen landen van herkomst die niet voldoende meewerken aan terugkeer van hun onderdanen.

In 2022 heeft het WODC een onderzoek gepubliceerd naar hoe effectief en efficiënt terugkeersamenwerking in Europees en bilateraal verband met landen van herkomst is. Op de SEA begrotingsartikel 37.4 is het onderwerp samenwerking in de keten opgenomen onder het onderwerp ‘veranderop­gave’ onder subthema 1 ‘Behandelen asielverzoeken’. De daargenoemde toelichting is hier ook van toepassing. Verder kan binnen deze context ook worden gekeken hoe effectief samenwerking binnen beleid t.a.v. specifieke groepen is.

Overkoepelend

Inhoud Periodieke rapportage

De periodieke rapportage moet inzicht geven in hoe doeltreffend en doelmatig het terugkeerbeleid de gestelde doelen realiseert. Het terug­ keerbeleid heeft als doel om onrechtmatig verblijvende vreemdelingen te faciliteren bij vrijwillig vertrek of wanneer dat nodig is gedwongen te laten vertrekken. Om dit te bewerkstelligen wordt gevolg gegeven aan een afwijzende beschikking door zelfstandig vertrek te bevorderen en daar waar nodig gedwongen vertrek toe te passen, met oog voor een humane terugkeer. Het terugkeerbeleid beoogt te voorkomen dat mensen die niet voldoen aan de toegangsvoorwaarden voor Nederland en voorwaarden voor rechtmatig verblijf daadwerkelijk naar Nederland komen en het draagvlak voor het brede migratiebeleid te behouden.

Deze doelen komen elk, in meer of mindere mate, in de verschillende onderzoeken aan bod die binnen de vier thema’s van het terugkeerbeleid worden verricht. Het plan van aanpak voor de periodieke rapportage wordt nog uitgewerkt. De Kamer wordt hier voorafgaand aan Prinsjesdag over geïnformeerd.

Thema Opvang ontheemden uit Oekraïne

Ontheemden uit Oekraïne hebben, op grond van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming, recht op bescherming en opvang. Het beleid onder het thema opvang ontheemden uit Oekraïne richt zich op het realiseren van dit doel. De wijze waarop opvang wordt geboden aan ontheemden is vastgelegd in de Tijdelijke wet opvang ontheemden uit Oekraïne. Verdere uitwerking van de regelgeving staat in de Regeling opvang ontheemden uit Oekraïne (de wijze waarop gemeenten in opvang voorzien) en de Bekostigingsregeling opvang ontheemden Oekraïne (wijze waarop deze taak wordt bekostigd). Op deze wijze worden gemeenten in staat gesteld te voorzien in voldoende opvang voor ontheemden uit Oekraïne, in zowel kwantitatieve als kwalitatieve zin.

Op dit moment is nog beperkt zicht op het effect van dit beleid op de positie van ontheemden uit Oekraïne in de Nederlandse maatschappij op het gebied van o.a. arbeid, zorg en woonsituatie. Met het LOCOV onderzoek wordt inzicht verkregen op de maatschappelijke positieverwerving van ontheemden. Daarbij wordt ook gekeken naar verschillen met andere vluch­telingengroepen. In eerdere onderzoeken is gekeken naar de kosten die gemeenten maken voor de opvang van ontheemden uit Oekraïne om inzicht te verkrijgen in de besteding van door het Rijk beschikbaar gestelde middelen. Deze onderzoeken moet beleidsrelevante inzichten opleveren om lessen te trekken voor, indien aan orde, toekomstige inzet van de RTB en het migratiedomein in den brede. Effectieve besteding van middelen en de gevolgen en van het beleid voor de doelgroep zijn daarbij van wezenlijk belang. Met het onderzoek naar de beschermingsopdracht wordt inzicht verkregen in de totale opgave voor Nederland als het gaat om relevante ontwikkelingen in Oekraïne, andere EU-lidstaten en Nederland voor het totaal aantal ontheemden dat onder de RTB bescherming geniet.