Ontvangsten

Uitgaven

INHOUDSOPGAVE

A ALGEMEEN

VOORWOORD

De begroting 2004 boezemde alleen al ontzag in door de omvang van het document. Maar meer informatie maakt het beleid niet altijd transparanter, bleek ook uit de evaluatie van VBTB (Van Beleidsbegroting tot Beleidsverantwoording). In de kabinetsreactie werd al aangekondigd dat we streven naar een meer beknopte en overzichtelijke verantwoording op hoofdlijnen. Het jaarverslag 2004 dat nu voor u ligt steekt daarom in omvang haast schril af tegen de omvang van de begroting.

In de poging om een beknopter jaarverslag op te stellen, loerde het gevaar dat de verantwoording niet alle ambities uit de begroting zou dekken. Toch meen ik dat dit jaarverslag hierin wel geslaagd is.

In de begroting 2006 wordt een verdere uitwerking gegeven aan de kabinetsreactie op de evaluatie van VBTB. Hierin zal ook meer aandacht worden besteed aan de conclusies van het Algemeen Overleg, dat ten tijde van het opstellen van dit jaarverslag, op 2 en 3 maart 2005 door u met de minister van Financiën is gevoerd.

DECHARGEVERLENING

Verzoek tot dechargeverlening van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap decharge te verlenen over het in het jaar 2004 gevoerde financiële beheer met betrekking tot de uitvoering van de begroting van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Ten behoeve van de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening is door de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport opgesteld van haar bevindingen en haar oordeel met betrekking tot:

a. het gevoerde financieel en materieelbeheer;

b. de ten behoeve van dat beheer bijgehouden administraties;

c. de financiële informatie in het jaarverslag en de jaarrekening;

d. de departementale saldibalans;

e. de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

f. de in het jaarverslag opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden.

Bij het besluit tot dechargeverlening dienen, naast het onderhavige jaarverslag en het hierboven genoemde rapport van de Algemene Rekenkamer, de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken te worden betrokken:

a. Het financieel jaarverslag van het Rijk over 2004; dit jaarverslag wordt separaat aangeboden.

b. De slotwet van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het jaar 2004; de slotwet is als afzonderlijk kamerstuk gepubliceerd.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen;

c. Het rapport van de Algemene Rekenkamer over het jaar 2004 met betrekking tot de onderzoeken, bedoeld in artikel 83 van de Comptabiliteitswet 2001. Dit rapport, dat betrekking heeft op het onderzoek van de centrale administratie van 's Rijks schatkist en van het financieel jaarverslag van het Rijk, wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aangeboden.

d. De verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot de in het financieel jaarverslag van het Rijk over 2004 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten van het Rijk over 2004, alsmede met betrekking tot de saldibalans van het Rijk over 2004 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 84, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001). Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

M. J. A. van der Hoeven

mede namens

De Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,

M. Rutte

De Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,

M. C. van der Laan

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van ........(datum).

De Voorzitter van Tweede Kamer,

Naam:

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen aantekening door de voorzitter van de Tweede Kamer, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van .......(datum).

De Voorzitter van de Eerste Kamer,

Naam:

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen aantekening door de voorzitter van de Eerste Kamer, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

LEESWIJZER

Het departementaal jaarverslag 2004 bestaat uit de volgende onderdelen:

A. Een algemeen deel

B. Het beleidsverslag

C. De jaarrekening

D. Bijlagen

A. Het algemeen deel bevat het voorwoord, de dechargeverlening en deze leeswijzer.

B. Het beleidsverslag kent de volgende elementen:

1. Terugblik beleidsprioriteiten

2. De beleidsartikelen

3. De niet-beleidsartikelen

4. Overzichtsconstructies

5. Bedrijfsvoeringparagraaf

1. Terugblik beleidsprioriteiten

In dit onderdeel worden de resultaten belicht van de beleidsprioriteiten die voor het jaar 2004 waren gesteld. Het betreft zowel de prioriteiten uit de begroting als uit de suppletore begrotingswetten.

2. De beleidsartikelen

In dit onderdeel worden de doelen die destijds zijn gesteld in herinnering geroepen en wordt systematisch antwoord gegeven op de vragen:

• Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

• Hebben we gedaan wat we zouden gaan doen?

• Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Hiermee wordt afgeweken van model 3.50 (tabel realisaties per operationele doelstelling) uit de Rijksbegrotingsvoorschriften 2005, met als reden dat de aansluiting met de drie W-vragen uit de begroting 2004 wordt gewaarborgd.

Daarnaast wordt in aanvulling op model 3.26 (de toelichting bij een beleidsartikel) bij de relevante beleidsartikelen ingegaan op het stelsel, conform de opzet van de begroting 2004.

3. De niet-beleidsartikelen

Vanaf de begroting 2004 worden de apparaatsuitgaven op de beleidsartikelen verantwoord.

4. Overzichtsconstructies

Net als in de begroting 2004 zijn de volgende overzichtsconstructies opgenomen:

• Beroepskolom

• Internationaal beleid

• Onderwijspersoneel

Om doublures in de tekst te voorkomen wordt op de beleidsartikelen vaak verwezen naar de overzichtsconstructies voor een toelichting op bepaalde aspecten. Dit leidt er toe dat toelichtingen in dit jaarverslag niet altijd op dezelfde plek staan als in de begroting 2004. De overzichtsconstructies zijn opgenomen na de beleidsartikelen waaraan ze gerelateerd zijn (dus overzichtsconstructie beroepskolom na het beleidsartikel beroepsonderwijs en volwasseneneducatie).

5. Bedrijfsvoeringparagraaf

In de bedrijfsvoeringparagraaf wordt verslag gedaan over de bedrijfsvoering. De paragraaf bevat tevens de mededeling bedrijfsvoering. Deze heeft betrekking op het financieel en materieel beheer en de daarvoor bijgehouden administraties.

C. De jaarrekening bevat de verantwoordingsstaten en de saldibalans.

Tevens bevat de jaarrekening de verantwoording van de agentschappen Centrale Financiën Instellingen (CFI) en de Rijksarchiefdienst (RAD).

D. De volgende bijlagen zijn opgenomen:

1. Toezichtsrelaties ZBO's en RWT's

2. Toezeggingen aan de Algemene Rekenkamer

3. Afkortingen

4. Trefwoorden

5. Begrippen

B HET BELEIDSVERSLAG

BELEIDSPRIORITEITEN 2004–2007

1. Inleiding

De beleidsagenda bij de OCW-begroting voor 2004 was ambitieus: «onderwijs en kennis» waren naast «innovatie» en «meedoen» sleutelwoorden in de prioriteiten van het kabinet. In 2004 is OCW voortvarend begonnen met de uitvoering van de voornemens die voortvloeien uit de ambities van het kabinet. Daartoe heeft OCW de volgende prioriteiten geformuleerd:

1. Minder regels, meer ruimte, heldere verantwoording

2. Naar een kennissamenleving die werkt

3. Een aantrekkelijk beroep in het onderwijs

4. Meer mensen die meedoen

Op elk van deze prioriteiten is in 2004 vooruitgang geboekt. De regelgeving in het onderwijs, de cultuur en de wetenschap is kaart gebracht, en er zijn concrete plannen gemaakt of zelfs al uitgevoerd. De procedures rond de Cultuurnota zijn vereenvoudigd zodat de subsidieaanvraag met minder administratieve lasten gepaard gaat.

De beleidsplannen voor de verschillende onderwijssectoren – Koers PO, Koers VO, Koers BVE en het HOOP – schetsen de contouren van onderwijssectoren die op eigen kracht en naar eigen inzicht vorm gaan geven aan onderwijs dat beter inspeelt op de wensen en mogelijkheden van individuele leerlingen. In het primair en voortgezet onderwijs zijn de Koersdocumenten tot stand gekomen in nauwe samenspraak met de professionals in de instellingen, de leerlingen en hun ouders. De Koerstrajecten hebben geleid tot bezinning op de vraag wat de besturingsfilosofie moet zijn die bij de veranderende verhoudingen past.

2004 was ook het jaar waarin de prioriteit «meer mensen die meedoen» steeds urgenter werd. In de nationale debatten over integratie en segregatie, over de plaats en rol van de islam in onze samenleving en over veiligheid nam het onderwijs een belangrijke plaats in. OCW heeft daarom «veiligheid» en «maatschappelijke binding» een eigen plaats gegeven in het beleid.

Om het onderwijspersoneel blijvend toe te rusten voor zijn taken, is in 2004 de Wet beroepen in het onderwijs aangenomen, met als doel de bekwaamheden van het onderwijspersoneel op peil te houden. In het beleidsplan onderwijspersoneel worden de ontwikkelingen op de onderwijsarbeidsmarkt geschetst en verbonden met beleid om de verwachte lerarentekorten voor de komende jaren het hoofd te bieden.

De Cultuurnota 2005–2008 die in het najaar van 2004 is verschenen, heeft als hoofdlijnen: prioriteit voor de regio's, culturele diversiteit en de verhouding van de ondersteunende taken tot de cultuurproductie. In het kader van deze nota zijn 448 aanvragen van instellingen voor een subsidie gehonoreerd. In totaal hadden 834 instellingen in 2004 een subsidie aangevraagd.

Dit jaarverslag biedt een bondige verantwoording van het gevoerde beleid in 2004. In paragraaf 2 blikken we in algemene zin terug op het jaar 2004. Leidraad daarbij zijn de beleidsprioriteiten zoals die in de begroting 2004 zijn geformuleerd. De beschrijving van elke prioriteit besluiten we met een beschrijving van de beleidsmatige conclusies voor die prioriteit. Daarmee komen we tegemoet aan de motie Vendrik (Kamerstukken II, 2001–2002, 28 380, nr. 81). Paragraaf 3 blikt kort terug op de resultaten van het Europees voorzitterschap op de onderwijs-, cultuur- en wetenschapsterreinen. Tenslotte volgt in paragraaf 4 een terugblik op werking van het bestel in 2004. Daarmee krijgt de verantwoordelijkheid van OCW voor het bestel een meer herkenbare plaats.

2. Beleidsprioriteiten 2004

2.1 Minder regels, meer ruimte, heldere verantwoording

«Wie betaalt, bepaalt», zo luidt een Nederlands gezegde. Maar te veel bepalen is ook niet goed. De OCW-instellingen kunnen met 1502 overheidsregels te maken krijgen. Dat moet minder. En het kán ook minder. Het kabinet heeft zich voorgenomen in 2007 de administratieve lasten als gevolg van overheidsregels met een kwart terug te brengen. De projectgroep «OCW ontregelt» heeft de taak om de last van overheidsregels voor instellingen, burgers en bedrijven terug te dringen. In oktober en december 2004 is over de voortgang van dit project aan de Kamer gerapporteerd.

Of de plannen daadwerkelijk en op tijd uitgevoerd worden, is mede afhankelijk van de Tweede Kamer. Willen we op tijd de doelstelling behalen, dan is het van belang dat de Kamer wetsvoorstellen tijdig behandelt. Bovendien is het van belang dat de Kamer geen voorstellen voor wet- en regelgeving doet waarmee de regeldruk weer stijgt. OCW heeft daarom aangeboden amendementen en voorstellen van de Kamer op regeldrukeffecten door te rekenen.

De eerste grote stap is in 2004 genomen: een gedegen inventarisatie vanuit het gezichtspunt van de instellingen. OCW-instellingen kunnen te maken krijgen met in totaal 1502 regels. Het uitvoeren ervan kost ze circa € 564 miljoen. Het onderzoeksrapport met deze en andere bevindingen heeft de Tweede Kamer in december ontvangen. De aanbiedingsbrief kondigde ook enkele vervolgacties aan. Zo is gebleken dat het voor instellingen onduidelijk kan zijn welke regels nog geldig zijn. In de operatie «Kappen dor hout» zijn vervolgens 612 van de 1111 ministeriële regelingen vanuit OCW ingetrokken. Deze regelingen waren niet meer geldig en waren dus ook niet meegenomen in het onderzoek naar regeldruk. Voor de gebruiker van digitale, juridische databanken betekent dit dat relevante wet- en regelgeving makkelijker te vinden is.

In oktober ontving de Tweede Kamer de voorstellen om de regeldruk verder te verminderen voor de sectoren primair onderwijs, beroeps- en volwasseneneducatie, wetenschappelijk onderwijs, onderzoek- en wetenschapsbeleid en podiumkunsten. Zo zijn de aanvraag- én verantwoordingseisen voor de cultuurnotasubsidie vereenvoudigd, zodat de cultuursector minder administratieve lasten heeft. Soms is het juist nodig om regels aan te scherpen om de regeldruk te verminderen. Door in de verantwoordingseisen voor het aanvragen van een cultuurnotasubsidie het maximum aantal pagina's van de aanvraag te beperken, zijn instellingen minder tijd kwijt met hun aanvraag. En dat betekent een vermindering van de administratieve lasten.

Administratieve lasten houden zich niet aan departementale grenzen. Zo hebben ouders van schoolgaande kinderen te maken met verschillende kinderregelingen, waaronder lesgeld en tegemoetkoming in de onderwijsbijdrage en schoolkosten (WTOS). Het kabinet heeft medio 2004 laten onderzoeken of dit simpeler kan. De conclusie was dat gegeven de middelen vereenvoudiging budgettair alleen haalbaar is als ook de kinderbijslag in de vereenvoudiging wordt betrokken. Het kabinet heeft ervoor gekozen een aantal kinderregelingen te vereenvoudigen, zonder de WTOS en het lesgeld hierbij te betrekken. Het onderzoeksrapport is op 1 december met de Kamer besproken.

De vermindering van regels en de autonomie van scholen, gezelschappen en onderzoeksgroepen leiden tot een andere relatie tussen OCW en de bekostigde instellingen. Als het gaat om vermindering van regels geeft OCW aanwijzingen voor het wát. Het hóe is echter een zaak van de professionals in en om de instellingen. Daarom hebben leraren, leerlingen, bestuurders, ouders en anderen kunnen meepraten over de koers van het onderwijs voor de komende jaren. De inmiddels door de Tweede Kamer vastgestelde «Koersdocumenten» voor het po, vo en bve en het beleidsplan onderwijspersoneel zijn de neerslag van de interactie met leerlingen, leraren, ouders, schoolleiders en ander direct betrokkenen bij de school.

Beleidsmatige conclusies ten aanzien van deze beleidsprioriteit

Het doel van dereguleringsoperaties is dat de professionals in het veld meer ruimte ervaren om hun werk goed te doen en naar eigen inzicht in te richten. Het is echter niet de bedoeling dat tegelijkertijd de regeldruk op decentraal niveau toeneemt. In 2005 richt «OCW ontregelt» zich ook op deze (interne) bureaucratie.

De operatie «Kappen dor hout» bleek niet alleen een papieren exercitie te zijn. De bestaande regelgeving werd inzichtelijker voor de mensen die ermee moeten werken. In 2005 zijn daarom de algemene maatregelen van bestuur (AMvB's) en de wetgeving aan de beurt.

In 2004 is besloten de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) te vernieuwen en een nieuw bekostigingsstelsel in te richten. Tegelijkertijd pakken we de administratieve lastendruk aan, bijvoorbeeld door zorgplichten op te nemen in de nieuwe WHW. Een zorgplicht bepaalt dat instellingen – in samenwerking met de belanghebbenden – een aantal doelen moeten bereiken, maar laat ze vrij in de wijze waarop zij dat doen. OCW heeft zichzelf verplicht om de lastendruk met 25% te verminderen ten opzichte van de huidige wet.

2.2 Naar een kennissamenleving die werkt

Bèta's en technici spelen een sleutelrol bij wetenschappelijke en technologische innovatie en vormen daarmee een belangrijke drijvende kracht achter economische groei. Bij ongewijzigd beleid zal de vraag naar bèta's en technici al snel het aanbod overtreffen, is de verwachting. Op basis van het Deltaplan bèta en techniek (december 2003 uitgebracht door de ministeries van EZ en OCW) is in 2004 een Platform bèta/techniek opgericht waarin de stakeholders van onderwijs, onderzoek en bedrijfsleven betrokken zijn. Van het primair onderwijs tot en met het wetenschappelijk onderwijs zijn initiatieven gestart om leerlingen en studenten te interesseren voor bèta en techniek. Zo zijn er in 2004 een aantal spraakmakende projecten van start gegaan (Technasium, Junior College, Bètapartners), waarin samenwerking tussen voortgezet en hoger onderwijs een belangrijk uitgangspunt is.

Innovatie was in 2004 een sleutelbegrip in het onderwijs. In het primair onderwijs zijn extra middelen ingezet voor kleine innovatieve projecten zoals Q*Primair, Teamonderwijs Op Maat (TOM) en WSNS+. In het voortgezet onderwijs is ruim tweederde van de scholen met onderwijsvernieuwing bezig. Voor de instellingen in de beroepskolom – vmbo, mbo en hbo – is het bestaande innovatiearrangement opnieuw vormgegeven, om een effectievere toepassing van de subsidieregeling te bewerkstelligen.

2004 was ook «het jaar van de lector»: op grote schaal zijn lectoren ingezet voor kennisinnovatie en de doorwerking hiervan naar het onderwijs. De eerste resultaten waren veelbelovend: hogescholen wisten zich beter te profileren als kennisinstellingen. In een convenant tussen HBO-raad en OCW is onder meer afgesproken dat kennisinnovatie tot de core-business van hogescholen gaat behoren. Dit wordt verankerd in de nieuwe WHW. De middelen voor kennisinnovatie worden vanaf 2007 opgenomen in de lumpsum.

Om de samenwerking van het midden- en kleinbedrijf (MKB) en de hogescholen (hbo) – cruciaal voor de economie – te verbeteren, hebben OCW en het ministerie van Economische Zaken, de «Raak»-regeling (OCW) en de kennisvouchers (EZ) in het leven geroepen. Raak staat voor «Regionale aandacht en actie voor kenniscirculatie». De Raak-regeling zal in 2005 cruciale informatie opleveren om de genoemde kennisinnovatiefunctie van het hbo vorm te geven. OCW heeft verder samen met het ministerie van Economische Zaken een actieprogramma «onderwijs en ondernemerschap» opgesteld, met als doel de aandacht voor ondernemerschap in het onderwijs te vergroten.

Het werk van de Amerikaanse hoogleraar Richard Florida over the creative class was mede aanleiding voor OCW om in 2004 samen met EZ te kijken wat de mogelijkheden zijn om te investeren in cultuur om het vestigingsklimaat voor (creatieve) bedrijven te stimuleren.

In de begroting 2004 is extra geld uitgetrokken voor prioriteiten op het gebied van onderzoek en innovatie-prioriteiten op het beleidsterrein van OCW en EZ. Het gaat om een bedrag dat oploopt tot € 185 miljoen in 2007. Het Wetenschapsbudget (eind 2003) beschrijft hoe dat geld de komende jaren besteed wordt. Zo komt er extra geld beschikbaar voor excellente onderzoeksgroepen aan de universiteiten, en voor onderzoekssamenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijven. Het extra geld wordt ingezet via de «smart mix», die vier prioriteiten combineert: focus en massa in het onderzoek, samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen, technostarters en kenniswerkers. In 2004 is een begin gemaakt met de uitwerking van de «smart mix»-regeling.

De inspanningen om loopbaanperspectieven voor talentvolle jonge onderzoekers en onderbenut potentieel (vrouwen en allochtonen) te verbeteren – de Vernieuwingsimpuls, Mozaïek en het Aspasiaprogramma – hebben in 2004 resultaat geboekt. Aan meer dan 200 veelbelovende (jonge) onderzoekers kon in 2004 een nieuw loopbaanperspectief worden geboden. Ongeveer eenderde van hen is vrouw. Dat is mede te danken aan de uitbreiding van de Vernieuwingsimpuls met een «vrouwencomponent». Daarnaast zijn 21 jonge allochtone onderzoekers gestart met een promotie.

Beleidsmatige conclusies ten aanzien van deze beleidsprioriteit

De uitvoering van de maatregelen in het Deltaplan bèta en techniek ligt op schema. Lectoren hebben zich bewezen als een goed breekijzer om te komen tot meer kennisinnovatie binnen hogescholen, maar niet het enige: 2005 moet het jaar worden waarin zowel lectoraten als de resultaten van Raak worden verankerd in de normale werkzaamheden van hogescholen.

Mede naar aanleiding van het rapport «Hora Est; tijd voor vernieuwing in het Nederlandse promotiestelsel» van de VSNU in 2004, besteedt OCW de komende jaren meer aandacht aan het onderwijs en carrièreperspectieven van jonge onderzoekers. Dit toptalent is immers van levensbelang voor onze economie. In de nieuwe WHW wordt hun positie verankerd. Het programma Mozaïek, bedoeld om meer allochtone afgestudeerden te laten instromen in de wetenschap, is in 2004 goed bevallen. Mozaïek zal daarom in 2005 en 2006 worden voortgezet.

De werkgroep Wijffels van het Innovatieplatform heeft in november 2004 het rapport «Vitalisering van de kenniseconomie» uitgebracht. Het rapport doet voorstellen rond drie thema's: «meer en gericht investeren», «organisatorische en institutionele vernieuwing» en «verbeteren van verbindingen». Begin februari 2005 is een kabinetsreactie uitgebracht waarbij veel van de aanbevelingen zijn overgenomen. Zo zal OCW samen met het ministerie van EZ een verkenning uitvoeren naar het rendement voor de kennisinvesteringsquote (KIQ) van de Nederlandse uitgaven en de resultaten van die uitgaven aan onderwijs en onderzoek. Op twee van de drie onderwerpen neemt OCW het voortouw in 2005. De minister en staatssecretaris van OCW hebben in maart 2005 een externe commissie ingesteld van experts die – in het kader van het thema «institutionele vernieuwing» – voorstellen doen voor het vaststellen van de prestaties van universiteiten en de systematiek van de universitaire onderzoeksfinanciering. Over de initiatieven rond het thema «verbeteren van verbindingen» heeft de minister van OCW in maart 2005 de Tweede Kamer geïnformeerd.

2.3 Een aantrekkelijk beroep in het onderwijs

In 2004 is de Wet beroepen in het onderwijs (Wet BIO) aangenomen. De wet regelt onder meer de bekwaamheidseisen van het onderwijspersoneel, onder het motto: «eens bevoegd is niet altijd bekwaam». Bekwaamheden moeten onderhouden worden, is de strekking. Om scholen beter in staat te stellen in te spelen op conjuncturele schommelingen op de onderwijsarbeidsmarkt, heeft OCW daarnaast in 2004 maatregelen getroffen om de professionalisering van scholen te bevorderen, het personeelsbeleid en opleiden in de school te versterken en om het opleidingsstelsel te vernieuwen. Deze maatregelen zijn opgenomen in het «Beleidsplan onderwijspersoneel». De bekwaamheidseisen uit de Wet BIO en de maatregelen uit het beleidsplan kunnen op een breed draagvlak rekenen bij scholen. De doelstellingen zullen echter pas in 2007 volledig gerealiseerd zijn. Vanaf dat moment zullen naar verwachting veel leraren met (pre-)pensioen gaan. Deze prognose voor de onderwijsarbeidsmarkt laat zien dat het van belang blijft dat het onderwijs de komende jaren voldoende en goed onderwijspersoneel vindt en weet vast te houden.

Eind 2004 is de cao onderwijs 2003 verlengd voor het primair en voortgezet onderwijs. Door de «nullijn» te formaliseren is een inkomensachteruitgang voor het onderwijspersoneel in het primair en voortgezet onderwijs in 2004 voorkomen. Daarnaast zijn in 2004 convenanten gesloten met de werkgeversorganisaties over de beloning van de schoolleider in het primair onderwijs en de beloningsdifferentiatie in het vmbo. Deze extra middelen moeten het functioneren van de onderwijsarbeidsmarkt en de concurrentiepositie van het onderwijs versterken.

Uit de Onderwijsmeter 2004 blijkt dat ongeveer driekwart van de Nederlanders een positief beeld heeft van het leraarschap. Ouders geven de leraren dan ook een voldoende. Leraren in het primair onderwijs scoren een 6,9 gemiddeld.

Beleidsmatige conclusies ten aanzien van deze beleidsprioriteit

De komende vergrijzing heeft een grote impact op het onderwijs. Ook in 2005 gaan we daarom verder op de ingeslagen weg. Het landelijk beleid richt zich daarnaast in 2005 op het minder kwetsbaar maken van werkgevers. Instellingen zullen pro-actiever moeten opereren om conjuncturele ontwikkelingen zelf op te kunnen vangen.

De aantrekkelijkheid van werken in het onderwijs is niet alleen een kwestie van imago. Beloning blijkt een drempelwaarde: die moet van voldoende niveau zijn om mensen te werven voor het onderwijs. Ook in de komende periode is daarom een concurrerende beloning voor onderwijspersoneel van belang. Het doel blijft om inkomensachterstanden zoveel mogelijk te voorkomen.

2.4 Meer mensen die meedoen

Volgens de Voortgangsrapportage voortijdig schoolverlaten 2003 die in november 2004 aan de Kamer is aangeboden, waren er in 2003 202000 jongeren van 18–24 jaar (ofwel 15% van het aantal inwoners van 18–24 jaar) zonder startkwalificatie. Dat is minimaal een diploma havo of niveau 2 (basisberoepsopleiding) van het middelbaar beroepsonderwijs. Het merendeel van de voortijdige schoolverlaters komt uit het vmbo en de beroepsopleidende leerweg in het mbo. Alhoewel een belangrijk deel van hen wél een vmbo-diploma op zak heeft (telt niet als startkwalificatie) staan nog te veel van de voortijdige schoolverlaters letterlijk buiten spel. Voor het eerst is in 2003 het aantal nieuw gemelde en geregistreerde voortijdige schoolverlaters met bijna 10% gedaald (van 71 508 in 2002 naar 63 849).

Het percentage voortijdige schoolverlaters in Nederland, gemeten volgens de in 2000 in Lissabon afgesproken EU-definitie, daalt geleidelijk, maar ligt ook in internationaal perspectief nog op een hoog niveau. De definitie van een voortijdige schoolverlater die nationaal wordt gehanteerd, wijkt enigszins af van de Europese indicator «jongeren 18–24 jaar zonder startkwalificatie». De RMC-wet verstaat onder voortijdige schoolverlaters jongeren van 12–23 jaar zonder startkwalificatie en maakt een uitzondering voor leerlingen die het praktijkonderwijs afronden en leerlingen die de assistentroute in het mbo (niveau 1) hebben doorlopen. Uiteraard moeten leerlingen die na een onderbreking weer herplaatst worden, in mindering worden gebracht op de geregistreerde aantallen voortijdige schoolverlaters. Zij volgen immers weer een opleiding.

Nederland heeft zich aangesloten bij de Lissabondoelstellingen, en heeft zich in dat verband voorgenomen om in 2010 het aantal voortijdige schoolverlaters met 50% teruggebracht te hebben ten opzichte van 2002. Het is echter de vraag of deze doelstelling bij de huidige afname gerealiseerd kan worden. Uitgaande van de nationale definitie van voortijdige schoolverlaters leveren de cijfers een genuanceerder en positiever beeld op.

Jong

De ministerraad heeft in november 2004 ingestemd met de plannen van aanpak op twaalf thema's van het jeugdbeleid. In de uitvoering van de plannen is een belangrijke rol weggelegd voor de medeoverheden en betrokken instellingen. OCW heeft samen met vijf andere departementen ambities en plannen geformuleerd voor deze thema's. De plannen van aanpak vloeien voort uit de «Operatie Jong: sterk en resultaatgericht» en zijn erop gericht de integrale aan- en besturing van het jeugdbeleid te vereenvoudigen en te verbeteren. Het kind staat centraal in Operatie Jong. Enkele thema's zijn: een sluitend aanbod van zorg rond de scholen, zodat kinderen met problemen snel kunnen worden geholpen. Verder moet het onderwijs beter renderen: minder schooluitval, meer startkwalificaties. Ook moeten de effecten van jeugdbeleid beter gemeten worden en moet er moet meer samenhang komen in het sluitstuk van beleid: het toezicht.

Maatschappelijke stage in het voortgezet onderwijs

Bij «meer mensen die meedoen» gaat het, zoals in de beleidsagenda van de rijksbegroting 2004 staat, niet alleen om economie. Het gaat ook om leerlingen en studenten die bagage mee te geven, die hen in staat stelt om een actieve, verantwoordelijke burger te zijn. De maatschappelijke stage in het voortgezet onderwijs is een goed voorbeeld . De maatschappelijke stage is en wordt niet verplicht, maar wel bevordert de rijksoverheid de invoering zoveel mogelijk. Het doel is dat in 2007 op een kwart van de scholen een maatschappelijke stage mogelijk is. Voorbeelden van de landelijke ondersteuning zijn een helpdesk en een website waarop scholen, leerlingen en maatschappelijke organisaties terecht kunnen voor informatie, bijvoorbeeld over good-practices. Daarnaast zijn op tien scholen pilots uitgevoerd, resulterend in een rapport. Dit wijst scholen op kansen en valkuilen bij het invoeren van de maatschappelijke stage. Scholen kunnen ook ondersteuning op maat krijgen van het Christelijk Pedagogisch Studiecentrum (CPS) dat hiervoor een subsidie ontvangt.

Veiligheid

2004 was in veel opzichten het jaar van de (on)veiligheid. De gebeurtenissen en de effecten ervan lieten ook het onderwijs niet onberoerd. De moord op conrector Hans van Wieren van het Haagse Terracollege in januari 2004 schokte de samenleving, en vormde de aanleiding voor een heftige maatschappelijke discussie over veiligheid op scholen. Het «Plan van aanpak veiligheid in het onderwijs en de opvang van risicoleerlingen» (mei 2004) presenteert maatregelen waarmee een veilig schoolklimaat wordt bevorderd. Zo worden scholen, ouders en leerlingen aangemoedigd samen afspraken te maken over wat wel en niet aanvaardbaar is in de omgang met elkaar. Ook krijgen scholen extra geld voor leerlingbegeleiding. Daarnaast zijn extra middelen beschikbaar voor de opvang en begeleiding van (ernstig) gedragsmoeilijke leerlingen: reboundvoorzieningen en 1 000 extra plaatsen in het zmok-onderwijs. Het Centrum School en Veiligheid (voorheen Transferpunt Jongeren, School en Veiligheid) heeft opnieuw subsidie gekregen om scholen te ondersteunen en adviseren bij hun veiligheidsbeleid, door kennis over uiteenlopende thema's als pesten, agressie en geweld, sociale competenties en discriminatie te bieden.

Toen in november 2004 cineast en columnist Theo van Gogh om het leven werd gebracht, waren de gevolgen meteen ook voelbaar in het onderwijs. Daar laaide de discussie op over de vraag wat scholen kunnen en moeten doen om radicalisering te voorkomen, om segregatie tegen te gaan, en om leerlingen algemeen gedeelde waarden en normen bij te brengen. Daarnaast kwamen islamitische scholen onder vuur te liggen – soms letterlijk: bij enkele scholen werd brand gesticht en één school ging zelfs helemaal in vlammen op. Eind 2004 heeft OCW daarom de eerste voorbereidingen getroffen voor de oprichting van een programmadirectie die zich richt op veiligheid en maatschappelijke binding. Deze programmadirectie, die begin 2005 van start is gegaan onder de naam Dialoog, heeft als belangrijkste doel het coördineren en bevorderen van de samenhang tussen de diverse activiteiten binnen de verschillende organisatieonderdelen van OCW op het terrein van veiligheid en maatschappelijke binding. In voorkomende gevallen is Dialoog zelfs de aanjager van activiteiten, door intensivering van de aandacht en sturing. Daarnaast zal de programmadirectie diverse initiatieven in gang zetten om vanuit de OCW-velden verder gestalte te geven aan integratie. Centraal in de benadering van de directie Dialoog staan de termen «luisteren» en «verbinden». Dialoog kijkt scherp naar de signalen vanuit de samenleving en zoekt waar mogelijk afstemming met de diverse actoren die opereren binnen de gehele keten van jeugdbeleid.

Waarden en normen

In de beleidsagenda 2004 is «het in acht nemen van algemeen aanvaarde waarden en normen» benoemd als een voorwaarde voor actief en verantwoordelijk burgerschap. De Onderwijsraad heeft in september 2003 geadviseerd («Onderwijs en burgerschap») om burgerschap als algemene opdracht aan het onderwijs op te nemen in de onderwijswetten. In 2004 is een dergelijk wetsvoorstel voor het primair en voortgezet onderwijs voorbereid. Op 19 januari 2005 is dit voorstel aangeboden aan de Tweede Kamer. Het verslag verduidelijkt de rol die onderwijs speelt bij het verwerven van burgerschap en bakent deze ook af.

Burgerschap is niet iets wat je alleen op scholen «leert». VWS en OCW hebben in het «Europees jaar van opvoeding door sport» een groot aantal activiteiten georganiseerd, ook vanuit het Europees voorzitterschap. Een leuk voorbeeld daarvan is een soap over waarden en normen in de sport voor de schooltelevisie met de eigentijdse naam: FF Moeve.

Tot slot: in het kader van het Europees voorzitterschap heeft Nederland zich sterk geprofileerd op het gebied van Europees burgerschap. Meer informatie staat onder het kopje Europees voorzitterschap.

Beleidsmatige conclusies ten aanzien van deze beleidsprioriteit

De voorgestelde nieuwe kerndoelen zijn in overeenstemming gebracht met de nieuwe wettelijke opdracht aan het onderwijs om leerlingen voor te bereiden op volwaardig burgerschap. Zo bevat het voorstel kerndoelen die gericht zijn op kennis van en respect voor elkaars opvattingen en levenswijzen, en op politiek processen en het functioneren van de democratie. Het voorstel voor de nieuwe kerndoelen wordt in 2005 in procedure gebracht. De beoogde datum van inwerkingtreding is 1 augustus 2006.

Aan het eind van 2004 heeft de scheidende Onderwijsraad het advies «De stand van educatief Nederland» uitgebracht. Eén van de aanbevelingen uit het advies heeft veel media-aandacht gekregen: de canon als uiting van onze culturele identiteit. De Onderwijsraad ziet in de canon een goed instrument om op een moderne invulling te geven aan burgerschap en de socialisatietaak van het onderwijs te versterken. In 2005 geeft OCW een vervolg aan de aanbevelingen van de Onderwijsraad. Zo zullen de kerndoelen voor het hele primair en voortgezet onderwijs de indeling van de geschiedenis in «tien tijdvakken van De Rooy» bevatten (leerlingen leren daarmee gebeurtenissen, ontwikkelingen en personen in hun tijd te plaatsen).

3. Europees voorzitterschap

Op het terrein van onderwijs, cultuur en wetenschap heeft Nederland, als voorzitter van de Europese Raad, ingezet op drie thema's: «Europa bij de burger brengen», «mobiliteit» en «kennis en innovatie». De ambitie van Nederland was om deze thema's niet apart voor iedere sector te behandelen, maar juist op zoek te gaan naar de raakvlakken tussen de drie sectoren. Een voorbeeld hiervan is de conferentie «Cultuur en school», waar op expertniveau een verband werd gelegd tussen onderwijs en cultuur. De expertconferentie «Science is Primary» verbond wetenschap en primair onderwijs met elkaar. Een raakvlak van wetenschap en cultuur bleek het terrein van digitaal erfgoed te zijn.

Actief (Europees) burgerschap en de culturele rol van onderwijs kregen tijdens het voorzitterschap veel aandacht, onder het motto «Europa bij de burger brengen». Een rapportage over burgerschap van de onderwijsministers is overgenomen door de Europese Raad van december 2004. De conclusies van deze rapportage werken onder meer door in de vernieuwing van de EU-onderwijsprogramma's. Het tijdens het voorzitterschap aanvaarde EU-werkplan cultuur (2005–2007) zal naar verwachting de culturele dimensie van Europa meer accent geven.«Mobiliteit» was voor zowel onderwijs, cultuur als wetenschap belangrijk. Het Communiqué van Maastricht over beroepsonderwijs (december 2004), de afronding van het Europass-dossier en de studie van de Europese Commissie naar de juridische aspecten van meeneembaarheid van studiefinanciering, hebben direct te maken met de mobiliteit in het onderwijs. Bij cultuur was de mobiliteit van collecties en van kunstenaars onderwerp van gesprek. De conferentie Brain Gain, the Instruments legde een interessant dwarsverband tussen de thema's kennis en innovatie en mobiliteit.

De wetenschap had uiteraard een belangrijke positie binnen het thema «Kennis en innovatie». De Raad voor Concurrentievermogen heeft belangrijke stappen gezet in de totstandkoming van een European Research Council. Daarnaast was er een keur aan conferenties en seminars. Het succes van deze bijeenkomsten is mede toe te schrijven aan de organiserende Task Force, die voor een deel was samengesteld uit mensen uit het veld. Dit zorgde voor breed draagvlak voor de uitkomsten in de sector.

De kennis die OCW heeft opgedaan met en tijdens het Europees voorzitterschap wordt in 2005 verankerd in het beleid en mede gebruikt om de OCW-vertegenwoordiging in Brussel vorm te geven.

4. Terugblik op het bestel

Dit jaar bevat het departementale jaarverslag naast de beleidsterugblik op 2004 (de terugblik op de beleidsagenda) ook een terugblik op werking van het bestel in dat jaar. Daarmee krijgt de verantwoordelijkheid van OCW voor het bestel een meer herkenbare plaats. Deze passage schetst de hoofdbeelden van de werking van het bestel, gebaseerd op «Bestel in beeld 2004», een aparte publicatie bij de jaarlijkse publicatie «Kerncijfers OCW».

Onderwijsbestel

Het onderwijsbestel heeft onder meer als doel deelnemers te kwalificeren voor de arbeidsmarkt. De opbrengst – ofwel de doeltreffendheid van het bestel in termen van kwalificatie – ontwikkelt zich positief. Het aandeel hoger opgeleiden stijgt en het aandeel zonder startkwalificatie daalt licht sinds 1998.

Wat de vaardigheden van de leerlingen betreft, behoort Nederland tot de top. Volgens recente internationale onderzoeken naar prestaties van deelnemers in het primair en voortgezet onderwijs (respectievelijk TIMSS en PISA), blijken Nederlandse deelnemers hoog te scoren voor wiskunde en natuurwetenschappen. Nederland behoort op deze gebieden tot de top 10 van de wereld.

Voortijdig schoolverlaten blijft een knelpunt. De Nederlandse kenniseconomie heeft behoefte aan hoger opgeleiden. Naast een stijging van het aandeel hoger opgeleiden is het verder terugdringen van het aandeel jongeren zonder startkwalificatie van belang. Bovendien vraagt ook één van de Lissabon-doelstellingen om een daling van het aantal jongeren zonder startkwalificatie. Nederland is de afgelopen jaren weliswaar dichter bij het EU-streefcijfer gekomen, maar moet nog veel doen om het te bereiken. Terugdringen van voortijdig schoolverlaten is daarbij van groot belang. Het Nederlandse percentage voortijdig schoolverlaters daalt geleidelijk, zoals recente cijfers bevestigen, maar ligt ook in internationaal perspectief nog op een hoog niveau. Voorlopig moet het terugdringen van voortijdig schoolverlaten daarom nog prioriteit krijgen.

De Inspectie rapporteert over de kwaliteit van het onderwijsproces in het primair en voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs (bve). De kwaliteit van het hoger onderwijs wordt beoordeeld door de visitatiecommissies. Het beeld is over de hele linie overwegend positief. Instellingen scoren op de verschillende indicatoren over het algemeen voldoende/goed.

Ook de ouders oordelen over de kwaliteit van het onderwijs, de leraren en de school van hun kinderen. Uit de Onderwijsmeter 2004 blijkt dat zij redelijk positief zijn over het onderwijs en de leraren, en positief over de school van hun kinderen.

Als we kijken naar de toegankelijkheid van het onderwijs, dan zien we dat meer jongeren onderwijs volgen. Verder valt op dat meisjes vaker de leerweg havo/vwo-ho volgen en jongens vaker de leerweg vmbo-mbo. Allochtonen zijn oververtegenwoordigd in de leerweg vmbo-mbo.

Het onderwijs is doelmatig. Nederlandse leerlingen halen relatief hoge resultaten met de beschikbare middelen. Als we de onderwijsuitgaven van Nederland vergelijken met de ons omringende landen, dan valt op dat Nederland in het primair en voortgezet onderwijs gemiddeld minder geld uitgeeft per leerling. Voor het hoger onderwijs liggen de uitgaven gemiddeld juist wat hoger dan in de ons omringende landen.

Stelsels studiefinanciering en tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten

De stelsels studiefinanciering en tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten dragen bij aan de doelstelling om de toegankelijkheid van het onderwijs te waarborgen. Het beleid richt zich op het wegnemen van financiële belemmeringen voor de gedefinieerde doelgroepen in de onderwijsvelden hoger onderwijs, beroeps- en volwasseneneducatie en voortgezet onderwijs. Hierbij is het streven dat iedere studerende die aanspraak kan en wil maken op een beurs of een tegemoetkoming deze ook ontvangt. Het aantal studerenden met studiefinanciering of een tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten is in lijn met de ontwikkeling van het totale aantal leerlingen en studenten.

Terugblik wetenschapsbestel

De kwaliteit van het Nederlandse onderzoek van (publieke) kennisinstellingen is hoog. Het Nederlandse onderzoek behoort al jaren – tot de wereldtop. Dit blijkt uit citatiescores van publicaties, de visitaties van universitair onderzoek, en de verschillende ranglijsten die zijn opgesteld van de beste universiteiten in Europa. Al moeten die ranglijsten voorzichtig worden gehanteerd.

In Nederland steken bedrijven, vergeleken met andere Europese landen, relatief veel geld in onderzoek van publieke kennisinstellingen. Onderzoekers uit deze instellingen publiceren ook relatief vaak samen met onderzoekers uit bedrijven. Het internationale bedrijfsleven citeert het Nederlandse onderzoek redelijk vaak.

Het wetenschapsbestel is doelmatig. Er is sprake van zeer goede kwalitatieve prestaties in relatie tot het beschikbare investeringsniveau. Ook de productiviteit van de Nederlandse onderzoeker is naar behoren en dat geldt zeker voor de stijging van de productiviteit in de loop der jaren. Tegelijkertijd moeten we ons realiseren dat Nederland slechts 2% van de kennis die in de wereld wordt geproduceerd voor zijn rekening neemt. Het is dan ook noodzakelijk om elders ontwikkelde kennis te absorberen. Dat vraagt om een goed opgeleide beroepsbevolking.

Internationaal gezien zijn de R&D-uitgaven als deel van het BBP relatief laag ten opzichte van de ons omringende landen, waar wel sprake is van een stijgend uitgavenniveau. Het verschil ontstaat doordat het private aandeel in de Nederlandse R&D-uitgaven achterblijft.

De onderzoekers zelf zijn de motor van het wetenschapsbestel. Meer dan de helft van de uitgaven in het bestel zijn uitgaven voor personeel. In vergelijking met andere EU-landen moet Nederland nog meer onderzoekers aantrekken. In dit opzicht vormen vrouwen en allochtonen nog een onderbenut potentieel. Nederland heeft vergeleken met andere landen een laag aandeel vrouwen dat wetenschappelijk onderzoek doet, zowel aan de universiteiten, de researchinstellingen als in bedrijven.

Onderzoekers werken in toenemende mate samen met onderzoekers uit andere landen. Onderzoek is van oudsher al een activiteit met een internationaal karakter, maar dit is nog versterkt door de Europese Kaderprogramma's. Internationale co-publicaties hebben een hogere citatiescore dan de andere soorten publicaties.

Cultuurnotastelsel

Het cultuurnotastelsel is ingericht om de kwaliteit en toegankelijkheid van het cultuuraanbod te borgen. Beide bepalingen zijn opgenomen in de wet. Kwaliteitsborging vindt vierjaarlijks plaats met een integraal advies van de Raad voor Cultuur over alle cultuurnota-instellingen. Toegankelijkheid en spreiding zijn criteria om in aanmerking te komen voor cultuurnotasubsidie. Het stelsel biedt instellingen de garantie dat zij hun werk in continuïteit kunnen uitvoeren: voortaan wordt niet meer jaarlijks, maar vierjaarlijks besloten over subsidieverlening. Aan de hand van jaarverantwoordingen van de instellingen, monitort het ministerie de financiële positie (continuïteit) en de prestaties van de instellingen (doelmatigheid).

In 2004 is, onder andere naar aanleiding van het debat met de Tweede Kamer over de Cultuurnota 2005–2008 een eerste begin gemaakt met een discussie over de cultuurnotasystematiek. Doel is onderzoeken of de cultuurnotasystematiek in zijn huidige vorm en omvang nog steeds het geëigende instrument is om de wettelijke doelen te bereiken en zonodig en in overleg met direct betrokken partijen alternatieven ontwikkelen. Drie vragen staan centraal:

• Welke rol zou de rijksoverheid moeten spelen bij de subsidieverlening in de culturele sector?

• Welke elementen van de cultuurnotasystematiek zouden moeten worden behouden?

• Welke onderdelen moeten beter en hoe zou dat kunnen?

Mediastelsel

De kwaliteit van het mediastelsel is verankerd in de Mediawet, die onder meer de verantwoordelijk-heden en taken beschrijft op het terrein van de publieke omroep, de commerciële omroep en de pers . Het stelsel is ingericht om een onafhankelijk, gevarieerd en kwalitatief hoogwaardig media-aanbod te borgen, dat toegankelijk en betaalbaar is voor alle lagen van de bevolking. Het gaat om aanbod van televisie, radio, kranten, tijdschriften en internet. De wet bevat garanties voor de doorgifte van omroepprogramma's via de kabel en voor de diversiteit van de programmering. Het Commissariaat voor de Media ziet erop toe dat de omroepen en kabelexploitanten de bepalingen van de Mediawet naleven. Daarnaast adviseert het Commissariaat over de financiële verantwoording van de diverse instellingen (de continuïteit). In 2004 is een aanvang gemaakt met de discussie over de toekomst van de publieke omroep. Doel is te komen tot een visie op de toekomst van de publieke omroep na 2007. Hierbij staan twee kernvragen centraal: wat zou de rol, taak en functie van een publieke omroep in de samenleving moeten zijn? De tweede, daaropvolgende vraag betreft de inrichting van een publieke omroep: hoe kan de maatschappelijke relevantie daarvan het best tot zijn recht komen?

DE BELEIDSARTIKELEN

1. PRIMAIR ONDERWIJS

1.1 Algemene beleidsdoelstelling

De algemene beleidsdoelstelling van de minister voor het primair onderwijs is dat alle kinderen passend en kwalitatief goed onderwijs krijgen in deugdelijk toegeruste scholen. Het gaat hier om kinderen in de leeftijdscategorie van ongeveer 4 tot 12 (maximaal 14) jaar en jongeren van ongeveer 4 tot en met 19 jaar, die door een handicap of een gedragsstoornis zijn aangewezen op een orthopedagogische en orthodidactische benadering.

Om deze doelstelling te kunnen realiseren is in de Wet op het primair onderwijs (WPO) en de Wet op de expertisecentra (WEC) vastgelegd dat de (rijks)overheid een stelsel van basisscholen, respectievelijk een stelsel van scholen voor het (voortgezet) speciaal onderwijs in stand houdt.

1.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* Deze indeling van de tabel budgettaire gevolgen van beleid is tot stand gekomen bij de invoering van VBTB. Realisatiecijfers conform deze indeling zijn daarom niet beschikbaar voor de jaren 2000 en 2001.

NB: Door afrondingsverschillen kunnen bedragen in de tabel niet helemaal optellen tot het totaal.

Toelichting uitgaven

Het verschil tussen de raming en realisatie van de uitgaven voor personeel en materieel wordt veroorzaakt door een stijging van de personele en materiële kosten. Het verschil tussen raming en realisatie bij de post «overig en voorcalculatorische uitdelingen» is het gevolg van het indalen van de loonbijstelling in de personele bekostiging en de prijsbijstelling in de materiele bekostiging.

Voor tussenschoolse opvang is bij Voorjaarsnota € 2 miljoen overgeboekt van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Daarnaast is bij Najaarsnota € 0,9 miljoen toegevoegd aan dit budget om alle aanvragen op de regeling «scholing overblijfkrachten» te honoreren. Het uiteindelijke budget in 2004 voor tussenschoolse opvang was daardoor € 4,9 miljoen.

Het verschil tussen raming en realisatie bij leerlinggebonden financiering, weer samen naar school en formatietoekenning onderbouw wordt veroorzaakt door de ontwikkeling van de personele lasten. Het verschil tussen raming en realisatie op het onderwijsachterstandenbeleid wordt voornamelijk veroorzaakt door de taakstelling op het onderwijsachterstandenbeleid. Deze is in 2004 niet ingevuld op het onderwijsachterstandenbeleid, maar met incidentele maatregelen (zie uitwerkingsbrief toekomstig onderwijsachterstandenbeleid 9 juli 2004).

In de loop van het jaar 2004 zijn aan de «programmakosten overig» uitgaven voor het UWV en het vervangingsfonds toegevoegd. Dit verklaart het verschil tussen raming en realisatie op dit budget.

Toelichting ontvangsten

De overschrijding op de ontvangsten wordt deels veroorzaakt door de middelen voor voor- en vroegschoolse educatie (€ 14,2 miljoen), gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid (€ 8,5 miljoen) en de regeling exceptionele groei asielzoekers (€ 3,6 miljoen).

Daarnaast laat de afrekening van de avr (=aanvraag vaststelling rijksvergoeding) 2002 en de AVR 2003 hogere ontvangsten zien dan geraamd. Dit effect bestaat onder andere uit een vertraging in de afrekening van de avr 2002, een versnelling van de afrekening avr 2003 en doordat er bij avr meer correcties zijn verwerkt dan voorgaande jaren. De versnelling van de afrekening avr 2003 was beoogd in verband met de overgang naar lumpsumfinanciering in het primair onderwijs.

1.3 Stelsel

Scholen

Het primair onderwijs omvat scholen voor basisonderwijs, speciaal basisonderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs. Het speciaal basisonderwijs is onderwijs aan leerlingen met leer- en opvoedproblemen. Het (voortgezet) speciaal onderwijs is onderwijs aan leerlingen met een handicap. Dit schooltype is verdeeld naar onderwijssoorten op basis van de soort handicap of onderwijsbelemmering van de leerlingen. In onderstaande tabel is het aantal scholen, verdeeld naar onderwijssoort, weergegeven.

Bron: Cfi

Leerlingen

De ontwikkeling van de leerlingaantallen in het primair onderwijs wordt weergegeven in tabel 1.3 en in tabel 1.4. In tabel 1.5 is de ontwikkeling weergegeven van de gewichtenleerlingen in het basisonderwijs.

Bron: CFI *(telling 1-10-2004 is voorlopige telling)

* Inclusief plaatsen i.h.k.v. het project thuiszitters en niet-bezette plaatsen in residentiele instellingen

** Exclusief visueel gehandicapte kinderen

Bron: CFI *(telling 1-10-2004 is voorlopige telling)

N.B. Door afrondingsverschillen kunnen de getallen niet helemaal optellen tot het totaal.

Kwaliteit

Het primair onderwijs moet kwalitatief van een dusdanig niveau zijn, dat het de leerling voorbereidt op de Nederlandse samenleving en het de leerling mogelijk maakt naar die vorm van voortgezet onderwijs te gaan, die het beste aansluit bij zijn of haar talenten. In het onderwijsverslag 2003–2004 van de onderwijsinspectie wordt nader ingegaan op de kwaliteit van het onderwijs.

Toegankelijkheid

Onderwijs helpt kinderen hun talenten te ontwikkelen. Daarom wordt een stelsel van scholen in stand gehouden dat het voor alle kinderen mogelijk maakt onderwijs te volgen dat bij hen past.

Om vast te stellen of leerlingen daadwerkelijk onderwijs volgen, wordt gemeenten jaarlijks gevraagd het verzuim te melden aan de minister. Er zijn jaarlijks gemiddeld duizend tot tweeduizend leerlingen die volgens de definitie van de leerplichtwet «absoluut verzuimen» – het gaat daarbij om leerlingen die nergens staan ingeschreven. Statistisch gezien volgt daarom de afgelopen jaren 100% van de 1,6 miljoen leerlingen onderwijs. Daarmee is niet gezegd, dat deze groep «absoluut verzuimers» geen aandacht nodig heeft. Hiertoe gelden de wettelijke kaders en lopende afspraken met gemeenten en scholen in het kader van de uitvoering van de leerplichtwet. Het streefbeeld is de deelname aan onderwijs op 100% te houden in de sector primair onderwijs. De Tweede Kamer is op 17 december 2004 geïnformeerd over de aantallen absoluut en relatief verzuim (Kamerstuk 26 695).

Om vast te stellen of leerlingen de ondersteuning krijgen, die voor hen van belang is om onderwijs te kunnen volgen, is het percentage basisscholen waar de inspectie een goede zorgstructuur aantreft een goede indicator. In 2004 scoort 74% van de basisscholen voldoende op de leerlingenzorg goed. Daarmee is de streefwaarde van 65% in 2004 gerealiseerd.

Toerusting

De overheid heeft de verantwoordelijkheid de door haar bekostigde scholen deugdelijk toe te rusten. Hierbij creëert zij de condities waaronder scholen in staat zijn te voldoen aan de kwaliteits- en toegankelijkheidseisen. Het is niet mogelijk om één zinvolle effectindicator, voorzien van een streefwaarde, te noemen voor deze doelstelling. Per beleidsmaatregel is daarom getracht een prestatie-indicator en streefwaarde aan te geven. Zie hiervoor de paragraaf operationele doelstellingen. In tabel 1.6 zijn de kosten per leerling weergegeven voor het (speciaal) basisonderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs.

1.4 Realisatie operationele doelstellingen

Zie voor de beantwoording van de vraag «heeft het gekost wat het mocht kosten» de tabel budgettaire gevolgen van beleid in paragraaf 1.2. In die gevallen waar de tabel niet voldoende informatie geeft, wordt de vraag apart beantwoord.

1.4.1 Toerusting

1.4.1.1 Personele bekostiging

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De scholen voor primair onderwijs zijn in 2004 bekostigd conform het Formatiebesluit WPO en WEC.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Scholen hebben via het bekostigingssysteem middelen ontvangen om onderwijspersoneel aan te kunnen stellen op hun eigen school. De formatie is toegekend op basis van de leerlingtellingen van 1 oktober in het vorige schooljaar.

Daarnaast hebben scholen vrij besteedbare middelen ontvangen voor personele doeleinden (het schoolbudget), waardoor zij ruimte hebben hun personeelsbeleid aan te passen aan de specifieke omstandigheden van de school.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• monitor decentrale budgetten 2003–2004

• eindrapport (bijlage bij niet-dossierstuk TK 2003–2004 OCW 0 400 784)

1.4.1.2 Autonomievergroting, deregulering en rekenschap

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De invoering van lumpsumbekostiging met ingang van 1 augustus 2006 in het primair onderwijs ligt op koers.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• De regeling bestuurlijke krachtenbundeling is op 1-8-2004 geëxpireerd. De regeling versterking bestuur en management is op 1-8-2004 van start gegaan.

• Er zijn projecten gestart met kleine besturen, die samenwerking met behoud van autonomie stimuleren.

• Op 1 januari zijn de pilots lumpsumbekostiging van start gegaan.

• In februari is het projectbureau flankerend beleid van start gegaan (partnership besturenorganisaties, bonden en OCW). Er zijn diverse activiteiten geweest, zoals conferenties met workshops, om de scholen en schoolbesturen voor te bereiden. Eind 2004 is in het kader van de planning flankerend beleid 2005 een intensieve veldbenadering in gang gezet.

• Op 1 augustus is het meetjaar van start gegaan voor de vaststelling van de nieuwe lumpsumprijzen, de overgangsrechten en het onderhoud van de prijzen in de toekomst. Het veld is hierover nader geïnformeerd en ook over de acties die van schoolbesturen en administratiekantoren worden verwacht.

• In heel 2004 heeft CFI gewerkt aan de voorbereiding van processen en systemen op het meetjaar en de invoering van lumpsum.

• In het primair onderwijs wordt gewerkt aan de doordecentralisatie van de secundaire arbeidsvoorwaarden.

• Decentralisatie van vervangings- en werkloosheidsuitgaven in het primair onderwijs is uitgesteld tot na de invoering van lumpsum, omdat samenloop tot ongewenste complexiteit leidt.

• Het wetsvoorstel voor invoering van het jaarverslag is in 2004 aangenomen.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Uitwerkingsnotitie lumpsum primair onderwijs (TK 2003–2004, 29 399 nr. 1)

• Voortgangsrapportage lumpsumbekostiging primair onderwijs (TK 2003–2004, 29 399 nr. 7)

• Brief minister over pilots lumpsumbekostiging in het primair onderwijs; pilot programma (TK 2003–2004, 29 399 nr. 2)

• Rapportage voortgang pilots lumpsum primair onderwijs (TK 2003–2004, 29 399 nr. 7)

• Flankerend beleid invoering lumpsum primair onderwijs (TK 2003–2004, 29 399 nr. 7)

• Rapportage bevindingen onderzoek invoering lumpsumfinanciering primair onderwijs bij pilot I-deelnemers (TK 2003–2004, 29 399 nr. 7)

• Wijziging wet in verband met de invoering van lumpsumbekostiging (TK 2003–2004, 29 736 nr. 1)

• Wijziging wet in verband met de invoering van het jaarverslag in het primair onderwijs (TK 2003–2004, 29 470 nr. 5)

1.4.1.3 Materiële vergoedingen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Scholen zijn in staat gesteld te voldoen aan de toegankelijkheids- en kwaliteitscriteria door middel van de materiële vergoedingen. Scholen zijn in staat de leermiddelen aan te schaffen, die voldoen aan de kerndoelen. 91,1% van de scholen hanteert in 2004 voor taal en rekenen leermiddelen, die dekkend zijn voor de kerndoelen. Hiermee is de streefwaarde voor 2004, 85%, gerealiseerd (onderwijsverslag 2003–2004).

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De financiering is inclusief een prijscompensatie en een aanvullende ict-vergoeding voortgezet.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Onderwijsverslag 2003–2004 inspectie van het onderwijs

1.4.1.4 Huisvesting primair en voortgezet onderwijs

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Gemeenten zijn in staat gesteld om in deugdelijke huisvesting voor de leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs te voorzien. De tweejaarlijkse monitor onderwijshuisvesting geeft inzicht in de vraag hoe gemeenten omgaan met de aanvragen van scholen en hoe deze worden gefinancierd. Eind 2005 verschijnt de monitor over het jaar 2004.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• In grote lijnen zijn, sinds de decentralisatie, de gemeenten verantwoordelijk voor nieuwbouw/uitbreiding en het onderhoud van de buitenkant van schoolgebouwen.

• Scholen zijn verantwoordelijk voor het onderhoud aan de binnenkant.

• Per 1 januari 2005 wordt de verantwoordelijkheid voor het buitenonderhoud in het voortgezet onderwijs overgeheveld naar de schoolbesturen. Het geld voor het buitenonderhoud wordt uit het gemeentefonds genomen en toegevoegd aan de exploitatiekostenvergoeding.

• Dit jaar is nagegaan of er in het primair onderwijs voldoende draagvlak bestaat om eveneens deze verantwoordelijkheid over te hevelen naar de scholen. Uit het onderzoek blijkt dat er (met uitzondering van de grotere schoolbesturen) geen groot draagvlak bestaat voor deze maatregel.

• De huidige verdeling van de verantwoordelijkheden in deze sector wordt daarom niet aangepast.

1.4.1.5 Schoolbegeleiding

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het doel is scholen in staat te stellen ondersteuning te vragen bij onderwijsvernieuwing en het oplossen van problemen in het onderwijsleerproces. Hierdoor kunnen scholen beter voldoen aan de toegankelijkheids- en kwaliteitseisen. Via vraagfinanciering komen scholen meer in positie als vragende partij. We zijn daarmee op de goede koers.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• De Tweede Kamer heeft aangedrongen op een zorgvuldige en verantwoorde invoering van de vraagfinanciering schoolbegeleiding, zodat de opgebouwde expertise niet verloren gaat. In overleg met de betrokken organisaties (EDventure, besturenorganisaties, VNG) is besloten de invoering van vraagfinanciering uit te stellen en gefaseerd in te voeren in de periode 2005 tot en met 2007.

• Het wetsvoorstel voor invoering van de vraagfinanciering schoolbegeleiding is in november 2004 naar de Tweede Kamer gestuurd.

• Aan de sector schoolbegeleiding (inclusief de brancheorganisatie) is € 4,3 miljoen ter beschikking gesteld, zoals de Tweede Kamer tijdens de behandeling van de begroting 2004 bij amendement heeft gevraagd.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• De Tweede Kamer is bij brief voorlopig geïnformeerd (TK 2003–2004, 29 200 VIII, nr. 158)

• Bij de indiening van het wetsvoorstel TK 2003 2004 29 875, is de Tweede Kamer volledig geïnformeerd.

1.4.1.6 Tussenschoolse opvang

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het overblijven is in 2004 verder geprofessionaliseerd door middel van de subsidieregeling scholing overblijfmedewerkers. Uit een evaluatie van de regelingen 2002 en 2003 blijkt dat door scholing van overblijfmedewerkers de kwaliteit van het overblijven toeneemt.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Door een subsidieregeling zijn middelen beschikbaar gesteld voor de scholing van overblijfmedewerkers.

• De evaluatie naar de subsidieregeling scholing overblijfmedewerkers 2002 en 2003 is uitgevoerd.

• Het implementatietraject professionalisering tussenschoolse opvang door het Instituut voor de Ontwikkeling van Schoolkinderopvang is begeleid en bijna afgerond.

• De voorbereidingen zijn getroffen voor de invulling van de beleidsverantwoordelijkheid van OCW voor de tussenschoolse opvang met ingang van 2005.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Brief aan de Tweede Kamer (TK 2003–2004, 29 800 VIII, nr. 17)

1.4.2 Kwaliteit

1.4.2.1 Kerndoelen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het percentage scholen dat voor taal en rekenen een leerstofaanbod heeft dat dekkend is voor kerndoelen overstijgt de streefwaarde van 85% in 2004. In het schooljaar 2003–2004 heeft 91,1% van de scholen een leerstofaanbod dat dekkend is voor de kerndoelen (onderwijsverslag 2003–2004).

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Het voorstel herziene kerndoelen is aan de Tweede Kamer aangeboden. De Tweede Kamer heeft de minister verzocht de kerndoelen op te nemen in een AMvB. De AMvB wordt in het voorjaar van 2005 aangeboden.

• De wetswijziging om scholen in de gelegenheid te stellen Frans en Duits aan te bieden is in januari 2005 aan de Tweede Kamer aangeboden.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Brief over kerndoelen (TK 2003–2004, 29 488, nr. 1)

• Onderwijsverslag 2003–2004 Inspectie van het Onderwijs

1.4.2.2 Bestuurlijk natraject zwakke scholen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het doel is scholen die door de inspectie als zeer zwak zijn gekwalificeerd op een goed kwaliteitsniveau te brengen. Prestatie-indicator is dat van alle scholen die in 2002 door de Inspectie «zeer zwak» zijn bevonden, er minstens 80% in 2004 niet meer als «zeer zwak» wordt getypeerd (recuperatieperiode).

Door wijzigingen in de toezichtsystematiek van de onderwijsinspectie zijn gegevens over de recuperatieperiode van zeer zwakke scholen in 2004 ten opzichte van 2002 niet met zekerheid vast te stellen. Het begin van de gewijzigde toezichtsystematiek vormt een nieuw startpunt. In hoeverre «recuperatieperiode» een goede prestatie-indicator is, is onderdeel van het overleg met de inspectie.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• De inspanningen van OCW zijn grotendeels activiteiten van de Inspectie. In speciale gevallen kan de inspectie de minister informeren, die dan extra bestuurlijke actie kan ondernemen.

• In 2004 zijn in samenwerking met de onderwijsinspectie voorbereidingen gestart voor ontwikkeling van een bestuurlijk natraject.

1.4.2.3 Formatietoekenning in de onderbouw

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Door het toekennen van extra personeelsformatie kunnen scholen het onderwijsaanbod afstemmen op de behoeften en mogelijkheden van leerlingen.

In mei 2004 bestond een onderbouwgroep gemiddeld uit 23,4 leerlingen (dat is 2,9 leerlingen minder dan in mei 1995). In mei 2004 paste 60% van de scholen in de onderbouw meer handen in de klas toe. Van alle scholen paste ruim eenderde meer handen in de klas ook toe in de bovenbouw. Het aandeel grote groepen (meer dan 30 leerlingen) in de onderbouw is gedaald van 28,5% in 1995 naar 7,6% in 2004 (onderwijsverslag 2003–2004).

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• De doelstelling de formatietoekenning voor de onderbouw te verruimen naar 20 leerlingen per leraar werd gehaald in augustus 2002.

• Bij de inzet van formatie hebben scholen de keuze tussen: verkleining van groepen en inzet van meer handen in de klas.

• Met ingang van het schooljaar 2003/2004 kunnen scholen de extra formatie ook inzetten voor de bovenbouw.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Eindevaluatie «groepsgrootte en kwaliteit in het basisonderwijs» (TK 2003–2004, 26 065, nr. 29)

• Onderwijsverslag 2003–2004 inspectie van het onderwijs

1.4.2.4 Innovatie in het primair onderwijs

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Met behulp van het innovatiebeleid kunnen onderwijsvernieuwingen sneller bekendheid krijgen en worden toegepast, waardoor het innovatieklimaat in het primair onderwijs wordt versterkt. Hierdoor kan de kwaliteit van het onderwijs worden verbeterd. De hoofdlijnen van het innovatiebeleid zijn beschreven in Koers PO.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Er is een verkenning uitgevoerd naar stand van zaken op scholen over innovatie in het primair onderwijs en de ondersteuningsbehoefte van scholen daarbij.

• Extra middelen Q*Primair, teamonderwijs op maat (tom) en wsns+ voor kleine innovatieve projecten en het opzetten van kennisgemeenschappen tussen scholen en onderzoekers.

• Toekennen subsidie Wanitaschool (innovatieve brede school waarin kunsteducatie een grote rol speelt).

• Het actieplan verbreding techniek in het basisonderwijs (vtb) is uitgebreid met activiteiten gericht op onderzoekend leren.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Koers PO (TK 2003–2004, 29 200 VIII)

• Aanbiedingsbrief bij eindrapport (TK 2003–2004, 29 800 VIII)

1.4.2.5 Schooltijden

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Op enkele uitzonderingen na programmeren basisscholen voldoende onderwijstijd, dat wil zeggen minimaal 7520 uur over acht leerjaren (onderwijsverslag 2003–2004). Dit minimum wordt in het wetsvoorstel flexibilisering schooltijden gehandhaafd.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

In september 2004 is het wetsvoorstel flexibilisering schooltijden bij de Tweede Kamer ingediend om versoepeling van de huidige regels met betrekking tot de schooltijden mogelijk te maken, onder gelijktijdige versterking van de positie van ouders bij dit onderwerp.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Wetsvoorstel flexibilisering schooltijden (TK 29 733, nr. 3)

• Onderwijsverslag 2003–2004 inspectie van het onderwijs

1.4.2.6 Vergroten van de kwaliteitszorg

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Doel van het project Q*Primair is de kwaliteit van het onderwijs te vergroten door kwaliteitszorg op scholen te verbeteren. Het percentage scholen dat beschikt over een voldoende systeem van kwaliteitszorg is het afgelopen schooljaar aanzienlijk toegenomen. Het percentage nam toe van 26,3% naar 45,9% (Onderwijsverslag 2003–2004).

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

OCW financiert het project Q*Primair om het aantal scholen met een goede kwaliteitszorg te vergroten. Financiering is voortgezet en (incidenteel) uitgebreid.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Onderwijsverslag 2003–2004 inspectie van het onderwijs

1.4.2.7 Kwalitatief goed onderwijspersoneel

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Met het aannemen van de Wet beroepen in het onderwijs is de eerste stap gezet naar het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijspersoneel. Bekwaamheidseisen voor leraren zullen naar verwachting in 2005 worden vastgesteld.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Het SBL heeft in samenspraak met het veld bekwaamheidseisen vastgesteld voor leraren in het po, vo en bve.

• De bekwaamheideisen voor leraren in het primair onderwijs zijn vastgelegd in een ontwerpbesluit waarover in 2005 een beslissing genomen zal worden.

• De NSH zal medio 2005 het eerste concept van de bekwaamheidseisen voor directeuren opleveren.

• Het eerste stimuleringsproject «opleiden in de school» is afgerond. Het project is verlengd voor de schooljaren 2004–2005 en 2005–2006.

• Daarnaast zijn specifieke projecten «opleiden in de school» gestart in het speciaal basisonderwijs en in het speciaal onderwijs. Deze projecten worden uitgevoerd door resp. de Stuurgroep wsns+ en de WEC-raad.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Bekwaamheidseisen voor po, vo/bve en voorbereidend hoger onderwijs (bijlage bij kamerstuk 27 923, nr. 13)

• «Je leert van elkaar»: tussenrapportage ontwikkelproject opleiden in de school po (bijlage bij niet-dossierstuk ocw0 400 470)

1.4.2.8 Dyslexie

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

In 2004/2005 wordt het «masterplan dyslexie» uitgevoerd met als doel dyslexie systematisch en geïntegreerd aan te pakken (snelle en goede begeleiding van leerlingen met dyslexie in de klas). Uitvoering van dit plan zorgt ook voor afstemming tussen alle partijen die met dyslexie te maken hebben en daarmee voor samenhang in activiteiten. Begin 2005 is het communicatieplan/implementatieplan klaar met de uitwerking van indicatoren en streefwaarden.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• In 2004 is opdracht gegeven aan KPC-Groep, het Expertisecentrum Nederlands en de Stuurgroep wsns+ om in samenwerking met vele deskundigen op het gebied van dyslexie een integraal plan van aanpak op te stellen.

• In 2004/2005 wordt dit masterplan dyslexie uitgevoerd. Eind 2005, begin 2006 zijn de resultaten bekend. Het masterplan wordt extern geëvalueerd.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Zesde voortgangsrapportage wsns (TK 2003–2004 21 860 nr. 72)

1.4.2.9 Verhogen zwemvaardigheid

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Kinderen moeten beter worden voorbereid op de Nederlandse waterrijke samenleving. Het bezit van een zwemdiploma is een goede indicator van de zwemvaardigheid. Het streven is dat 95% van de kinderen in de gemeenten die deelnemen aan het traject «verhogen zwemvaardigheid» de basisschool verlaat met een zwemdiploma. Het aanvankelijke streven dit doel in 2004 te bereiken is een jaar uitgesteld, omdat in het beoogde startjaar 2002 feitelijk geen activiteiten werden uitgevoerd door gemeenten. De Tweede Kamer wordt in 2005 apart geïnformeerd over de voortgang van de verbetering van de zwemvaardigheid en de evaluatie van het protocol schoolzwemmen.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Ook in 2004 hebben de deelnemende gemeenten een specifieke uitkering ontvangen.

• De landelijke informatie uitwisselingsbijeenkomsten zijn gehouden.

• Voor de evaluatie van het «protocol schoolzwemmen» conform het plan van aanpak (TK 2001–2002, 27 696, nr. 6) zijn bijeenkomsten belegd met de besturenorganisaties en het Nederlands instituut voor lokale sport en recreatie.

1.4.2.10 Cultuur en school

Deze beleidsmaatregel wordt nader toegelicht bij artikel 14.

1.4.3 Toegankelijkheid

1.4.3.1 Achterstandenbeleid

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Gemeenten voeren op basis van het landelijk beleidskader 2002–2006 hun lokale plannen uit. Op dit moment zijn nog geen gegevens beschikbaar over het percentage doelgroepleerlingen dat deelneemt aan vve-programma's.

Aan de hand van de PRIMA gegevens uit 2003 blijkt dat de taalachterstand van de verschillende groepen achterstandsleerlingen afneemt, het meest bij de Turkse en Marokkaanse achterstandsleerlingen.

Vanaf 2005 moeten de eindrapportages worden ingediend door de onderwijskansengemeenten.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• De financiering aan gemeenten (goa) en scholen (gewichtenregeling) is voortgezet.

• De beëindiging van de bekostiging van oalt is per 1-8-2004 gerealiseerd.

• De voorbereiding voor de herziening van de gewichtenregeling en de taaltoets zijn ter hand genomen.

• Door de motie Verhagen cs. ingediend tijdens de APB is € 100 miljoen voor onderwijsachterstanden weer beschikbaar. Op 29 oktober 2004 is in een brief aan de Tweede Kamer aangegeven hoe deze middelen worden ingezet.

• Met de voorbereidingen voor het van start gaan van de pilots schakelklassen per 1-8-2005 is een aanvang gemaakt.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Goa-lbk 2002–2006 (TK 2001–2002, 27 020, nr. 29)

• Goa-voortgangsrapportage op 27-5-04 (TK 2003–2004, 27 020, nr. 38)

• Uitwerkingsbrieven aan TK van 9-7-04 (TK 27 020, nr. 39), 22-10-04 (TK 27 020, nr. 41) en 29-10-04 (TK 27 020, nr. 42)

• Samenhangende zorg rapportage (TK 2003–2004, 21 860 nr. 75)

* Inclusief middelen voor onderwijskansen-overig Nederland. In de realisatie 2004 zijn deze opgenomen bij GOA (inclusief onderwijskansen, voor- en vroegschoolse educatie, exclusief asielzoekers).

1.4.3.2 Onderwijs aan leerlingen met een handicap of gedragsstoornis

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Met de invoering van leerlinggebonden financiering (lgf) zijn de randvoorwaarden gecreëerd om de capaciteiten van leerlingen met een handicap optimaal te benutten. Ook zijn de mogelijkheden voor integratie in het regulier onderwijs verankerd.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• In 2004 zijn per onderwijssoort doelen ontwikkeld, die zijn afgestemd op de mogelijkheden van de leerlingen. In 2005 worden deze geïmplementeerd en bij AMvB vastgelegd.

• Het project «kwaliteit in specialiteit» is van start gegaan. Binnen dit kader worden activiteiten ontwikkeld voor een kwaliteitsverbetering van het onderwijs aan leerlingen met een handicap

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Zesde voortgangsrapportage lgf (TK 2003–2004, 27 728 nr. 76)

• Samenhangende zorg rapportage (TK 2003–2004, 21 860 nr. 75)

1.4.3.3 Weer samen naar school: onderwijs aan leerlingen met specifieke zorgbehoeften

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Scholen zijn steeds beter in staat leerlingen in de gelegenheid te stellen hun schoolloopbaan in het basisonderwijs af te ronden. Het deelnamepercentage van leerlingen aan het speciaal basisonderwijs is gedaald naar 3,1%. Uit het onderwijsverslag 2003–2004 blijkt dat 74% van de basisscholen de leerlingenzorg goed op orde heeft en 48% voldoende scoort op het afstemmen van het didactisch handelen op verschillen (was 37%). Ook blijkt dat de meeste speciale scholen voor basisonderwijs in korte tijd de zorg voor de kwaliteit van het onderwijs op systematische wijze inhoud geven. Afgelopen jaar heeft onderzoek van de inspectie echter aangetoond dat scholen nog onvoldoende handelingsplannen opstellen voor specifieke zorgbehoeften. Deze indicator zal de inspectie in haar regulier toezicht opnemen. Uit het onderzoek van de inspectie naar de specifieke aanpak wachtlijsten blijkt dat er bij de samenwerkingsverbanden, die gedurende meerdere jaren grote wachtlijsten hadden, geen leerlingen meer op de wachtlijst staan.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• In 2004 is het zorgbudget van de samenwerkingsverbanden met 11 miljoen oplopend naar 16 miljoen in 2006 structureel verhoogd.

• In 2004 beleefde het project «Specifieke aanpak wachtlijsten» haar afronding. In januari 2005 is het eindrapport aan de Kamer aangeboden, waaruit blijkt dat het een succesvol project is geweest.

• Activiteitenprogramma wsns+ is uitgevoerd.

• De inspectie is begonnen met proefprojecten om het toezicht op samenwerkingsverbanden vorm te geven.

• De inspectie heeft 11 schoolportretten van speciale scholen voor basisonderwijs gepubliceerd.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Onderwijsverslag 2003–2004 inspectie van het onderwijs

• Zesde voortgangsrapportage weer samen naar school (TK 21 860 nr. 72)

• Evaluatie wsns (wsns welbeschouwd, Cor Meijer) TK 2003–2004, 01 223

• wsns monitor 2004, ITS, IVA

• Samenhangende zorgrapportage (TK 2003–2004, 21 860 nr. 75)

1.4.3.4 Eerste opvang onderwijs aan leerplichtige asielzoekers

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het doel is dat leerplichtige asielzoekers, die vaak niet aan het begin van het schooljaar instromen, toch in het eerste jaar van hun verblijf in Nederland onderwijs kunnen volgen. Daarnaast worden deze leerlingen door eerste opvang onderwijs voorbereid om na 1 à 1,5 jaar in het reguliere onderwijs in te stromen. Het COA vangt deze kinderen op in haar opvangcentra en maakt afspraken met gemeenten over onderwijs.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De voormalige regeling specifieke uitkering is omgezet in een AMvB.

Hiermee is tegemoet gekomen aan de toezegging aan de Tweede Kamer om de voorziening structureel te maken.

1.4.3.5 Informatievoorziening brede scholen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het doel van het rijksbeleid is dat betrokkenen bij brede scholen (bestuurders en uitvoerders van gemeenten, scholen en instellingen) de benodigde informatie kunnen vinden en krijgen over de ontwikkeling van brede scholen in Nederland, en een beeld krijgen van de knelpunten en good practices rondom deze ontwikkeling. Betrokkenen kunnen de benodigde informatie vinden op de website www.bredeschool.nl.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• De stuurgroep brede school (OCW, VWS, SZW, VROM en VNG) heeft in 2004 onderzoeken uitgezet en deze verspreid naar betrokkenen bij brede scholen, onder andere via de website www.bredeschool.nl.

• Enkele onderzoeken die zijn verspreid, zijn: het jaarbericht brede scholen 2003, het handboek brede scholen en het evaluatiemodel brede scholen.

• In 2004 is een aantal conferenties georganiseerd waar betrokkenen bij brede scholen ervaringen konden uitwisselen.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Kabinetsreactie adviezen Jeugdbeleid (VWS, OCW, SZW) (TK 2003–2004, 29 284 nr.1)

• Operatie jong, plannen van aanpak, thema samenhang in de voorzieningen voor kinderen van 0 tot en met 12 jaar (TK 2003–2004, 29 284 nr. 5)

1.4.3.6 Nederlands onderwijs in het buitenland

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het beleid is erop gericht kinderen van Nederlandse staatsburgers in het buitenland bij terugkeer naar Nederland zo min mogelijk aansluitingsproblemen te laten ondervinden in het onderwijs. Hierover is geen evaluatieonderzoek beschikbaar

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De activiteiten met betrekking tot het ondersteunen, het instandhouden en het beheer van Nederlands onderwijs in het buitenland zijn voortgezet.

1.4.3.7 Leerlingenvervoer

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Kinderen die gebruik maken van gemeentelijk leerlingenvervoer hebben een veilige zitplaats. Voor dit beleid zijn geen prestatie-indicatoren geformuleerd.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft de uitzonderingsbepaling op grond waarvan zitplaatsen onder voorwaarden mochten worden gedeeld geschrapt.

• OCW heeft de helft van de kosten die hieraan verbonden zijn, via het gemeentefonds, vergoed.

3. VOORTGEZET ONDERWIJS

3.1 Algemene beleidsdoelstelling

Het hoofddoel van het voortgezet onderwijs is leerlingen in de leeftijdscategorie van 12 tot 16 à 18 jaar het voor hen hoogst haalbare en meest passende onderwijsdiploma te laten halen waarmee ze recht hebben op toegang tot het vervolgonderwijs en voorbereid worden op het bereiken van een volwaardige plaats in de samenleving. Daarbij behoort tevens de vorming en persoonlijke ontplooiing van leerlingen en het versterken van hun oriëntatie op de samenleving.

3.1.1 Bekostiging

De verdeling van de rijksbijdrage over de instellingen is gebaseerd op de ingeschreven (gedifferentieerde) leerlingaantallen. Doel van de bekostiging is het handhaven van een adequaat, maatschappelijk aanvaardbaar bekostigingsniveau.

De grondslag daarvoor is neergelegd in de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO), de Wet subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten (SLOA) en diverse algemene maatregelen van bestuur en ministeriële regelingen.

Per 1 januari 2006 wordt een belangrijke stap gezet tot een vereenvoudiging van het bekostigingsmodel (zie paragraaf 3.3.1.3).

3.1.2 Hoofdlijnenakkoord Balkenende II

In het afgelopen jaar is conform het hoofdlijnenakkoord Balkenende II geïnvesteerd in de vier beleidsprioriteiten van het ministerie van OCW:

1. autonomie, deregulering en rekenschap;

2. innovatie en versterking (top-)kennisinfrastructuur;

3. maximale participatie;

4. meer mensen werkzaam in het onderwijs.

De uitwerking van deze beleidsprioriteiten komen terug bij de beschrijving van de resultaten van de operationele doelstellingen.

Een belangrijk overkoepelend resultaat in 2004 voor het voortgezet onderwijs is de totstandkoming van «Koers VO: de leerling geboeid, de school ontketend». Dit meerjarenbeleidsplan tot 2010 is door middel van een interactief beleidstraject tot stand gekomen en geeft verdere invulling aan de beleidsprioriteit autonomie en deregulering. Met als uiteindelijk doel: de scholen in staat te stellen het onderwijs zelf te regelen. Voor het centraal stellen van de leerling, het bieden van aantrekkelijk onderwijs en het daarbijbehorende maatwerk komt in Koers VO tot uitdrukking dat niet meer alles «vanuit Den Haag» wordt bestuurd, maar dat zo veel mogelijk de direct betrokkenen in staat worden gesteld zelf vast te stellen wat gedaan moet worden. Den Haag stelt vast wat moet worden bereikt en niet langer hoe dit het beste kan worden uitgevoerd. Om deze filosofie waar te maken is een werkagenda voor de diverse beleidstrajecten opgesteld die vanaf het najaar 2004, na behandeling in de Tweede Kamer, in gang is gezet. Hiertoe behoort ook de inrichting van andere moderne bestuurlijke verhoudingen en een andere besturingsrelatie tussen overheid en veld. Een relatie waarin scholen autonoom zijn om keuzes te maken die in het belang van de leerling zijn, de regelgeving gedereguleerd wordt en scholen rekenschap afleggen (zie ook OCW-brede invulling «good governance»).

Des te meer autonoom scholen opereren des te belangrijker wordt de professionaliteit en het beleidsvoerend vermogen van de scholen (zie kwaliteitszorg scholen 3.3.2.4). Daarnaast is het van belang dat de sector zelf zich krachtig in het maatschappelijk krachtenveld kan presenteren en als aanspreekpunt kan functioneren voor de overheid en andere maatschappelijke instellingen, waarmee op efficiënte wijze afspraken voor de gehele sector gemaakt kunnen worden. Mede op basis van de inhoud van Koers VO – die in hoge mate draagvlak heeft verworven binnen de onderwijssector – zijn de organisaties voor bestuur en management op eigen initiatief in gesprek met elkaar gegaan over een verregaande vorm van samenwerking.

Naast de vereenvoudiging van het bekostigingsmodel (zie 3.3.1.3) is de geplande overdracht aan de scholen gerealiseerd van de integrale verantwoordelijkheid voor het onderhoud en aanpassingen van de schoolgebouwen. Voorts is er een wetsvoorstel in voorbereiding dat de voorschriften rond het stichten en verplaatsen van scholen belangrijk zal verminderen.

In 2004 zijn de voorbereidingen gestart voor een nieuwe wet medezeggenschap voor de scholen in het primair en voortgezet onderwijs ter verbetering en flexibilisering van de medezeggenschapstructuur.

OCW streeft ernaar de wet- en regelgeving toegankelijker en minder hinderlijk voor scholen te maken. Hiervoor zijn in 2004 de volgende acties in gang gezet:

• In het kader van de actie «Kappen dor hout» is OCW-breed een inventarisatie gemaakt van regelingen die formeel nog van kracht zijn, maar feitelijk geen functie meer hebben. Uit deze inventarisatie is gebleken dat 152 vo-regelingen kunnen worden ingetrokken. De intrekking heeft in 2005 plaatsgevonden.

• In 2004 is een nulmeting uitgevoerd naar de kosten die voortvloeien uit de administratieve lasten op basis van de wet- en regelgeving van OCW. Alhoewel het een weerbarstige materie betreft en er veel werk aan vast zit streeft OCW ernaar deze kosten vanaf 1 januari 2007 met 25% te verminderen.

• OCW probeert nieuwe publicaties in het Gele Katern zoveel mogelijk te beperken. In 2004 is het aantal publicaties voor het voortgezet onderwijs gedaald van 46 naar 37.

• In 2004 is een traject tot modernisering van de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) ingezet. Er wordt naar gestreefd een gemoderniseerde WVO te publiceren die leesbaarder en toegankelijker is.

3.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

De totale onderwijsuitgaven op dit beleidsartikel zijn circa € 39,7 miljoen hoger uitgevallen dan geraamd in de vastgestelde begroting. De belangrijkste mutaties zijn hieronder weergegeven.

De loonbijstellingen (voornamelijk premies en cao-afspraken) hebben gesommeerd tot een verhoging geleid van circa € 104 miljoen. Voorts is per saldo het budget verlaagd met € 16 miljoen als gevolg van een bijstelling van het aantal leerlingen en asielzoekers.

Om het begrotingsbeeld over de jaren heen sluitend te krijgen, is beleidsmatig een intertemporale compensatie verwerkt van – € 36,0 miljoen uit 2004 en de tegenboeking in de jaren 2005 t/m 2009 (+ € 36 miljoen). Ook is door de latere invoering van de wetswijziging «voortgezet onderwijs uit het vervangingsfonds» het overgangsbudget van € 7 miljoen in 2004 vrijgevallen en verschoven naar de jaren 2005 tot en met 2008. Tevens is een intertemporale compensatie verwerkt van + € 13 miljoen in 2004 (tegenboeking in 2005) voor de problematiek onderwijsnummer en is € 1,0 miljoen beschikbaar gesteld voor het deltaplan bèta en techniek.

Het aandeel voortgezet onderwijs (€ 30 miljoen) in het gemeentelijke onderwijsachterstandenbeleid is vanuit beleidsartikel 3 overgeboekt naar beleidsartikel 1. Naar andere artikelen en departementen is per saldo circa € 3 miljoen overgeboekt. Daartegenover staat dat vanuit artikel 10 (ict) € 16 miljoen aan artikel 3 is toegevoegd voor de koopkracht internetvoorziening scholen. Tenslotte was op diverse onderdelen de realisatie € 6,5 miljoen lager dan geraamd.

De verhoging van de programma-uitgaven IBG en CFI is toe te schrijven aan aanvullende middelen voor de projecten «onderwijsnummer» en «servicegericht uitvoeren».

De ontvangsten zijn met € 2,6 miljoen gestegen als gevolg van meerontvangsten op de negatieve instroomtoets wachtgelden en meerontvangsten uit afrekeningen op in voorgaande jaren aan declaratiescholen voor praktijkonderwijs verstrekte voorschotten.

3.3. Realisatie operationele doelstellingen

Kerncijfers voortgezet onderwijs

Bron: CFI

Voor de overige kerncijfers van de sector voortgezet onderwijs wordt verwezen naar de publicatie «Kerncijfers 2000–2004».

De algemene beleidsdoelstelling wordt uitgewerkt in drie operationele doelstellingen, toerusting, kwaliteit en toegankelijkheid.

3.3.1 Toerusting

3.3.1.1 Personeelsvoorziening voortgezet onderwijs

Zie de overzichtsconstructie arbeidsmarkt en personeelsbeleid.

3.3.1.2 Implementatie onderwijsnummer

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

In 2004 hebben alle scholen met het onderwijsnummer de leerlinggegevens aangeleverd. Een grote groep scholen echter niet op tijd met de gewenste kwaliteit.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De voorgenomen activiteiten zijn, met aanvullende maatregelen, uitgevoerd.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Voortgangsrapportage invoering onderwijsnummer d.d. 23 december 2004 (briefkenmerk PION/DIR/2004/61 338).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

De aanvullende maatregelen hebben extra kosten met zich mee gebracht. Deze zijn in belangrijke mate door de IBG gedragen.

3.3.1.3 Vereenvoudiging bekostigingsmodel

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De wijziging van de wet op het voortgezet onderwijs waarin een deel van de maatregelen is opgenomen, is aangenomen door Tweede en Eerste Kamer. In het overleg met de Kamer is de vereenvoudiging uitgesteld naar 1 januari 2006.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Het wetsvoorstel is ingediend en aanvaard.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Herverdeeleffecten die door de vereenvoudiging van de bekostiging optreden worden budgetneutraal via een overgangsregeling opgevangen.

3.3.1.4 Lumpsum praktijkonderwijs

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

In 2004 zijn de eerste stappen gezet om het declaratiebekostigde praktijkonderwijs voor te bereiden op de overgang per 1 augustus 2006 naar de lumpsumbekostiging vo.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Er is voorlichting verstrekt over het meetjaar 2004/2005 en er is een brochure verschenen om globaal inzicht te verstrekken over het overgangstraject. De scholen hebben extra middelen ontvangen voor de versterking van het bestuur en management. Daarnaast is een nulmeting uitgevoerd om inzicht te krijgen in het beleidsvoerend vermogen van het praktijkonderwijs. Tot slot is het wetgevingstraject ter hand genomen.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Ja. De kosten voor de regeling bestuur en management, de facilitering van de subwerkgroep «flankerend beleid» en de uitvoering van de nulmeting door ECORYS bedroegen gezamenlijk omstreeks € 1,0 miljoen.

3.3.1.5 Decentralisatie wachtgelduitgaven

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, in 2004 zijn verdere stappen gezet om de verplichte aansluiting van schoolbesturen bij het Vervangingsfonds en het Participatiefonds te beëindigen.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De aangekondigde nota van wijziging op het voorstel van wet tot decentralisatie van de vervangingsuitgaven en de bovenwettelijke wachtgelduitgaven is begin juli 2004 ingediend. Doel van de nota van wijziging is ook de wettelijke uitgaven te decentraliseren. De Tweede Kamer heeft het hiermee samenhangende nader verslag vastgesteld. Eind oktober heeft de minister geantwoord met de nota naar aanleiding van het nader verslag. Behandeling van het wetsvoorstel is nu voorzien voor begin 2005.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

De voorziene budgetten voor noodvoorzieningen en de overgangsregeling voor het zelfstandig wachtgeldbeleid komen eerst in de jaren na inwerkingtreding tot uitbetaling.

3.3.1.6 Infrastructuur, criteria voor stichting en verplaatsing van scholen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, de verdere deregulering, autonomievergroting, grotere transparantie van de regelgeving en vermindering van administratieve lasten zijn tot stand gebracht.

Het voorgaande als resultaat van de aanpassing van de toetsingskaders (ex artikelen 65 en 75 WVO) en het schrappen van regelgeving.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Ja, de begrippen «redelijke afstand», «substantieel leerlingverlies» en «relatie in voedingsgebied» zijn (her)gedefinieerd; de complexe brede Zwolse variant is uit de regelgeving geschrapt. De wijziging van de regelgeving voor het afschaffen van de aanvraag van een intrasectoraal programma is in een vergevorderd stadium.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Brieven aan de Kamer:

• «Schoolkeuze motieven ouders en leerlingen» van 16 maart 2004, kenmerk VO/B&B/2004/6827.

• «Toetsingskaders stichting en verplaatsing van vo-scholen» van 2 juni 2003, kenmerk VO/B&B/2003/23 410 en van 28 mei 2004, kenmerk VO/B&B/2004/23 768.

• «Voortgangsrapportage regionale arrangementen vmbo» van 26 januari 2004, kenmerk VO/B&B/2004/2839.

Beleidsnota:

• «Uitwerkingsnotitie grotere planningsvrijheid vo» in voorbereiding.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

De kosten van € 0,5 miljoen komen geheel overeen met in de begroting opgenomen bedragen.

3.3.1.7 Accountability, toezicht en controle (ATC)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

In 2004 heeft het regieoverleg toezicht voortgezet onderwijs met inbreng van inspectie, AD, CFI en de directie VO volwaardig gefunctioneerd en daarmee samenhang gebracht in het toezicht op het financiële en onderwijskundige functioneren van scholen.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Er zijn analyses opgesteld van de werking van toezichtketens en de daarmee samenhangende risico's, op grond waarvan het rekenschapsdenken nader wordt uitgewerkt. Ook is een database samengesteld met mogelijkheden tot risicoanalyses van scholen (financiële kengetallen, kwaliteitsindicatoren) en is een overzicht opgesteld met mogelijke onregelmatigheden bij het uitvoeren van wetgeving en problemen op scholen.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Rapportage Joldersma aan Tweede Kamer (zie ook OCW-brede invulling «aan good governance»).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Voor het opstellen van een database is externe expertise ingehuurd (circa € 0,1 miljoen).

3.3.2 Kwaliteit

3.3.2.1 Onderbouw

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, in juni 2004 is de eindrapportage van de «Taakgroep vernieuwing basisvorming», met aanbevelingen voor de onderbouw voortgezet onderwijs (voorheen basisvorming) aan de Tweede Kamer aangeboden met daarop de grotendeels instemmende beleidsreactie van de minister van OCW. De ontvangst van het rapport van de taakgroep was zowel in het onderwijsveld als in de Tweede Kamer positief, zodat in het voorjaar van 2005 het wetsvoorstel in procedure gebracht wordt. Als het wetsvoorstel wordt aangenomen door het Parlement krijgen scholen vanaf 1 augustus 2006 substantieel meer ruimte voor variëteit, professionaliteit en identiteit bij de inrichting en organisatie van het onderwijsprogramma in de onderbouw.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Om scholen in de gelegenheid te stellen al in het schooljaar 2005/2006 ervaring op te doen met de nieuwe wettelijke kaders, is op 22 december 2004 een beleidsregel gepubliceerd die dat mogelijk maakt.

• De «Taakgroep vernieuwing basisvorming» heeft tot en met 31 december 2004 scholen ondersteund.

• Het wettraject is de inwerkingtreding van de nieuwe wettelijke kaders per 1 augustus 2006 mogelijk te maken.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Eindrapport «Taakgroep vernieuwing basisvorming» d.d. 10 juni 2004 (zie www.vernieuwingbasisvorming.nl)

• Beleidsreactie minister van OCW hierop d.d. 18 juni 2004 (zie http://www.minocw.nl/brief2k/2004/doc/24 167.pdf)

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Ja, voor de Taakgroep is in 2004 € 2 miljoen uitgegeven en voor incidentele ondersteunings- en begeleidingsprojecten € 1,2 miljoen.

3.3.2.2 Beroepskolom en vmbo; diplomering en doorstroom

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

• ruim 2/3 van de scholen is met onderwijsvernieuwing bezig (bron AO-rapportage);

• het aantal beschikbare leerwerktrajectplaatsen is gestegen naar 8000 (bron: MKB);

• op basis van de voorlopige gegevens over de examens 2004 kan worden geconcludeerd dat deze nagenoeg niet afwijken van de uitslag van 2003; van de geregistreerde kandidaten heeft 1,8% zich terug getrokken en van de resterende groep heeft 95% het examen gehaald (bron: Inspectie);

• de afstemming vmbo-mbo is opnieuw in de steigers gezet; alle scholen hebben voor één of meer sectoren afspraken gemaakt met ROC (bron: Stichting Platform leraren beroepsgerichte vakken).

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Koers VO resultaten vmbo zijn op hoofdlijnen besproken met het veld.

• De impulsregeling is verlengd en de afstemmingsimpuls vmbo/roc/bedrijfsleven is via een regeling uitgezet, terwijl het wetsvoorstel samenwerking vmbo-mbo is ingediend.

• Het praktijkonderwijs is gefinancierd voor versterking van de beroepsgerichte opleiding.

• De examenpilots vmbo zijn gestart en worden gevolgd.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Vmbo-brief 28 september 2004 VO/OK/04/46 282.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Zie de overzichtsconstructie beroepsonderwijs.

3.3.2.3 Profielen tweede fase havo/vwo

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Er is verbetering geboekt in de aansluiting tussen het voortgezet en het hoger onderwijs; zowel tussen havo en hbo als tussen vwo en wo. Dit blijkt uit het behalen van een diploma aldaar (het aantal geslaagden in een percentage van de kandidaten steeg in beide gevallen met 1%).

Na enige jaren ervaring met de profielen en de nieuwe examenprogramma's is gebleken dat zich hierbij knelpunten voordoen in de zin van overladenheid, versnippering en onvoldoende keuzevrijheid. Om dit te verbeteren wordt de regelgeving (o.m. de wet) herzien en komen er nieuwe examenprogramma's, met een meer globaal karakter en een in omvang beperkt centraal examen (per vak slechts een deel van de stof).

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Om tot de genoemde herziening in regelgeving en programma's te komen is in 2003 met het onderwijsveld gesproken op basis van de notitie «Ruimte laten en keuzes bieden in de tweede fase havo en vwo» en is op basis hiervan een voorstel voorgelegd aan de Tweede Kamer. Bespreking hiervan op 4 februari 2004 heeft geresulteerd in de instelling van de Profielcommissie voor de natuurprofielen (oktober 2004) en in de aanbieding van een voorstel van wet door de Ministerraad aan de Onderwijsraad (december 2004).

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• W. Veugelers, U. de Jong, G. Schellings, «De tweede fase in onderzoek». Studie van het onderzoek naar de tweede fase havo/vwo; de jaren 2002 en 2003. Universiteit van Amsterdam, februari 2004

• S. Blom, i.s.m. S. Severiens, H. Broekkamp, D. Hoek, Eindrapport project «Zelfstandig leren van allochtone en autochtone leerlingen in het studiehuis 1999–2004», Universiteit van Amsterdam, december 2004.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

De bekostiging van de leerjaren 4 en hoger op havo en vwo is niet veranderd als gevolg van de nieuwe tweede fase, en dat zal ook in de toekomst niet het geval zijn. Wel waren in 2004 kosten gemoeid met de invoering van de nieuwe situatie (€ 1,0 miljoen).

3.3.2.4 Kwaliteitszorg scholen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Volgens het onderwijsverslag 2003/2004 voldoen 63% van de scholen aan de maatstaven die de inspectie aanlegt voor de aanwezigheid van een adequaat kwaliteitszorgsysteem (was 36%). Volgens de monitor van het Q-5 project beschikt 50% van de responderende scholen over een kwaliteitszorgsysteem (was in 2000 13% en in 2001 24%). Het behalen van dit doel was eigenlijk pas rond 2006 voorzien.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Het Q-5 project heeft in zijn laatste volledige jaar de scholen verder ondersteund bij de invoering van kwaliteitszorg.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Het Onderwijsverslag 2003/2004 verschijnt in april 2005

• Rapportage Eindmeting Q-5, Van Beekveld en Terpstra, 2004

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

De kosten van het Q-5 project waren in 2004 € 0,5 miljoen. Een vergelijkbaar bedrag ging om in onderwijsondersteunde activiteiten op het gebied van kwaliteitszorg.

3.3.2.5 Onderwijsondersteunende activiteiten (sloa)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De projecten om innovaties voor scholen op bruikbare wijze uit te werken en om overige onderdelen van het onderwijsbeleid te implementeren liggen op schema. In bijna alle gevallen is de einddatum van 31 december 2004 gehaald. De ondersteuning bij de examens is gebonden aan een strakke tijdsplanning, afwijkingen van de gestelde termijnen deden zich dan hier ook niet voor.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Ja, bij enkele projecten bleek het noodzakelijk om tussentijds op onderdelen het projectplan te wijzigen.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

De geraamde en feitelijke kosten voor de reguliere sloa-activiteiten (€ 33,8 miljoen) komen overeen.

3.3.2.6 Innovatie en ict

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

In 2004 is een hernieuwde visie op innovatie tot stand gekomen, die er op neer komt dat het innovatiebeleid voor de komende jaren gericht is op de totstandkoming en versterking van een innovatiebeweging, waarbij leren centraal staat en scholen zelf innoveren. Deze visie is inmiddels op een aantal punten ook uitgewerkt en uitgevoerd.

Voor wat betreft ict zie het beleidsartikel 10.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Voor de innovatie is in mei de brochure «Vooruit!» uitgebracht met de innovatiestrategie en een stimuleringsregeling. Er zijn actiepunten voor innovatie in het kader van Koers VO geformuleerd en er is onderzoek uitgevoerd door UT Twente, state of the art innovatie.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Brochure en beleidsregel «Vooruit!»

• Innoverende scholen voor voortgezet onderwijs, Universiteit Twente

• Koers VO

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Met de beleidsregel «Vooruit!» is in 2004 in totaal € 16 miljoen aan scholen toebedeeld voor stimulering van innovatieve initiatieven. De incidentele € 2 miljoen uit het hoofdlijnenakkoord Balkenende II voor 2004 maakt hier onderdeel van uit.

3.3.3 Toegankelijkheid

3.3.3.1 Zorgstructuur in vmbo en praktijkonderwijs

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, alle scholen en samenwerkingsverbanden werken met zorg- en handelingsplannen. De kwaliteitsslag is gaande.

Aandachtspunt blijft de zorgstructuur in en om de school (samenwerking met jeugdzorg e.d.).

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

We hebben het veld in staat gesteld het initiatief en de verantwoordelijkheid te nemen voor een kwalitatief goede zorgstructuur en te werken met zorg-/handelingsplannen.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Monitor 2004 is door Kohnstamm uitgevoerd en naar de Kamer gezonden (brief van 28 september 2004, VO/OK/04/46 282).

• Onderzoek Algemene Rekenkamer heeft plaatsgevonden in 2004 (13 januari 2005 aangeboden).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

De kosten van € 40 miljoen, als onderdeel van de totale kosten zorgstructuur van € 350 miljoen, komen geheel overeen met in de begroting opgenomen bedragen.

3.3.3.2 Jeugdbeleid, zorg en veiligheid

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Uit het Onderwijsverslag blijkt dat leerlingen zich op hun school veilig voelen. Aanvullend onderzoek naar de veiligheid van docenten leert dat 92% van de docenten zich veilig voelt op school. Hiermee worden de vooraf gestelde doelen gerealiseerd. Aandachtspunt blijft de ontwikkeling van een integraal en samenhangend veiligheidsbeleid op scholen, zoals blijkt uit een rapportage van de Arbeidsinspectie.

In 2004 zijn verschillende activiteiten uitgevoerd met als doel dat in 2007 op een kwart van de scholen maatschappelijke stage mogelijk is.

Uit de monitor van het Landelijk Centrum Onderwijs Jeugdzorg blijkt dat 89% van de scholen in het voortgezet onderwijs een netwerk van zorgvoorzieningen rondom de school hebben gerealiseerd (zie hierna voor wat betreft de kwaliteitseisen).

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Veiligheid:

• Subsidiëring Centrum School en Veiligheid (voorheen Transferpunt Jongeren, School en Veiligheid).

• Toekennen extra middelen leerlingbegeleiding 2004/2005 aan alle scholen voor vmbo en praktijkonderwijs.

• Opstellen en uitvoering plan van aanpak veiligheid in het onderwijs en de opvang van risicoleerlingen.

Maatschappelijke stages:

• Uitvoeren tien pilots maatschappelijke stage;

• Promotie- en implementatiecampagne;

• Subsidiëring CPS voor ondersteuning op maat aan de scholen.

Operatie Jong:

Een definitieve jeugdagenda waarin het kabinet haar ambities heeft uiteen gezet is in juni 2004 naar de Tweede Kamer gezonden. Met betrekking tot het onderwerp zorg in en om de school is de ambitie dat er in 2007 rond iedere school een zorgnetwerk is dat voldoet aan bepaalde kwaliteitseisen. In november 2004 is aan de Tweede Kamer een plan van aanpak gezonden hoe dit gerealiseerd gaat worden. In 2004 is de uitvoering daarvan gestart.

In het kader van het project «handhaven op niveau» hebben de leerplichtpilots de bouwstenen geleverd voor een landelijk model ter verbetering van de leerplichthandhaving dat in 2005 beschikbaar komt.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Plan van aanpak veiligheid in het onderwijs en de opvang van risicoleerlingen.

• Operatie Jong: sterk en resultaatgericht voor de jeugd (TK 2003/2004 29 284 nr. 2).

• Operatie Jong, plannen van aanpak (TK 2004/2005 29 284, nr. 5.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Op het terrein van veiligheid hebben belangrijke intensiveringen plaatsgevonden, voor een klein deel hebben deze al in 2004 hun beslag gekregen (voor leerlingbegeleiding is € 5 miljoen in plaats van € 3 miljoen ingezet).

Voor Maatschappelijke stage is in 2004 € 1 miljoen uitgegeven.

3.3.3.3 Achterstandenbeleid (nieuw)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, het vormgeven van een nieuw onderwijsachterstandenbeleid voor het voortgezet onderwijs, het «leerplusarrangement», ligt op koers. In verband met de overgang op kalenderjaarbekostiging is de planning dit leerplusarrangement niet per 1 augustus 2006 maar per 1 januari 2007 in werking te laten treden.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Er zijn alternatieven verkend voor het onderwijsachterstanden-beleid. Er is gekozen voor de systematiek van het leerplusarrangement in plaats van de huidige cumi-vo-regeling.

Er is onderzoek uitgevoerd om een indicator voor bekostiging vast te stellen (oplevering begin 2005).

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Uitwerkingsbrief toekomstig onderwijsachterstandenbeleid (9 juli 2004).

• Brief over uitwerking motie Verhagen naar TK (22 oktober 2004).

• Brief beantwoording vragen uit AO 27/10/2004 over onderwijsachterstanden naar TK (29 oktober 2004).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Onderzoeksactiviteiten hebben circa € 40 000 gekost.

3.3.3.4 Dyslexie (amendement rijksbegroting 2004 nummer 32)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

In 2004/2005 wordt het masterplan dyslexie uitgevoerd met als doel leerlingen met dyslexie snel en goed te begeleiden in de klas.

Uitvoering van het masterplan zorgt ook voor afstemming tussen alle partijen die met dyslexie te maken hebben. Eind 2005/begin 2006 is er meer bekend over het bereikte doel.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

In 2004 is opdracht gegeven aan KPC-Groep, het Expertisecentrum Nederlands en de Stuurgroep wsns+ om in samenwerking met vele deskundigen op het gebied van dyslexie een integraal plan van aanpak op te stellen. Dit is het masterplan dyslexie, dat in 2004/2005 wordt uitgevoerd.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Masterplan dyslexie

• Zesde voortgangsrapportage wsns

• Voortgangsnotitie masterplan dyslexie met knelpunten

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Ja, € 5 miljoen is door po en vo (ieder 50%) overgeboekt naar de uitvoerders van het masterplan.

4. BEROEPSONDERWIJS EN VOLWASSENENEDUCATIE

4.1 Algemene beleidsdoelstelling

De algemene beleidsdoelstelling voor het beroepsonderwijs en de educatie is alle deelnemers de kans te geven hun talenten zoveel mogelijk te ontwikkelen en hen te kwalificeren voor de beroepsuitoefening of een vervolgopleiding dan wel hen een basis te geven om op latere leeftijd weer te leren, sociaal redzaam te zijn en te participeren in de Nederlandse maatschappij door onder meer het goed beheersen van de Nederlandse taal. Alle hieronder vermelde activiteiten staan daarom in het teken van de realisatie van deze algemene beleidsdoelstelling.

4.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Bij de uitgaven is tussen de stand van de vastgestelde begroting 2004 en de feitelijke realisatie 2004 een (per saldo) verschil van € 10,6 miljoen.

Het verschil bij het middelbaar beroepsonderwijs vormt het saldo van enkele positieve en negatieve bijstellingen die bij suppletore begrotingswetten in de loop van 2004 zijn verwerkt. Bij de positieve bijstellingen gaat het met name om:

• bijstellingen uit aanvullende posten (waaronder loonbijstelling) van € 32,5 miljoen;

• een overboeking van artikel 10 voor Kennisnet van € 8,4 miljoen;

• een overboeking van hoger onderwijs voor kennisverspreiding mkb van € 4,0 miljoen.

Bij de negatieve bijstellingen gaat het met name om:

• een afboeking van de ESF-middelen van € 27,2 miljoen; dit is een technische mutatie in verband met de wijziging van de systematiek voor ESF/VSV. OCW financiert niet langer voor uit eigen middelen, maar betaalt de ontvangsten door op het moment dat die uit Brussel worden ontvangen. Om die reden is hetzelfde bedrag ook bij de ontvangsten afgeboekt (desaldering);

• een neerwaartse bijstelling van € 15,5 miljoen in verband met achterblijvende deelnemersontwikkeling ten opzichte van eerdere raming (zie tabel 4.2). Het betreft een bijstelling op het deelnemersafhankelijke budget.

Het verschil bij educatie en inburgering wordt voornamelijk veroorzaakt door een overboeking van knelpunten arbeidsmarkt van € 6,2 miljoen.

Het verschil tussen begin- en eindstand bij het budget specifieke stimulering wordt vooral veroorzaakt door verschillende budgetoverboekingen naar andere onderdelen binnen beleidsartikel 4 (circa € 3,8 miljoen) , door enkele overboekingen naar beleidsartikel 6 (hoger onderwijs) tezamen circa € 2,5 miljoen voor onder meer het oplossen van de problematiek bij de Stichting Weten door de kosten van een Marinesi-mulator. Een onderuitputting van circa € 2,5 miljoen wordt veroorzaakt door het uitstellen en/of niet doorgaan van enkele projecten.

Op de ontvangsten is het oorspronkelijke begrotingsbedrag aan ESF-middelen ter grootte van € 27,2 miljoen afgeboekt (zie toelichting hiervoor). Daarnaast zijn op dit artikel voor een bedrag van € 7,1 miljoen afrekeningen uit oude jaren ontvangen, die niet op de begroting geraamd worden.

4.3 Het stelsel: de staat van de bve-sector

Hieronder volgen enkele kerncijfers betreffende de staat van de sector bve. Voor meer kerncijfers over de sector verwijs ik naar de publicatie «Kerncijfers 2000–2004».

Bron: Referentieraming 2003 en Referentietelling 2004.

Toelichting

In de realisatie is een forse daling van de beroepsbegeleidende leerweg (bbl) en beroepsopleidende leerweg in deeltijd (bol-deeltijd) waar te nemen. De belangrijkste oorzaken van deze daling zijn:

• de instroom vanuit het voortgezet onderwijs is afgenomen doordat deze scholen met ingang van dit schooljaar de mogelijkheid hebben gekregen om mbo-opleidingen op niveau 1 te verzorgen;

• de instellingen bij minder gunstige conjunctuur minder risico nemen bij het inschrijven van bbl-deelnemers. Bbl-deelnemers die op 31 december nog geen beroepspraktijkvormingsplaats hebben, komen immers niet voor bekostiging in aanmerking. Het gevolg hiervan is een grotere instroom in de bol-voltijd;

• door de minder gunstige conjunctuur neemt ook de instroom in de bol-deeltijd van met name deelnemers uit het bedrijfsleven af.

Bron: Referentietelling 2004.

Toelichting

Ten opzichte van de vastgestelde begroting is een stijging van het aantal deelnemers educatie zichtbaar. Dit hangt samen met de aanzuigende werking die uitgaat van de voorgenomen wijzigingen in educatie en inburgering.

Bron: Referentietelling 2004 en Referentieraming 2005.

Toelichting

In tabel 4.4 is het percentage gediplomeerden in de uitstroom zichtbaar. Met name in de deeltijd-bol ligt het percentage laag. Hier doet zich het verschijnsel voor dat het om deelnemers gaat die vaak al werk hebben en/of zich inschrijven voor een bepaald vak. Overigens zijn niet alle ongediplomeerden per definitie voortijdig schoolverlaters. Een deel van hen heeft al eerder in het mbo een diploma gehaald.

4.4 Realisatie operationele doelstellingen

Hieronder wordt ten aanzien van de operationele doelstellingen in de begroting 2004 toegelicht in welke mate de doelstellingen in 2004 zijn gerealiseerd, welke activiteiten daarvoor zijn uitgevoerd en welke kosten daarvoor zijn gemaakt.

4.4.1 Toerusting

De overheid heeft de verantwoordelijkheid het stelsel deugdelijk toe te rusten. Hiermee creëert de overheid de voorwaarden en condities voor innovatief beroepsonderwijs, waardoor de instellingen in staat worden gesteld om te voldoen aan de toegankelijkheids-, kwaliteits- en doelmatigheidseisen.

4.4.1.1 Arbeidsmarktbeleid bve-sector

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het doel om met aanvullende maatregelen voldoende kwalitatief personeel aan te trekken en circa 400 nieuwe instromers te realiseren is gehaald. Er zijn 440 trajecten aangevraagd voor een tegemoeTweede Kameroming in de scholingskosten van een pedagogisch didactische cursus bve en 48 aanvragen voor scholingstrajecten voor een onderwijsfunctie in de economisch of technische opleiding.

Van de beoogde 165 geslaagde matches is een derde gerealiseerd. In de bve-sector is minder gebruik gemaakt van de matchingsvoorziening. De instellingen gebruiken hun eigen relatienetwerk met bedrijven voor het aantrekken van personeel.

Meer dan een derde van de instellingen hanteert wel het instrument van beloningsdifferentiatie, maar het ontbreekt in veel gevallen nog aan het hanteren van eenduidige criteria op instellingsniveau. Bij het personeel is veelal nog onvoldoende transparant welk beleid wordt gevoerd.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De subsidieregeling duale opleidingstrajecten voor onderwijsfuncties in de bve-sector is in 2004 voortgezet. Aan de 47 instellingen die een aanvraag hebben ingediend is een tegemoeTweede Kameroming in de kosten toegekend voor ruim 950 opleidingstrajecten. Met deze regeling wordt bevorderd dat de instellingen voor nieuwe instroom zich op een bredere doelgroep richt die zich al werkend via een duaal opleidingstraject kwalificeert voor de functie.

De ontwikkeling en invoering van het integraal personeelsbeleid op basis van het door de Bve Raad ingediende sectorale plan van aanpak is afgerond. Dit jaar is aan de instellingen, behorende tot de vierde en laatste tranche van instellingen, een extra budget toegekend voor de invoering. Daarnaast is het resterende budget toegevoegd aan de rijksvergoeding voor de verdere ontwikkeling van het personeelsbeleid op instellingsniveau. De resultaten van de monitor integraal personeelsbeleid zijn in het voorjaar 2005 beschikbaar.

Een verdere versterking van het integraal personeelsbeleid is noodzakelijk vanwege de ontwikkelingen binnen het bve-onderwijs. De invoering van de op competenties gerichte kwalificatiestructuur vereist een daarop aangepaste pedagogisch didactische benadering voor het beroepsonderwijs. Een vervolg plan van aanpak wordt door de sector voorbereid voor de volgende fase van implementatie en nieuwe ontwikkeling ter versterking van het integraal personeelsbeleid in de bve-sector.

Het Arboservicepunt bve verzamelt de ziekteverzuimgegevens en ondersteunt instellingen bij het ontwikkelen van een verzuimbeleid. Om uitstroom van personeel te voorkomen is een adequate verzuimbegeleiding van belang en wordt naar een vermindering van het ziekteverzuim gestreefd. Uit de kwartalenmetingen blijkt dat de dalende tendens van het ziekteverzuim in 2003 (6.24%) wordt voortgezet in 2004. De definitieve cijfers komen in het voorjaar 2005 beschikbaar.

Het budget voor de vraagfinanciering van didactische cursus bve en middelen voor de begeleiding van personeel dat zich (duaal)schoolt is toegevoegd aan de lumpsumbijdrage.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Het budget (€ 13,9 miljoen) is besteed aan de invoering van het integraal personeelsbeleid bij de instellingen en de uitvoering van duale opleidingstrajecten

4.4.1.2 Informatie en communicatietechnologie

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het ict-beleid is gericht op het bevorderen van het gebruik van ict in het onderwijs met als doel het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs en een goede aansluiting van het onderwijs op de maatschappij en de werkomgeving. Door de inmiddels brede beschikbaarheid van hardware en (breedband)verbindingen in de bve-sector die intensief door het management, docenten en leerlingen worden benut, kan worden gesteld dat het doel is bereikt.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• De ict-middelen zijn via de lumpsum aan de instellingen beschikbaar gesteld.

• Een bijdrage is geleverd aan de basissubsidie voor Kennisnet.

• De verkenning naar de mogelijkheden van een educatieve contentketen is gesubsidieerd.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

De jaarlijkse Ict-onderwijsmonitor (gekoppeld aan de voortgangsrapportage grote projecten). Zie verder de toelichting bij beleidsartikel 10.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In 2004 bedroeg het ict-budget voor de instellingen in het beroepsonderwijs € 21,5 miljoen. Voor educatie is een budget van € 2,7 miljoen beschikbaar gesteld. Daarnaast is € 8,4 miljoen toegevoegd aan de lumpsum voor de realisatie van internetvoorzieningen. Kennisnet heeft een bijdrage van € 1,7 miljoen ontvangen.

4.4.1.3 Internationaal

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Een verantwoording van het beleid rond internationale thema's is opgenomen in de overzichtsconstructie internationaal beleid. Voor bve gaat het om de thema's:

• bevordering van mobiliteit;

• institutionele subsidies Nederland.

Vanwege het EU-voorzitterschap is in december 2004 samen met de Europese Commissie de (ministers)conferentie over het middelbaar beroepsonderwijs georganiseerd. Deze conferentie heeft geleid tot het Communiqué van Maastricht over de toekomst van het beroepsonderwijs in Europa.

4.4.2 Kwaliteit

Het onderwijs in de bve-sector moet van een dusdanige kwaliteit zijn dat de Inspectie het oordeel voldoende kan geven. De mbo-deelnemer moet goed zijn voorbereid op deelname aan de arbeidsmarkt of doorstroom naar een andere opleiding. De educatie moet een bijdrage leveren aan de maatschappelijke integratie van volwassenen die in een achterstandssituatie verkeren.

4.4.2.1 Innovatiearrangement beroepskolom

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De subsidieregeling innovatiearrangement 2004 geeft invulling aan het doel om regionale en/of sectorale innovatieve projecten van onderop in de beroepskolom (vmbo, mbo en hbo) te stimuleren binnen een aantal thema's.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

In 2004 is het innovatiearrangement opnieuw vormgegeven via een subsidieregeling. Op basis van de ervaringen met het innovatiearrangement 2003 is de subsidieregeling innovatiearrangement 2004 zodanig ingericht dat een effectievere toepassing van innovatie wordt bewerkstelligd. De uitvoering van het innovatiearrangement in 2004 (beoordeling van projectaanvragen en subsidieverlening) is verzorgd door Het Platform Beroepsonderwijs (in samenwerking met de sociale partners).

Naast de subsidieregeling innovatiearrangement bestaat een tweetal andere initiatieven om innovatie te bevorderen, namelijk de Silo-en KeBB-subsidieregelingen. Beide subsidieregelingen zijn in 2004 afgelopen. De werkgroep «dynamisering beroepsonderwijs» biedt in zijn eindrapport «Beroepswijs beroepsonderwijs» een goede aanzet voor de manier waarop innovatie op een andere en betere wijze binnen het beroepsonderwijs kan worden ingebed. In 2005 zal het kabinet aan de Tweede Kamer een beleidsreactie op genoemd rapport verstrekken. In deze reactie wordt ook ingegaan op de toekomst van de subsidieregelingen Silo, KeBB en het innovatiearrangement.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Voor het innovatiearrangement 2004 was een budget beschikbaar van circa € 10 miljoen. Het Platform Beroepsonderwijs besteedt de subsidie uiterlijk in 2005 en verantwoord over de totaal ontvangen subsidie aan OCW in de jaarrekening die op dat jaar betrekking heeft.

4.4.2.2 Kennisverspreiding MKB

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De beleidsdoelstelling beoogt het verbeteren van de kennisverspreiding en toepassing tussen het middelbaar beroepsonderwijs en het MKB. Vanaf 2006 zullen de onderwijsinstellingen en kenniscentra worden gefaciliteerd om, in samenwerking met bedrijven en het MKB, actief aan kennisverspreiding te gaan doen.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De aanvankelijke aanpak (zie begroting 2004, blz. 135/136) is losgelaten. Daarvoor in de plaats is een stimuleringssubsidie aan de Stichting Innovatie Alliantie (SIA) verstrekt. SIA verleent hiermee financiële steun aan samenwerkingsprojecten op het gebied van kennisuitwisseling tussen roc's en midden- en kleinbedrijf. Met de subsidiebeschikking aan het SIA (van 10 december 2004) wordt aangesloten bij de regeling van het hoger onderwijs genaamd: Regionale actie en aandacht voor kennisinnovatie (Raak).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In de vorm van een stimuleringssubsidie is € 2 miljoen gerealiseerd.

4.4.2.3 Bevorderen ondernemerschap

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Mede vanwege de omvang van de werkloosheid staat het stimuleren van ondernemerschap momenteel hoog op de politieke agenda. Jongeren worden tijdens hun opleiding in contact gebracht met het ondernemerschap en ook na het behalen van het diploma door onderwijsinstelling begeleid met het starten van een onderneming.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Het plan van aanpak ondernemerschap met de OCW prioriteiten is uitgewerkt (gereed september 2004).

• In samenwerking met het ministerie van Economische Zaken is een actieprogramma «onderwijs en ondernemerschap» opgesteld en aan de Tweede Kamer gezonden.

• Het vooronderzoek is gestart naar indicatoren over ondernemerschap in het onderwijs. Resultaten volgen in de loop van 2005.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Actieprogramma «onderwijs en ondernemerschap» is op 5 juli 2004 naar de Tweede Kamer gestuurd (TK 2004, 29 200 XIII, nr. 54).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

De kosten van het vooronderzoek indicatoren bedroegen € 11 300.

4.4.2.4 Implementatie vernieuwde kwalificatiestructuur

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

In 2004 zijn nieuwe competentiegerichte proeftuinopleidingen van start gegaan, die zijn gebaseerd op competentiegerichte kwalificatieprofielen. Met de ontwikkeling van de nieuwe kwalificatiestructuur en de daarop gebaseerde nieuwe opleidingen en examens wordt een betere aansluiting bereikt op de arbeidsmarkt, de maatschappij en op wijzigingen in de samenstelling van de doelgroep die onderwijs vraagt.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• De stuurgroep Kwalificatiestructuur heeft een voorstel gedaan voor een nieuwe op competenties gerichte kwalificatiestructuur.

• De stuurgroep heeft eveneens een voorstel gedaan voor de start van zogenoemde proeftuinen in 2004–2005.

• De «Regeling proeftuinen» is uitgebracht, waardoor in het schooljaar 2004–2005 met proeftuinopleidingen kon worden gestart.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Brief over de experimenteerruimte mbo, op 13 augustus 2004 (TK 2003–2004, 27 451, nr. 34).

• Een wetswijziging is op 26 november 2004 voorgelegd aan de Tweede Kamer om experimenten voor het schooljaar 2005–2006 mogelijk te maken (TK 2004–2005, 29 880, nrs. 1 t/m 5).

• De beleidsreactie (op hoofdlijnen) op het voorstel van de stuurgroep is op 21 december 2004 aan de Tweede Kamer gestuurd (TK 2004–2005, 24 578, nr. 68, herdruk). In de tweede helft van 2005 volgt een aanvullende beleidsreactie waarin wordt ingegaan op een aantal specifieke onderdelen van het voorstel van de stuurgroep).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In 2004 is het beschikbare budget van € 2 miljoen volledig uitgegeven aan procesmanagement herontwerp kwalificatiestructuur (€ 1,2 miljoen), procesmanagement herontwerp mbo (€ 0,4 miljoen), proeftuinen (€ 0,4 miljoen).

4.4.2.5 Examinering mbo

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Een nieuwe examensystematiek mbo is gerealiseerd.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Het wetsvoorstel voor de nieuwe examensystematiek is op 1 augustus 2004 in werking getreden.

• Het KCE (Kwaliteitscentrum examens mbo) heeft standaarden ontwikkeld voor de examenkwaliteit (incl. normering 2004/2005).

• Het KCE heeft een stimuleringsmodel ontwikkeld als handreiking voor de instellingen.

• Tijdens het overgangsjaar 2003/2004 hebben alle partijen – vooruitlopend op de inwerkingtreding van de wetswijziging – ervaring op kunnen doen met de nieuwe systematiek.

• In het rapport van bevindingen 2003–2004 doet het KCE verslag over de examenkwaliteit van beroepsopleidingen die door instellingen in het overgangsjaar 2003–2004 op vrijwillige basis onder externe controle van het KCE zijn gebracht. De bevindingen geven aan dat de examenkwaliteit in 2003–2004 nog niet overal op orde is. Het KCE geeft aan dat er veel inspanning van de sector nodig is maar dat er hard gewerkt wordt aan de verbetering van de examenkwaliteit. In het overgangsjaar heeft het KCE nog geen eindoordeel over examens gegeven en geen verklaringen uitgereikt;

• Vanaf de inwerkingtreding van de nieuwe examensystematiek per 1 augustus 2004 worden er eindoordelen gegeven en verklaringen uitgereikt. Het eerste examenverslag van het KCE wordt in november 2005 uitgebracht met de beoordeling van de kwaliteit van de examens 2004–2005.

• Op basis van de ervaringen kan eventueel het ambitieniveau van het KCE wat betreft de werkwijze worden bijgesteld.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• De beleidsreactie op het Examenverslag 2003 van 27 januari 2004 (TK 2003–2004, 27 451, nr. 31).

• Stukken met betrekking tot de wetswijziging betreffende de nieuwe examensystematiek (TK 2003–2004, 29 205, nrs. 1 t/m 6).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In 2004 is het beschikbare budget € 11,3 miljoen volledig uitgegeven (financiering KCE en een financiële impuls voor de instellingen).

4.4.2.6 Verbetering kwaliteit beroepspraktijkvorming

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Door de inspanningen van de contactgroep «werkend leren» hebben zowel instellingen en kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven als hun vertegenwoordigers Bve Raad en Colo, de kwaliteit van de beroepspraktijkvorming (bpv) steeds beter op het netvlies staan.

De kenniscentra hebben een inspanningsverplichting om te zorgen voor voldoende praktijkplaatsen.

In 2004 is als gevolg van het «amendement Lambrechts» (TK 2003–2004, 29 200 VIII, nr. 26) extra budget beschikbaar gekomen om te voorzien in extra stageplaatsen dan wel simulatieplaatsen.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Met de kenniscentra zijn afspraken gemaakt over het, naar analogie van onderwijsinstellingen, onder inspectietoezicht brengen van de bpv-taak.

• Het waarderingskader dat de inspectie hanteert bij het toezicht op de onderwijsinstellingen, is uitgebreid met indicatoren die de kwaliteit van de bpv-plaats kunnen meten.

• Het procesmanagement herontwerp kwalificatiestructuur/mbo heeft de opdracht gekregen om, in overeenstemming met Colo en Bve Raad, een activiteitenplan op te stellen voor het vergroten van het aantal en het verbeteren van de kwaliteit van bpv plaatsen en simulatieplaatsen.

• De kenniscentra bezien de mogelijkheid of de erkenningsprocedure kan worden vereenvoudigd, waardoor het voor bedrijven eenvoudiger en aantrekkelijker wordt zich als leerbedrijf aan te melden.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In 2004 is het beschikbare budget van € 2,0 miljoen volledig uitgegeven (subsidie aan het procesmanagement herontwerp).

4.4.3 Toegankelijkheid

Alle deelnemers aan het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie moeten in de gelegenheid worden gesteld onderwijs te volgen via de leerweg en het niveau die het best bij hen passen. De hoofdrichting binnen deze doel-stelling is te typeren als een ontwikkeling naar instellingen van leven lang leren.

4.4.3.1 Begeleiding jongeren zonder startkwalificatie

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De onderwijsparticipatie van jongeren gericht op het behalen van een startkwalificatie neemt toe. Het aantal jongeren van 18–24 jaar zonder startkwalificatie is in 2003 constant gebleven (202000 ofwel 15% van het aantal inwoners van 18–24 jaar), maar het aantal in 2003 nieuw gemelde en geregistreerde voortijdige schoolverlaters is voor het eerst met bijna 10% gedaald (van 71 508 in 2002 naar 63 849). Het aantal herplaatste voortijdige schoolverlaters bedroeg in 2003: 20 361. Dit blijkt uit de Voortgangsrapportage voortijdig schoolverlaten, die op 25 november 2004 aan de Tweede Kamer is gezonden. Als de trendbreuk blijvend is, vermindert op termijn de omvang van het cohort 18–24-jarigen zonder startkwalificatie. Het doel van Lissabon (2000) – een reductie met 50% in 2010 – komt dan dichterbij. Ook voor het behalen van de nationale doelstelling om het aantal voortijdige schoolverlaters ten opzichte van 2002 te verminderen met 30% (=21 000) in 2006 en met 50% (=35 000) in 2010, zijn de uitkomsten van de laatste RMC-analyse gunstig. Het is echter duidelijk dat er nog veel moet gebeuren.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De RMC-wet is in 2003 geëvalueerd. In overeenstemming met andere betrokken bewindslieden is het rapport «Werk in uitvoering» met een beleidsreactie in 2004 aan de beide Kamers der Staten-Generaal gezonden.

De maatregelen die in de begroting 2004 zijn genoemd, zijn in uitvoering genomen. In de Voortgangsrapportage voortijdig schoolverlaten is hiervan een overzicht gegeven, dat vanzelfsprekend ook de nodige actualiseringen bevat. Het gaat onder meer om:

• een brede aanpak in het kader van de operatie Jong, waarbij samenhang wordt gebracht in de aanval op de uitval en maatregelen om de oplopende jeugdwerkloosheid tegen te gaan (vooral door toedoen van de door OCW en SZW gezamenlijk ingestelde Taskforce Jeugdwerkloosheid die als voornaamste opdracht heeft meer leerwerkplekken te realiseren);

• een verzoek aan de bve-instellingen om prestaties zichtbaar te maken, onder meer op hun ambities met betrekking tot voortijdig schoolverlaten;

• de geleidelijke verhoging van middelen voor voorbereidende en ondersteunende activiteiten (bestemd om risicojongeren binnen boord te houden) tot een extra bedrag van € 12,5 miljoen structureel per 2007;

• beschikbaarstelling van extra middelen bestemd voor trajectbegeleiding/herplaatsing van voortijdige schoolverlaters door de «regionale meld- en coördinatiefuncties voortijdig schoolverlaten» op basis van verbeterplannen (in overleg met de Taskforce Jeugdwerkloosheid);

• beleid om (de organisatie van) het onderwijsaanbod te verbeteren, zoals een goede overgang van vmbo naar mbo, brede assistentenopleidingen en een meer competentiegerichte kwalificatiestructuur in de bve-sector.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• «Werk in uitvoering: de evaluatie van de RMC-wet in 2003». Rapport en beleidsreactie (TK 2004–2005, 26 695, nr. 15).

• Voortgangsrapportage voortijdig schoolverlaten; uitkomsten RMC-analyse 2003 (TK 2004–2005, 26 695, nr. 16).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In 2004 is het beschikbare budget van € 2,0 miljoen volledig uitgegeven.

4.4.3.2 Leven lang leren

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Hoofddoelstelling voor 2004 was het bestaande beleid rond leven lang leren verder te versterken en waar nodig dit beleid nieuw leven in te blazen.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• In januari 2004 is opdracht gegeven aan de Stichting Nederland Kennisland om creatieve en inspirerende ideeën op te sporen en dit in een aansprekende vorm te publiceren (boekje «kennis als water», opgeleverd in juni 2004). Het boekje dient als inspiratiebron voor nieuwe acties en beleid rond leven lang leren.

• Het kabinet heeft een «actieplan leven lang leren» opgesteld en aan de Tweede Kamer gezonden. Naast het doorzetten van lopende activiteiten zoals de Taskforce Jeugdwerkloosheid en het «meerjarenplan alfabetisering» wordt met het actieplan een extra impuls gegeven aan «leven lang leren». In het actieplan worden acties en maatregelen aangekondigd die zich richten op:

1. het verbeteren van de randvoorwaarden voor leren van het individu;

2. maatwerk voor specifieke doelgroepen;

3. financieel ondersteunen en opschalen van maatschappelijke, met name lokale en regionale, initiatieven.

• Het kabinet werkt binnen de kaders van het actieplan samen met betrokken onderwijskoepels ideeën uit voor een grotere rol van onderwijsinstellingen bij het scholen van werkenden en werkzoekenden. In het actieplan zijn op dit punt concrete streefdoelen geformuleerd.

• De «week van het leren» is gepositioneerd binnen «leven lang leren». De evaluatie van de «week van het leren» is in 2004 afgerond

• In 2004 is een subsidie aan het Expertisecentrum ETV.nl toegekend.

• Besluit tot voortzetting in 2005 van het Kenniscentrum EVC is genomen.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Het actieplan «leven lang leren» is op 19 november 2004 naar de Tweede Kamer gezonden (TK 2004–2005, 27 406, nr. 32).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In 2004 is het beschikbare budget van € 1,1 miljoen uitgegeven aan leven lang leren (week van het leren € 0,2 miljoen, Kenniscentrum EVC € 0,3 miljoen, Expertisecentrum ETV € 0,5 miljoen, publicatie «kennis als water» € 0,1 miljoen).

4.4.3.3 Alfabetisering autochtonen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Eind mei 2004 is het «meerjarenplan alfabetisering 2003–2006» herzien. Daarbij is de doelstelling gewijzigd. Het streven is in deze kabinetsperiode zo mogelijk 5% van de doelgroep (12 500 mensen) te bereiken met het cursusaanbod. Daarom zijn extra maatregelen getroffen die ervoor moeten zorgen dat de campagne die in september 2002 is ingezet, blijvende resultaten oplevert. Het gaat om het stimuleren van regionale en lokale initiatieven, maatwerk voor specifieke groepen en het betrekken van andere actoren, vooral uit het bedrijfsleven.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Op grond van het herziene meerjarenplan, is in 2004 de Stichting Lezen en Schrijven aangewezen als tweede opdrachtnemer van OCW (naast het Centrum voor Innovatie van Opleidingen (Cinop). De Stichting Lezen en Schrijven richt zich vooral op publicitaire aspecten en het bedrijfsleven;

• Het symposium «kenniseconomie en laaggeletterdheid» is gehouden met o.a. deelname vanuit het bedrijfsleven en de sector sociale zekerheid. Tijdens dit symposium zijn nationale aanmoedigingsprijzen uitgereikt aan de Stichting Nedwerk, die de landelijke bellijn onderhoudt, en regionale of lokale initiatieven;

• Mede namens de staatssecretaris van OCW heeft de minister van SZW drie koepels van uitvoeringsorganisaties in de sociale zekerheid aangeschreven over hun mogelijke bijdrage aan het terugdringen van analfabetisme en laaggeletterdheid. Dit heeft o.a. geresulteerd in een plan van aanpak van de Centra voor Werk en Inkomen (CWI), dat nog nader wordt uitgewerkt.

• In goede afstemming met OCW is ten slotte in september een campagne van SIRE van start gegaan «Wie dit niet kan lezen is niet gek».

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In 2004 is in totaal € 0,4 miljoen uitgegeven aan alfabetisering autochtonen (actieplan alfabetisering autochtone Nederlander, € 0,2 miljoen, subsidie Stichting Lezen en Schrijven € 0,2 miljoen). Daarnaast worden ook kosten gemaakt voor alfabetisering in het kader van de reguliere educatiebekostiging.

4.4.3.4 Doorlopende leerwegen vmbo-mbo-hbo

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Vanaf 2001 wordt geïnvesteerd in het versterken van de doorlopende leerwegen vmbo-mbo-hbo. De inspanningen zijn in belangrijke mate gericht op kwalificatiewinst: meer leerlingen met een diploma op mbo-niveau (minimaal startkwalificatie; bij voorkeur mbo 3 of 4) of hbo-niveau. Welke activiteiten hiervoor in 2004 zijn uitgevoerd leest u in de overzichtsconstructie beroepsonderwijs.

4.4.4 Doelmatigheid

Richtinggevend is de ontwikkeling naar netwerksturing en governance (rekenschap). In 2004 is ingezet op een koers richting:

• versterken van het responsief en innovatief vermogen van spelers in het bve-stelsel;

• terugdringen van administratieve lastendruk en verdergaande deregulering;

• verbetering van het landelijk image beroepsonderwijs;

• stimuleren van het publiek ondernemerschap.

4.4.4.1 Deregulering in de bve-sector

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Eind 2006 moeten de administratieve lasten voor bedrijven en burgers met 25% zijn gereduceerd en vervolgens eind 2007 voor de instellingen, eveneens met 25%.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Om het bovenstaande te bereiken zijn in 2004 nulmetingen uitgevoerd ten aanzien van alle drie de categorieën. Voor de administratieve lasten voor bedrijven en burgers zijn in de nulmetingen reductievoorstellen opgenomen; voor de instellingen is in Koers BVE een dereguleringsagenda opgenomen. Deze wordt in overleg met de Bve Raad aangevuld.

• De voor de reductie van de «administratieve lasten instellingen» benodigde wetgeving komt in 2005 tot stand.

• De reductie van de «administratieve lasten voor burgers en bedrijven» kan via een wijziging van de uitvoeringspraktijk van IBG/CFI respectievelijk KBB's worden bereikt.

Het bovenstaande geschiedt in overleg met de betrokken veldpartijen.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Voor deze activiteit is in 2004 een bedrag van circa € 18 000 uitgegeven. In de begroting 2004 was hiervoor geen budget geraamd.

4.4.4.2 Rekenschap

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het doel van het project «Rekenschap bve» is de rechtmatige verkrijging en besteding van publieke middelen door instellingen te verbeteren. In 2004 dient daartoe een werkend atc-stelsel (accountability, toezicht en control) te zijn.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Het rapport «Ruimte voor rekenschap» (december 2002) heeft inzicht gegeven in hoe de instellingen omgaan met bekostigingsregels. Deze resultaten vormen de basis waarop in het vervolgtraject – de commissie Schutte – onderzocht is in welke mate en welke instellingen zich schuldig hebben gemaakt aan misbruik en oneigenlijk gebruik. Omdat niet elke instelling in het zelfreinigend onderzoek volledige en juiste informatie heeft verstrekt, waren alle instellingen onderwerp van verder onderzoek. Begin 2004 is het vervolgonderzoek afgerond. Ultimo 2004 zijn er voor de meeste instellingen op basis van het vervolgonderzoek beschikkingen opgesteld en verstuurd. Voor een enkele instelling vinden nog activiteiten plaats om de beschikking vast te stellen.

• De notitie «Helderheid in de bekostiging van het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie» is in 2004 geactualiseerd en aangevuld. De herziene notitie is medio september 2004 aan de instellingen (en de kenniscentra) verstuurd en is daardoor van toepassing vanaf het schooljaar 2004/2005. Aanleiding voor de notitie vormen de manieren waarop tot nu toe werd omgegaan met de ruimte in de bekostigingsregels.

• Een concrete actie vormt de wijziging van de WEB (Staatsblad nr. 177 van 13 april 2004), ook wel bekend als het wetsvoorstel «korte klap» (TK 2003–2004, 28 817, nr. 9). Daarin zijn aanscherpingen geregeld van de bekostigingsvoorschriften in het beroepsonderwijs en hoger onderwijs om onbedoelde toepassing van die regels tegen te gaan. De wet is op 1 augustus 2004 in werking getreden. Verder heeft de Tweede Kamer medio november 2004 een wetsvoorstel aangenomen dat beoogt de decentralisatie van de cursusgelden te regelen. Thans worden voorbereidingen getroffen voor de in dit kader noodzakelijke wijzigingen van het Uitvoeringsbesluit les- en cursusgeldwet 2000 en het UWEB.

• In de 2e helft van 2004 is gestart met de evaluatie van de mbo-bekostiging. De resultaten hiervan komen beschikbaar in de 1e helft van 2005.

4.4.4.3 Kwaliteitszorg en meervoudig publieke verantwoording

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Doel is in 2006 te komen tot een voldoende systematische en continue verbetering en borging van de kwaliteit en een adequate meervoudige publieke verantwoording.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• In 2004 heeft de rijksoverheid de ontwikkeling van de kwaliteitszorg en de meervoudige publieke verantwoording door de instellingen vooral gestimuleerd door het introduceren van nieuwe bestuurlijke verhoudingen. Kern van deze vernieuwing is dat horizontalisering en regionalisering een impuls krijgen door het transparant maken van de regionale ambities, zoals verwoord in Koers BVE (gepubliceerd op 15 juni 2004).

• De meervoudige publieke verantwoording krijgt vooral vorm doordat de instellingen worden gevraagd naar regionale ambities, dus van de regionale partners gezamenlijk. Dit vraagt om horizontale samenwerking en afspraken bij het formuleren en realiseren van de ambities. De bve-instellingen hebben eind december 2004 een brief ontvangen, waarin zij worden uitgenodigd tot het transparant maken van de regionale ambities.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Koers BVE, 15 juni 2004 (TK 2003–2004, 27 451, nr. 33).

4.4.4.4 Positie deelnemer

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De positie van de deelnemers op de instellingen in de bve-sector dient te worden versterkt. Met uitzondering van de wettelijke verankering van de versterking medezeggenschap deelnemers is dit doel gerealiseerd. Het wetsvoorstel modernisering medezeggenschap bve is aangehouden.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• De JOB en het Combo hebben subsidie ontvangen om hun reguliere activiteiten uit te voeren, ook zijn middelen ter beschikking gesteld voor ODIN3 (kwaliteitsonderzoek onder deelnemers).

• Deelnemersinformatie is beschikbaar. Onderzoek is uitgevoerd naar noodzaak en vorm studiegids. Een onderzoek over de deelnemer, de bve-deelnemersmonitor 2003–2004, is uitgekomen.

• De belanghebbende veldorganisaties JOB, Bve Raad, Platform medezeggenschap bve) hebben – binnen de huidige wet eind 2004 een convenant afgesloten om de medezeggenschapspositie van de deelnemer te versterken.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

In Koers BVE (TK 2003–2004, 27 451, nr. 33) is uitgebreid ingegaan op de versterking van de positie van de deelnemer.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In 2004 is voor deze activiteit een bedrag van € 0,8 miljoen uitgegeven:

• National Resource Center Vocational Guidance € 50 000;

• telefonische publieksvoorlichting € 170 000;

• onderzoek succesfactoren LOB vmbo-mbo € 80 000,-;

• ontwikkeling nieuw cursusmateriaal medezeggenschap € 40 000;

• werving deelnemers voor deelnemersraden € 0,1 miljoen;

• ondersteuning deelnemers (w.o. JOB/Combo) € 0,3 miljoen.

4.4.4.5 Onderwijsprogrammering

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Doel van de onderwijsprogrammering is een voldoende en transparant onderwijsaanbod.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De Bve Raad heeft hiervoor in 2003 het model transparante onderwijsprogrammering ontwikkeld. Transparante onderwijsprogrammering zou in 2004–2005 worden geïmplementeerd bij een aantal instellingen. Het implementatietraject, zoals overeengekomen in het convenant onderwijsprogrammering, is echter verlengd.

Uit het Onderwijsverslag over 2002–2003 blijkt dat veel opleidingen net voldoen aan de norm van 850 uren instellingstijd verzorgd onderwijs. Wel gaan opleidingen steeds vaker na hoe deelnemers de studielast ervaren en wordt de lesuitval steeds vaker teruggedrongen door goede interne oplossingen.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Koers BVE (TK 2003–2004, 27 451, nr. 33).

4.4.4.6 Afschaffen gedwongen winkelnering educatie

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Doel van afschaffing gedwongen winkelnering is de gemeenten in de gelegenheid te stellen om de educatie ook bij andere aanbieders dan de roc's af te nemen. Het betreft de educatiecursussen die gerelateerd zijn aan inburgering. In 2004 is geen beslissing genomen over het afschaffen van de gedwongen winkelnering bij inburgering nieuwkomers.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

In Koers BVE is gesteld dat een definitief besluit over het afschaffen van de gedwongen winkelnering voor educatie wordt genomen, nadat er ervaring is opgedaan bij inburgering voor nieuwkomers. De mogelijke effecten van de afschaffing gedwongen winkelnering voor de inburgering van nieuwkomers op de positie van de roc's is onderdeel van het transitietraject inburgering. De evaluatie van de wet vrijgeven cursusaanbod WIN vindt plaats drie jaar na inwerkingtreding van deze wet.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Brief 12 november 2004 (TK 2004–2005, 29 800 VIII, nr. 126), inzake verdeling oud-educatiemiddelen in 2005);

Brief 21 december 2004 (TK 2004–2005, 29 800 VIII, nr. 156), inzake de gevolgen inburgeringsbeleid voor roc's).

5. TECHNOCENTRA

5.1 Algemene beleidsdoelstelling

Doelstelling van de technocentra is een bijdrage te leveren aan het versterken van de kennisinfrastructuur binnen de technische sector. De technocentra leveren daarmee ook een bijdrage aan de doelstellingen van de regering op het vlak van de kenniseconomie en het halen van de afgesproken doelen van Lissabon.

5.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

In 2004 is € 8,7 miljoen besteed aan het project technocentra. Vrijgevallen middelen zijn voor een belangrijk deel herbestemd voor aanvullende speerpuntplannen. Deze worden met name in 2005 uitgevoerd. In 2004 is daardoor een bedrag van circa € 0,5 miljoen niet besteed.

De ontvangsten technocentra van € 17,3 miljoen betreffen de bijdragen voor zowel 2003 en 2004, die door het Fonds Economische Structuurversterking in 2004 zijn overgemaakt.

5.3 Realisatie operationele doelstellingen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het project technocentra kent een doorlooptijd tot en met 2010. In deze periode moeten de volgende doelen zijn bereikt:

• het versnellen van de circulatie, diffusie en toepassing van kennis tussen (technisch) beroepsonderwijs en bedrijfsleven;

• de gezamenlijke benutting van hoogwaardige apparatuur voor scholing en opleiding;

• een effectieve en efficiënte aansluiting van het technisch beroepsonderwijs op het bedrijfsleven.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Op basis van de nieuwe Kaderregeling technocentra hebben de technocentra hun basis- en speerpuntplannen ingediend. Deze plannen sluiten aan bij de hierboven genoemde doelen. Na beoordeling van de plannen hebben 14 technocentra voor de periode 2004–2005 subsidie ontvangen. Eén technocentrum heeft, na een negatief advies op het basisplan, geen subsidie ontvangen.

Rapportage en beoordeling van de resultaten vindt halverwege 2005 plaats, in het kader van de evaluatie met het oog op de subsidieperiode 2006–2007. In het jaarverslag 2005 worden de behaalde (tussen-)resultaten nader toegelicht.

In 2004 is een begin gemaakt met het heroverwegen van de subsidieregeling met het oog op de periode 2006 en verder. In dat verband heeft onder meer een gesprek plaatsgevonden met de sociale partners in het kader van de STAR. Dit proces wordt in 2005 afgerond. De belangrijkste thema's in deze heroverweging zijn de financiële verzelfstandiging en het versterken van de synergie met andere subsidieregelingen in het kader van het innovatiebeleid, waaronder ook bèta-techniek.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In 2004 is € 8,7 miljoen besteed aan het project technocentra. Vrijgevallen middelen zijn voor een belangrijk deel herbestemd voor aanvullende speerpuntplannen. Deze worden met name in 2005 uitgevoerd. In 2004 is daardoor een bedrag van circa € 0,5 miljoen niet besteed.

OVERZICHTSCONSTRUCTIE BEROEPSKOLOM

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Uit de monitor beroepskolom komt naar voren dat er op alle niveaus sprake is van een lichte kwalificatiewinst. Dat geldt zowel voor de doorstroom als voor de slaagkans .

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Een consistent innovatiebeleid

De impulsmiddelen zijn conform voornemen beschikbaar gesteld.

In vervolg op de ervaringen met het innovatiearrangement 2003 is in 2004 een herziene innovatieregeling opgesteld en gepubliceerd (september 2004). Op basis hiervan zijn 136 projectvoorstellen ingediend. Zie ook paragraaf 4.2.2.1.

Middelen zijn beschikbaar gesteld in het kader van de regelingen Silo en Kebb.

Werken met prestaties in de beroepskolom

In plaats van een prestatieakkoord over de beroepskolom is in Koers BVE gekozen voor «sturen op ambities». In december 2004 is een brief aan alle roc's en vakinstellingen gestuurd om de ambities op de Lissabondoelstellingen in kaart te brengen.

Ook aan de hogescholen en universiteiten is een brief gestuurd waarin gevraagd wordt een «letter of intent» op te stellen waarin instellingen hun ambities onder andere op dit punt kunnen formuleren. Verder hebben besprekingen plaatsgevonden met de HBO-raad om te komen tot een prestatieagenda waarin ook afspraken gemaakt gaan worden over de doorstroom van mbo naar hbo en een verbetering van het studierendement (zie ook paragraaf 6.4.3.1 bèta/techniek).

Meer ruimte voor maatwerk bij het realiseren van doorlopende leerwegen

De assistentroute is met ingang van het schooljaar 2004–2005 in het vmbo geïntroduceerd.

Er is een wetsvoorstel voorbereid om samenwerkingsconstructies tussen vmbo en mbo mogelijk te maken.

Er zijn in het kader van het herontwerp kwalificatiestructuur experimenten gestart met brede assistentopleidingen.

In december 2004 is een kaderbrief aan alle mbo instellingen gestuurd waarin de ruimte voor maatwerk en de geldende kaders nog eens zijn verduidelijkt.

In 2004 is het platform beroepsonderwijs gesubsidieerd.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Er is € 147,5 miljoen uitgegeven. Aan de oorspronkelijk beschikbare middelen zijn toegevoegd gelden voor onderwijsvernieuwing en innovatie vmbo (€ 5,7 miljoen) en middelen uit amendement 28 bij de begrotingsbehandeling 2004 (€ 5 miljoen).

De uitgaven voor het innovatiearrangement bedroegen € 10,9 miljoen. het verschil betreft een toevoeging vanuit sloa-gelden.

6 HOGER ONDERWIJS

6.1 Algemene beleidsdoelstelling

De algemene beleidsdoelstelling voor het hoger onderwijs is zorgdragen voor kwalitatief hoogwaardig, toegankelijk en doelmatig hoger onderwijs en onderzoek. Deze doelstelling geeft studenten kansen hun talenten te ontdekken, te ontwikkelen en te gebruiken, en te voorzien in hoger opgeleiden voor een duurzame kennissamenleving en om de innovatiekracht van de economie te versterken.

Het hoger onderwijs (ho) bestaat uit de afzonderlijke artikelen 6. Hoger beroepsonderwijs (hbo) en 7. Wetenschappelijk onderwijs (wo).

6.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* Exclusief de middelen impuls beroepskolom. Deze maken deel uit van het onderdeel toerusting (lumpsum). Zie voor verdere toelichting 6.4.3.1 Deltaplan bèta/techniek.

** In 2004 zijn de directies HBO en WO samengevoegd. De totale apparaatskosten voor de nieuwe directie HO zijn verantwoord op begrotingsartikel 6. De middelen voor (beleidsgericht) onderzoek voor het gehele hoger onderwijs maken deel uit van de programma-uitgaven van begrotingsartikel 7.

Toelichting

De uitgaven (€ 1,7 miljard) betreffen hoofdzakelijk de rijksbijdrage die voor 2004 aan de hogescholen is toegekend. De in 2004 gerealiseerde verplichtingen (€ 1,8 miljard) hebben voornamelijk betrekking op de (voorlopig) toegekende rijksbijdrage voor het jaar 2005.

De realisatie op de uitgaven ligt € 73,1 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begrotingsstand. Deze toename van het uitgavenkader wordt voornamelijk verklaard door een loonbijstelling 2004 van € 15,5 miljoen en een bijstelling van € 58,8 miljoen voor de ontwikkeling van het aantal studenten in het hoger beroepsonderwijs.

De verplichtingenmutatie ligt € 50 miljoen hoger dan de uitgavenmutatie. Dit verschil is in de eerste plaats het gevolg van kasmutaties in 2005 die, gelet op de geldende bekostigingssystematiek (in jaar «t» worden de uitgaven voor jaar «t+1» verplicht), effect hebben op het verplichtingenbudget 2004. De belangrijkste hiervan betreft de bijstelling in 2005 voor de ontwikkeling van het aantal studenten in het hbo (€ 88,6 miljoen).

In de tweede plaats is in 2004 het verplichtingenbudget verlaagd met € 37,4 miljoen omdat in dat jaar meerdere kasuitgaven voor 2005 niet in 2004 zijn verplicht maar in het jaar 2005 zullen worden verplicht.

* In 2004 zijn de directies HBO en WO samengevoegd. De totale apparaatskosten voor de nieuwe directie HO zijn verantwoord op begrotingsartikel 6. De middelen voor (beleidsgericht) onderzoek voor het gehele hoger onderwijs maken deel uit van de programma-uitgaven van begrotingsartikel 7.

Toelichting

De uitgaven (€ 3,2 miljard) betreffen hoofdzakelijk de rijksbijdrage die voor 2004 aan de universiteiten en overige instellingen van wetenschappelijk onderwijs en onderzoek is toegekend. De in 2004 gerealiseerde verplichtingen (€ 3,3 miljard) hebben voornamelijk betrekking op de (voorlopig) toegekende rijksbijdrage voor het jaar 2005.

De realisatie van de uitgaven ligt € 40,9 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begrotingsstand. Deze toename van het uitgavenkader wordt verklaard door een loonbijstelling 2004 van € 36,9 miljoen, een bijstelling van € 18,9 miljoen voor de autonome ontwikkeling van het aantal studenten in het wetenschappelijk onderwijs en door interne en externe overboekingen, taakstellingen en overige bijstellingen van per saldo -€ 14,9 miljoen. Bij de bijstellingen gaat het met name om:

• de taakstelling doelmatig aanbesteden – € 5,4 miljoen;

• bijdrage van artikel 6 voor uitvoering van amendement nr. 20 + € 2,0 miljoen;

• overboeking naar artikel 16 voor uitvoering van amendement nr. 35 – € 4,0 miljoen;

• een tweetal kasschuiven van in totaal – € 1,8 miljoen;

• de samenvoeging van apparaatsuitgaven artikel 6 en 7 – € 2,9 miljoen;

• bijdrage aan het actieplan hbo-sprintprogramma – € 1,7 miljoen.

De verplichtingenmutatie ligt € 70,9 miljoen hoger dan de uitgavenmutatie. Dit verschil is het gevolg van kasmutaties 2005 die, gelet op de geldende bekostigingssystematiek (in jaar «t» worden de uitgaven voor jaar «t+1» verplicht), effect hebben op het verplichtingenbudget 2004. De belangrijkste hiervan betreft de bijstelling in 2005 voor de ontwikkeling van het aantal studenten in het wetenschappelijk onderwijs (€ 28,4 miljoen), de loonbijstelling 2004 (€ 30,7 miljoen) en de Nota van wijziging op de ontwerpbegroting 2005 (€ 8,5 miljoen).

6.3 Het stelsel: de staat van de sector hoger onderwijs

Toerusting

De algemene sturingsfilosofie gaat uit van zelfstandige instellingen die autonoom hun eigen weg kiezen binnen de randvoorwaarden van het stelsel die in regelgeving zijn vastgelegd en waar de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap verantwoordelijk voor is. De algemene controle op de werkzaamheden van de instellingen en de monitoring door het ministerie is primair gericht op de volgende aspecten:

• de toegankelijkheid van het onderwijs;

• de kwaliteit van onderwijs;

• doelmatigheid en rechtmatigheid van de besteding van overheidsmiddelen;

• de continuïteit.

Hieronder staan enkele kerncijfers van de sector hoger onderwijs. Voor overige kerncijfers van de sector hoger onderwijs, zoals aandeel instroom in hbo en wo in % en het verwacht rendement hbo en financiën van de instellingen, wordt verwezen naar de publicatie «Kerncijfers 2004».

Bron: RAHO en WOPI (VSNU)

Bron begroting: Referentieraming 2003 (begroting) excl. studenten in de sector landbouw en natuurlijke omgeving; deze zijn opgenomen in het jaarverslag van LNV.

Bron realisatie: Referentieraming 2005 (begroting), idem excl. studenten in de sector landbouw en natuurlijke omgeving

Bij het hbo is een sterke stijging van de voltijd-opleidingen tegenover een daling van het deeltijdonderwijs waarneembaar. Het duidelijkst zijn deze veranderingen aanwezig bij de eerstejaars. De verklaring voor de sterke daling van de deeltijd hbo-studenten wordt vooral veroorzaakt door een weer toenemende werkloosheid (zie ook tabel 6.6 voor de aansluiting op de arbeidsmarkt). Ook bij wo is er een aanzienlijke stijging van de studentenaantallen, zowel bij eerstejaars als bij hogerejaars, waarbij er vooral meer eerstejaars zijn.

Vanaf 2007 zal een geïntegreerd bekostigingsmodel hoger onderwijs in werking treden. De invoering hiervan is ten opzichte van de raming in de begroting 2004 met een jaar uitgesteld. Op 29 oktober 2004 is de beleidsbrief «financiering in het hoger onderwijs» naar de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstukken 2004–2005, 29 853, nr. 9) waarin de voornemens geformuleerd zijn tot een samenhangende herziening van de instellingsbekostiging voor het wo en het hbo, van de collegegeldsystematiek en van de studiefinanciering. Deze voornemens zijn besproken in een Algemeen Overleg op 9 december 2004 en in een Voortgezet Algemeen Overleg op 16 december 2004.

Kwaliteit

De kwaliteitsborging van opleidingen van hoger onderwijsinstellingen is neergelegd bij de Nederlands Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO). Het verdrag tussen het Koninkrijk der Nederlanden en de Vlaamse gemeenschap van België over de accreditatie van opleidingen binnen het Nederlandse en Vlaamse hoger onderwijs is in het najaar 2004 formeel goedgekeurd. Het Comité van ministers kwam in oktober voor de eerste maal bijeen.

Doelmatigheid

Zoals in de algemene beleidsdoelstelling is opgenomen is één van de belangrijkste doelstellingen van het hoger onderwijs het leveren van voldoende gekwalificeerde arbeidskrachten voor de arbeidsmarkt. Het succes van de opleiding hangt in een belangrijke mate af van de mate waarin de opleidingen en curricula aansluiten op de behoeften van het afnemend veld. Onderstaande twee tabellen geven een indicatie van deze aansluiting.

* Bron: HBO-monitor

** Bron: SEO Elsevier-enquête

* Bron: HBO-monitor (HBO-raad)

** Bron: Schoolverlaters tussen Onderwijs en Arbeidsmarkt 1998–2003 (ROA)

6.3.1 Besturingsrelatie met het veld (prestatieafspraken)

In het HOOP 2004 is aangekondigd prestatieafspraken als middel te gaan gebruiken om de (sturings)relatie tussen overheid en instellingen te verhelderen. Deze verschuiving in bestuurlijke aanpak moet de komende jaren worden uitgebouwd. De verschuiving is gelegen in het feit dat in plaats van de «klassieke» sturing met beleidsinstrumenten zoals wet en regelgeving, wordt gestuurd door middel van afspraken met individuele instellingen, en door het formuleren van gedeelde ambities. De instellingsdoelstellingen zijn vastgelegd in het jaarlijks te publiceren «Kennis in kaart». «Kennis in kaart» is een landelijke benchmark met statistische gegevens over het hoger onderwijs die ondersteunende informatie kan bieden bij het maken van prestatieafspraken. «Kennis in kaart» kan behulpzaam zijn bij het formuleren van streefcijfers.

In oktober 2004 is de eerste versie van «Kennis in kaart» op instellingsniveau verschenen.

Het document is verstuurd naar alle hoger onderwijsinstellingen met daarbij een uitnodiging om vóór 1 maart 2005 een «letter of intent» te sturen. Daarin formuleren de instellingen hun ambities, in aansluiting bij de HOOP-ambities én bij het eigen profiel, voor de komende vier jaar.

Voor de prestatieafspraken is met ingang van 2004 voor vier jaar € 15 miljoen per jaar afgezonderd van het macrobudget van hbo en wo. In 2004 is € 5 miljoen ingezet voor het hbo-Sprintprogramma (zie voor verdere toelichting 6.4.3.1 Deltaplan bèta/techniek). De middelen bestemd voor nieuwe initiatieven internationalisering ad € 5 miljoen zijn teruggeboekt naar het macrobudget van hbo en wo door het later uitbrengen van de internationaliseringsnotitie. Van de € 5 miljoen die bestemd was voor toelatingsbeleid is € 3,2 miljoen teruggeboekt naar het macrobudget en € 1,8 miljoen doorgeschoven naar 2005 (zie voor een verdere toelichting 6.4.2.4 toelatingsbeleid).

6.4 Realisatie operationele doelstellingen

Zie voor beantwoording van de vraag «heeft het gekost wat het mocht kosten» de tabel budgettaire gevolgen van beleid. In die gevallen waar de tabel niet voldoende informatie geeft, is de vraag apart toegevoegd.

6.4.1 Toerusting

6.4.1.1 Huisvesting in het wo (intensivering)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De verdergaande aanpassing van de huisvesting universiteiten is doorgezet.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Het gevraagde voorstel van de universiteiten voor de inzet van de middelen voor huisvesting wo is ontvangen en van een beleidsstandpunt voorzien in juli 2004. De beschikbare enveloppemiddelen zijn daarbij aan de instellingen verplicht.

6.4.1.2 Decentralisatie huisvesting academische ziekenhuizen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De verantwoordelijkheid voor de huisvesting van de academische ziekenhuizen is gedecentraliseerd.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Op 9 december 2003 is het convenant decentralisatie huisvesting academische ziekenhuizen ondertekend door betrokken partijen.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Brief van de staatssecretaris d.d. 27 januari 2004 over het op 9 december 2003 ondertekende convenant (Kamerstukken 2003–2004, 29 200 VIII, nr. 118).

6.4.1.3 Convenant universitaire lerarenopleidingen (ulo's)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Gedeeltelijk, het aantal inschrijvingen in de lerarenopleidingen neemt gestaag toe, zij het langzamer dan gepland. Dit komt onder meer door de introductie van zij-instromers en de invoering van BaMa, dat de in gang gezette ulo-vernieuwingen doorkruiste. Zo is de educatieve master (combinatie master met een lerarenopleiding) nog maar recent gestart of moet nog starten; hier is nog geen effect van te meten. Vanwege deze ontwikkelingen hebben universiteiten aangegeven dat zij verwachten dat het aantal studenten de komende jaren sterker zal stijgen dan de laatste jaren.

Verder liggen aan de langzame stijging van het aantal studenten ook oorzaken ten grondslag die buiten de universitaire lerarenopleidingen liggen, zoals de situatie op de arbeidsmarkt (andere beroepen betalen beter; niet in alle schoolvakken zijn er veel vacatures).

Wordt het streefbeeld/doel gehaald? Nee, in de tussenevaluatie van het ulo-convenant in 2003 is aan de ulo's de opdracht gegeven om bij de eindevaluatie in 2005 aan te geven wat de universiteiten denken (nog meer) te kunnen doen aan de verbetering van instroom en rendement.

¹ telling op basis van de bekostigingssystematiek voor het deel universitaire lerarenopleiding.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Ja, er is verdergegaan met de vernieuwing van de opleidingen en met de begeleiding conform het ulo-convenant 1998. Binnen de VSNU is overleg gaande om de ulo-varianten terug te brengen tot landelijk twee varianten met als doel het aanbod voor de studenten helder te houden en de organisatie(-kosten) voor de universiteiten te beperken.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In het ulo-convenant was voor 2004 € 5,9 miljoen geraamd en is een bedrag van € 4,3 miljoen beschikbaar gesteld. Er is minder uitgegeven dan begroot omdat het aantal opgeleide leraren lager was dan geraamd.

6.4.2 Toegankelijkheid

6.4.2.1 Studiekeuze informatie voor het hbo

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De doelstelling is nog niet bereikt. Aanstaande studenten zijn voor het maken van hun studiekeuze nog overwegend afhankelijk van «voorlichtingsmateriaal» van hogescholen en universiteiten. De huidige papieren Keuzegids hoger onderwijs kent een beperkte toegankelijkheid (4 000 verkochte exemplaren in 2003) en is beperkt bruikbaar bij de studiekeuze.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Met Choice, een samenwerkingsverband van het Hoger Onderwijs Persbureau en Research voor Beleid, is in 2002 een meerjarencontract gesloten voor de periode 2003 tot en met 2005.

In 2004 is voor het tweede jaar een database gerealiseerd, die informatie bevat over zowel bachelor- als masteropleidingen.

Een «kwaliteitscollege studiekeuze informatie» waarborgt de kwaliteit van de gepresenteerde informatie. Onder begeleiding van het kwaliteitscollege heeft Cheps de producten op het gebied van studiekeuze-informatie in enkele Westerse hoger onderwijssystemen vergeleken. Het eindrapport, Een helpende hand in studiekeuzeland, is in 2004 gepubliceerd in de reeks beleidsgerichte studies hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

6.4.2.2 Vergroting toegankelijkheid hoger onderwijs voor studenten met een handicap of chronische ziekte (amendement 20 van Lambrechts c.s.)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Met amendement 20 bij de begroting 2004 zijn de middelen voor 2004, die oorspronkelijk waren bestemd voor experimenten met toelatingsbeleid en studeerbaarheid hoger onderwijs, ingezet voor het vergroten van de toegankelijkheid van het hoger onderwijs voor studenten met een handicap of chronische ziekte.

Het in 2004 te bereiken doel was het in gang zetten van de ontwikkeling van producten en processen die instellingen voor hoger onderwijs in staat stellen de bedoelde groep studenten beter te begeleiden, bijvoorbeeld door middel van studie-adviseurs. Dit doel is bereikt.

Het streefbeeld, verbetering van het rendement van deze groep studenten en vermindering van uitval, is gericht op 2007 omdat dan de eerste effecten zichtbaar kunnen zijn. Volgens de Studentenmonitor 2003 is die uitval nu 2,3 keer zo hoog.

Goed op koers: ja. Gezien de aard van de gestarte activiteiten en het aantal deelnemende instellingen is de verwachting dat het streefbeeld 2007 gehaald zal worden.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Ja, de Stichting Handicap en Studie heeft een subsidie ontvangen voor de coördinatie en het doen uitvoeren van activiteiten.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Op 19 augustus is het plan van aanpak van de Stichting Handicap en Studie en de subsidiebrief aan de Stichting naar de Kamer gestuurd (Kamerstukken 2003–2004, 29 410, nr. 21).

6.4.2.3 Experiment «Vouchers in vraaggestuurd duaal onderwijs»

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het experiment had twee centrale doelstellingen:

• het opdoen van ervaring met vergroting van flexibiliteit en vraagsturing van (duale) leerroutes;

• het verkrijgen van ervaring voor de gedachtevorming over het eventueel invoeren van vouchers of andere vormen van vraagfinanciering.

De doelstellingen zijn gedeeltelijk bereikt. In tegenstelling tot wat de naamgeving van het experiment veronderstelt, kreeg de student geen vouchers in handen. Kern van het experiment vormde het persoonlijk opleidingsplan (pop). In een pop wordt de individuele leerweg neergelegd, die berust op een afspraak tussen student, instelling en MKB-bedrijf.

De uitkomsten van het experiment zijn bedoeld als input voor het formuleren van beleid ten aanzien van vraagsturing en vraagfinanciering. In december 2004 is de eindrapportage ingediend. In 2005 wordt de Tweede Kamer geïnformeerd.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Het experiment in het hbo is gestart in januari 2001 en liep aanvankelijk tot en met augustus 2003. Op verzoek van de opdrachtgevers MKB-Nederland en de HBO-raad, is het experiment met één jaar verlengd. Het laatste jaar is met name besteed aan de daadwerkelijke invoering van vraaggestuurde opleidingen door hogescholen aan de hand van implementatieplannen.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

In februari 2004 is in het kader van een werkbezoek aan de Tweede Kamer een stand van zaken-overzicht gezonden (ocw 0400131). Daarin zijn ook de eerste bevindingen ten aanzien van de opbrengsten van het experiment opgenomen.

6.4.2.4 Toelatingsbeleid in het hoger onderwijs

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De doelstelling zoals opgenomen in de begroting 2004 is als volgt aangepast: experimenten realiseren die inzicht geven in de effecten van selectie, collegegelddifferentiatie en flexibele toelating met het oog op wettelijke invoering in 2007.

Deze doelstelling is ook uitgewisseld met de Tweede Kamer.

Het is nog te vroeg om een uitspraak te kunnen doen over het bereiken van deze doelstelling.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Discussie gestart met de beleidsnotitie «Ruim baan voor talent» (december 2003-april 2004).

Universiteiten en hogescholen zijn uitgenodigd tot het indienen van voorstellen voor experimenten (juni 2004).

Onafhankelijke commissie «Ruim baan voor talent» die toezicht gaat houden over experimenten is geïnstalleerd (juni 2004).

Voorbereiding wetsvoorstel Experimentenwet, die experimenten mogelijk maakt.

Tussentijds overleg met de Tweede Kamer over beoordelingskader van de commissie (september 2004).

Indiening wetsvoorstel Experimentenwet (oktober 2004).

De commissie heeft in een advies voorstellen voor experimenten beoordeeld (november 2004). De staatssecretaris heeft dit advies grotendeels overgenomen (december 2004).

Gelet op de uitkomsten van een procedurevergadering op 15 december 2004 is de besluitvorming over de subsidies 2004/2005 voor toelatingsbeleid aangehouden tot na het debat in de TK over het advies van de commissie «Ruim baan voor talent» en het voorstel voor de Experimenteerwet.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Kamerstukken 2003–2004, 29 388, nrs. 1–9.

Kamerstukken 2004–2005, 29 819, nrs. 1–7.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Voor toelatingsbeleid was € 5 miljoen geraamd uit de middelen prestatie-afspraken. Hiervan is in 2004 € 3,2 miljoen teruggeboekt naar de lumpsum en is de uitputting van de overige € 1,8 miljoen vertraagd. Reden voor deze vertraging is dat de Vaste Kamercommissie de staatssecretaris eind december 2004 heeft verzocht om op dit dossier tot nader order geen onomkeerbare stappen te zetten. Naar aanleiding van dit verzoek is de uitbetaling in het kader van de voorstellen «Ruim baan voor talent» aangehouden tot na het wetgevingsoverleg op 24 januari jl. In dat overleg heeft een Kamermeerderheid de staatssecretaris groen licht gegeven om de experimenten te starten.

6.4.3 Kwaliteit

6.4.3.1 Deltaplan bèta/techniek

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Doelstelling is 15% meer instroom in de ho-opleidingen bèta/techniek in 2007 (t.o.v. 2000).

Zijn we op de goede koers? Ja, de doelstellingen voor 2004 zijn gehaald. Het is echter nog te vroeg om een gewogen oordeel te geven.

Wordt het streefbeeld/doel gehaald? Ja, er zijn geen indicaties die het tegendeel suggereren.

Bijgaande tabel laat zien dat de totale instroom bèta/techniek in het hoger onderwijs in 2002 een dieptepunt bereikte en sindsdien, over het algemeen genomen, aan het herstellen is. De laatste kolom toont de procentuele verandering in 2004 t.o.v. 2000. Vooral in het wo is de stijging opvallend. In die jaren is overigens de totale instroom in het wo ook gestegen met 24% en in het hbo met een kleine 10%. Het hbo kenmerkt zich evenwel door een nog steeds voortdurende daling (met name door een daling van de instroom in ict).

Bron: CRIHO

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De Stichting AXIS is per 30 juni opgeheven en overgegaan in de stichting Platform bèta/techniek, die per 1 juli 2004 van start is gegaan.

De opgedane kennis met AXIS is ingebed in het beleidskader 2004.

Stimuleringssubsidie is verleend voor het hbo-Sprintprogramma (stimuleringspremies innovatieve techniekprogramma's). De doelstelling is om structureel de doorstroom naar het hoger technisch onderwijs vanuit het mbo te verhogen en het rendement in het hoger technisch onderwijs te verhogen. Dit programma is gericht op vernieuwing van opleidingen in de techniek en rendementsverbetering van deze opleidingen. Het programma wordt uitgevoerd door het Deltapunt bèta/techniek.

Subsidie is verleend aan de VHTO voor verbetering van de positie van vrouwen in de techniek.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Brief over verdere aanpak Deltaplan bèta/techniek en het beleidskader 2004, 20 december 2004 (Kamerstukken 2004–2005,29 800 VIII, nr. 151). Hierin is ook de beschrijving van het hbo-Sprintprogramma opgenomen.

Notitie «doorlopende leerlijnen in het onderwijs», 23 december 2004 (Kamerstukken 2004–2005, 29 800 VIII, nr. 160).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Uit de middelen «onderzoek en innovatie» van de enveloppe was in 2004 € 1,8 miljoen beschikbaar voor het hoger onderwijs voor het uitvoeren van het Deltaplan bèta/techniek. Uiteindelijk is een bedrag van € 8,9 miljoen ter beschikking gesteld aan het Deltapunt bèta/techniek. Het grootste aandeel betrof de middelen prestatieafspraken ten behoeve van sectorplannen ad € 5 miljoen en de middelen voor «verbetering doorstroom beroepskolom hbo» ad € 2 miljoen die zijn ingezet voor het hbo Sprintprogramma.

6.4.3.2 Zorgopleidingen in het hoger onderwijs

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het beleid om de tekorten aan beroepsoefenaren in de zorg in de komende jaren te verminderen is deels gerealiseerd. Het beleid wordt voortgezet.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Instroom geneeskunde is gehandhaafd op hoog niveau van 2850.

• Tijdelijke impuls voor 250 zij-instroomstudenten in de opleiding geneeskunde.

• Instroom klinische technologie is met 50 plaatsen verhoogd (van 50 naar 100).

• In het hbo zijn 9 nieuwe zorgmasteropleidingen gestart per september 2004 met in totaal 232 studenten (176 nurse practioner en 56 physician assistent)

• De cijfers van de IB-Groep wijzen uit dat voor het studiejaar 2004–2005 een toename van de instroom mondhygiëne is gerealiseerd van 260 naar 286 studenten.

• Bijdrage verleend aan de werkplaatskosten mondzorgkundigen.

• Er zijn 20 masters medisch ingenieur gestart aan de TU/Eindhoven.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen voor de ophoging numerus fixus geneeskunde en de opleiding klinische technologie.

Deze tabel wijkt af van de tabel opgenomen in de ontwerpbegroting 2004 omdat deze tabel een beter inzicht geeft in de daadwerkelijke ophoging van de numerus fixus geneeskunde wo en klinische technologie

• € 5 miljoen voor zij-instroom;

• voor de start van de zorgmaster-opleidingen hbo is een subsidie verstrekt van € 1,3 miljoen;

• € 1,8 miljoen voor de capaciteitsuitbreiding aan de hogescholen met de opleiding mondhygiëne;

• € 2,9 miljoen voor de werkplaats mondzorgkundigen;

• € 0,5 miljoen voor de opleiding medisch ingenieur;

• bij Voorjaarsnota 2004 is € 5 miljoen ingezet voor het oplossen van de problematiek Voorjaarsnota (zie toelichting 1e suppletore wet 2004);

• Door vertraging in de realisatie van vernieuwingen in het wo heeft een herschikking van het beleid plaatsgevonden en is € 2 miljoen ingezet voor het sectorplan wiskunde.

6.4.3.3. Digitale universiteit in het hoger onderwijs

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, de Digitale universiteit heeft bijgedragen aan de vernieuwing van het hoger onderwijs met behulp van informatie- en communicatietechnologie.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Subisidie verleend aan de Digitale universiteit;

• Het onwikkelde onderwijsmateriaal is in gebruik genomen en verder ontwikkeld;

• De educational service provider is operationeel gemaakt.

6.4.3.4 SURF Educatiefonds in het hoger onderwijs

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, het doel om te komen tot vernieuwing van het onderwijs door middel van doelgerichte toepassingen van informatie- en communicatietechnologie (ict) en e-learning is ook in 2004 vormgegeven door de uitvoering van innovatieprojecten.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• Subsidie verleend aan SURF.

• SURF heeft vervolgens een subsidie toegekend aan zes van de veertien ingediende projectvoorstellen voor de onderwijstender 2004. Het gaat daarbij om projecten van Nederlandse hoger onderwijsinstellingen die gericht zijn op onderwijsvernieuwing waarbij ict wordt ingezet. Een korte omschrijving van de projecten waaraan subsidie is toegekend, is opgenomen op de SURF-website (www.surf.nl/projecten).

6.4.3.5 Kennisinnovatie in het hoger beroepsonderwijs

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, uit de evaluatie uitgevoerd in 2004 blijkt dat lectoraten een belangrijk instrument zijn om de kennisinnovatie van de hogeschool te versterken.

De streefwaarde van 128 fte is ruimschoots gehaald (zie onderstaande tabel)

Bron: HBO-raad (stand januari 2005)

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

In het eind 2004 afgesloten vernieuwd convenant «Lectoren en kenniskringen hbo» voor de periode 2005–2008 zijn afspraken gemaakt met de HBO-raad over de betrokkenheid van het bedrijfsleven bij kenniskringen en de versteviging van de kennisbrugfunctie naar het MKB. Omdat kennisinnovatie uiteindelijk behoort tot de kerntaken van hogescholen zullen de middelen voor kennisinnovatie bij de invoering van een nieuw bekostigingsmodel onderdeel uitmaken van een gemarkeerd deel van de lumpsum.

6.4.3.6 Raak-regeling

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Met amendement 26 op de begroting 2004 is een bedrag van € 4 miljoen bestemd voor het verbeteren van de kennisverspreiding tussen MKB en hogescholen. Hieraan is invulling gegeven door middel van de Raak-regeling (Regionale actie en aandacht voor kennisinnovatie). Doelstelling van de regeling is:

• Het verbeteren van de kennisuitwisseling tussen hogescholen en MKB-bedrijven.

• Het stimuleren van netwerkvorming op het gebied van kennisuitwisseling tussen hogescholen en het MKB.

• Het verzamelen van informatie en best practises op het gebied van nieuwe en bestaande samenwerkingsvormen en activiteiten op het gebied van kennisuitwisseling tussen MKB-bedrijven en hogescholen.

De regeling biedt hogescholen en bedrijven de mogelijkheid binnen bepaalde randvoorwaarden voorstellen te doen voor samenwerkingsprojecten op het gebied van kennisuitwisseling die voor ondersteuning in aanmerking komen. De Raak-regeling wordt uitgevoerd door de Stichting Innovatie Allicantie (SIA) waarin samenwerken: de HBO-raad, MKB-Nederland, VNO-NCW, Syntens, het Telematicainstituut en TNO. Een commissie waarin deze partijen zijn vertegenwoordigd beoordeelt projectaanvragen.

Zijn we op de goede koers?

Uiterlijk 1 juli 2005 brengt Stichting SIA een voortgangsrapportage uit op basis waarvan de voortgang kan worden beoordeeld.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Ja, met de Raak-regeling lijkt een uitgebalanceerd instrument te zijn gecreëerd om de kennisuitwisseling tussen MKB-bedrijven en hogescholen te versterken.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Aan de middelen voor kennisverspreiding is € 2 miljoen vanuit de middelen voor «kennisinnovatie hbo» toegevoegd, waardoor in totaal € 6 miljoen is geïnvesteerd in Raak.

6.4.3.7 Dynamisering eerste geldstroom wetenschappelijk onderzoek en jonge universiteiten

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Met amendement 33 is bij de behandeling van de OCW-begroting 2004 € 3 miljoen voor de jaren 2004–2006 beschikbaar gesteld voor het wegwerken van de achterstand in de onderzoeksbekostiging van de drie jonge universiteiten Erasmus Universiteit Rotterdam, Universiteit Maastricht en Universiteit van Tilburg in afwachting van de wijziging van de onderzoeksbekostiging in 2007.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

• In 2004 is aan CHEPS opdracht gegeven voor een voorstudie naar prestatiemeting van het universitair onderzoek.

• Het amendement is verwerkt in de wijziging van het Bekostigingsbesluit WHW voor het jaar 2004.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Brief aan de Tweede Kamer over aangenomen moties en amendementen bij de behandeling van de OCW-begroting 2004 (Kamerstukken 2003–2004, 29 200 VIII, nr. 121) en wijziging Bekostigingsbesluit WHW 2004.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

In de begroting was € 4 miljoen geraamd voor de dynamisering eerste geldstroom wo. Hiervan is € 3 miljoen aangewend voor de uitvoering van amendement 33. Het resterende bedrag is ingezet voor het project Netspar (Network for studies on pensions, aging and retirement) van de Universiteit van Tilburg en voor een overboeking naar de begroting van LNV.

6.4.3.8 Onderzoeksmasters, sectorplan drie technische universiteiten

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Doel is het aantrekken van jonge getalenteerde studenten om het tekort aan onderzoekers en kenniswerkers te verminderen. Via sectorplannen worden de instellingen gestimuleerd om onderzoeksmasters aan te laten sluiten op speerpunten in het onderzoek.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

In maart 2004 hebben de drie technische universiteiten (Delft, Eindhoven en Twente) een sectorplan aan de staatssecretaris overhandigd. Doel van dit sectorplan is door middel van intensivering van de samenwerking en onderlinge afstemming van het onderwijsaanbod en de onderzoeksspeerpunten te komen tot meer afgestudeerden. Hierdoor komen meer kenniswerkers beschikbaar voor de Nederlandse kenniseconomie.

Dit sectorplan is uitgewerkt in een uitvoeringsnota welke in oktober 2004 aan het ministerie van OCW is aangeboden. Rode draad in de projecten is enerzijds de koppeling van masters aan onderzoeksspeerpunten en het vergroten van de aantrekkelijkheid van de masteropleidingen. Met het oog hierop ontwikkelen de samenwerkende technische universiteiten onder andere zes nieuwe gezamenlijke onderzoeksmasters die nauw aansluiten bij de onderzoeksspeerpunten. Daarnaast hebben zij een gezamenlijke Graduate School opgericht. In deze school wordt het masteraanbod van de samenwerkende technische universiteiten gebundeld en worden de initiatieven voor nieuwe opleidingen aangestuurd en gecoördineerd.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Voor de uitvoering van de in het uitvoeringsplan opgenomen projecten is een eenmalige subsidie van € 6 miljoen beschikbaar gesteld. Dit bedrag is afkomstig van de geraamde € 6 miljoen voor onderzoeksmasters, waarvan € 4 miljoen bestemd was voor sectorplannen wo.

6.4.3.9 Internationalisering

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, met het versturen van de internationaliseringsbrief is invulling gegeven aan een betere internationale profilering van het Nederlandse hoger onderwijs.

Bron: Bisonmonitor 2003 (Nuffic)

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

In het HOOP 2004 is ingegaan op het toenemend belang van Europa en globalisering. In november 2004 is de internationaliseringsbrief aan de Tweede Kamer gezonden. Zie voor een verdere toelichting de overzichtsconstructie internationaal beleid.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Internationaliseringsbrief «Koers op kwaliteit» (Kamerstukken 2004–2005, 29 800 VIII, nr. 72).

8. INTERNATIONAAL ONDERWIJSBELEID

8.1 Algemene beleidsdoelstelling

De algemene beleidsdoelstelling voor het internationaal onderwijsbeleid is:

• Het bevorderen van de mogelijkheden voor deelnemers aan onderwijs, cultuur en wetenschappen voor internationale oriëntatie en kennisverwerving;

• Het bevorderen van de kwaliteit van het aanbod en de beoefening van onderwijs, cultuur en wetenschappen in Nederland door internationale oriëntatie, vergelijking en competitie;

• Het versterken van het internationale profiel van Nederlandse onderwijs-, cultuur en wetenschappelijke instellingen op de internationale markt;

• Het leren van elkaar en samenwerken met andere landen op centraal niveau; ontsluiting van – voor Nederland relevante kennis en benchmarking.

8.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

De apparaatsuitgaven zijn voor het eerst in de begroting 2004 bij dit artikel opgenomen. Op het totale artikel is in 2004 € 1,4 miljoen minder uitgegeven ten opzichte van de oorspronkelijke begroting. Hieraan liggen een aantal interne en externe overboekingen ten grondslag. Daarnaast was er een intertemporele compensatie van € 0,7 miljoen voor verplichtingen in het kader van het Europees voorzitterschap met kasgevolgen in 2005.

8.3 Realisatie operationele doelstellingen

Mobiliteit (vergroting internationale oriëntatie van lerenden en docenten, bevordering kwaliteit en profilering Nederlands onderwijs)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Gedeeltelijk. De Bison-monitor 2003 concludeert een toename van het aantal buitenlandse studenten in Nederland, maar een afname van het aantal Nederlandse studenten in het buitenland. In het bve neemt het aantal leerlingen met buitenlandervaring af. In het primair en voortgezet onderwijs is sprake van een lichte toename.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Ja. Op het terrein van het hoger onderwijs is het nieuwe beleid vastgelegd in de internationaliseringsbrief. Uitgangspunt bij het nieuwe beurzeninstrumentarium is dat instellingen worden geprikkeld zich te richten op werving van kwalitatief goede buitenlandse studenten. Tevens zijn diverse maatregelen genomen, zoals ten aanzien van visa, verblijfsvergunningen etc., om niet-functionele mobiliteitsobstakels voor kennismigranten weg te nemen

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Bison monitor van internationale mobiliteit in het onderwijs 2003 (IB/2004/43 585, dd. 20-9-2004).

• Koers op kwaliteit, internationaliseringsbrief hoger onderwijs (HO/2004/51 266, dd. 9-12-2004).

• Kabinetsstandpunt kennismigranten (5 274 956/04/DVB, dd. 6-5-2004).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Ja, zie tabel 8.1 Budgettaire gevolgen van beleid.

Samenwerkingsverbanden (bilaterale samenwerking als bijdrage aan de diverse algemene doelstellingen)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, de bilaterale samenwerking met diverse partnerlanden is voortgezet dan wel versterkt om er toe bij te dragen dat een toenemend aantal Nederlandse instelling participeert in internationale netwerken en hun internationale relaties uitbreidt en onderhoudt.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

In 2004 is onder meer besloten, na tripartiet overleg, voor een vervolg van het beurzenprogramma Koninkrijk de Nederlanden, algemeen programma voor nauwe samenwerking tussen scholen (KANS) voor samenwerking tussen Nederlandse middelbare scholen en Antilliaanse of Arubaanse scholen.

Na evaluatie is besloten het programma Co-operation in education between the Netherlands and South Africa (Cenesa), dat in 2004 zijn laatste jaar kende, niet voort te zetten.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Onderwijssamenwerking met Zuid-Oost Europa (Kamerstukken II, 2004–05, 21 501-34 nr. 41).

• Beknopte verslagen buitenlandse werkbezoeken voorjaar 2004 (IB/2004/24 289, dd.14-6-2004).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Ja, zie tabel 8.1 Budgettaire gevolgen van beleid.

Institutionele subsidies Nederland (ter behartiging Nederlandse belangen in het buitenland)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja. Dit betreft onder andere een subsidie aan de Nederlandse Taalunie.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

In 2004 is de (in 2003) tussen Nederlandse Taalunie en de Republiek Suriname gesloten associatieovereenkomst nader uitgewerkt en voorbereid ter voorbereiding van het bezoek van de minister aan Suriname van 10–13 januari 2005.

Tevens is de Nederlandse Taalunie in 2004 geëvalueerd.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Ja, zie tabel 8.1 Budgettaire gevolgen van beleid.

Instellingen buitenland (multilaterale samenwerking als bijdrage aan de diverse algemene doelstellingen)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, het betreft de reguliere Nederlandse deelname aan organisaties als UNESCO en OESO.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Ten aanzien van UNESCO was in 2004 sprake van een versteviging van de Nederlandse prioriteiten. Deze zijn vastgelegd in een brief aan de Kamer dd. 8–10–2004.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• Uitkomsten algemene conferentie UNESCO 2003 (IB/04/45 971, dd. 8-10-2004); antwoord op brieven vaste kamercommissie OCW van 4 maart 2004, kenmerk M04–05 en 2 juli 2004, kenmerk M04–40 inzake de Algemene vergadering UNESCO

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Ja, zie tabel 8.1 Budgettaire gevolgen van beleid.

Overige internationale uitgaven (waaronder EU-voorzitterschap)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Ja, het Nederlands voorzitterschap heeft op onderwijsterrein onder meer ingezet op:

• Het vergroten van de transparantie in het beroepsonderwijs: In de «verklaring van Maastricht» zijn onder meer de uitgangspunten vastgelegd voor de toekomstige samenwerking op het terrein van het beroepsonderwijs en wordt een European Qualification Framework aangekondigd.

• Het wegnemen van de obstakels voor mobiliteit voor lerenden: de Europese Commissie stelt op initiatief van het Nederlands voorzitterschap een werkgroep van juridische deskundigen in die zich zal buigen over de obstakels voor het realiseren van meeneembare studiefinanciering. Ook zal de Commissie mede op basis van de uitkomsten van de informele ministersconferentie in Rotterdam een handvest voor de kwaliteit van mobiliteit opstellen.

• De Europese dimensie in het onderwijs: Door het Nederlands voorzitterschap is een notitie over «onderwijs en burgerschap» opgesteld die door de onderwijsministers is vastgesteld en aan de Raad van regeringsleiders is aangeboden. In deze notitie worden onder meer uitgangspunten vastgelegd voor samenwerking op het terrein van het stimuleren van (Europees) burgerschap in het onderwijs.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Ja, de voorgenomen activiteiten zijn uitgevoerd. Op het terrein van het onderwijs zijn twee informele ministersbijeenkomsten georganiseerd en een aantal ambtelijke en expertconferenties.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

• De internationale OCW-agenda en het EU-voorzitterschap 2004 (IB/2003/58 092, dd. 12-12-2003).

• Brief 11 juni 2004, IB/2004/24 283 inzake de Onderwijsraadrapporten«Onderwijs en Europa: Europees burgerschap» en «Onderwijs en Europa: Europese invloeden in Nederland».

• IB/2004/33 957 d.d. 27 augustus – Verslag van de OJC Raad van 28 mei 2004

• B/2004/54 293 d.d. 16 december – Verslag van de OJC Raad van 15–16 november 2004

Rapportages over de resultaten van het voorzitterschap worden door het ministerie van Buitenlandse Zaken gecoördineerd en gaan in een gezamenlijke brief van BZ naar de kamer.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Zie tabel 8.1 Budgettaire gevolgen van beleid.

OVERZICHTSCONSTRUCTIE INTERNATIONAAL BELEID

Deze paragraaf biedt een overzicht van de internationale uitgaven van OCW. Dit betreft echter geen totaaloverzicht van de internationale activiteiten die op het terrein van onderwijs, cultuur en wetenschappen in Nederland plaatsvinden. De daadwerkelijke omvang van de middelen die worden besteed aan de bevordering van mobiliteit en samenwerkingsverbanden is veelal groter dan hieronder is aangegeven. Zo financieren zowel de EU als de instellingen zelf vormen van internationale samenwerking.

Totaaloverzicht naar operationele doelstelling

Overzichten naar operationele doelstellingen per artikel

9. ARBEIDSMARKT EN PERSONEELSBELEID

9.1 Algemene beleidsdoelstelling

De algemene beleidsdoelstelling van de minister is het met de daarvoor bestemde middelen een open en transparante onderwijsarbeidsmarkt te bevorderen in samenwerking met werkgevers- en werknemersorganisaties, alsmede van een structuur voor overleg over de arbeidsvoorwaardenontwikkeling. Eveneens is de doelstelling van de minister het terugdringen van financiële gevolgen van bovenmatige ziektekosten voor het (gewezen) onderwijspersoneel. De algemene doelstelling is in 2004 bereikt.

In 2004 is de onderwijsarbeidsmarkt vrijwel in evenwicht als gevolg van de genomen beleidsinitiatieven, maar ook door een dalend leerlingenaantal en een per saldo verhoogde instroom van werknemers in het onderwijs. Verbeteren van de afstemming tussen vraag en aanbod blijft echter van belang (zie overzichtsconstructie Arbeidsmarkt en personeelsbeleid).

Het doel van de minister om in 2004 vernieuwende projecten op het gebied van arbeidsvoorwaarden, personeelsbeleid en arbeidsmarkt te faciliteren, is gerealiseerd.

Daarnaast is gezorgd voor goede arbeidsverhoudingen en het vergemakkelijken van het arbeidsvoorwaardenoverleg door het georganiseerd overleg te faciliteren.

Het Sectorbestuur voor de Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) krijgt middelen om te functioneren als (kennis- en expertise) platform voor werknemers- en werkgeversorganisaties op het terrein van de onderwijsarbeidsmarkt.

Conform zijn doelstelling heeft de zvoo-regeling in 2004 voorkomen dat particulier verzekerd (voormalig) onderwijspersoneel meer betaalt aan ziektekosten dan vergelijkbaar ziekenfondsverzekerd personeel in de marktsector.

9.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

De arbeidsmarktmiddelen voor de lopende projecten op het terrein van onderwijsarbeidsmarkt en arbeidsverhoudingen (SBO, georganiseerd overleg en vakbondsfaciliteiten, versterken samenwerking in de regio, onderwijs anders organiseren etc.) zijn volledig besteed (zie tabel 9.1).

Het verschil tussen realisatie en vastgestelde begroting betreft voornamelijk de intensiveringmiddelen die in het strategisch- en het hoofdlijnenakkoord beschikbaar zijn gesteld. Deze middelen zijn van artikel 17 overgeboekt naar artikel 9 en worden toegelicht in de overzichtsconstructie arbeidsmarkt en personeelsbeleid.

De middelen voor de regeling zvoo zijn volledig besteed. De stijging ten opzichte van de begroting is veroorzaakt door enerzijds een overboeking van de uitvoeringskosten van centraal naar een decentraal artikel (circa € 4,1 miljoen) en anderzijds de verrekening van de middelen tussen de verschillende deelnemende sectoren (€ 0,7 miljoen).

9.3 Realisatie operationele doelstellingen

De algemene beleidsdoelstelling wordt uitgewerkt in twee operationele doelstellingen, arbeidsmarkt en ziektekostenvoorziening voor onderwijs en onderzoekspersoneel (zvoo).

9.3.1 Arbeidsmarkt

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Het doel van de minister om in 2004 vernieuwende projecten op het gebied van arbeidsvoorwaarden, personeelsbeleid en arbeidsmarkt te faciliteren, is gerealiseerd. In 2004 is de onderwijsarbeidsmarkt vrijwel in evenwicht als gevolg van de genomen beleidsinitiatieven, maar ook door een dalend leerlingenaantal en een per saldo verhoogde instroom van werknemers in het onderwijs. Daarnaast is gezorgd voor goede arbeidsverhoudingen en het vergemakkelijken van het arbeidsvoorwaardenoverleg door het georganiseerd overleg te faciliteren.

Het SBO krijgt middelen om te functioneren als (kennis- en expertise) platform voor werknemers- en werkgeversorganisaties op het terrein van de onderwijsarbeidsmarkt.

Hebben we gedaan wat we zouden gaan doen?

De voorgenomen vernieuwingsprojecten zijn uitgevoerd. In 2004 is bijvoorbeeld een pilot kopopleiding hbo gestart, een nieuwe stimuleringsregeling «opleiden in de school» van kracht geworden, de subsidieregeling zij-instroom verruimd en zijn regionale convenanten tot stand gebracht (zie ook de overzichtsconstructie arbeidsmarkt en personeelsbeleid).

Decentralisatie georganiseerd overleg en vakbondsfaciliteiten: de beschikbare middelen zijn bedoeld voor de vervanging van onderwijspersoneel dat vakbondswerkzaamheden verricht. De decentralisatie van de primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden in de sector onderwijs vormt de aanleiding om in de volledig gedecentraliseerde sectoren ook de faciliteiten te decentraliseren voor werkzaamheden ten behoeve van het georganiseerd overleg en voor werkzaamheden die voor het onderwijs- en onderzoekspersoneel bij de vakorganisaties worden verricht, te decentraliseren. Met de werknemers- en werkgeversorganisaties in de volledig gedecentraliseerde onderwijssectoren is in 2004 overeenstemming bereikt over de decentralisatie per 1-1-2005 van het georganiseerd overleg en vakbondsfaciliteiten in deze sectoren. De over het decentralisatietraject gemaakte afspraken zijn in afzonderlijke sectorconvenanten en in de op 24 november 2004 gepubliceerde Regeling georganiseerd overleg en vakbondsfaciliteiten 2005 vastgelegd.

Het Sectorbestuur voor de onderwijsarbeidsmarkt (SBO) geeft uitvoering aan haar (tweejaarlijks) beleidsprogramma (ontwikkeling en uitvoering van arbeidsmarktbeleid in de sector onderwijs). SBO is bezig met een proces om meer en meer VBTB-proof te werken. Het SBO heeft haar activiteiten voor een belangrijk deel verlegd naar de (risico) regio's. Het proces om de legitimatie van (de activiteiten van) SBO meer vanuit de sectortafels en de instellingen te laten komen is eveneens in 2004 in gang gezet en moet in 2005 uitmonden in een nieuw convenant OCW-SBO.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Voor de situatie op de onderwijsarbeidsmarkt in 2004 wordt verwezen naar de nota Werken in het Onderwijs 2005, die tegelijk met de begroting 2005 aan de Tweede Kamer is verzonden.

Vernieuwingsprojecten: de nota's Maatwerk, het Plan van aanpak arbeidsmarkt en personeelsbeleid d.d. 2 december 2002 en Een goed werkende onderwijsarbeidsmarkt. Beleidsplan onderwijspersoneel van 18 juni 2004.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Zie tabel 9.1.

9.3.2 Ziektekostenvoorziening voor onderwijs en onderzoekspersoneel (zvoo)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Conform zijn doelstelling heeft de zvoo-regeling in 2004 voorkomen dat particulier verzekerd (voormalig) onderwijspersoneel meer betaalt aan ziektekosten dan vergelijkbaar ziekenfondsverzekerd personeel in de marktsector.

Hebben we gedaan wat we zouden gaan doen?

Personeel in de onderwijssector is in het algemeen van het ziekenfonds uitgesloten en moet zich dus particulier verzekeren tegen ziektekosten. Met name voor personeel met een lager inkomen en/of meerdere medeverzekerden betekent dit dat de nominale premie van de particuliere verzekering (soms beduidend) hoger is dan de procentuele premie voor het ziekenfonds. Voor deze groepen betekent werken in het onderwijs een soms buitengewoon hoog beslag op het inkomen door de ziektekostenpremies. De zvoo treft hiervoor een (vangnet)voorziening.

De zvoo-regeling is in 2004 ongewijzigd voortgezet. In 2004 zijn 38 011 uitkeringen gedaan, waarvan 34 482 aan post-actieven en 3 529 aan actieven.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Zie tabel 9.1.

OVERZICHTSCONSTRUCTIE ARBEIDSMARKT EN PERSONEELSBELEID

1.1 Algemene beleidsdoelstelling

De algemene beleidsdoelstelling is het zorgen voor de beschikbaarheid van voldoende personeel van voldoende kwaliteit op korte, middellange en lange termijn. Dit betekent dat het beleid zich richt op zowel het doelmatig oplossen van de huidige tekortenproblematiek in het funderend onderwijs als op de structurele personeelsvoorziening in het gehele onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek.

In 2004 (korte termijn) is de onderwijsarbeidsmarkt vrijwel in evenwicht als gevolg van de genomen beleidsinitiatieven, maar ook door een dalend leerlingenaantal en een per saldo verhoogde instroom van werknemers in het onderwijs. In de komende jaren zal de vervangingsvraag verder toenemen. Daarom blijft de doelstelling van het verbeteren van de afstemming tussen vraag en aanbod van groot belang. De doelstelling om de afstemming van vraag en aanbod (structureel) te verbeteren is in gang gezet (gedeeltelijk gerealiseerd). Het betreft een doelstelling waar over een lange(re) reeks van jaren aan gewerkt zal moeten worden.

1.2 Budgettaire gevolgen van beleid

De arbeidsmarktmiddelen voor de lopende projecten op het terrein van onderwijsarbeidsmarkt en -verhoudingen (SBO, georganiseerd overleg en vakbondsfaciliteiten, versterken samenwerking in de regio, onderwijs anders organiseren etc.) zijn volledig besteed. Daarnaast zijn er de intensiveringmiddelen die in het strategisch- en het hoofdlijnenakkoord beschikbaar zijn gesteld (enveloppe) voor de beleidsprioriteit «meer mensen werkzaam in het onderwijs». In de volgende tabel is een totaaloverzicht opgenomen van deze middelen.

In de loop van 2004 zijn deze intensiveringmiddelen overgeboekt naar artikel 9. Een deel hiervan is doorgeboekt naar andere begrotingsartikelen voor uitvoering van het intensiveringbeleid. Dit betreft de volgende middelen:

Van de resterende middelen is ruim € 20 miljoen niet besteed in 2004. Dit had twee oorzaken. Ten eerste was er sprake van een onderuitputting in de regeling zij-instroom (€ 1,5 miljoen in plaats van de geraamde € 15,3 miljoen). Ten tweede bleek er meer tijd nodig te zijn voor afstemming met de betrokken partijen bij de inrichting van het landelijk platform en bij de aanbesteding van de uitvoering van de meerjarige personeelsplanning.

De hierdoor niet bestede middelen zijn voor circa € 8 miljoen ingezet voor tegenvallers binnen de OCW-begroting en het voornemen is om circa € 12 miljoen door te schuiven voor besteding in 2005 (definitieve besluitvorming volgt bij VJN 2005). Deze besteding betreft het terugdraaien van de taakstelling gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid door de motie Verhagen (€ 8 miljoen) en verlenging van de aanvraagtermijn voor de regeling opleiden in de school (€ 4,4 miljoen) om zo scholen in staat te stellen om goede projectplannen te kunnen indienen.

1.3 Realisatie operationele doelstellingen

De algemene beleidsdoelstelling wordt uitgewerkt in drie operationele doelstellingen:

• Arbeidsmarkt (paragraaf 1.3.1)

• Scholen (paragraaf 1.3.2.)

• Opleidingen en kwaliteit (paragraaf 1.3.3)

1.3.1 Arbeidsmarkt

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De doelstelling om de afstemming van vraag en aanbod te verbeteren is in gang gezet (gedeeltelijk gerealiseerd). Het betreft een doelstelling waar over een lange(re) reeks van jaren aan gewerkt zal moeten worden. In de regio wordt al aanmerkelijk meer samengewerkt dan voorheen. Ook worden tussen regio's soms afspraken gemaakt om de (gezamenlijke) problematiek op te lossen. Met de introductie van functiedifferentiatie en de decentralisatie van arbeidsmarktbudgetten/schoolbudgetten en de arbeidsvoorwaarden is een proces in gang gezet naar steeds verdere flexibilisering en het verder openen van de onderwijsarbeidsmarkt. De stromen op de onderwijsarbeidsmarkt (mobiliteit) zijn de afgelopen jaren sterk toegenomen. Zelfs in deze tijden van economische recessie blijft de mobiliteit (in- en uitstroom) op een relatief hoog niveau.

Afstemmen regionale vraag en aanbod

Hebben we gedaan wat we zouden gaan doen?

Regionale convenanten

Het SBO heeft ruim dertig regionale convenanten (po en vo) afgesloten. Daarmee is de convenantsafspraak (OCW-SBO) ingelost. De gewijzigde economische omstandigheden hebben ertoe geleid dat er voor is gekozen om – op dit moment – vanuit het ministerie geen landelijke dekking na te streven. Het SBO blijft de afstemming van vraag en aanbod in «niet risicoregio's» ondersteunen. Probleempunt bij de regionale convenanten is dat de regio's de omslag van papier naar praktijk vaak maar moeizaam maken. De ontwikkeling van MIRROR1, dat scholen de mogelijkheid moet bieden om zelf meerjarige personeelsplanningen te maken, is nog niet afgerond. Problemen bij de datavoorziening en de ramingen zijn daar debet aan. Inmiddels is een zogenoemde shell of portal personele informatievoorziening ontwikkeld door IBM die het mogelijk maakt om op betrekkelijk eenvoudige wijze de grote hoeveelheid informatie te ontsluiten. In juni 2005 wordt de eerste fase van beschikbaar stelling voor besturen en regio's afgerond. Om de scholen/regio's toch de benodigde informatie te bieden voor de regionale planvorming is een specifiek regionaal onderzoek opgestart (en vrijwel afgerond).

Intensiveringen regionale afspraken

In de nota Werken in het onderwijs 2005 van september 2004 zijn de zogenoemde risicoregio's aangewezen. Middels een «symposium» zijn de betrokken regio's in een vroeg stadium geïnformeerd over de voornemens. De regeling met betrekking tot de risicoregio's (inclusief financiële paragraaf en toekenningscriteria) is recentelijk verschenen. De regionale platforms zijn momenteel bezig om hun plannen te ontwikkelen. Het proces wordt begeleid door SBO en Senter.

Verbeteren concurrentiepositie

CAO-vorming

Eind 2004 is de cao onderwijs (po en vo) 2003 verlengt tot 1 januari 2005. De afspraken over de incidentele eindejaarsuitkering voor 2004 en verlaging van de loondoorbetaling in het 2e ziektejaar passen binnen de kaders van het najaarsakkoord 2003 (nullijn) en het sociaal akkoord 2004 (loondoorbetaling in eerste twee ziektejaren max. 170%).

Intensiveringen arbeidsorganisatie, verminderen werkdruk en arbeidsmarktknelpunten

In 2004 zijn met werkgeversorganisaties convenanten gesloten over de beloning van de schoolleider in het primair onderwijs en beloningsdifferentiatie in het vmbo. De extra maatregelen en middelen zijn gericht op het verbeteren van het functioneren van de onderwijsarbeidsmarkt en het versterken van de concurrentiepositie van het onderwijs.

Decentralisatie arbeidsvoorwaardenvorming

Met centrales en werkgeversorganisatie is in 2004 de doordecentralisatie nader uitgewerkt. Begin 2005 wordt politiek getoetst of met deze uitwerking aan het toetsingskader wordt voldaan. Bij het Werkgeversverbond voortgezet onderwijs heeft zich ruim 80% van de instellingen aangesloten. Hiermee is een representatieve werkgeversvertegenwoordiging in het voortgezet onderwijs ontstaan. Het Werkgeversverbond verwacht in 2005 een verdere groei van de aansluitingsgraad.

Imagocampagne

In 2004 is er, op imagoniveau (niveau 1), tweemaal een Postbus 51 plus-roulement ingezet. De communicatiedoelstellingen ten aanzien van kennis, houding en (informatiezoek-)gedrag zijn behaald. Er is een groter bereik onder de doelgroep 20–40 jarige hbo+-ers gehaald met dezelfde media-inzet (98%). De boodschap komt goed over («groei/ontwikkeling», «mooi vak», «anders leren kijken»). De waardering is erg hoog (televisie krijgt rapportcijfer 7,9 en radio een 7,4. Postbus 51 benchmark respectievelijk 7,1 en 6,9). De houding ten opzichte van het beroep heeft zich wederom op een hoog niveau gestabiliseerd. De advertentie gericht op het huidige onderwijspersoneel op de «dag van de leraar» op 5 oktober 2004 heeft een positief effect gehad. Het bereik lag met 43% onder leraren flink boven de Postbus 51 benchmark (28%). Ook de waardering is hoog, de advertentie kreeg van de leraren een 7 (Postbus 51 benchmark 6,8). De advertentie overtuigt dat leraren trots kunnen zijn op hun beroep en dat leraar zijn een zwaar, maar leuk beroep is.

Regeling kinderopvang onderwijspersoneel

In de begroting 2004 was aangekondigd dat de regeling kinderopvang onderwijspersoneel zou worden herzien in aanloop naar de invoering van de Wet kinderopvang per januari 2005. In 2004 is overeenstemming bereikt met de vakbonden over een nieuwe regeling conform de uitgangspunten van de Wet kinderopvang, dat wil zeggen dat de regeling voorziet in een werkgeversbijdrage van 1/6 deel van de kosten, gemaximeerd op het maximumuurtarief dat voor de rijksbijdrage geldt.

Het aantal geplaatste kinderen (in PO en VO) bedraagt in 2004 circa 16 750. Dit zijn 0–4 jarige kinderen en 4–13 jarige kinderen samen.

Duobanen

In 2004 is het project duobanen gecontinueerd. Ook nu zijn circa 20 meest vrouwelijke duo's als duo-directeur van start gegaan. Op grond van de opgedane ervaringen is de opzet van het project in de loop van 2004 veranderd c.q. verruimd. Scholen/besturen ondervonden nogal wat problemen bij het aanstellen van duo-directeuren door allerlei bureaucratische hinderpalen. In de nieuwe regeling zijn een aantal van de meest hinderlijke geslecht. Bovendien zijn ook mogelijkheden geopend voor tijdelijke duo-constructies, waarbij een vertrekkende, voor het pensioen staande (vaak mannelijke) directeur geleidelijk het roer aan zijn vrouwelijke opvolgster overdraagt. Ook in het voortgezet onderwijs is vraag naar een dergelijk traject. Middelen zijn beschikbaar gesteld om ook dit te realiseren. Aanvang 2005 moet de regeling voor het voortgezet onderwijs verschijnen.

ID-banen

Het convenant gesubsidieerde arbeid sector onderwijs (2003) had tot doel 1 930 ID-banen om te zetten in regulier gefinancierde banen, gebruikmakend van de SZW-subsidie die hiervoor tot 1 juli 2004 kon worden aangevraagd. Inmiddels zijn 1763 ID-plaatsen in het onderwijs omgezet in reguliere banen en zijn er nog enkele tientallen aanvragen in behandeling. Daarmee is aan de doelstelling van het convenant vrijwel voldaan.

Nadat in 2003 financiële impulsen waren gegeven heeft OCW in 2004 werkgevers vooral inhoudelijke ondersteuning geboden bij het omzetten van ID-banen. In het voorjaar van 2004 zijn in overleg met SZW, SBO en sociale partners regionale voorlichtingsbijeenkomsten gehouden. Ook is tot eind 2004 een steunpunt ID-banen in de lucht geweest bij het SBO.

Jonge wetenschappers en doelgroepenbeleid

Voor de resultaten van de Vernieuwingsimpuls en het Aspasiaprogramma wordt hier kortheidshalve verwezen naar artikel 16 Onderzoek en Wetenschap.

Arbeidsparticipatie

Bevorderen arbeidsparticipatie ouderen

Er is uitvoering gegeven aan de afspraken in de Pensioenkamer over een andere financiering van het vervroegde pensioen (fpu) en een herziening van het pensioenreglement (flankerend beleid). De afspraken hebben resultaat gehad. Het aantal (potentiële) fpu-gerechtigden dat tussen de leeftijd van 61 en 62 jaar daadwerkelijk van fpu gebruik is gaan maken, is in 2003 ten opzichte van 2002 met 11% gedaald. De verwachting is dat deze trend doorzet in 2004.

Bij vijf scholen – drie in het primair onderwijs en twee in het voortgezet onderwijs – zijn pilots «langer doorwerken in het onderwijs» gestart binnen de kaders van de cao-afspraak. Verder is bij een scholengroep in het voortgezet onderwijs het Nestor-project gestart, waarbij oudere leerkrachten opgeleid worden tot coach van startende leerkrachten.

De resultaten van het project en de pilots worden aan het veld beschikbaar gesteld.

Ziekteverzuimconvenanten po en vo

In het arbodeelconvenant «Verzuimbegeleiding en reïntegratie po en vo» is opgenomen dat het ziekteverzuim over een periode van drie jaar met één procentpunt moest gaan dalen. In drie jaar tijd (2001–2003) is het ziekteverzuim in het primair-, speciaal- en voortgezet onderwijs met méér dan 1 procentpunt teruggedrongen ten opzichte van het ziekteverzuimpercentage in 1999.

In het arbodeelconvenant was voor de scholen met een relatief hoog verzuim een extra doelstelling opgenomen om het ziekteverzuim per jaar met 1% te doen dalen. Het ziekteverzuim op de scholen met een hoog verzuim is gemiddeld met 4,8% gedaald waarmee de doelstelling ruimschoots is gehaald.

In de cao voor het primair- en voortgezet onderwijs 2003 is een inspanningsverplichting opgenomen om het ziekteverzuim eind 2004 verder terug te dringen met 1% in het basisonderwijs en met 0,5% in het speciaal onderwijs en het voortgezet onderwijs. De ziekteverzuimcijfers van 2003 geven aan dat we in de goede richting gaan. De definitieve cijfers over 2004 worden echter pas halverwege 2005 verwacht.

Ziekteverzuim hoofdlijnenakkoord

Het hoofdlijnenakkoord gaat uit van een reductie van het ziekteverzuimpercentage met 50% van het verschil van het verzuim in het primair- en voortgezet onderwijs in 1997 met het verzuim in de marktsector in het jaar 2001, te bereiken in de periode 2004–2007. Pas in 2008 zal duidelijk zijn of deze taakstelling gehaald is. De maatregelen om aan deze doelstellingen te voldoen zijn wel in 2004 uitgewerkt. Om de doelstellingen uit het hoofdlijnenakkoord te halen komt er een arboplusconvenant voor po en vo die tot eind 2006 gaat gelden. In dit convenant worden 650 langdurig zieken een traject aangeboden. Er zijn afspraken gemaakt over betere en systematischere begeleiding van zieke docenten en worden 700 medewerkers opgeleidt tot interventiecoach.

Verder zijn er in 2004 verschillende pilots uitgevoerd met als doel instrumenten te ontwikkelen en uit te proberen om bij te dragen aan een verdere reductie van het ziekteverzuim.

Arbodeelconvenant bve

Het arbodeelconvevant bve is de basis voor de financiering van het Arboservicepunt bve. Zij verzamelen voor de sector de ziekteverzuimregistratie en ondersteunen instellingen met het ontwikkelen van verzuimbeleid. Daartoe is een quick-scan instrument ontwikkeld en een handboek verzuimbeleid.

De vermindering van het ziekteverzuim van gemiddeld in 2002/2003 van 7.26 naar 5.73 in 2004 geeft aan dat de dalende tendens in het ziekteverzuim doorzet. De doelstelling om 250 reïntegratietrajecten te subsidiëren is gerealiseerd. Er is in het kader van het arbo- en verzuimbeleid nog steeds veel te verbeteren zodat de sector in 2004 een verlenging van de ondersteuning en versterking van het arbo- en verzuimbeleid is overeengekomen in een arboplusconvenant.

Arbodeelconvenant hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (hbo, wo en owb)

In het verslagjaar zijn in het kader van het arbodeelconvenant hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek verschillende projecten opgezet, activiteiten ontwikkeld en instrumenten ingezet om de kwantitatieve taakstelling – het ziekteverzuim voor 1 december 2004 te reduceren met 10% ten opzichte van het verzuimpercentage 2002 – te realiseren. In de zomer van 2004 is geconstateerd dat er om een aantal redenen sprake is van onderbesteding van de middelen die voor de convenantperiode van 1 december 2000 tot 1 december 2004 beschikbaar zijn. Daarom is besloten de huidige convenantperiode te verlengen met één jaar tot 1 december 2005.

Door de verschillende partijen in het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek is besloten om niet te komen tot een nieuw arboconvenant (plus convenant) na expiratie van de huidige convenantperiode.

Arbeidsongeschiktheid

Het arboconvenant «Onderwijs en wetenschappen» (eerste fase) is in december 2004 beëindigd.

Voor de sectoren primair en voortgezet onderwijs en de bve-sector is een arboplusconvenant afgesloten (voor de periode 2005 2006). Voor de sector hoger onderwijs is geen arboplusconvenant afgesloten maar is het bestaande convenant met een jaar verlengd.

In het arboplusconvenant voor de sectoren po en vo zijn afspraken gemaakt over de reïntegratie van (gedeeltelijk) arbeidsongeschikten.

De doelstelling ziekteverzuimreductie van het arbodeelconvenant voor primair en voortgezet onderwijs is gehaald. In het verlengde van de daling van het ziekteverzuim is de instroom in de WAO afgenomen. In 2002 varieerde de kans om de WAO in te stromen van 0,6% bij de onderzoekinstellingen tot 1,3% in het voortgezet onderwijs. In 2003 bedroegen deze percentages respectievelijk 0,23 en 0,79. In alle onderwijssectoren is de instroomkans aanzienlijk gedaald.

Werkloosheid

In 2004 is onverkort het volumebeleid en preventief beleid voortgezet. De beoordeling van de mogelijkheden tot vereenvoudiging en verbetering van de reïntegrerende werking van de bovenwettelijke werkloosheidsregelingen is informeel verkend met vakbonden. Enerzijds met het oog op de afstoting van niet wettelijke taken door het UWV per 1 januari 2008. Anderzijds in verband met de wetsvoorstellen rond meer activerende werking van de WW. Ten aanzien van dat laatste moet rekening worden gehouden met het sociaal akkoord in 2004. Naar aanleiding daarvan heeft het kabinet enkele wetsvoorstellen aangehouden tot na advisering door de SER per 1 april 2005. De afschaffing van de vervolguitkering WW per 11 augustus 2003 is in 2004 doorvertaald naar de bovenwettelijke werkloosheidregeling voor het primair- en voortgezet onderwijs.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Zie ook de Nota Werken in het Onderwijs (2005 en 2004), ministerie van OCW; Trendnota Arbeidszaken Overheid 2005, ministerie van BZK.

Ziekteverzuim: Brief aan de Tweede Kamer van september 2004, AP/PSW/2004/45 405; CAO Onderwijs 2003 (primair en voortgezet onderwijs).

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Zie de toelichting bij paragraaf 1.2.

1.3.2 Scholen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De minister stelt zich ten doel het integraal personeels- en opleidingsbeleid van scholen te versterken.

Deze doelstelling is verder geoperationaliseerd in:

• Ondersteunen van scholen bij optimaal benutten van het bestaande instrumentarium voor het voeren van personeels- en opleidingsbeleid.

• Ondersteunen van scholen bij het zoeken naar creatieve oplossingen voor een adequate personeelsvoorziening – waaronder een andere organisatie van het onderwijs.

De scholen (of instellingen) zijn zelf verantwoordelijk voor een goede personeelsvoorziening en een goed personeels- en opleidingsbeleid. Scholen worden hierin ondersteund en geadviseerd door de eigen (branche)organisaties. Ook beleidsimpulsen zullen van de brancheorganisaties uit moeten gaan. Voorwaarde daarbij is een goed georganiseerde werkgeversorganisatie en een georganiseerde branche. De verantwoordelijkheid van de minister is het scheppen van de juiste randvoorwaarden: stimuleren, faciliteren en het bieden van ondersteuning.

Het project integraal personeelsbeleid (ipb) in de sectoren po, vo en bve is beëindigd. Uit de vierde meting van de monitor ipb blijkt onder meer dat:

• ruim 60% van de scholen een ipb-beleidsdocument heeft;

• de meerderheid van de directeuren zich in voldoende mate toegerust/opgeleid voelt om integraal personeelsbeleid op school in te voeren;

• de meerderheid van de directeuren het nut van integraal personeelsbeleid in ziet;

• het aantal scholen dat persoonlijke ontwikkelingsplannen maakt de afgelopen jaren sterk is gegroeid;

• op de meeste scholen regelmatig functioneringsgesprekken worden gevoerd met het personeel.

Verder is op verschillende manieren aandacht besteed aan de resultaten van het project ipb, bijvoorbeeld op internet, in tijdschriften, met de uitreiking van de award voor integraal personeelsbeleid.

Een deel van de scholen is nog bezig met de implementatie van (onderdelen van) integraal personeelsbeleid. De inspectie volgt ook de komende jaren de ontwikkelingen op het terrein van personeelsbeleid in de scholen. In aansluiting op het Beleidsplan onderwijspersoneel (OCW, 2004) ligt het accent daarbij op meerjarige personeelsplanning en bekwaamheidsdossiers.

Sinds 2000 zijn alle bve-instellingen met integraal personeelsbeleid aan de slag gegaan. Dat gebeurde in vier tranches. In 2000 zijn ruim 25 instellingen gestart met integraal personeelsbeleid. In de jaren daarna kwamen daar elke jaar weer meer instellingen bij. De resultaten van de ipb-projecten binnen al die instellingen zijn op diverse manieren getoond. In eerste instantie is de voortgang van de resultaten met de ipb-monitor in beeld gebracht. De derde meting van de monitor vindt plaats in het voorjaar van 2005. Daarnaast is op verschillende manieren aandacht besteed aan de resultaten, bijvoorbeeld op de website van de Bve-Raad, tijdens diverse praktijkmiddagen en workshops, op de ipb-congressen en in verschillende tijdschriften.

Onderwijs anders organiseren

Hebben we gedaan wat we zouden gaan doen?

Functiedifferentiatie

De projecten in de sector voortgezet onderwijs en bve zijn in 2004 afgerond. De ontwikkelingen op het terrein van functiedifferentiatie in het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs en het bve zijn gevolgd via twee monitors: de monitor decentrale schoolbudgetten en de aandachtsgroepenmonitor. Resultaten van beide monitors zijn opgenomen in de nota Werken in het onderwijs 2005 die samen met de begroting 2005 is gezonden aan de Tweede Kamer.

Aan het project (team)onderwijs op maat (tom) is dit jaar een vervolg gegeven met als doel dat alle scholen voor primair onderwijs op basis van hun eigen onderwijskundige visie en context een bewuste keuze maken voor de inrichting van hun onderwijs, met een organisatie die optimaal aansluit bij die visie en het daartoe noodzakelijke personeelsbeleid, het zogenaamde «onderwijs anders organiseren»-beleid.

Tot het einde van het schooljaar 2004–2005 wordt de tom-gedachte verspreid naar alle scholen en ondersteunende instellingen in het primair onderwijs.

Integraal personeelsbeleid

Schoolbudgetten

In het kader van de cao onderwijs (primair en voortgezet onderwijs) 2003 is afgesproken het arbeidsmarkt- en personeelsbeleid op de scholen te ondersteunen door vanaf het schooljaar 2003/2004 extra middelen in te zetten voor het creëren van extra ruimte voor de inzet van onderwijsondersteunend personeel in het primair onderwijs en voor functiedifferentiatie in het vmbo. De middelen zijn aan de instellingen toegekend. Uit de monitor decentrale budgetten (Regioplan, 2004) blijkt een toename van het aantal basisscholen dat het schoolbudget inzet voor onderwijsondersteunend personeel. Hetzelfde geldt voor de bestemming functiedifferentiatie binnen de leraarsfunctie in het voortgezet onderwijs.

Plusleraar

De projecten plusleraar in het basisonderwijs, in het speciaal basisonderwijs en in de hoog verzuimscholen in de G36 zijn voortgezet in het schooljaar 2003–2004 en 2004–2005. Aan het einde van het schooljaar 2004–2005 worden alle drie projecten geëvalueerd en wordt bekeken of en hoe de projecten voortgezet kunnen worden.

Vliegende brigades

Door OCW is, in navolging van een succesvol project in Almere, aan de G4 (Rotterdam, Amsterdam, Utrecht en Den Haag) voorgesteld een project op gemeenteniveau op te zetten. Doel van dit project is om zogenaamde «vliegende brigades» in te zetten om bij kortdurende afwezigheid groepen op te vangen, waarvoor geen vervanging kan worden gevonden. In Almere, Rotterdam en Amsterdam zijn de projecten succesvol gestart en worden door de gemeenten en schoolbesturen gecontinueerd. In Den Haag en Utrecht bleek geen behoefte aan een dergelijke voorziening.

Onderwijs als tweede loopbaan

Herintreders

Om de drempel voor herintreders om in het onderwijs aan het werk te gaan zo laag mogelijk te maken, wordt subsidie verleend aan opleidingsinstituten voor het geven van de «opfriscursus herintreders», nascholing aan reeds bevoegde leraren. De opfriscursus herintreders is in het schooljaar 2003–2004 gevolgd door circa 350 personen. De opfriscursus voor herintredende leerkrachten in het speciaal onderwijs is ontwikkeld en in het cursusjaar 2003–2004 aan de eerste herintreders aangeboden. Ook voor het jaar 2004–2005 is weer subsidie beschikbaar gesteld.

Zij-instroom

Zie het onderwerp «begeleiding nieuwe instroom».

Het aantal geschiktheidsverklaringen zij-instroom (in personen) in 2004 t/m december 2004 bedraagt 568. Namelijk 149 in het primair onderwijs en 419 in het voortgezet onderwijs.

Zij-instroom bve, pedagogisch didactische cursus bve

Door de toevoeging van de didactische cursus bve aan het schoolbudget beschikt elke instelling over een budget om een pedagogisch didactische cursus in te kopen. Daarnaast hebben de instellingen, die een aanvraag hebben ingediend op grond van de regeling duale opleidingstrajecten voor een onderwijsfunctie in de bve-sector, een aanvullende tegemoetkoming in de kosten ontvangen. Voor circa 440 instromers is een aanvraag ingediend voor een pedagogisch didactische cursus en toegekend.

Intensiveringen «begeleiding nieuwe instroom»

In 2004 is de nieuwe Regeling bijdrage kosten zij-instromers 2004–2006 voor het primair en voortgezet onderwijs van kracht geworden. Met ingang van 1 augustus 2004 kunnen scholen een beroep doen op deze regeling en een bijdrage aanvragen in de kosten van opleiding, begeleiding en studieverlof van een zij-instromer. In tegenstelling tot voorgaande schooljaren is geen onderscheid meer gemaakt tussen scholen voor primair onderwijs en scholen voor voortgezet onderwijs. Bovendien is het bedrag per zij-instromer verhoogd van € 9 000 respectievelijk € 10 000 tot € 15 000,- voor beide sectoren. Deze verhoging stelt de scholen nog beter in staat om voor de zij-instromer de juiste begeleiding en scholing op maat te realiseren. De regeling is voor twee achtereenvolgende schooljaren vastgesteld, te weten de schooljaren 2004–2005 en 2005–2006. Verder is voor de toepassing van deze regeling het begrip zij-instromer voor scholen voor voortgezet onderwijs beter omschreven. Dat is nodig om in bepaalde gevallen ook voor personen die al voor aanvang van het zij-instroomtraject als leraar in het voortgezet onderwijs werkzaam waren, aanspraak te kunnen maken op een bijdrage uit deze regeling. Het gaat alleen om personen die over een andere bevoegdheid beschikken dan waarvoor ze nu zij-instromer worden of die niet langer dan drie jaar met een ontheffing als bedoeld in artikel 33, derde of vierde lid, van de WVO les hebben gegeven in het vak warvoor ze nu zij-instromer worden.

De Open Universiteit Nederland heeft de taak op het terrein van zij-instroom (Kamerstukken II, vergaderjaar 2001/02, 28 000 VIII, nr. 50) ondergebracht in het Ruud de Moorcentrum. Het plan van aanpak van het Ruud de Moorcentrum is bij brief van 11 mei 2004 (Kamerstukken II, 2003/04, 29 200 VIII, nr. 141) gezonden aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal.

Vakmensen voor de klas

Jaarlijks sluiten circa 70 kandidaten het traject «vakmensen voor de klas», dat samen met de marktsectorfondsen (techniek) wordt gefinancierd, succesvol af. Dit is momenteel ook wel de maximale opnamecapaciteit van het vmbo voor dit type leraren (gegeven het feit dat scholen ook veel onbevoegden inzetten). Scholen en kandidaten zijn over het algemeen zeer tevreden over het traject. Eind 2004 is samen met de sectorfondsen besloten om uit oogpunt van efficiëntie de opleiding in het midden van het land te centreren. In Utrecht is nu een landelijk opleidingscentrum annex samenwerkingsverband gerealiseerd (er zitten nu 30 kandidaten in dat traject; nog op regionale basis). Ook zijn principe afspraken gemaakt voor het opzetten van een landelijke wervings- en selectiestructuur. In 2005 moeten deze afspraken worden gerealiseerd. Middelen zijn aan het CINOP ter beschikking gesteld om naast het reguliere traject «vakmensen voor de klas» ook trajecten te verkennen, dan wel te ontwikkelen voor leraarondersteuner/ vakinstructeur in de technische vakken, zorg en welzijn en de administratieve vakken. Onderhandelingen met de sectorfondsen lopen op dit moment en zullen naar verwachting in april 2005 tot een convenant leiden.

Bazen van buiten

Sinds kort bestaat de mogelijkheid voor personen, onder bepaalde voorwaarden, zonder onderwijsbevoegdheid maar met managementervaring als directeur in het primair onderwijs te worden benoemd of aangesteld. Doel van het project is een bijdrage te leveren aan het oplossen van het directeurentekort in het primair onderwijs door het creëren van specifieke scholing op maat die na een assesment wordt aangeboden. Het project loopt nog tot eind van het schooljaar 2004–2005. Na afloop van het schooljaar zijn circa 30 directeuren opgeleid en is het assessmentinstrument ter beoordeling van competenties van potentiële schoolleiders beschikbaar.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Zie ook Een goed werkende onderwijsarbeidsmarkt. Beleidsplan onderwijspersoneel dat 18 juni 2004 naar de Tweede Kamer is gestuurd.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Zie de toelichting bij paragraaf 1.2.

1.3.3 Opleidingen en kwaliteit

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De minister stelt zich ten doel het verbeteren van de toegang tot en de doorstroom binnen de onderwijsberoepen.

Deze doelstelling is verder geoperationaliseerd in:

• Versterken van de leeromgeving in scholen die medeverantwoordelijk willen zijn voor het opleiden en scholen van (nieuw) onderwijspersoneel.

• Ontwikkelen van een nieuwe kwalificatiestructuur voor onderwijsberoepen.

• Ontwikkelen van een opleidingsstelsel voor onderwijspersoneel dat aansluit bij wat scholen aan kwalificaties nodig hebben.

De minister is verantwoordelijk voor het stelsel dat de kwaliteit van het onderwijspersoneel waarborgt.

Voor het versterken van de leeromgeving in scholen die medeverantwoordelijk willen zijn voor het opleiden en scholen van (nieuw) onderwijspersoneel zie onder «opleiden in de school».

Tijdens het Algemeen Overleg van 28 oktober 2004 is overeenstemming bereikt over de samenstelling van het Landelijk Platform, dat zich onder meer zal uitspreken over de beroepen in het onderwijs en de daarbij behorende bekwaamheidseisen.

In het Beleidsplan onderwijspersoneel (juni 2004) is aangegeven hoe meer samenhang kan worden gebracht in de kwalificatiestructuur en het opleidingsstelsel.

In november 2004 is een conferentie gehouden over de toekomst van de lerarenopleiding om te komen tot kwaliteitsverbetering. Deze conferentie vormt de opmaat voor vervolggesprekken, uitmondend in een beleidsagenda. De kwalificatiestructuur is daarbij leidend.

Hebben we gedaan wat we zouden gaan doen?

Tegemoetkoming studiekosten lerarenopleiding

Naar aanleiding van de evaluatie van de tegemoetkoming lerarenopleiding, die in 2003 heeft plaatsgevonden, is besloten om de beleidsregel die het partnerinkomen buiten beschouwing laat vanaf het schooljaar 2004– 2005 met vier jaar te verlengen. Verder blijft de tegemoetkoming lerarenopleiding gelijk.

Ten aanzien van het «waarborgen toegankelijkheid onderwijs voor studenten aan de lerarenopleiding (TS 18+)» wordt verwezen naar artikel 12, paragraaf 12.3.4.

Opleiden in de school

De drie stimuleringsregelingen opleiden in de school voor het po, vo en bve liepen af op 31 juli 2004. In totaal 111 besturen voor het primair onderwijs, 56 besturen voor het voortgezet onderwijs en 7 regionale opleidingscentra voldoen aan de basiscondities voor opleiden in de school. Via regionale en landelijke bijeenkomsten en de website zijn good practices overgedragen naar andere onderwijsinstellingen (voor meer informatie zie artikel 1, paragraaf 1.4.2.7).

Intensiveringen «opleiden in de school»

Om meer scholen in staat te stellen een opleidingsinfrastructuur in te richten en afspraken te maken met de opleidingen voor onderwijspersoneel, is op 1 augustus 2004 een nieuwe stimuleringsregeling (2004–2006) voor het po, vo en bve van kracht geworden.

De regeling stagevergoeding is conform aankondiging in de begroting 2004 verlengd tot 1 januari 2006. De regeling voor lio's en stagiaires is verlengd tot 31 juli 2005.

Het wetsvoorstel «Beroepen in het onderwijs» is aangenomen. De vergoeding voor scholing van zittend personeel is voor scholen in de risicoregio's verhoogd.

Intensiveringen lerarenopleidingen

Tijdens het Algemeen Overleg van 28 oktober 2004 is overeenstemming bereikt over de samenstelling van het Landelijk Platform, dat zich onder meer zal uitspreken over de beroepen in het onderwijs en de daarbij behorende bekwaamheidseisen. Vertegenwoordigers van de lerarenopleidingen hebben geen zitting in het Landelijk Platform. Wel voert het Landelijk Platform overleg met lerarenopleidingen over bij de bekwaamheden van beroepsbeoefenaren passende opleiding en scholing. Daarmee geeft het Landelijk Platform een kader waarmee initiatieven voor nieuwe opleidingen kunnen worden beoordeeld.

Het Landelijk Platform zal in 2005 aangeven wat, gelet op het geheel aan onderwijsberoepen, de behoefte is aan educatieve hbo-masters in het po, vo en bve.

In september 2004 is een pilot kopopleiding hbo met 50 studenten van start gegaan. De procedure is in gang gezet om in 2007 te komen tot een structurele invoering van de kopopleiding.

Schools of education

In november 2004 is een werkconferentie gehouden van OCW met opleidingen en scholen over de gewenste vernieuwing van de opleidingen. De urgentie van intensivering van de samenwerking tussen opleidingen en scholen in de regio werd door alle partijen gedeeld. Ik heb het voornemen om in de zomer van 2005 een beleidsagenda voor de lerarenopleidingen uit te brengen. In de eerste helft van 2005 heb ik daartoe intensief contact met de instellingen voor hoger onderwijs en met het afnemende beroepenveld. Kernpunt in deze agenda zal zijn de samenwerking tussen scholen en opleidingen in bijvoorbeeld regionale centra voor onderwijsberoepen en de condities waaronder deze samenwerking vorm kan krijgen

Leraren in opleiding (lio's)

In de begroting 2004 is aangekondigd dat de bestaande regeling «leraren in opleiding en stagiairs» zou worden verlengd. Dit is gebeurd in 2004.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Zie ook Een goed werkende onderwijsarbeidsmarkt. Beleidsplan onderwijspersoneel dat 18 juni 2004 naar de TK is gestuurd.

10. INFORMATIE- EN COMMUNICATIETECHNOLOGIE

10.1 Algemene beleidsdoelstelling

De minister is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs. Informatie- en communicatietechnologie (ict) kan hierbij een krachtig middel zijn om het nieuwe leren – toegespitst op de individuele capaciteiten en behoeften, plaats- en tijdsonafhankelijk – mogelijk te maken en onderwijsinstellingen in staat te stellen leerlingen en studenten voor te bereiden op de arbeidsmarkt van morgen. Daartoe stimuleert en faciliteert de minister de integratie van ict in het onderwijs.

10.2 budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting

Het verschil tussen de vastgestelde begroting 2004 en de slotstand van – € 63,8 miljoen is het resultaat van de volgende factoren:

De belangrijkste technische mutatie is een overboeking naar de begrotingsartikelen voor het primair- en voortgezet onderwijs en bve voor de koopkrachtverhoging van de scholen (€ 55,1 miljoen). De beleidsmatige mutatie is bij Voorjaarsnota 2004 gemeld. De vrijvallende middelen (€ 6 miljoen) zijn ingezet voor het geheel aan mee- en tegenvallers op de OCW-begroting. Deze mutaties zijn opgenomen in de eerste en tweede suppletore wet.

Ten opzichte van de stand na tweede suppletore wet is er een realisatieverschil van circa € 1 miljoen.

10.3 Besturingsrelatie met het veld en rekenschap

Scholen hebben een grote mate van vrijheid bij het inzetten van ict in het onderwijs. Ict is immers een middel dat het best tot zijn recht komt als het aansluit bij de specifieke situatie van een school. De overheid heeft een faciliterende rol, waarbij het erom gaat de scholen in staat te stellen zich krachtig te positioneren en randvoorwaarden te creëren om hun eigen verantwoordelijkheid vorm te geven. Daarbij gaat het er wel om dat de overheid zicht houdt op de ontwikkelingen en op de doelmatigheid en effectiviteit van bestedingen.

Bij ict in het onderwijs is deze sturingsfilosofie bij de start van het project geconcretiseerd door het grootste deel van de beschikbare middelen rechtstreeks aan de scholen beschikbaar te stellen. De mogelijkheid van de scholen om zelf keuzes te maken is in 2004 verder vergroot door de middelen voor de internetvoorziening ook decentraal ter beschikking te stellen.

De stichtingen Kennisnet en Ict op School, in 2001 opgericht door en voor het onderwijsveld, hebben ook in 2004 na goedkeuring van hun jaarplannen subsidie ontvangen om scholen te kunnen ondersteunen bij de inzet van ict in het onderwijs. In 2004 is ook de evaluatie van de stichtingen gestart om transparant te maken wat de stichtingen tot op heden hebben bereikt en welke overwegingen een rol kunnen spelen naar de toekomst. De evaluatie wordt in 2005 afgerond.

Daarnaast is een aantal centrale activiteiten ingericht om scholen te faciliteren bij de inrichting van hun ict-voorzieningen.

De basis voor de integratie van ict in het onderwijs is inmiddels gelegd. In alle sectoren maken de meeste leraren in 2003/2004 in het onderwijsleerproces in meer of mindere mate gebruik van de computer. Vooral de meer basale ict-toepassingen (tekstverwerkers, internet en e-mail) worden op grote schaal ingezet. Het gebruik van internet en e-mail is sinds 1997/1998 explosief gestegen.

Meer specifieke toepassingen zoals spreadsheets, gegevensbestanden en presentatieprogramma's zijn wat minder ingeburgerd. De elektronische leeromgeving doet voorzichtig zijn intrede in het onderwijs. Het gebruik ervan is op dit moment nog beperkt. Ook de randvoorwaarden voor ict-gebruik hebben de afgelopen jaren een belangrijke ontwikkeling doorgemaakt.

In 1997/1998, was er voor gemiddeld elke twintig leerlingen één computer beschikbaar, in 2003/2004 is dat gemiddeld één computer per acht leerlingen. Deze is meestal aangesloten op internet en geschikt voor multimedia, iets wat zeven jaar geleden nog vrijwel niet voorkwam. In 2003–2004 hebben vrijwel alle scholen een intern netwerk aangelegd. In 2000/2001 had bijvoorbeeld nog maar de helft van de basisscholen een intern netwerk. Op het gebied van vaardigheden valt waar te nemen dat de ict-basisvaardigheden van leraren sinds 1997/1998 sterk zijn toegenomen. Vrijwel alle leraren kunnen in 2003/2004 met een tekstverwerker, e-mail en internet uit de voeten, iets wat in 1997/1998 maar een kwart gegeven was.

Bij de didactische vaardigheden is er een duidelijke lijn omhoog. Gaf in 1997/1998 een op de zes leraren aan zichzelf vaardig te achten om ict didactisch goed in te zetten, in 2004/2005 doen drie op de vijf dat (ict-monitor 2004–2005).

Voor de toekomst is het van belang dat het middel ict wordt gebruikt om de gewenste innovatie van het onderwijs vorm te geven. In de beleidsnota Leren met ict is het beleid voor de periode 2003 – 2005 beschreven.

Naast de koopkrachtmiddelen voor scholen en het in stand houden van een aantal randvoorwaarden zijn er in 2004 een aantal gerichte innovatieve impulsen gegeven gericht op het oplossen van de knelpunten die een bredere inzet van ict in het onderwijsproces nog in de weg staan.

Het ict-beleid is verder uitgewerkt in de operationele doelstellingen onder 10.4. Ook zijn deze doelstellingen opgenomen in de volgende documenten:

• Beleidsplan Leren met ict, 8 oktober 2003, kamerstuk 25 733, nr. 95.

• Voortgangsrapportage Ict in het onderwijs (maart 2003–april 2004), 17 mei 2004, kamerstuk 25 733, nr. 102.

10.4 Realisatie operationele doelstellingen

De kosten per operationele doelstelling zijn weergegeven in tabel 10.1. Zonodig wordt een extra toelichting gegeven.

10.4.1 Scholen in staat stellen te investeren in ict (decentrale middelen)

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Met de beschikbaar gestelde koopkracht konden scholen binnen de verkregen autonomie en bestedingsvrijheid de infrastructuur in stand kunnen houden en waar nodig verbeteren. Ook de aanschaf van hard- en software, de deskundigheidsbevordering en het beheer van de ict-voorzieningen kunnen met deze vergoeding worden gefinancierd.

In de bekostiging van scholen is ook een ict-component opgenomen. Deze is in 2004 opgehoogd in verband met de beëindiging van het centrale contract.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Voor de centrale voorziening is bij 1e suppletore wet 2004 € 55,1 miljoen overgeboekt naar de artikelen 1,3 en 4 waarmee de koopkracht van de scholen kon worden opgehoogd. De mutatie is een gevolg van de beëindiging van het centrale contract voor de internetvoorziening per 31 december 2003 (zie 10.4.6).

10.4.2 Scholen en instellingen in staat te stellen aan randvoorwaarden voor ict-integratie binnen de school te voldoen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

De doelstelling is onderverdeeld in drie aandachtsgebieden:

Professionalisering docenten (Grassroots)

De activiteiten rond professionalisering zijn bedoeld om meer dan 50% van de docenten didactisch ict-vaardig te laten zijn. Uit de ict-onderwijsmonitor «Ict in cijfers 2004–2005» (gemeten najaar 2004) blijkt, dat in de ogen van de ict-coördinator dit percentage in het primair- en voortgezet onderwijs is gestegen naar rond de 60%.

Naast het autonome aanbod van opleidingen en cursussen zijn er Grassroots-projecten. Door middel van Grassroots-projecten hebben leraren op kleinschalige wijze ervaringen opgedaan bij het gebruik van ict in het onderwijs.

Beschikbaarheid educatieve content (programmamatrix)

Het streven is dat 60% van de ict-coördinatoren aangeeft dat zij informatie kunnen vinden over beschikbare educatieve software. Uit de ict-onderwijsmonitor blijkt dat circa 90% van de ict-coördinatoren in het primair- en voortgezet onderwijs (ruim) voldoende informatie kan vinden.

Op de programmamatrix (website) wordt elektronisch educatief materiaal voor het onderwijs gepresenteerd.

Daarnaast wordt via www.kennisnet.nl en via Entree van Kennisnet de beschikbaarheid van educatieve content vergroot (zie 10.4.4).

Stimuleren contentontwikkeling

Het percentage ict-coördinatoren dat aangeeft het gebrek aan content als een knelpunt te ervaren is na 2003 ook in 2004 verder afgenomen. In het primair onderwijs is het 14% (was 16%). In het voortgezet onderwijs geeft nog 39% van de ict-coördinatoren aan dat het een knelpunt is, terwijl dit begin 2004 nog 50% was.1

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Professionalisering docenten (Grassroots)

De regie over Grassroots is ondergebracht bij de stichting Kennisnet, waarvoor zij subsidie toegekend heeft gekregen.

In 2004 zijn 989 Grassrootsprojecten afgerond, inclusief voorgaande jaren inmiddels zo'n 3000. 623 docenten hebben meegedaan, verdeeld over 523 schoollocaties (bron: voortgangsbericht stichting Kennisnet van 18 januari 2005). Sinds de start van het project (in 2003) is daarmee het totaal aantal betrokken docenten op ruim 2000 (conform streefwaarde begroting) gekomen en is het aantal scholen de ambitie van 1000 ruim gepasseerd.

Op www.grassroots.nl zijn 146 projecten als voorbeeld gepresenteerd ter inspiratie en benutting voor scholingsdoeleinden in beroepsonderwijs en volwasseneneducatie en de lerarenopleidingen.

Zie voor deskundigheidsbevordering stichting Ict op School paragraaf 10.4.5.

Beschikbaarheid educatieve content (programmamatrix)

Er is subsidie toegekend aan het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum (APS) voor het beheer en onderhouden van de programmamatrix.

Eind oktober waren er ruim 3500 educatieve digitale media opgenomen in de programmatrix. De website kent gemiddeld 1,6 miljoen hits per maand. Zie voor Kennisnet 10.4.4.

In 2004 zijn er afspraken gemaakt over verdergaande integratie van de verschillende leermiddelen databases van APS, SLO en Kennisnet. De afspraken worden in 2005 geëffectueerd.

Stimuleren contentontwikkeling

Er is subsidie toegekend aan de stichting Kennisnet voor de projecten Educatieve contentketen en Grassroots cultuur.

Educatieve contentketen

Kennisnet heeft samen met onderwijsinstellingen, onderwijsorganisaties en uitgeverijen de belangrijkste knelpunten in de keten gedefinieerd en hiervoor een gezamenlijke aanpak voorgesteld.

In de educatieve contentketen is een vijftal stappen te onderscheiden: (1) de ontwikkeling van materiaal, (2) het beschikbaar stellen, (3) het vindbaar maken, (4) het arrangeren en (5) het daadwerkelijke gebruik van webbased educatief materiaal.

Het project loopt door in 2005 en 2006. De eerste resultaten zijn inmiddels zichtbaar. Zo is er een metadatastandaard (afspraken over standaarden voor het documenteren en uitwisselen van educatieve content) vastgesteld voor het bve-veld.

Ook het uitwerken van een stimuleringsmaatregel gericht op het aanjagen van de markt valt binnen de contentketen en krijgt in 2005 verder vorm.

Grassroots cultuur

In 2004 zijn er 14 culturele instellingen die zich hebben aangemeld als Grassroots-locatie, waarbij binnen projecten docenten digitale cultuureducatieve content zullen ontwikkelen die cultuureducatie en ict aan elkaar koppelen.

Het maximaal aantal mogelijke projecten waarvoor geld beschikbaar is voor de jaren 2004 en 2005, is hiermee bijna ingevuld (er is nog ruimte voor twee locaties).

Stichting Kennisnet is belast met de uitvoering van dit traject.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Voor professionalisering docenten en de programmamatrix is € 2 miljoen uitgegeven. De educatieve contentketen heeft in 2004 € 2,5 miljoen gekost en de Grassroots cultuur € 1 miljoen. Dit laatste bedrag is gefinancierd vanuit het budget voor «Kennisontwikkeling en innovatie».

10.4.3 Kennisontwikkeling, innovatie en kwaliteitsmeting initiëren en stimuleren

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Kennisontwikkeling en innovatie

Er zijn in 2004 verschillende activiteiten gestart of gecontinueerd om meer kennis te ontwikkelen over het didactisch gebruik van ict. Daarbij is de doelstelling dat het onderwijsveld beter inzicht krijgt in de invloed van ict op leerprocessen en dat dit vorm krijgt vanuit het onderwijsveld zelf. Onder andere met de inrichting van de Kennisrotonde (waarvan het Kennisinnovatiepunt onderdeel uitmaakt) zal dit nader vorm krijgen.

Ict-onderwijsmonitor en kwaliteitsmeting

Met de Ict onderwijsmonitor wordt jaarlijks de vorderingen van de ict-integratie in het onderwijs gemeten in het primair- en voorgezet onderwijs, bve en de lerarenopleidingen.

Ict en internationaal

De belangrijkste internationale activiteiten voor ict in het onderwijs vinden plaats in het samenwerkingsverband van het Europese Schoolnet (EUN). De Europese Commissie ziet het EUN als een belangrijke gesprekpartner als het gaat om ict, innovatie en onderwijs.

Door deelname aan buitenlandse conferenties heeft OCW daarnaast kennis uitgewisseld met andere landen over de integratie van ict in het onderwijs.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Kennisrotonde

Er is subsidie toegekend aan de stichting Ict op School voor de uitvoering van de Kennisrotonde.

De eerste fase van het plan van aanpak Kennisrotonde is in uitvoering.

Het wedstrijdonderdeel is vervangen door een regeling stimuleringsbijdrage kennisontwikkeling. Een onafhankelijke programmaraad is in het leven geroepen, die zowel de criteria opstelt als de selectie uitvoert van de projecten die vanuit de stimuleringsbijdrage (deels) bekostigd kunnen worden. In deze programmaraad zijn wetenschap, bedrijfsleven en onderwijsveld vertegenwoordigd.

Expertisecentra

De acht expertisecentra hebben ook in 2004 subsidie ontvangen om informatie te verzamelen en te verspreiden over de mogelijkheidheden van ict op hun expertisegebied. De focus van de werkzaamheden verschuift steeds duidelijker van ict in het onderwijs naar innovatie. Gezien de overlap in doelstellingen trekken de expertisecentra en de Kennisrotonde samen op.

Proeftuinen

In 2004 zijn een aantal vernieuwingsprojecten financieel gesteund en inhoudelijk afgerond. Op de betrokken scholen zijn de meeste verworvenheden van de projecten geïncorporeerd in het reguliere onderwijs en worden op beperkte schaal en met eigen middelen de projecten voortgezet. De scholen hebben de projecten verschillend gepresenteerd. Er zijn rapportages geschreven, videopresentaties gemaakt en er worden conferenties georganiseerd. De presentatie over de projecten in Nijmegen is doorgeschoven naar voorjaar 2005.

Ict-onderwijsmonitor en kwaliteitsmeting

De Ict-onderwijsmonitor is uitgevoerd door IVA-ITS, waarvoor zij subsidie hebben ontvangen. De resultaten van de Ict-onderwijsmonitor worden separaat aan de Tweede Kamer gestuurd.

Ict en internationaal

De Nederlandse vertegenwoordiging in de EUN is afgelopen jaar overgedragen aan Kennisnet. Door het EUN is een groot aantal projecten van en voor het onderwijs uitgevoerd, bijvoorbeeld de virtuele school, contacten tussen onderwijsinspecties, uitwisselingsprojecten en wetenschapsstimulering.

In 2004 is door OCW deelgenomen aan de ICT-league conferentie, een conferentie van Canada en de Scandinavische landen in Noord-West Europa over ict in het onderwijs.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Voor de kennisontwikkeling en innovatie is € 8,5 miljoen uitgegeven: voor de Kennisrotonde € 4,5 miljoen, expertisecentra € 1 miljoen, € 1,6 miljoen voor overige projecten waarvan € 1 miljoen aan grassroots cultuur (zie 10.4.2).

Daarnaast is € 1,4 miljoen uitgegeven aan de Ict-onderwijsmonitor kwaliteitsmeting.

10.4.4 Realisatie van een internetplaats voor het onderwijs

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Om een duurzame en veilige, op het onderwijs afgestemde internetplaats te realiseren waar kwalitatief hoogwaardige content en diensten beschikbaar zijn en kennisuitwisseling plaatsvindt, heeft de stichting Kennisnet haar activiteiten gecontinueerd en doorontwikkeld.

Met de jaarlijkse NIPO-enquête wordt de gebruikers gevraagd naar tevredenheid en gebruik.

Bron: TNS-NIPO oktober 2004

* De doelstellingen voor 2004 zijn ten opzichte van de tekst van de begroting 2004 bijgesteld naar aanleiding van de realisatiecijfers Kennisnet 2003 die later beschikbaar kwamen.

** Gebleken is dat de doelstelling «maandelijks gebruik van Kennisnet door docenten» voor 2004 percentages omvatte van het »totaal gebruik van Kennisnet door docenten», een categorie waarop in het jaarverslag van Kennisnet wordt gerapporteerd. Bovenstaande tabel is hiervoor gecorrigeerd.

NR = Niet Representatief, de steekproef uit de TNS-NIPO enquête kent op dit onderdeel te weinig respondenten.

De naamsbekendheid van Kennisnet is onder bijna alle doelgroepen gestegen. Het gebruik is sinds 2003 toegenomen, en de portalstatistieken laten een stijgende lijn zien. Wekelijks zijn in december 2004 gemiddeld 750 000 unieke bezoeken geregistreerd tegenover gemiddeld 500 000 in dezelfde periode vorig jaar (bron: jaarplan Kennisnet 2005).

Desalniettemin blijft het gebruik docenten – gebaseerd op de NIPO-enquête – in het voortgezet onderwijs en bve en het maandelijks gebruik van leerlingen in het primair onderwijs en bve achter op de doelstellingen. Dit is overigens niet in overeenstemming met de portalstatistieken. De realisatie voor 2004 blijft met name voor de leerlingen in het primair onderwijs achter bij de verwachting, terwijl de portalstatistieken van de site van het primair onderwijs een duidelijke toename van het gebruik laten zien. Nadat in de eerste jaren het accent heeft gelegen op een inhoudelijk rijke portal evenals de doelgroep docenten (als ingang richting leerlingen) is Kennisnet sinds eind 2003 gestart met grootschalige leerlingencampagnes om de kloof te dichten tussen naamsbekendheid en gebruik bij deze doelgroep. Vanaf 2005 zal via een nieuw concept gewerkt worden, waarbij de gebruiker nog meer betrokken wordt bij de totstandkoming van producten en diensten.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Stichting Kennisnet heeft subsidie ontvangen voor de uitvoering van haar activiteiten. Op de verdere uitvoering heeft monitoring plaatsgevonden.

De belangrijkste activiteiten die Kennisnet in 2004 heeft ontplooid:

• Portal: verdere differentiatie en uitbreiding met diensten en content.

• Het ontwikkelen van informatie over educatieve thema's (themasites, specials, lesbrieven, e.d.). Goed bezochte specials zijn: normen en waarden, ruimtevaart, Juliana en Europa.

• Entree (authenticatie- en autorisatiedienst waarmee content op een eenvoudige en veilige wijze toegankelijk wordt gemaakt en meer op maat geleverd wordt): in het vo zijn alle scholen inmiddels aangesloten op Entree in het kader van de samenwerking met CFI en de Inspectie van het onderwijs. De sectoren po en bve volgen in 2005. Ook wordt aansluiting gezocht bij het project «Educatieve contentketen».

• Activiteiten gericht op toename van gebruik van internet in de leerpraktijk en door leerlingen (zoals werkstukkenmaker, beeldbank, webmaker/webwedstrijden van Thinkquest, zoekmachine Davindi, train the trainer).

• Uitoefenen van een coördinerende en adviserende rol bij ontwikkelingen rond ict-gebruik in het onderwijs (communities en servicedesk).

• Activiteiten gericht op ondersteuning van innovatieve scholen: inrichting platform ter ondersteuning innovatieve scholen, invoering metadatastandaard in bve.

Aanvullend gefinancierde trajecten

Stichting Kennisnet heeft daarnaast subsidie ontvangen voor een aantal projecten. In mei is Kennisnet gestart met het innovatieve traject «Educatieve contentketen» (zie 10.4.2). Daarnaast is Kennisnet in samenwerking met Surfnet gestart met het project «Samen snel op glas» en heeft zij tezamen met stichting Ict op School verantwoording gedragen voor de ISP-wijzer (zie 10.4.6). Ook heeft zij Nederland vertegenwoordigd bij internationale bijeenkomsten (zie 10.4.3) en de Grassroots projecten gecoördineerd (zie 10.4.2).

10.4.5 Effectief en efficiënt gebruik van ict

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Om tot effectief en efficiënt gebruik van ict te komen heeft de stichting Ict op School de positie van de scholen voor primair en voortgezet onderwijs verder versterkt, als consument van producten en diensten die gericht zijn op de integratie van ict in het onderwijs.

Dit is gebeurd door scholen goed te informeren en deze te stimuleren om hun krachten te bundelen, zodat de scholen beter in staat zijn de vraag te formuleren, gerichte keuzes te maken en kennis te delen op het gebied van de professionalisering van docenten en aanschaf en inzet van ict-middelen en content.

Ondanks de positieve trend in naamsbekendheid van zowel Ict op School als specifieke producten en diensten blijft de bekendheid op onderdelen achter bij de streefcijfers. Het verwerven van naamsbekendheid kost meer tijd dan verwacht.

Het werkplan 2005 voorziet in extra investeringen voor het bereiken van grotere naamsbekendheid en gebruik. Naar verwachting worden de streefcijfers voor 2004 met een jaar vertraging in 2005 gerealiseerd.

De tevredenheid van het onderwijsveld over de producten en diensten van Ict op School overtreft daarentegen ruimschoots de streefcijfers.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Stichting Ict op School heeft subsidie ontvangen voor de uitvoering van haar activiteiten. Op de verdere uitvoering heeft monitoring plaatsgevonden.

De stichting Ict op School vervult de rol van procescoördinator en treedt op als consumentenorganisatie voor het onderwijs.

Ict op School werkt via vier inhoudelijke programmalijnen.

• Regionale samenwerking: in 2004 is het aantal samenwerkende scholen verder gestegen tot naar schatting 4500 scholen. Daarnaast zijn de netwerken tussen samenwerkingsverbanden verder versterkt en verbreed (bron: Oberon 2004; TNS-NIPO 2004).

• Organisatie en leerprocessen: de set gereedschappen ter ondersteuning van de docenten bij de inzet van ict in het onderwijs is breed onder de aandacht gebracht. Daarnaast is in de praktijk van een samenwerkingsverband de integrale aanpak van deskundigheidsbevordering op maat getest in het kader van het project «Samen deskundig» (de lessen hieruit vormen belangrijke input voor de activiteiten in 2005).

• Techniek en beheer: informatiepakket «open source» en «open standaarden» is 2000 maal aangevraagd door met name ict-coördinatoren.

• Onderzoek en kennisuitwisseling: de praktijktheorie «Vier in balans» is geactualiseerd («Vier in balans plus», Ict op School 2004), gegevens en inzichten uit internationaal onderzoek over de meerwaarde en opbrengsten van ict in het onderwijs zijn samengebracht in een publicatie over het rendement van ict in het onderwijs en conceptuele inzichten uit «Compileren van kennis door ict-rijk leren» (Ict op School, 2003) zijn geconcretiseerd in het concept van de Kennisrotonde.

Aanvullend gefinancierde trajecten

Stichting Ict op School heeft daarnaast subsidie ontvangen voor een aantal projecten. Als additionele activiteit heeft de stichting Ict op Schools via het project «B4Schools» in samenwerking met de stichting Samenleving en Bedrijf een platform opgericht om samenwerking tussen het onderwijs en het bedrijfsleven te stimuleren en te faciliteren.

Overige additionele projecten zijn: de Kennisrotonde (zie 10.4.3), de ISP-wijzer en de kwaliteitsregeling (zie 10.4.6).

10.4.6 Internetvoorziening voor de scholen

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Scholen in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en de bve-sector zijn in staat gesteld om optimaal gebruik te maken van de vele mogelijkheden van het internet.

Sinds 2004 krijgen scholen extra middelen (koopkracht) voor de inrichting van de eigen internetvoorziening. Voorheen was dit centraal geregeld via het contract met nl.tree. Uit een TNS-NIPO enquête bleek dat vrijwel alle scholen begin 2004 hebben gekozen voor een internetleverancier, waarbij het merendeel had gekozen voor nl.tree. Begin december 2004 gaf 98% van de scholen in het primair onderwijs en 96% van de scholen in het voortgezet onderwijs aan dat zij al een nieuwe ISP voor 2005 gekozen hadden. De resterende 2 en 4% gaven aan ermee bezig te zijn en voor 1 januari 2005 daarmee klaar te zijn.

KPN heeft het initiatief genomen om scholen een gratis internetverbinding en diensten aan te bieden. Scholen konden hierin zelf een afweging maken. Veel instellingen maken hier vanaf begin 2005 gebruik van, waarmee ze meer flexibiliteit hebben voor ict-investeringen.

Het aantal scholen in gebieden zonder adsl en/of kabel is inmiddels zeer beperkt. Deze scholen hebben een subsidie ontvangen als tegemoetkoming in de meerkosten.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

Centrale voorzieningen

De centrale voorzieningen zijn gecontinueerd en verder ontwikkeld door de stichtingen Ict op School en Kennisnet. Zij hebben hiervoor subsidie ontvangen.

a) Kwaliteit en toegankelijkheid (kwaliteitsregeling): door de deelname van 10 internetleveranciers aan de regeling, is de markttransparantie voor scholen bevorderd is. Deze ISP's leveren diensten aan bijna 80% van de schoolvestigingen.

b) ISP-wijzer: advies en ondersteuningsfunctie bij de inrichting van de eigen internetvoorziening heeft plaatsgevonden. Bij de in opdracht van de ISP-wijzer uitgevoerde TNS-NIPO enquête van november 2004 geeft 55% van de respondenten aan de website bezocht te hebben.

c) (Innovatief programma) platform content en diensten (PCD): in de samenwerking tussen Stichting Kennisnet en Surfnet is een start gemaakt met de ontwikkeling van breedbandige toepassingen op het PCD. Daarnaast is er veel animo bij scholen voor het project «Samen snel op glas» gericht op enerzijds vraagbundeling van glasvezel en anderzijds breedband in onrendabele gebieden.

Koopkracht (generiek)

De decentrale middelen (€ 55,1 miljoen) zijn toegevoegd aan de reguliere bekostiging van de onderwijsinstellingen voor de inrichting van hun internetvoorziening (zie 10.4.1).

Faciliteiten voor scholen in onrendabele gebieden

KPN heeft inmiddels de adsl-dekkingsgraad verhoogd tot 97%. Daarnaast is in het kader van het project «samen snel op glas» PCD (zie 1c) en kwaliteit en toegankelijkheid (1a) de vraagbundeling in onrendabele gebieden gestimuleerd.

Scholen in onrendabele gebieden konden een beroep doen op een subsidieregeling waarmee extra kosten van de internetvoorziening worden gecompenseerd. In 2004 zijn in totaal circa 780 aanvragen voor subsidie door scholen ingediend, waarvan circa 600 zijn toegekend en 180 afgewezen.

De verwachting is dat het aantal scholen in onrendabele gebieden begin 2005 niet meer dan enkele tientallen zal zijn.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Subsidieregeling onrendabele gebieden: sinds de opstelling van de regeling zijn de ontwikkelingen op het gebied van internet snel gegaan. Veel telefooncentrales in voorheen onrendabele gebieden zijn geschikt gemaakt voor adsl, zodat uiteindelijk minder scholen (600) aanspraak maakten op subsidie dan vooraf begroot (1 000). Het verschil van 400 scholen leidde tot een onderuitputting van € 2 miljoen.

Voor initiatieven gericht op de breedbandige infrastructuur is € 2 miljoen besteed aan het project 'samen snel op glas' PCD (zie 1c) en kwaliteit en toegankelijkheid (1a) waarbij vraagbundeling in onrendabele gebieden is gestimuleerd.

11. STUDIEFINANCIERINGSBELEID

11.1 Algemene beleidsdoelstelling

Studiefinanciering is een zaak van drie partijen: de overheid, studenten en hun ouders. Alle drie leveren ze een onmisbare bijdrage. De overheid zet de middelen voor studiefinanciering in op een zodanige wijze, dat het onderwijs voor iedereen toegankelijk is, ook voor mensen met een lager inkomen. Van degene die voor studiefinanciering in aanmerking komt, wordt een tegenprestatie verwacht.

Het beleid is vastgelegd in de Wet Studiefinanciering 2000 en richt zich op de volgende doelgroepen:

• deelnemers van 18 jaar en ouder in de beroepsopleidende leerweg;

• studenten in het hoger beroepsonderwijs;

• studenten in het wetenschappelijk onderwijs.

11.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* De reeks IBG betreft het apparaatskostendeel van de IB-Groep en de reeks apparaatsuitgaven heeft betrekking op de kosten van de beleidsdirectie SFB. Beide reeksen zijn per 2004 toegerekend aan dit beleidsartikel.

In 2000 en 2001 was sprake van een andere begrotingsindeling; daarom is geen nadere uitsplitsing over die jaren aangegeven in beleidsinstrumenten.

Toelichting op de uitgaven

Het verschil van € 22,9 miljoen minderuitgaven bij het onderdeel basisbeurs (voor – € 15,4 miljoen relevante en – € 7,5 miljoen niet-relevante uitgaven) ontstaat met name door € 22,7 miljoen meeruitgaven bij de beroepsopleidende leerweg (bol) door een hoger aantal deelnemers en € 7,1 miljoen meeruitgaven tempobeurs.

Een saldo van – € 52,7 miljoen wordt voor het grootste deel veroorzaakt doordat in 2004 een omzetting van prestatiebeurs naar rentedragende lening is geboekt.

De uitgaven voor de reisvoorziening geven een verschil ten opzichte van de raming van € 18,9 miljoen, waarvan relevant – € 8,3 miljoen en niet-relevant € 27,2 miljoen. Dit betreft ondermeer € 11,2 miljoen meeruitgaven voor het ov-contract in 2004 en € 6,6 miljoen op het gebied van reisvoorziening overig (waaronder in het buitenland studerenden).

Het verschil bij de aanvullende beurs bedraagt € 9,3 miljoen, waarvan € 11,5 miljoen relevante en – € 2,2 miljoen niet-relevante uitgaven.

Net als bij de basisbeursuitgaven zijn de extra relevante uitgaven met name toe te schrijven aan extra uitgaven bij de bol, ondermeer voor € 9,5 miljoen aan achterstallige betalingen. Het verschil van – € 2,2 miljoen aan niet-relevante uitgaven is vooral het gevolg van minderuitgaven normale betalingen aanvullende prestatiebeurs.

Het verschil bij de niet-relevante uitgaven leenfaciliteit bedraagt € 211,9 miljoen. Omdat er nog steeds meer wordt geleend, waren op het onderdeel rentedragende leningen de uitgaven in 2004 ten opzichte van de raming € 163,6 miljoen hoger.

Een bedrag van € 48,3 miljoen heeft vooral betrekking op omzettingen van kortlopende schulden en prestatiebeurs naar rentedragende leningen.

Het verschil bij de relevante overige uitgaven van € 29,2 miljoen wordt voor € 18,7 miljoen veroorzaakt door meer achterstallig lager recht dan geraamd. Een verschil van € 10,5 miljoen treedt daarnaast op bij de overige posten op dit onderdeel (lesgeldvoorschotten en technische bijstelling).

Ontvangsten

Het verschil bij de ontvangsten bedraagt € 4,8 miljoen, waarvan € 12,7 miljoen relevante en – € 7,9 miljoen niet-relevante ontvangsten.

Dit komt ondermeer door een verschil bij de aflossingen van renteloze voorschotten (verstrekt tot 1986) van – € 2,8 miljoen en meerontvangsten ten opzichte van de begroting aan rente op de nieuwe rentedragende leningen (€ 7,0 miljoen). Daarnaast is aan kortlopende schulden € 9,2 miljoen meer ontvangen dan geraamd.

Het verschil tussen de begrote en gerealiseerde niet-relevante ontvangsten in 2004 van -€ 7,9 miljoen ontstaat, doordat de ontvangsten op de hoofdsom van uitstaande rentedragende leningen lager uit zijn gevallen.

11.3 Realisatie operationele doelstellingen

11.3.1 Waarborgen algemene toegankelijkheid onderwijs

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Bron: realisatiegegevens IB-Groep

Het aantal studerenden met een basisbeurs is in 2004 hoger dan geraamd. Deze stijging doet zich zowel in het hbo als in de bol voor, en is ongeveer in lijn met de stijging van het aantal ingeschreven studerenden.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De systematiek van de basisbeurs en de reisvoorziening is in 2004 niet gewijzigd.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Zie paragraaf 11.4.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Bron: realisatiegegevens IB-Groep

De uitgaven basisbeurs zijn lager dan in de begroting geraamd. Dit wordt vooral veroorzaakt door een technische correctie waarmee de realisatie met € 44 miljoen wordt verlaagd. Deze technische correctie is nodig omdat dit deel van de uitgaven niet meer als basisbeurs (in de vorm van een voorlopige prestatiebeurslening), maar als definitieve lening is geboekt (dit betreft vooral in het verleden verstrekte prestatiebeursleningen die vóór het einde van de diplomatermijn al worden afgelost).

Met deze technische correctie was in de begroting nog geen rekening gehouden.

Afgezien van deze correctie zijn de uitgaven enigszins gestegen, vooral door toename van het aantal studerenden in het hbo en de bol, en de indexering van de beursbedragen.

Bron: realisatiegegevens IB-Groep

De toename van de uitgaven voor de reisvoorziening ten opzichte van de begroting betreft vooral de indexering van het contract met de openbaarvervoerbedrijven.

11.3.2 Waarborgen toegankelijkheid onderwijs studerenden met minder draagkrachtige ouders

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Bron: realisatiegegevens IB-Groep

Het aantal studerenden met een aanvullende beurs is ten opzichte van de raming gedaald. Het deel van de basisbeursgerechtigden dat in 2004 gebruik maakte van de aanvullende beurs is daarmee ten opzichte van de raming gedaald van 41,7% in de raming naar 38,5% in de realisatie.

Hebben we gedaan wat we zouden doen?

De systematiek van de aanvullende beurs is in 2004 niet gewijzigd.

Verwijzing naar beleidsnota's en rapportages

Zie paragraaf 11.4.

Heeft het gekost wat het mocht kosten?

Bron: realisatiegegevens IB-Groep

De uitgaven aanvullende beurs zijn hoger dan geraamd, zowel door hogere dan geraamde toekenning over voorgaande jaren, alsook door indexering van de beursbedragen.

11.3.3 Waarborgen flexibiliteit in wijze van financiering door studerende

Hebben we bereikt wat we wilden bereiken?

Flexibiliteit wordt gewaarborgd door de mogelijkheid voor studenten om bij te verdienen. De maximale grens om bij te verdienen is in 2004 geïndexeerd. Alle studenten hebben ook de mogelijkheid om te lenen. Het totaal aantal studenten met recht op studiefinanciering is opgenomen in tabel 11.2.

Het gebruik van de leenfaciliteit komt tot uitdrukking in het totaal bedrag en aantal uitstaande leningen.