Nederland biedt bescherming en opvang aan personen die in hun eigen land worden vervolgd. Hierbij staan snelle, duidelijke en zorgvuldige procedures centraal. Voor migranten die om andere redenen naar Nederland willen komen, geldt een selectief toelatingsbeleid. In 2012 is bij een aantal van de processen van de vreemdelingenketen verbeteringen doorgevoerd, die hieronder nader wordt toegelicht.

Het asielbeleid

Snelheid in de asielprocedure zorgt ervoor dat vreemdelingen snel weten waar ze aan toe zijn en voorkomt maatschappelijke onrust en onbegrip. Op dit moment krijgt het grootste deel van de asielzoekers binnen acht dagen een antwoord op het asielverzoek. Wel is in 2012 het aantal vervolgprocedures toegenomen. In het Programma Stroomlijning Toelatingsprocedures zijn maatregelen uitgewerkt om het stapelen van verblijfsprocedures tegen te gaan en doorlooptijden van procedures te verkorten.

Om te voorkomen dat jongeren de dupe worden van lange procedures – mogelijk mede het gevolg van stapelen van procedures of niet meewerken aan vertrek door ouders – heeft dit kabinet besloten een definitieve regeling en een overgangsregeling te treffen. Op grond daarvan kunnen jongeren, die al jaren in Nederland verblijven zonder zicht op een verblijfsvergunning, onder bepaalde voorwaarden alsnog in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning. De voorwaarden voor de definitieve regeling zullen op onderdelen strenger zijn, bijvoorbeeld op het punt van dat er meegewerkt moet zijn aan terugkeer. De Tweede Kamer is in december 2012 geïnformeerd over deze voornemens, die in 2013 zullen worden uitgevoerd.

Asielzoekers worden tijdens hun procedure opgevangen bij het COA. Na afloop van de procedure, en eventueel de vertrektermijn, verlaten zij de opvang. Vergunninghouders krijgen huisvesting toegewezen in gemeenten. In 2012 is een snellere toewijzing van woningen gerealiseerd. Door de uitspraak van het Hof Den Haag en de bevestiging daarvan door de Hoge Raad in de zaak Ferreira (21 september 2012) wordt sinds eind 2011 aan gezinnen die in de opvang zitten en moeten vertrekken onderdak in een gezinslocatie geboden, totdat het jongste kind 18 jaar is. In 2012 was de instroom in gezinslocaties groter dan de uitstroom, ondanks de inzet van de Dienst Terugkeer en Vertrek, die gedurende het hele jaar gericht is geweest op een zo groot mogelijke vrijwillige en gedwongen terugkeer vanuit gezinslocaties. Het feit dat gedwongen terugkeer in belangrijke landen van herkomst het afgelopen jaar beperkt mogelijk was, in combinatie met het Ferreira arrest van de Hoge Raad en het uitzicht op de regeling voor jongeren met langdurig verblijf, was hier debet aan. Hierover is de Tweede Kamer per brief geïnformeerd.

In de verblijfsregeling voor slachtoffers van mensenhandel (B9-regeling) staat bescherming van het slachtoffer en bijdragen aan de opsporing van de daders centraal. Per 1 juni 2012 is het aantal plaatsen in de categorale opvang voor slachtoffers van mensenhandel in de B9-bedenktijd uitgebreid. Tevens is er een begin gemaakt met een betere doorstroming vanuit eerste opvang naar huisvesting in de gemeenten, door B9-vergunninghouders op te nemen in de huisvestingtaakstelling voor vergunninghouders. Om oneigenlijk gebruik van de B9-regeling minder aantrekkelijk te maken, is in 2012 een aantal maatregelen genomen, met name gericht op verkorting en versnelling van de procedure.

Het immigratiebeleid

Het kabinet Rutte–Verhagen heeft de eisen aan gezinsmigranten aangescherpt, met de bedoeling om fraude en misbruik te voorkomen en integratie te bevorderen. Per 1 oktober 2012 is een aantal maatregelen getroffen die betrekking hebben op de gezinshereniging en -vorming. Het beleid voor verruimde gezinshereniging, waaronder ouderenbeleid, en het beleid inzake familiebezoek is komen te vervallen. Verder kunnen vanaf 1 oktober 2012 mensen met een reguliere verblijfsvergunning voor bepaalde tijd pas een partner naar Nederland halen als zij ten minste één jaar rechtmatig in Nederland verblijven. De termijn om in aanmerking te kunnen komen voor voortgezet verblijf is verlengd van drie naar vijf jaar. Verder is de termijn, waarna in ieder geval wordt aangenomen dat het hoofdverblijf naar het buitenland is verplaatst, teruggebracht van negen naar zes maanden. Tenslotte is in EU-verband, op voorstel van onder meer Nederland, een expertgroep aan de slag om voorstellen te ontwikkelen voor richtlijnen om fraude en misbruik op het gebied van gezinsmigratie te bestrijden.

Met het aantreden van het nieuwe kabinet is het wetsvoorstel tot aanscherping van de voorwaarden ter verkrijging van het Nederlanderschap ingetrokken. Een nieuw voorstel is in voorbereiding om de naturalisatietermijn te verhogen van 5 naar 7 jaar. Ook de voorwaarde dat partners gehuwd moeten zijn of een geregistreerd partnerschap moeten zijn aangegaan, komt te vervallen.

Op 26 april 2012 heeft het EU-Hof geoordeeld dat de Nederlandse leges voor langdurig ingezetenen die uit het buitenland komen «onevenredig en overdreven hoog» zijn en in strijd met de desbetreffende richtlijn. Op 9 oktober 2012 heeft de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State een vergelijkbare uitspraak gedaan over de leges voor gezinsmigratie. In reactie op onder meer deze uitspraken zijn de leges voor de verblijfsvergunning voor langdurig ingezetenen uit een ander EU-lidstaat, gezinshereniging en studie verlaagd naar respectievelijk € 150, € 225, € 300.

In juli 2012 heeft de toenmalige minister voor Immigratie, Integratie en Asiel aangekondigd de uitvoering van het nareisbeleid te wijzigen. De aanpassing ziet op het vaker toepassen van DNA-onderzoek om de gezinsband van ouders en hun biologische minderjarige kinderen aan te tonen. Eerder werden voornamelijk identificerende interviews gehouden om de gezinsband vast te stellen, na geconstateerde fraude. Deze is succesvol aangepakt en hiervoor blijft nog steeds aandacht.

Een betere handhaving van het beleid

Een consequente handhaving van het vreemdelingenbeleid is essentieel voor een geloofwaardig vreemdelingenbeleid. In 2012 is ingezet op verbeteringen op het gebied van binnenlands vreemdelingenentoezicht, effectief en efficiënt grenstoezicht en terugkeer. Het binnenlands vreemdelingentoezicht richt zich op het tegengaan van illegaal verblijf en het tegengaan van onrechtmatig verkregen verblijf. Er wordt prioriteit gegeven aan de verwijdering van criminele vreemdelingen, vreemdelingen die overlast veroorzaken en aan de aanpak van op toelating gerichte fraude (migratiecriminaliteit). Het in 2012 aan de Kamer verzonden wetsvoorstel Biometrie in de Vreemdelingenketen beoogt door eenduidige en eenmalige vaststelling van vingerafdrukken documenten- en identiteitsfraude tegen te gaan. Als een vreemdeling zich schuldig maakt aan crimineel gedrag kan dit gevolgen hebben voor zijn verblijfsrecht. Het VRIS-protocol (Vreemdelingen in de strafrechtketen) is een werkwijze om de rechten van vreemdelingen te kunnen verbinden aan strafrechtelijke gedragingen door vreemdelingen. In 2012 zijn verduidelijkte werkinstructies ingevoerd, en is geïnvesteerd in verbeterde informatie-uitwisseling tussen de vreemdelingenketen en strafrechtketen. Met ingang van 1 augustus 2012 worden MTV-controles (Mobiel Toezicht Veiligheid) ondersteund door het camerasysteem @migoboras. Hiermee gaat de Koninklijke Marechausse meer informatiegestuurd werken. In 2012 is een wetsvoorstel voorbereid om illegaal verblijf strafbaar te stellen. Dit voorstel is in januari 2013 aan de Kamer gezonden. Ook is er een wetsvoorstel aangenomen waardoor verblijfsvergunning niet wordt verstrekt als de aanvrager eerder illegaal in Nederland verbleef of fraude heeft gepleegd. Daarnaast is de glijdende schaal aangescherpt en is een verdere aanscherping daarvan voor 2013 voorzien.

In 2012 is gewerkt aan een effectief en efficiënt grenstoezichtproces, waarbij zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van de inzet van geautomatiseerd toezicht en risicogestuurd optreden op basis van vooraf ontvangen informatie over passagiers en hun bagage. Het programma Biometrie in de Vreemdelingenketen heeft er toe geleid dat de authenticiteit en verificatie van (reis-)documenten elektronisch plaatsvinden. Ook is de grenscontrole met vingerafdrukken voor visaplichtige reizigers ingevoerd met het begin van de invoering van het Europees Visa-Informatiesysteem.

In 2012 was een stijgende lijn waarneembaar in zelfstandig vertrek. Deze vorm van vertrek is onder meer gestimuleerd door subsidiëring van terugkeerprojecten in landen van herkomst en het bieden van onderdak aan vreemdelingen die meewerken aan terugkeer. Desondanks moet worden geconstateerd dat in 2012 de terugkeercijfers in algemene zin zijn gedaald. De oorzaak hiervan lag deels bij een verlate invoering van de terugkeerrichtlijn (2008/115/EG) en een tijdelijke stop van het mobiele toezicht veiligheid, maar is vooral een gevolg van een dalende instroom vanuit het vreemdelingentoezicht en de factoren beschreven onder het asielbeleid.

Vreemdelingenbewaring wordt toegepast op het moment dat de vreemdeling niet vrijwillig vertrekt, de begeleiding naar zelfstandig vertrek niet slaagt en er dus geen andere mogelijkheid meer is om het vertrek af te dwingen. Vreemdelingenbewaring kan alleen dan worden toegepast als er ook zicht bestaat op uitzetting. Om de mogelijkheden te verruimen zijn in 2012 vier proeven begonnen die een alternatief moeten vormen voor het opleggen van vreemdelingenbewaring. Deze proeven zullen in 2013 worden geëvalueerd.

Een Europese agenda

De Europese Commissie, de lidstaten en het Europees Parlement hebben zich gecommitteerd aan de realisatie van de tweede fase van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel voor het einde van 2012. Nederland heeft hierbij wel opgemerkt dat kwaliteit boven snelheid gaat. Bovendien heeft Nederland zich er voor ingezet dat de onderscheiden richtlijnen en verordeningen waar nodig als één pakket zouden worden aangenomen; dit om de onderlinge samenhang van de instrumenten te benadrukken en de invoeringstermijnen op elkaar af te stemmen. Doel van het GEAS is te komen tot een stelsel waarin de asielsystemen zich zodanig tot elkaar verhouden dat een vreemdeling die binnen de EU internationale bescherming vraagt, in alle lidstaten op eenzelfde uitkomst kan rekenen. De meeste onderhandelingen zijn inmiddels afgerond; er is (politiek) akkoord bereikt op de kwalificatierichtlijn, de opvangrichtlijn en de Dublin-verordening. De onderhandelingen over de procedurerichtlijn en de Eurodac-verordening bevinden zich eind 2012 in een afrondende fase.