Inleiding

Het Ministerie van Veiligheid en Justitie staat voor een krachtige rechtsstaat in een veilig democratisch Nederland. Het departement zorgt ervoor dat «Veiligheid» en «Justitie», de V en de J, elkaar goed aanvullen, zodat iedereen in Nederland in vrijheid kan leven en ervan op aan kan dat het recht wordt gehandhaafd.

In 2015 leverde het Ministerie van Veiligheid en Justitie opnieuw een belangrijke bijdrage aan het veiliger maken van Nederland. Zo leidde de aanpak van de High Impact Crimes tot een verdere afname van delicten als overvallen, woninginbraak en straatroof. Ook in de strijd tegen de ondermijnende (zware, georganiseerde) criminaliteit werden resultaten geboekt, door een combinatie van verstorende interventies en het aanhouden van verdachten. Deze intensivering leidde tot een toename van het aantal (grootschalige) strafrechtelijke onderzoeken naar criminele samenwerkingsverbanden.

Tegelijkertijd zijn in 2015 belangrijke stappen gezet om de rechtstaat te versterken. Zo kwam de Contourennota gereed, waarin de hoofdlijnen worden geschetst van het nieuwe Wetboek van Strafvordering. De verbeterde samenwerking tussen de partners in de strafrechtketen werpt zijn vruchten af: de keten als geheel presteert sneller en beter. Ook op de weg naar een eenvoudiger en sneller (burgerlijk en bestuurs-)procesrecht zette het departement in 2015 belangrijke stappen: de drie belangrijkste wetten van het programma Kwaliteit en Innovatie Rechtspraak werden door de Tweede Kamer aangenomen.

Een andere bijdrage aan het versterken van de rechtsstaat, de vorming van de Nationale Politie, vergt meer tijd en geld dan voorzien. Met de herijking van de reorganisatie hebben we hiervoor in 2015 een nieuw kader opgesteld. Op weg naar die nieuwe politieorganisatie is al veel bereikt. Er zijn forse stappen gezet bij de vorming van basisteams, districtsrecherches en real-time intelligence centra. Dat geldt ook voor de dienstverlening. Maar er is méér nodig om met de kwantiteit en de kwaliteit van de opsporing op een hoger niveau komen. Financieel-economische en cybercrime-specialisten worden versneld geworven. Na een jaar met acties, sloten de politiebonden eind 2015 een CAO-akkoord.

2015 werd in belangrijke mate ook beheerst door een aantal bijzondere ontwikkelingen. Bijvoorbeeld op het terrein van migratie. Het aanhoudend geweld in enkele brandhaarden en een gebrek aan perspectief, heeft een enorme groep mensen op drift doen raken. Vanuit de directe omgeving en van ver daarbuiten bereiken steeds meer mensen de laatste tijd de Europese Lidstaten, ook Nederland. De hoge instroom stelde de Vreemdelingenketen voor een enorme uitdaging. Om deze instroom het hoofd te bieden, zijn in 2015 ministeriële en hoogambtelijke commissies ingesteld en is de interdepartementale en interbestuurlijke samenwerking versterkt. Het bestuursakkoord tussen Rijk, provincies en gemeenten is in dit geheel een belangrijke stap. Ook is actief de verbinding gemaakt met NGO’s en andere organisaties, ver buiten het Veiligheid en Justitie-domein. Er is daarbij niet alleen gewerkt aan nieuwe vormen van opvang (sober en rechtvaardig) en het versnellen van de uitstroom van statushouders uit diezelfde opvang, maar ook aan maatregelen op het terrein van onder andere onderwijs, zorg en huisvesting. Ondertussen is – ook internationaal – gewerkt aan instroombeperkende maatregelen, mede met het oog op het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie in de eerste helft van 2016.

Daarnaast werd de wereld in 2015 opgeschrikt door terroristische aanslagen met een grote impact, zoals in Parijs. Deze hadden ook gevolgen voor Nederland. Het dreigingsniveau bleef «substantieel». Maar met het oog op het verwachte langdurige karakter van het dreigingsbeeld, besloot het Kabinet in februari 2015 de veiligheidsketen de komende jaren op een aantal punten substantieel en structureel te versterken. Met deze versterking van de veiligheidsketen zal de jihadistische dreiging, bij voortzetting van het huidige dreigingsbeeld, ook op de middellange en langere termijn het hoofd worden geboden. Precies een jaar na de ramp is in samenwerking met de Stichting Vliegramp MH17 een herdenkingsbijeenkomst georganiseerd voor familie, vrienden en bekenden van de slachtoffers. Ten aanzien van het onderzoeksrapport van de OVV is op 8 december 2015 de kabinetsreactie uitgebracht.

2015 was voor het Ministerie van Veiligheid en Justitie ook het jaar van enkele spraakmakende incidenten, zoals de «bonnetjesaffaire», die de voormalige bewindslieden tot aftreden noopten, gevolgd door het onderzoek van de commissie-Oosting. De aanbevelingen van de commissie-Oosting die de informatievoorziening rond de bonnetjeszaak onderzocht, worden meegenomen in het interne programma VenJ Verandert.

De commissie-Hoekstra deed onderzoek naar het optreden van het OM en de politie in de zaak Bart van U. De aanbevelingen van deze commissie zijn in 2015 door beide organisaties opgepakt en worden inmiddels doorgevoerd. Ook is het probleem van (het stijgende aantal) verwarde mensen dat op straat zwerft met urgentie aangepakt. In dat kader is samen met het Ministerie van VWS en de VNG het Ministerie van Veiligheid en Justitie opdrachtgever geworden van het Aanjaagteam Verwarde Personen. Op 29 oktober 2015 is het plan van aanpak «Aandacht voor verwardheid» naar de Tweede Kamer gestuurd. De wijze waarop triage landelijk plaatsvindt, is in kaart gebracht met het oog op onderkennen van best practices en verbetermogelijkheden.