Op dit artikel worden de producten op het gebied van Spoorwegen verantwoord. Het productartikel Spoorwegen is gerelateerd aan de beleidsdoelstellingen en beleidsinstrumenten zoals beschreven in het jaarverslag Hoofdstuk XII over 2017 bij beleidsartikel 16 Openbaar vervoer en spoor.

Garanties

Op artikel 13 Spoorwegen zijn garanties verstrekt aan ProRail en NS. Ultimo 2017 bedraagt het openstaand saldo € 294,3 miljoen

13.02 Beheer, onderhoud en vervanging

Op grond van richtlijn nr. 91/440/EEG van de Raad van de Europese Gemeenschap van 29 juli 1991 wordt de taakorganisatie ProRail via de beheerconcessie belast met het beheer en onderhoud van de landelijke spoorweginfrastructuur.

De subsidie aan ProRail wordt jaarlijks vastgesteld met een beschikking overeenkomstig het bepaalde in de Wet en het Besluit Infrastructuurfonds. De subsidie wordt door ProRail aangewend voor het in goede gebruikstoestand houden van de landelijke spoorweginfrastructuur. Per 1 januari 2008 wordt ProRail aangestuurd op output. Dat betekent dat de Minister van IenW afspraken maakt met ProRail over de te realiseren prestaties op basis van een resultaatverplichting. Met ingang van de Beheerconcessie 2015–2025 worden voor de kernprestatie-indicatoren (KPI’s) bodemwaarden afgesproken. Die prestaties worden jaarlijks opgenomen in het beheerplan van ProRail. De Minister van IenW moet instemmen met de prestaties waarvoor bodemwaarden gelden. Het beheerplan wordt aan de Tweede Kamer toegezonden.

Verleende subsidie aan ProRail

In 2017 is € 126 miljoen (inclusief BTW) meer aan subsidie aan ProRail betaald dan oorspronkelijk was begroot. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door het versneld uitvoeren van werkzaamheden. ProRail voert in de periode 2016–2018 werkzaamheden uit waarvoor de beschikbare middelen na 2018 zijn opgenomen. Hierover is de Tweede Kamer geïnformeerd met de brief van 19 december 2017 (Kamerstukken II 2017–2018, 29 984, nr. 735). Afrekening met IenM vindt plaats via de vaststelling van de subsidie na afloop van het jaar. In 2017 is de subsidie voor 2016 vastgesteld. De subsidie voor 2017 wordt in 2018 vastgesteld. In onderstaand overzicht zijn de mutaties tussen begroting en realisatie opgenomen:

Besteding door ProRail

ProRail heeft in 2017 € 104 miljoen (exclusief BTW) meer besteed dan oorspronkelijk begroot was in het Beheerplan 2017 (Kamerstukken II 2016–2017, 29 984, nr. 697). De oorzaken voor deze overbesteding zijn het versnellen van werkzaamheden (€ 59 miljoen), aankoop gronden (€ 19 miljoen), vervallen forfaitaire aftrek voor onderbesteding (€ 14 miljoen), indexeringen (€ 9 miljoen) en diverse overige mee- en tegenvallers (per saldo € 3 miljoen). Van deze € 104 miljoen heeft € 92 miljoen betrekking op vervangingsinvesteringen (inclusief € 19 miljoen aankoop gronden) en € 17 miljoen op uitbesteed werk beheer en onderhoud. Daarnaast zijn de gebruiksvergoeding (€ 2 miljoen) en overige opbrengsten (€ 3 miljoen) hoger uitgevallen. Voor gedetailleerdere informatie over de bestedingen door ProRail wordt verwezen naar de spoorbijlage.

De in de bijlage Instandhouding bij de ontwerpbegroting 2017 van het Infrastructuurfonds (Kamerstukken II 2016–2017, 34 550 A, nr. 2) geschetste aanpak voor het in stand houden van de infrastructuur leidt er toe dat de planning van onderhoudswerkzaamheden flexibel van aard is. Met het uitstellen en vervroegen van onderhoud wordt beoogd efficiënter en met minder hinder te werken. In de brief van 30 juni 2017 (Kamerstukken II 2016–2017, 29 984, nr. 723) is de Tweede Kamer geïnformeerd over de gezamenlijk met partijen in de spoorsector ontwikkelde nieuwe visie en werkwijze voor toekomstbestendig en efficiënt werken aan het spoor. Het gezamenlijke vertrekpunt waaruit gewerkt wordt, is de optimale balans tussen 1. de onderhouds- en vervangingsbehoefte die nodig is om het spoor betrouwbaar te houden; 2. daarbij zo min mogelijk hinder voor reizigers en verladers als gevolg van werkzaamheden aan het spoor te veroorzaken; en 3. het efficiënt omgaan met de beschikbare financiële middelen voor het werken aan het spoor. In dat kader wordt ook gekeken op welke wijze zinvol binnen de toegepaste onderhoudsfilosofie gerapporteerd kan worden over het eventuele volume aan uitgesteld onderhoud. De stand van zaken ten aanzien van de budgetten voor het beheer, onderhoud en vervanging van het spoor is aan de Tweede Kamer gemeld in de brief van 19 december 2017 (Kamerstukken II 2017–2018, 29 984, nr. 735).

13.03 Aanleg spoor

IenM is verantwoordelijk voor de uitbreiding van de hoofdspoorweginfrastructuur. Deze wordt in belangrijke mate gefinancierd met middelen uit de Rijksbegroting. Op dit artikelonderdeel worden alle uitgaven verantwoord die noodzakelijk zijn voor:

• • uitvoering van nieuwbouwprojecten spoor;

• • voorbereiding van de uitvoering van deze projecten;

• • door ProRail uit te voeren planuitwerkingen en verkenningen;

• • door IenM uit te voeren planuitwerkingen en verkenningen.

13.03.01 Realisatieprogramma personenvervoer spoor

Toelichting:

• Ad 1) Geluidsanering Spoorwegen. Voor de geluidsanering bij Hoofdwegen en Spoorwegen (MJPG) is een taakstellend totaalbudget vastgesteld. Naast de beschikbare middelen op het Infrastructuurfonds, worden vanuit de begroting Hoofdstuk XII ook middelen uitgegeven voor het MJPG. Het deel van de MJPG-middelen dat op dit IF-artikel wordt verantwoord, is verlaagd aangezien dit deel van de voor geluidsanering reeds is verantwoord op de begroting Hoofdstuk XII. Het totaal beschikbare projectbudget voor Geluidsanering Spoorwegen blijft hiermee gelijk.

• Ad 2) Verbeteraanpak trein. Een deel van de werkzaamheden is pas eind 2017 uitgevoerd waardoor de declaratie is verschoven naar 2018.

• Ad 3) PHS Ede. Dit budget is in 2017 overgeboekt van planstudie naar realisatie.

• Ad 4) PHS Doorstroomstation Utrecht (DSSU). De uitvoering van het deelproject Ondergrondse Trilling constructies te Cremerstraat was gepland in 2017. De onderzoeken en aanbesteding van dit deelproject namen meer tijd in beslag dan gepland waardoor de uitvoering is verschoven naar 2018. Daarnaast is er binnen het totale project sprake van meevallende uitgaven als gevolg van voorspoedig verlopen werkzaamheden.

• Ad 5) PHS Spooromgeving Geldermalsen. Dit budget is in 2017 overgeboekt van planstudie naar realisatie.

• Ad 6) Booggeluid. Het project is gedurende het jaar 2017 nieuw opgenomen in het realisatieprogramma.

• Ad 7) AKI Programma en veiligheidsknelpunten. Een aantal voor 2017 geplande deelprojecten is vertraagd doordat overeenstemming met stakeholders meer tijd in beslag nam dan gepland en er minder treinvrije periodes beschikbaar waren dan benodigd. Daarnaast heeft de grondverwerving voor het deelproject «Sittard-Geleen aanleggen Standaard Langzaam Verkeerstunnels» langer geduurd dan gepland.

• Ad 8) Fietsparkeren bij stations. De hogere realisatie in 2017 en het hogere projectbudget worden veroorzaakt, doordat meer afspraken zijn gemaakt over cofinanciering (bijvoorbeeld Amsterdam Zuid, Den Haag CS en Delft). Daarnaast is er eind 2016 extra budget beschikbaar gesteld voor het programma Fietsparkeren. In 2017 is daarbij forse voortgang gerealiseerd op projecten die eerder waren gepland voor 2016.

• Ad 9) Nazorg gereedkomen lijnen/halten. Het projectbudget van nazorg is verhoogd met € 2,3 miljoen voor nazorg werkzaamheden van projecten waarvan de subsidievaststelling per 1 januari 2017 heeft plaatsgevonden. Daarnaast bleek het mogelijk de post nazorg te verlagen met € 8,9 miljoen als gevolg van meevallende kosten voor grondtransacties bij het project Amsterdam-Utrecht, het vrijvallen van gereserveerde gelden voor de drukgolfproblematiek bij de Hanzelijn, minder noodzakelijk na-onderhoud bij de Hanzelijn en een na een gerechtelijke uitspraak terugbetaling van een eerder door ProRail betaalde boete.

• Ad 10) Ontsnippering. Als gevolg van diverse rechtszaken en lopende bestemmingsplanprocedures worden de aanbestedingen van het onderliggende werk later gegund. Hierdoor verschuiven de voor 2017 geplande uitgaven deels naar latere jaren.

• Ad 11) Programma aanpak suïcidepreventie. Het project is gedurende het jaar 2017 nieuw opgenomen in het realisatieprogramma.

• Ad 12) OV SAAL Korte Termijn. De lagere realisatie in 2017 is veroorzaakt door uitloop van enkele werkzaamheden, onzekerheid met betrekking tot geluid bij de Vechtbrug en de subsidievaststelling is verschoven naar 2018. Daarnaast heeft het combineren van diverse faseringstappen in één grote buitendienststelling geleid tot optimalisatie van het werkproces en lagere kosten. Op basis van de nog te verwachte kosten is bij Miljoenennota 2018 het projectbudget verlaagd.

• Ad 13) OV-Terminal stationsgebouw Utrecht (NSP). De fietsenstalling wordt gerealiseerd door de gemeente Utrecht. Naar aanleiding van een wijziging van de planning zijn de uitgaven doorgeschoven naar later jaren.

• Ad 14) Regionet (inclusief verkeersmaatregelen Schiphol). Vanuit het projectbudget is € 5,5 miljoen overgeboekt naar de Metropoolregio Amsterdam voor de aanleg van de Cuyperstrap, € 4,5 miljoen is overgeboekt naar Heiloo voor het project Vennewatersweg en € 2,1 miljoen is naar aanleiding van bovengenoemde overboekingen gestort in het BTW compensatiefonds.

• Ad 15) Spoorwegovergang Soestdijkseweg Bilthoven. Het project is in 2017 afgerond.

• Ad 16) Vleuten–Geldermalsen. De lagere realisatie in 2017 is veroorzaakt door een storting van € 4,2 miljoen in het provinciefonds ten behoeve van de provincie Utrecht.

• Ad 17) Rijswijk–Schiedam: tunnel Delft. Gedurende de uitvoering is de kasreeks aangepast op het termijnschema van de aannemer en deels verschoven naar latere jaren.

• Ad 18) Arnhem Centraal (t.b.v. NSP). Het project is gereed en de subsidie is vastgesteld.

• Ad 19) Partiële uitbreiding Groningen–Leeuwarden. De planstudie heeft langer geduurd dan voorzien. De planning van het project en de uitgaven zijn hierop aangepast.

• Ad 20) Intensivering Spoor in steden (I). Het budget is verlaagd met € 29 miljoen in verband met de afloop van de regeling waarvan uiteindelijk minder gebruik is gemaakt dan verwacht.

• Ad 21) NS compensatie. Dit budget is in 2017 overgeboekt van planstudie naar realisatie.

13.03.02 Realisatieprogramma goederenvervoer spoor

Toelichting:

• Ad 1) Programma Emplacementen op Orde. De uitwerking van de uit te voeren scope neemt meer tijd in beslag dan gepland.

• Ad 2) Geluidmaatregelen Zeeuwselijn. De lagere realisatie is veroorzaakt door vertraging in de realisatie van de geluidschermen. Er bleek meer grondverwerving nodig dan vooraf ingeschat. Daarnaast waren er aanvullende welstandseisen tijdens de behandeling van de omgevingsvergunningen waardoor de omgevingsvergunningen op een later tijdstip zijn verkregen.

• Ad 3) Calandbrug. Het project is overgegaan van de planuitwerkingsfase naar de realisatiefase.

• Ad 4) Venlo Logistiek Multimodaal Knooppunt. De Provincie Limburg is opdrachtgever voor dit project en in 2017 is € 21,3 miljoen gestort in het Provinciefonds. Het projectbudget is hiervoor verlaagd en in 2017 heeft geen kasrealisatie plaatsgevonden op het Infrastructuurfonds.

• Ad 5) Uitvoeringsprogramma Goederenroute Elst-Deventer-Twente. De gunning van het deelproject Deventer Oostriklaan heeft eind 2016 plaatsgevonden. Een aantal conditionerende zaken die vóór de aanbesteding geregeld dienden te zijn waren niet tijdig op orde. Nog niet alle gronden waren in bezit en het fiat voor de onttrekking van de overwegen aan de openbaarheid ontbrak. Hierdoor kon één van de twee aangevraagde buitendienststellingen in 2017 niet meer worden gehaald en vertraagde de uitvoering en daarmee de indienststelling. Dit heeft geleid tot een kasschuif van 2017 naar latere jaren.

13.03.04 Planuitwerkingsprogramma personenvervoer

Toelichting:

• Ad 1) Beter Benutten Decentraal Spoor. Vanuit dit projectbudget is € 25,3 miljoen overgeboekt naar het Provincie- en Btw-compensatiefonds.

• Ad 2) Grensoverschrijdend Spoorvervoer. Vanuit dit projectbudget is € 9,5 miljoen overgeboekt naar het Provinciefonds ten behoeve van de exploitatie van de spoorlijn Hengelo–Bielefeld. Daarnaast is € 2,5 miljoen overgeboekt naar HXII ten behoeve van de subsidieregeling RE13 waarmee de treinverbinding tussen Düsseldorf en Venlo gedurende 10 jaar mogelijk wordt gemaakt.

• Ad 3) Reservering opbouwcompensatie NS. Dit budget is overgegaan van het planuitwerkingsprogramma naar het realisatieprogramma.

• Ad 4) Programma Hoogfrequent Spoorvervoer (budget in voorbereiding/planuitwerking). Het projectbudget is verhoogd met € 84 miljoen vanuit de investeringsruimte waarmee de door de omzetting van de zogenaamde leenfaciliteit ontstane kasspanning is opgelost. Daarnaast is € 117 miljoen overgeboekt naar het realisatieprogramma in verband met de fase overgang van PHS Ede en PHS Geldermalsen en is het projectbudget verhoogd met € 27 miljoen prijsbijstelling 2017. Per saldo is het programmabudget in voorbereiding en planuitwerking met € 8 miljoen verlaagd.

• Ad 5) Geluidmaatregelen HSL Zuid. Bij de ontwerpbegroting 2016 is € 70 miljoen vrijgemaakt voor het verminderen van de geluidshinder door de HSL-Zuid. Deze middelen zijn destijds toegevoegd aan artikelonderdeel 17.03 HSL-Zuid. Gezien de geluidsmaatregelen geen relatie hebben met de restpunten van de constructie van de HSL-Zuid, zijn deze middelen overgeheveld naar planuitwerking en verkenning op artikelonderdeel 13.03 Aanleg.

• Ad 6) Dit betreft een nieuw project. In de 40e voortgangsrapportage van de HSL-zuid is aangekondigd € 60 miljoen vrij te maken voor infrastructurele maatregelen ter verbetering van de prestaties op de HSL-Zuid (Kamerstukken 2017–2018, 22 026, nr. 498).

• Ad 7) OV SAAL. Er is € 1,3 miljoen overgeboekt naar het programma Fietsparkeren ten behoeve van extra fietsenstallingen in Almere. Daarnaast is € 20 miljoen overgeboekt naar het provincie- en BTW compensatiefonds en is € 3 miljoen prijsbijstelling 2017 toegevoegd. Per saldo is het projectbudget op de begroting van het Infrastructuurfonds met € 18 miljoen verlaagd.

• Ad 8) Multimodale Knoop Schiphol. Het project is nieuw opgenomen in de begroting 2018.

13.03.05 Planuitwerkingsprogramma goederenvervoer

Toelichting:

• Ad 1) Het project is overgegaan van de planuitwerkingsfase naar de realisatiefase.

13.04 Geïntegreerde contractvormen/PPS

De Staat betaalt voor de beschikbaarheid van de HSL-infrastructuur, zoals deze door het consortium Infraspeed is ontworpen, gebouwd (enkel de bovenbouw) en wordt onderhouden (onder- en bovenbouw), conform de contractuele overeenkomst tussen beide partijen. Het contractbeheer wordt uitgevoerd door ProRail, onder regie van IenM.

Toelichting:

• Ad 1) Als gevolg van de lage rentestand zijn de uitgaven in 2017 € 20 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Daartegenover staat dat in 2017 ook de belastingaanpassingen voor de periode 2007–2016 € 25 miljoen zijn afgerekend; deze waren doorgeschoven uit 2016. Van de overige afrekeningen is € 2 miljoen doorgeschoven naar 2018.

13.07 Rente en Aflossing

Onder deze categorie uitgaven vallen de rente en aflossing van de bij ProRail uitstaande leningen, waarmee in het verleden spoorinfrastructuur gefinancierd is.

Toelichting:

• Ad 1) In 2017 is € 31 miljoen minder uitgegeven dan begroot omdat ProRail de (begrote) aflossing van een lening alsnog uit de eigen liquide middelen heeft betaald. In de begroting is deze € 31 miljoen derhalve weer toegevoegd aan de middelen voor beheer, onderhoud en vervanging, zie ook de toelichting bij artikel 13.02.

13.08 Investeringsruimte

Op dit artikelonderdeel wordt de voor dit artikel beschikbare investeringsruimte verantwoord.

De investeringsruimte bedroeg bij de begroting 2017 € 30,6 miljoen. Door het voordelig saldo in 2016 is de investeringsruimte in 2017 met € 13,3 miljoen toegenomen. Sindsdien hebben diverse toevoegingen en onttrekkingen plaatsgevonden zoals toegelicht in de suppletoire begrotingen (+ € 63,5 miljoen). De resterende investeringsruimte is niet meer in 2017 aangewend en naar andere jaren geboekt (€ 107,4 miljoen).

13.09 Ontvangsten

Op dit artikelonderdeel worden de bijdragen van derde partijen voor spooruitgaven verantwoord. De gebruiksvergoeding die vervoerders betalen wordt door ProRail vastgesteld en geïnd (zie artikelonderdeel 13.02) en wordt daarom gesaldeerd met de uitgaven opgenomen in de begroting.

Toelichting:

• Ad 1) De concessievergoeding van NS is € 1 miljoen hoger uitgevallen door de prestatieboete 2016 en is € 5 miljoen lager uitgevallen omdat het tarief voor de HSL-heffing en de eventuele compensatie voor de treindiensten naar Antwerpen nog niet definitief zijn vastgesteld. Deze € 5 miljoen is doorgeschoven naar 2018.

• Ad 2) De afrekeningen ProRail betreffen de afrekening van het voorschot aanlegprojecten 2016 ad € 60 miljoen, de afrekening btw-gebruiksvergoeding 2015–2017 (uitspraak ACM) ad € 2 miljoen en de prestatieboete 2016 ad € 1 miljoen.

• Ad 3) Van de projectbijdragen van decentrale overheden is € 1 miljoen doorgeschoven naar 2018.