Een betere toekomst voor het hele Koninkrijk
In het Koninkrijk delen we een verleden én een toekomst. Na ruim tien jaar economische stagnatie en de klappen van orkanen, een pandemie en andere crises wil Nederland op voet van gelijkwaardigheid, wederkerigheid en wederzijds vertrouwen zich inspannen voor een betere, hoopvolle toekomst voor het gehele Koninkrijk.
De inzet in 2022 was dan ook gericht op het streven naar een gelijkwaardig voorzieningenniveau voor Caribisch Nederland. In 2022 zijn met inzet van structurele middelen van € 30 mln. vanuit het Coalitieakkoord, belangrijke stappen gezet om de verschillen in (sociale) voorzieningen met Europees Nederland te verkleinen. Om de levenstandaard van de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba te verbeteren, kunnen en moeten de overheden beter presteren. Dat geldt voor de rijksoverheid zelf (in Caribisch Nederland én Den Haag), de openbare lichamen en voor de samenwerking tussen rijksoverheid en openbare lichamen. Een belangrijke rol hierin spelen de bestuurlijke afspraken die in 2022 zijn gemaakt met de bestuurscolleges.
Voor heel Caribisch Nederland zijn er belangrijke stappen gezet met de inkomensmaatregelen van 1 januari 2023, zoals een verhoging van het minimumloon en de algemene ouderdomsverzekering (AOV). Ook zijn er subsidies verstrekt door het ministerie van IenW om de kosten van drinkwater te verlagen en door het ministerie van EZK om de kosten van een abonnement voor vast internet omlaag te brengen. In het Saba Package 2.0 is vastgelegd dat er een taskforce wordt ingericht om te werken aan een aantal langlopende knelpunten in Caribisch Nederland die verdere economische ontwikkeling in de weg staan. Deze taskforce is in oktober 2022 gestart. Hiermee worden knelpunten, zoals processen rondom de bancaire en notariële dienstverlening gezamenlijk aangepakt. Deze afspraken zijn terug te vinden in de bestuurlijke afspraken.
In 2022 was de inzet ook gericht op de drie autonome Landen. Onderdeel van de inzet van het kabinet is om de samenwerking met en tussen de drie Landen op de langere termijn te bevorderen. Hiertoe streeft het kabinet ernaar uitvoering te geven aan de motie van Raak c.s. (Kamerstukken II 2018/19, 35099, nr. 23) en in gezamenlijk overleg tot een nadere invulling te komen van de verantwoordelijkheden van de landen afzonderlijk en het koninkrijk als geheel. Uitgangspunt blijft uiteraard dat de drie landen staatkundig autonoom zijn en een eigen verantwoordelijkheid hebben. In lijn met het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden kunnen de landen rekenen op hulp en bijstand, wanneer daarom verzocht en passend binnen de kaders van gemaakte afspraken. Een voorbeeld van huidige samenwerking is te vinden bij de landspakketten.
Caribisch Nederland (CN)
Coordinerende verantwoordelijkheid bij eilandelijke aanpak
Conform de individuele ministeriële verantwoordelijkheid is elk departement verantwoordelijk voor de inzet op het eigen beleidsterrein. De uitdagingen op de BES-eilanden zijn echter vaak complex van aard, beslaan meerdere beleidsterreinen en verschillen per eiland. Dit maakt dat per eiland gekeken moet worden naar opgaven en aanpak.
Coalitieakkoord en CN-enveloppe van € 30 mln.
De ambities van het kabinet, de hoofdlijnenbrief, de prioriteiten zoals opgesteld door de bestuurders van Bonaire, Saba en Sint Eustatius, en de verdeling van de CN-enveloppe, zijn uitgewerkt in gerichte en concrete afspraken. In juni 2022 zijn de bestuurlijke afspraken door de staatssecretaris van BZK en de vertegenwoordigers van Saba, Sint Eustatius en Bonaire ondertekend. Naast de middelen die ter beschikking zijn gekomen in het Regeerakkoord (23 miljoen euro in 2022, 30 miljoen euro structureel), dragen departementen ook zelf bij in het kader van comply or explain. Dit geldt ook voor het openstellen van fondsen voor Caribisch Nederland, zoals het Nationaal Groeifonds, waarvoor een op maat gesneden aanpak voor Caribisch Nederland wordt ontwikkeld.
Bestuurlijke Afspraken
Het kabinet heeft in juni 2022 bestuurlijke afspraken vastgelegd met Bonaire, Sint Eustatius en Saba (Kamerstukken II 2021/22, 35 925 IV, nr. 69). Doel hiervan is te komen tot een integrale en rijksbrede aanpak voor het beleid ten aanzien van Caribisch Nederland. Zo zijn er afspraken en maatregelen vastgelegd over de invulling van de investeringen uit het coalitieakkoord (CN-envelop), de versterking van de uitvoeringskracht en over de uitvoering van gezamenlijke prioriteiten. Daarnaast zijn er afspraken gemaakt over de samenwerking en de wijze van monitoring van de afspraken.
Bestuurlijke werkafspraken Bonaire (2022-2023)Het Bestuurscollege en de staatssecretaris van BZK hebben drie prioriteiten aangewezen in de bestuurlijke werkafspraken. Dat zijn de sociale agenda, organisatieontwikkeling & dienstverlening en ruimtelijke ontwikkeling & economie.
Een belangrijk en zichtbaar onderdeel van de acties op de sociale agenda was het organiseren van het symposium ‘Samen tegen armoede’. Een breed gedragen initiatief met betrokkenheid van veel (lokale) ketenpartners. Sentro Akseso, de centrale toegang voor onder andere maatschappelijke ondersteuning, is inmiddels verzelfstandigd en werkt aan de doorontwikkeling van de organisatie. In 2022 heeft de Eilandsraad van Bonaire het grondbeleid vastgesteld. Dit is een belangrijk onderdeel van een duurzame ruimtelijke ontwikkeling op Bonaire. De eerste fase van het Natuur en Milieubeleidsplan 2020 ‒ 2024 en de uitvoeringsagenda NMBP Bonaire kunnen in uitvoering gaan zodra de nodige projectleiders zijn gevonden en aangesteld. Als onderdeel van de bestuurlijke werkafspraken werkt Bonaire verder aan het uitvoeren van het Deelverbeterplan (DVP) van de directie R&O. In november 2022 is er daarom ook een verbeterplan voor de Directie Toezicht en Handhaving (T&H) uitgewerkt. Om te komen tot een integrale, samenhangende aanpak voor de verbeterplannen in beide directies, is door het Bestuurscollege van Bonaire besloten tot het instellen van een gemeenschappelijke stuurgroep R&O/T&H die op 26 januari voor het eerst bijeengekomen is en waar ook de ministeries van BZK en IenW in vertegenwoordigd zijn
Afsprakenakkoord Sint Eustatius (2022-2023)Het Afsprakenakkoord Sint Eustatius beslaat de thema’s welzijn, welvaart, circulariteit en goed bestuur. Deze thema’s zijn afkomstig uit het Meerjaren Uitvoerings- en Actieplan voor 2022-2026 van Sint Eustatius.
Met inzet van de Sint Eustatius Health Care Foundation is het gelukt om een gynaecoloog en tevens medisch adviseur aan te trekken. Momenteel worden de protocollen opgezet om te bezien welke gynaecologische zorg geleverd kan worden op Sint Eustatius. Verder is er gewerkt aan het wegenplan waarmee drie belangrijke wegen gerealiseerd zullen worden. Middels deze wegen wordt de toegankelijkheid voor onder andere hulpdiensten van zowel het Golden Rock Resort, de luchthaven en de haven verbeterd. Daarnaast is de Statia Housing Foundation gestart met het renoveren van de eerste twintig bestaande sociale huurwoningen, waarvan er al zes in de tweede helft van 2022 zijn opgeleverd. Een andere actie uit het Afsprakenakkoord betreft het beschermen van het nationaal erfgoed, waar ook het uitvoeren van de aanbevelingen van de Sint Eustatius Heritage Commission wordt genoemd.
Saba Package 2.0 (2022-2025)De thema’s uit de Saba Package 2.0 zijn gebaseerd op de Saba Vision 2030 en de Hoofdlijnenbrief Koninkrijksrelaties en bestaan uit het verbeteren van de bestaanszekerheid, economische & ruimtelijke ontwikkeling, klimaat & natuur en goed bestuur.
De eilandsraad van Saba heeft in de laatste vergadering van 2022 de verordening vastgesteld, waarmee taakuitvoering van de bijzondere onderstand aan het openbaar lichaam kan worden overgedragen. Daarnaast is het nieuwe cultuurbeleidsdocument afgerond en zal het door de gedeputeerde besproken worden met de eilandsraad en het bestuurscollege. Het Toerisme Masterplan is in 2022 afgerond, net als het meerjarige onderhoudsprogramma voor de luchthaven. Het Bestuurscollege heeft besloten om de duurzame energieproductie op het eiland te vergroten met een extra zonnepark, fase 1, en twee kleine windturbines, fase 2.
Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht
Het versterken van de bestuurs- en uitvoeringskracht op de openbare lichamen was ook het afgelopen jaar een speerpunt voor BZK. Zo is er in 2022 geïnvesteerd in capaciteitsopbouw, het delen van kennis en kunde en het opleiden van bestuurders, raadsleden en ambtenaren. Dit ook als onderdeel van het Bestuursakkoord Bonaire 2018-2022 (Kamerstukken II 2018/19, 31 568, nr. 207), Saba Package 2019-2022 (Kamerstukken II 2018/19, 35000 IV, nr. 66) en de Wet Herstel Voorzieningen Sint-Eustatius. Daarin wordt op onderdelen ook samen opgetrokken met andere departementen. Deze afspraken kregen in 2022 een vervolg met de Bestuurlijke Werkafspraken Bonaire 2022-2023 (Kamerstukken II 2021/22, 35925 IV, nr. 69), het Afsprakenakkoord Sint Eustatius 2022-2023 en de Saba Package 2.0 2022-2025 (Kamerstukken II 2021/22, 35925 IV, nr. 69).
In samenwerking met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) is een pilot voor een uitwisselingsnetwerk tussen Europees Nederlandse gemeenten en Caribisch Nederland opgezet. Het uitwisselingsnetwerk biedt één duidelijk aanspreekpunt voor verzoeken om gemeentelijke vaktechnische assistentie en uitwisseling vanuit de openbare lichamen. De VNG matcht deze verzoeken vervolgens met relevante expertise uit het gemeentelijk netwerk. Ook worden stages voor ambtenaren van de openbare lichamen bij Nederlandse gemeenten, provincies of het Rijk gefaciliteerd als onderdeel van het uitwisselingsnetwerk. De pilot loopt door tot eind 2023.
Op Bonaire zijn nieuwe trainees en lokale ambtenaren begonnen met het tweejarige leer- en ontwikkeltraject van het Talent Ontwikkel Programma (TOP). Dit programma heeft een structureel karakter. Daarmee is de verdere uitbreiding van de lokale expertise en versterking van de uitvoeringskracht de komende jaren geborgd. Op Saba is een pilot TOP Saba van start gegaan om het ambtelijk apparaat op Saba te versterken, onder meer op thema’s als samenwerken, integriteit en time-management. De pilot loopt tot medio 2023. Op Sint Eustatius is er vanuit de bestuurlijke ingreep geïnvesteerd in het opzetten van de Statia Academy: een online leerplatform waar ambtenaren cursussen en trainingen kunnen volgen.
Het opleidingstraject voor bestuurs- en eilandsraadsleden werd in 2022 voortgezet. Tevens is de uitwerking van een trainingsprogramma BEST-23 (BES Trainingsprogramma 2023) van start gegaan, gericht op het versterken van het bestuurlijk apparaat van de openbare lichamen door middel van trainingen aan de eilandsraadsleden en gedeputeerden die na de eilandraadsverkiezingen in maart 2023 aan zullen treden.
‘Comply or explain’
Bij nieuwe wet- en regelgeving en aanpassing van bestaande wet- en regelgeving in Europees-Nederland, moet steeds worden bezien of en hoe deze wetgeving van toepassing kan worden verklaard in Caribisch Nederland én of differentiatie nodig en wenselijk is. Het gaat dus hierbij zowel om differentiatie tussen Caribisch Nederland en Europees Nederland als differentiatie tussen de eilanden onderling. Hierbij wordt het principe van comply or explain van toepassing verklaard, waarbij de op te stellen criteria een belangrijk hulpmiddel zullen zijn. De legislatieve terughoudendheid is hierbij niet meer het uitgangspunt.
Met ‘comply or explain’ wordt in feite het nieuwe normatieve uitgangspunt bedoeld dat nieuwe Europees-Nederlandse beleidsdoelen of beleidsintensiveringen, waaronder ook bijbehorende nieuwe wetgeving, ook toepasselijk dienen te zijn op Caribisch Nederland, tenzij er redenen zijn om dat niet te doen. Redenen zijn bijvoorbeeld de beperkte uitvoeringskracht en het insulaire karakter.
Ook in 2022 is verder invulling gegeven aan de uitvoering van het principe van ‘comply or explain’. Het projectteam ‘comply or explain’ heeft niet alleen de totstandkoming van het wetgevingsoverzicht gecoördineerd, maar zorgt er tevens voor dat de toepassing van het principe blijvend onder de aandacht bij de departementen en de openbare lichamen (ambtelijk en bestuurlijk) wordt gebracht. Op verzoek biedt het projectteam bij de departementen en de openbare lichamen ondersteuning bij de vragen die spelen rondom de toepassing van het principe van ‘comply or explain’. Tot slot zijn enkele aanpassingen van onder meer het Draaiboek voor de regelgeving en de Aanwijzingen voor de regelgeving (wetgevingsproces) doorgevoerd.
Eind 2022 is het zogenoemde wetgevingsoverzicht met daarin opgenomen de meest prioritaire (kader)wetgeving ten behoeve van Caribisch Nederland naar de Tweede Kamer gezonden (Kamerstukken II, 2022/23, 36200 IV, nr 44).
WolBES en FinBES
De Wet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (WolBES) en Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (FinBES) vormen sinds 2010 belangrijke pijlers waarlangs de bestuurlijke en financiële verhoudingen tussen Europees Nederland en Caribisch Nederland zijn vormgegeven.
Naar aanleiding van de Voorlichting van de Raad van State/Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO), met het advies om tot een herziening te komen van de wetgeving, is in 2019 een kabinetsreactie opgesteld. De kabinetsreactie heeft geleid tot een concept-wetsvoorstel WolBes/FinBES plus bijbehorende memorie van toelichting, dat in februari 2023 in consultatie gaat.
Op 15 december 2022 is een brief naar de Tweede Kamer gezonden met daarin een weergave van de hoofdlijnen van het wetsvoorstel. De belangrijkste wijzigingen van de WolBES/FinBES hebben betrekking op het vervallen van de functie van de Rijksvertegenwoordiger, het (gefaseerd) verhogen van het aantal eilandsraad- en bestuurscollegeleden, de modernisering van het interbestuurlijk toezicht en de introductie van getrapte toezichtmodellen binnen de Wet financiën openbare lichamen BES.
Doel van de wetswijzingen is het verbeteren van de verhoudingen tussen de openbare lichamen en de rijksoverheid.
Financieel toezicht en financieel beheer
Het College financieel toezicht Bonaire, St. Eustatius en Saba adviseert de minister van BZK over de financiën van Bonaire en Saba. Onder de Tijdelijke wet taakverwaarlozing Sint Eustatius was Sint Eustatius sinds 2018 uitgezonderd van het toezicht dat normaal door het College financieel toezicht BES wordt uitgeoefend. De toezichthoudende rol voor Sint Eustatius is in 2022 al deels hervat. Ook voor de BES was het herstel van het toerisme terug te lezen in de ontwikkeling van de overheidsfinanciën. Conform de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba behoeven de begrotingen van de openbare lichamen de goedkeuring van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Die werd eind 2022 voor alle drie de eilanden gegeven voor de begrotingen 2023.
Het ministerie van BZK ziet erop toe dat de openbare lichamen het financieel beheer op een goed niveau brengen en vervolgens houden. Uit de meting van de Monitor Financieel Beheer in 2022 bleek dat alle drie de openbare lichamen iets minder goed scoorden op tijdigheid en met name Bonaire en Sint Eustatius ook lager op realisatie van de begroting. Deze eilanden werken met verbeterplannen aan het op orde brengen van het financieel beheer, maar het gebrek aan uitvoeringscapaciteit speelt een rol bij de lange aanloop naar bestendige verbeteringen. Op andere onderdelen van de monitor, zoals begrotingsevenwicht en tijdigheid van uitvoeringsrapportages en de jaarrekening, bleven de scores ongewijzigd .
Herstel van verhoudingen op St. Eustatius
Onder de Tijdelijke wet taakverwaarlozing was er geen rol weggelegd voor het College financieel toezicht Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Het volledig herstel van democratische verhoudingen in Sint Eustatius komt steeds meer in zicht. Sinds de ingreep in 2018 is door de regering veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van het eiland en het openbaar lichaam. In 2022 zijn volgende stappen gezet naar herstel van reguliere democratische verhoudingen op Sint Eustatius. De regeringscommissaris heeft in het kader van de motie Wuite samen met de eilandsraad de route-tijdtabel in 2022 bijgesteld (Kamerstukken II 2021/22, 35 925 IV, nr. 55). Hieruit zijn afspraken voortgevloeid over de inwerkingtreding van de volgende fasen in het proces van teruggave van de democratische bevoegdheden. Begin oktober is de tweede fase van de Wet herstel voorzieningen Sint Eustatius inwerking getreden waarna op 4 oktober 2022 gedeputeerden zijn benoemd. Dit is een belangrijke stap in het herstel van de democratie. In december is aangekondigd dat de voorhangprocedure voor de subfasen 2.1 en 2.2 in februari 2023 zal beginnen. Voor fase 2.1 – waarin de rechtspositionele bevoegdheden worden teruggegeven – zal dit op de dag van de verkiezingen plaatsvinden. Voor fase 2.2 – waarin de financiële bevoegdheden worden teruggegeven – zijn afspraken gemaakt met de huidige eilandsraad en het bestuurscollege. Afgesproken is dat fase 2.2 zo spoedig mogelijk na de eilandsraadsverkiezingen in werking zal treden. Voorwaarden zijn dat de verbeterstappen die vóór de verkiezingen moeten zijn afgerond, zijn gerealiseerd en dat de nieuwgekozen gedeputeerden en eilandsraadsleden zich committeren aan de afspraken met betrekking tot de verbeterstappen die nog gezet moeten worden na de verkiezingen.
Landen
Overheidsfinanciën, financieel beheer en financieel toezicht
In 2022 toonden de overheidsfinanciën -in zowel de landen als Caribisch Nederland- herstel van de financiële gevolgen van de Covid-pandemie. Met de terugkeer van de toeristen, kwamen de toeristische sector en de bredere economische ontwikkeling weer op gang en namen ook de overheidsinkomsten weer toe.
Het College Aruba financieel toezicht en het College financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten adviseren de Rijksministerraad (RMR) over de overheidsfinanciën van de landen, gericht op het bewerkstelligen van duurzame houdbare overheidsfinanciën en goed financieel beheer. Door het economisch herstel kon voor de landen de periode van liquiditeitssteun worden beëindigd. De landen zijn weer in staat om zonder extra ondersteuning van Nederland aan hun financiële verplichtingen te voldoen. De liquiditeitsleningen die in de eerste twee pandemiejaren werden verstrekt, zijn in april 2022 voor een periode van anderhalf jaar renteloos geherfinancierd zodat de rentelasten van leningen niet op de nog kwetsbare begrotingen van de landen drukken. Zodoende kon het herstel van de overheidsfinanciën worden afgewacht. Het eindbeeld was in april 2022 niet helder. Het jaar 2022 laat zich kenschetsen als een overgangsjaar tussen een door de pandemie gedomineerd jaar en een jaar waarin de landen weer terugkeren naar een regulier begrotingsregime waarin in principe weer kan worden voldaan aan de wettelijke begrotingsnormen. Zo kregen de landen in 2022 nog wel toestemming om te mogen afwijken van de normen, maar bleek het herstel steviger dan verwacht en hoefde er door meevallers een veel kleiner beroep op Nederland te worden gedaan dan aanvankelijk werd verwacht. Diezelfde gunstige ontwikkeling zorgde er uiteindelijk voor dat Aruba binnen de afspraken over de maximale afwijking van de begrotingsnormen kon blijven en de RMR de Arubaanse regering geen aanwijzing hoefde te geven.
Hervormingen en ontwikkeling in de Caribische Landen van het Koninkrijk na COVID-19
De Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) van het directoraat-generaal Koninkrijksrelaties heeft in 2022 de landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten verder ondersteund bij de uitvoering van de hervormingen en maatregelen uit de zogeheten Landspakketten (Kamerstukken II 2019/20, 35420, nr. 96). De Landspakketten hebben als doel om de sociaaleconomische structuur van de Landen te bevorderen en de veerkracht van de economieën te versterken. Samen met de Caribische Landen in het Koninkrijk is het ministerie van BZK gekomen tot een hoofdlijnenakkoord over de verdere uitvoering van de Landspakketten, waarin gelijkwaardigheid en eigenaarschap nadrukkelijk de aandacht krijgen.
In 2022 is gewerkt aan de verschillende maatregelen in het Landspakket, die liggen op het terrein van de thema’s financieel beheer, kosten en effectiviteit publieke sector, belastingen, financiële sector, economische hervormingen, zorg, onderwijs en de versterking van de rechtstaat. Een van de prioriteiten is ook het bevorderen van de uitvoeringskracht in de Landen. In alle drie de Landen zijn stappen gezet om het financieel beheer van de overheid te verbeteren, waaronder het verbeteren van het begrotingsproces en het verkorten van het traject voor het controleren van de jaarrekening. Ook los van het financieel beheer wordt onderzocht welke aanpassingen in de overheidsorganisatie nodig zijn om de effectiviteit en doelmatigheid van de publieke sector te verhogen. Digitalisering is één van de instrumenten die daarbij nadrukkelijk wordt meegenomen.
Aan de inkomstenkant is het onderwerp belastingen van belang om publieke dienstverlening te kunnen betalen. Daarnaast worden de fiscale stelsels hervormd, zodat iedereen op een eerlijke manier gaat bijdragen. In Aruba is een aantal wijzigingen doorgevoerd aan het belastingstelsel, een goede eerste stap richting een eerlijker en eenvoudiger stelsel. In Sint Maarten is het plan voor de nieuwe ICT-huishouding van de belastingdienst afgerond en wordt de aanbesteding hiervoor voorbereid. Met dit systeem wordt het voor de inwoners van Sint Maarten mogelijk om online belastingaangifte te doen.
Verder heeft de kwaliteit en betaalbaarheid van de zorgstelsels in de Landen de aandacht. In Sint Maarten is hiertoe verder gewerkt aan de invoering van een General Health Insurance. In Curaçao is het plan van aanpak verduurzaming Curaçao Medical Center (CMC) in uitvoering gebracht. Als onderdeel daarvan heeft de Nederlandse Zorgautoriteit aanbevelingen gedaan over de precaire financiële situatie van het CMC, waar in 2023 opvolging aan wordt gegeven. In Aruba worden verschillende acties uitgevoerd voor het versterken van de eerstelijns zorg, zijn preventieprogramma’s van start gegaan en is onderzoek gedaan naar de ‘cost drivers’ in de geneesmiddelen. In Sint Maarten zijn de eerste maatregelen voor het tegengaan van illegale tewerkstelling ingevoerd. In Curaçao is in 2022 een onderzoek (knelpuntenanalyse) naar het bijstandsstelsel afgerond, naar aanleiding waarvan in 2023 een implementatieagenda wordt opgesteld.
Daarnaast zijn de processen van het ministerie van Sociale Ontwikkeling, Arbeid en Welzijn verbeterd. Beiden moeten gaan resulteren in verbeterde diensteverlening aan de inwoners van Curaçao. De doorlichtingen van het onderwijsstelsel die het afgelopen jaar zijn uitgevoerd in de drie landen geven een goede basis voor de doorontwikkeling van het onderwijs, die de komende jaren ter hand zal worden genomen. In Curaçao is in 2022 reeds gestart met het groot achterstallig onderhoud aan scholen. Daarnaast is in 2022 door middel van individuele bedrijfssteun vanuit BZK geïnvesteerd in behoud van werkgelegenheid in Curaçao.
Versterken van de rechtstaat op Aruba, Curaçao en Sint Maarten
Het versterken van de rechtsstaat en de rechtshandhaving is een autonome aangelegenheid van de Caribische landen. Ondersteuning vanuit Nederland gebeurt op basis van artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden, waarin is bepaald dat de landen binnen het Koninkrijk elkaar hulp en bijstand verlenen. In 2022 heeft het ministerie van BZK in nauwe afstemming met het ministerie van Defensie, het ministerie van Justitie en Veiligheid en het ministerie van Financiën de landen waar mogelijk ondersteund om de aanzienlijke uitdagingen op het gebied van onder andere drugshandel en financieel economische criminaliteit het hoofd te bieden. De ligging van de landen maakte dat zij ook in 2022 te kampen hadden met grensoverschrijdende criminaliteit. Daarnaast vormde de verwevenheid tussen de boven- en onderwereld een serieuze bedreiging voor het goed functioneren van de democratische rechtsstaat.
Aanpak van ondermijnende criminaliteit
Het Recherche Samenwerkingsteam (RST), Parket Procureur-Generaal (PPG) en Gemeenschappelijk Hof van Justitie (Hof) zijn net als de afgelopen jaren gefinancierd met als doel capaciteit in te zetten op de duurzame aanpak van ondermijning op Curaçao en Sint Maarten. Vanaf 2022 ontvangen het RST, PPG en het Hof extra gelden die zijn vrijgekomen naar aanleiding van het sluiten van de landspakketten (Kamerstukken II 2019/20, 35420, nr. 177 en nr. 186). Daarnaast is de duurzame ondermijningsaanpak uitgebreid naar Aruba. Omdat het land Aruba geen onderdeel uitmaakt van de Rijkswet openbare ministeries, is een losse onderlinge regeling tussen Nederland en Aruba overeengekomen.
Om de verwevenheid tussen bovenwereld en onderwereld aan te pakken hebben de vier landen van het Koninkrijk afspraken gemaakt over het ontwikkelen van bestuurlijke mogelijkheden om ondermijnende criminaliteit aan te pakken, zoals screening bij vergunningaanvragen of gronduitgifte. Aruba, Curaçao en Sint Maarten hebben in nauwe samenwerking met het ministerie van BZK een plan van aanpak geschreven en in 2022 zijn de eerste gelden hiervoor verstrekt aan de landen. Dit gaat onder andere om het opstellen van ondermijningsbeelden, het ontwikkelen van een bewustwordingscampagne en de inhuur van wetgevingscapaciteit.
Versterking grenstoezicht
De landen van het Koninkrijk zijn in 2022 gestart met de versterking van grenstoezicht. Op kosten van het ministerie van BZK is personeel van Douane Nederland en de Koninklijke Marechaussee uitgezonden naar Aruba, Curaçao en Sint Maarten om daar kennis over te dragen en te ondersteunen waar nodig. In navolging van Aruba en Curaçao is dit jaar ook het plan van aanpak van Sint Maarten versterking grenstoezicht ondertekend door de staatssecretaris van BZK en de minister van Justitie van Sint Maarten.
De uitvoering van de plannen van aanpak is gestart in Aruba en Curaçao. De Nederlandse diensten kijken met tevredenheid terug op het eerste jaar van de uitvoering en in het bijzonder op de warme ontvangst door de lokale diensten. De nodige afstemming en opstartproblemen leidde wel tot vertraging in de uitvoering. De betrokken diensten zetten zich in om deze vertraging zoveel mogelijk in te lopen.
Detentie Sint Maarten
In 2018 heeft het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) geoordeeld in de zaak Corallo vs. Koninkrijk der Nederlanden dat sprake was van schending van artikel 3 (verbod op onmenselijke of vernederende behandeling) van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Met het overeenkomen van de derde tranche van de liquiditeitssteun met Sint Maarten in 2020 heeft het kabinet éénmalig € 30 mln. vrijgemaakt voor het verbeteren van het gevangeniswezen van Sint Maarten. Om hieraan uitvoering te geven is eind 2022 een overeenkomst gesloten met de United Nations Office for Project Services (UNOPS) voor het ontwerp van een nieuwe gevangenis op Sint Maarten. Dit is een belangrijke stap richting de uiteindelijke bouw van een nieuwe gevangenis, dat onderdeel uitmaakt van het Plan van Aanpak detentie Sint Maarten. Dit Plan van Aanpak ligt ten grondslag aan de Samenwerkingsregeling Waarborging Plannen Van Aanpak Landstaken Curaçao en Sint Maarten.
Naast de overeenkomst met UNOPS is er vanuit het ministerie van BZK ook een programmateam uitgezonden, bestaande uit een programmamanager, een adviseur facilitair, een HR-manager en een opleider gedetacheerd vanuit het opleidingsinstituut Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Het programmateam heeft stappen gezet om de immateriële en materiele omstandigheden van de huidige Point Blanche gevangenis te verbeteren (Kamerstukken II 2022/23, 36200 IV, nr. 10) zoals het aanbrengen bouwkundige verbeteringen en het verzorgen van opleidingen voor het gevangenispersoneel. Door de overeenkomst met UNOPS en de inzet van het programmateam wordt er gewerkt aan duurzame verbetering van het gevangeniswezen in Sint Maarten, richting een situatie waarin mensenrechten kunnen worden gewaarborgd en die in lijn is met het EVRM.
Venezuela-claim uit de voorjaarsnota 2019
In het kader van de situatie in Venezuela en een mogelijke grote migratiestroom is in 2019 door het kabinet besloten (Kamerstukken II 2018/19, 29653, nr. 58) om bijstand te bieden. In dit kader heeft het ministerie van BZK afgelopen jaren een financiële bijdrage geleverd aan de uitbreiding en verbouwing van de vreemdelingenbewaring op Curaçao. In 2022 zijn hier de laatste middelen voor uitgekeerd aan Curaçao. Op Aruba zijn met hulp van het ministerie van BZK afgelopen jaren verscheidene projecten ter voorbereiding op een migratiestroom opgeleverd, onder meer op het vlak van opvangcapaciteit voor slachtoffers van mensenhandel, scholingsmogelijkheden en ten behoeve van coronavaccins voor deze doelgroep. In 2022 zijn 7 projecten afgerond (incl. verantwoording en vaststelling) en is gestart met de renovatie van de mannenopvang.
Wederopbouw
Nederland ondersteunt Sint Maarten financieel bij de wederopbouw met de inzet van de Wereldbank via een trustfonds en met technische assistentie. De looptijd van het trustfonds is in 2022 verlengd tot eind 2028. De wederopbouwactiviteiten op Sint Eustatius en Saba zijn in middels afgerond.
In totaal zijn er momenteel elf wederopbouwprojecten in uitvoering (waarvan 1 project is afgerond) en drie projecten in voorbereiding met een totale omvang van USD 378 mln. In 2022 zijn wederom duurzame en zichtbare resultaten geboekt voor Sint Maarten en haar bewoners. Zo zijn 425 van de in totaal 511 huizen gerepareerd, inclusief 269 huizen in de sociale sector, zijn 139 scheepswrakken geruimd en is ruim 10 km aan kustlijn schoongemaakt. Wat betreft de afvalberg zijn er belangrijke stappen genomen om te kunnen voldoen aan de sociale- en milieu standaarden van de Wereldbank. Daarnaast is in september 2022 de herhuisvesting van de bewoners in de directe omgeving van de afvalberg gestart. Ten aanzien van het vliegveldproject is de terminal ontmanteld en zijn de permanente werken gestart. Ook zijn er 140 leningen aan het MKB verstrekt via vier banken, zijn er 36 giften verstrekt aan lokale maatschappelijke organisaties op Sint Maarten en wordt het nieuwe ziekenhuis gebouwd.