Om de maatschappelijke opgaven waar we in Nederland voor staan effectief aan te pakken is het van belang dat het openbaar bestuur goed functioneert. Goede samenwerking tussen overheden is daarbij van belang, evenals goed toegeruste en integere volksvertegenwoordigers en bestuurders die in vrijheid en zonder oneigenlijke druk van buiten hun werk moeten kunnen doen. Op deze manier zorgen we ervoor dat het openbaar bestuur beschermd blijft en slagvaardig maatschappelijke problemen aan kan blijven pakken.
Bestuurlijke integriteit
Integere bestuurders zijn een voorwaarde voor het goed functioneren van het openbaar bestuur. Daarom is in 2022 het wetsvoorstel Bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur aangenomen (Stb 2022, nr. 444). Kandidaat-bestuurders dienen voortaan een VOG te overleggen, anders kunnen zij niet worden benoemd. Ook zijn de bepalingen inzake belangenverstrengeling aangescherpt en is de positie van de commissaris van de Koning (als rijksorgaan) bij bestuurlijke problemen of integriteitskwesties in gemeenten versterkt.
Op nationaal niveau is eind december de gedragscode integriteit voor bewindspersonen naar de Tweede Kamer verzonden (Kamerstukken II 2022/23, 28844, nr. 251). Het wetsvoorstel Gewezen bewindspersonen, waarin een tweejarig lobbyverbod en draaideurverbod is opgenomen, is in consultatie gegaan. Deze acties komen onder andere voort uit de aanbevelingen van de Groups of States Against Corruption (GRECO).
Versterken decentraal bestuur
Ten bate van de mogelijkheden die decentrale overheden hebben om goed in te kunnen spelen op maatschappelijke opgaven moeten de bestuurlijke en financiële verhoudingen met elkaar in balans zijn. Het is belangrijk om daar zo vroeg mogelijk in het beleidsproces als overheden samen te spreken over de uitvoerbaarheid van beleid. In 2022 is de Uitvoerbaarheidstoets Decentrale Overheden uitgewerkt en is gestart met de toepassing daarvan als onderdeel van de Actieagenda sterk bestuur (Kamerstukken II, 2022/2023, 33047, nr. 25).
In 2022 hebben we ons verder ingezet voor het aanpassen van het uitkeringsstelsel, zodat de bekostiging van medeoverheden weer aansluit op de bestuurlijke opgaven (Kamerstukken II, 2021/2022, 35 925 VII, nr. 170). Deze herziening richt zich onder meer op het verhelderen van de voorwaarden waaronder de decentralisatie uitkering kan worden toegepast en het verminderen van de administratieve lasten van specifieke uitkeringen. Vooruitlopend op de beoogde wetswijziging plaatsen de fondsbeheerders andere accenten in de toetsing van voorstellen voor nieuwe decentralisatie uitkering.
Op 6 april 2022 is de Tweede Kamer per brief geïnformeerd over het voornemen het nieuwe verdeelmodel van de Algemene Uitkering van het gemeentefonds per 1 januari 2023 in te voeren (Kamerstukken II, 2021/2022, 35 925 B, nr. 21). Ook is, op advies van de ROB, een onderzoeksagenda opgesteld. Deze onderzoeksagenda is op 5 juli aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II, 2021/2022, 35 925 B, nr. 24).
Het is belangrijk dat bestuurders en volksvertegenwoordigers in het decentraal bestuur hun rollen goed kunnen invullen. In dat kader is dit jaar het wetsvoorstel Versterking decentrale rekenkamers aangenomen, waarmee elke gemeente verplicht wordt een onafhankelijke rekenkamer in te stellen (Stb 2022, nr. 430). Ook is per 1 juli 2022 de Wet gemeenschappelijke regelingen gewijzigd, zodat volksvertegenwoordigers meer mogelijkheden hebben om invloed en controle uit te oefenen op gemeenschappelijke regelingen (Stb. 2022, nr. 18).
Een sterk bestuur wordt ook gekenmerkt door bestuurders en volksvertegenwoordigers met een passende rechtspositie die bijdraagt aan de aantrekkelijkheid van de politieke ambten. In april 2022 is het Adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers van start gegaan. Het kabinet heeft het eerste advies gekregen om de vergoeding van Statenleden en de vergoeding van algemeen bestuursleden te verhogen. Besluitvorming hierover volgt in 2023. Op 1 juli is de Wet aanpassing Appa en enkele andere wetten in werking getreden (Stb 2021, nr. 328). Met deze aanpassing zijn de pensioenaanspraken van politieke ambtsdragers volledig gelijkgetrokken met de pensioenaanspraken van overheidswerknemers in de pensioenregeling Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds.
Programma Weerbaar bestuur gestart
Het is in een democratie cruciaal dat bestuurders en volksvertegenwoordigers hun ambt veilig kunnen uitoefenen en weerbaar zijn tegen ondermijnende invloeden. In dat licht is in 2022 het programma Weerbaar Bestuur van start gegaan, onder andere in samenwerking met het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het hoofddoel van dit programma is het verhogen van de weerbaarheid van decentrale politieke ambtsdragers en de ambtelijke organisatie tegen ondermijnende invloeden en andere vormen van oneigenlijke druk. Provincies hebben in 2022 een eenmalige bijdrage gekregen van € 400.000,- per provincie om de slagkracht van, met name kleinere, gemeenten tegen ondermijnende invloeden te vergroten.
Regiodeals, elke regio telt
Met de Regio Deals werken regionale partijen en het Rijk samen als partners om de kwaliteit van leven, wonen en werken van inwoners en ondernemers te vergroten. In 2022 is de verantwoordelijkheid voor de lopende Regio Deals overgegaan van de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit naar de minister van BZK. De minister van BZK heeft op 15 april de jaarlijkse voortgangsrapportage van de dertig lopende Regio Deals naar de Tweede Kamer gestuurd, tegelijkertijd met de contouren voor de inrichting van de vierde tranche. (Kamerstukken II 2021/22, 29697, nr. 108). Deze was opengesteld van 15 juli tot en met 15 november 2022. In totaal hebben 23 regio’s een voorstel ingediend. Besluitvorming over deze voorstellen vindt in het eerste kwartaal van 2023 plaats.
Dit kabinet zet in op sterke regio´s aan de grens door interbestuurlijk te werken aan de (gebieds)opgaven in deze regio’s én door het versterken van de grensoverschrijdende samenwerking met grensregio’s in onze buurlanden. Over deze inzet is de Tweede Kamer in mei 2022 geïnformeerd (Kamerstukken II 2021/22, 32851, nr. 75). De minister van BZK heeft namens het kabinet samen met de provincie Zeeland en gemeente Vlissingen en de andere betrokken partijen weer verder stappen gezet in de uitvoering van pakket Wind in de zeilen. In december 2022 is de vijfde voortgangsrapportage van Wind in de zeilen aangeboden aan de Tweede Kamer.