Op grond van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv 2017) is er een Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD). De algemene doelstelling van de CTIVD is het in onafhankelijkheid toezicht houden op de rechtmatigheid van de uitvoering van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv 2017) en de Wet veiligheidsonderzoeken (Wvo) onder meer door middel van het doen van onderzoeken en het publiceren van de uitkomsten daarvan, alsmede het adviseren aan de betrokken ministers over zaken die voortvloeien uit deze wetten, het behandelen van klachten, en van meldingen over misstanden. De CTIVD bestaat uit twee afdelingen, de afdeling toezicht en de afdeling klachtbehandeling. Naast het reguliere toezicht op grond van de Wiv 2017 is de CTIVD belast op het toezicht op de Tijdelijke wet «onderzoeken AIVD en MIVD naar landen met een offensief cyberprogramma, bulkdatasets en overige specifieke voorzieningen (Tijdelijke wet cyberonderzoeken en bulkdatasets)» die op 1 juli 2024 in werking is getreden. De toezichtactiviteiten worden uitgebreid naar de uitvoering van de inzet van bijzondere bevoegdheden op grond van de Tijdelijke wet en de verlenging van de eindtermijn van bulkdatasets, met deels bindende oordelen, en de introductie van een beroepsmogelijkheid bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State tegen bindende oordelen van de CTIVD (en de Toetsingscommissie inzet bevoegdheden, TIB). Om aan de nieuwe wettelijke taken te kunnen voldoen, wordt het secretariaat uitgebreid.

Daarnaast houdt de CTIVD toezicht op de toepassing van de Tijdelijke wet cyberonderzoeken en bulkdatasets.

De Minister van Algemene Zaken is verantwoordelijk voor het beheer van de begroting van de CTIVD. Tussen het Ministerie van Algemene Zaken en de CTIVD zijn afspraken gemaakt over de dienstverlening op het gebied van de bedrijfsvoering door het ministerie (zoals ondersteuning op het gebied van ICT, financiële administratie en personeelszaken) en de daarop van toepassing zijnde planning & controlcyclus.

Ter uitvoering van haar toezichttaken verricht de afdeling toezicht van de CTIVD verschillende soorten activiteiten die afhankelijk van de aard en het doel van een toezichtactiviteit, kunnen resulteren in verschillende onderzoeksmethoden en toezichtinstrumenten. De CTIVD brengt voor 1 mei van elk jaar een eigen jaarverslag uit waarin zij uitgebreid ingaat op de door haar verrichte activiteiten en publicaties.

Een belangrijke toezichtactiviteit is het verrichten van rechtmatigheidsonderzoeken naar het handelen van de AIVD en de MIVD bij de uitvoering van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv 2017) of de Wet veiligheidsonderzoeken (Wvo). Te denken valt aan diepte-, validatie, verkennende, en themaonderzoeken. De CTIVD bepaalt zelf (onder meer op basis van risico-gestuurd toezicht) waar zij onderzoek naar doet en wanneer zij dit onderzoek uitvoert. Zij heeft daarbij ook nadrukkelijk oog voor de maatschappelijke context van het handelen van de diensten. De CTIVD rapporteert haar onderzoeksbevindingen zoveel als mogelijk in de openbaarheid aan de betrokken ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en van Defensie, en aan de Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal. Waar geheimhouding van informatie aan openbare publicatie in de weg staat, bestaat er de mogelijkheid de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CIVD) van de Tweede Kamer vertrouwelijk in te lichten. In 2024 heeft de CTIVD over drie diepteonderzoeken toezichtrapporten gepubliceerd, Het betreft het toezichtrapport nr. 79 over de inzet van virtuele agenten door de diensten en de toezichtrapporten nrs. 77 en 78 over de inzet van journalisten als bron door de AIVD en de MIVD. Het monitoringsonderzoek naar de uitvoering van de zorgplicht van de diensten voor het welzijn van operationeel medewerkers, dat de CTIVD tegelijkertijd met voorgaande onderzoeken is gestart, heeft in 2024 in verschillende overleggen met de diensten geresulteerd en loopt door in 2025. In november 2024 organiseerde de CTIVD een kennissessie over het mentaal welzijn van operationeel medewerkers, waarbij afgevaardigden van de diensten, de inspectie Justitie en Veiligheid, het ministerie van Defensie, de Nationale ombudsman, het openbaar ministerie, de wetenschap en de advocatuur over dit thema met elkaar in gesprek zijn gegaan.

In 2024 heeft de CTIVD op veel onderwerpen onderzoek verricht. Het eind 2023 gestarte onderzoek naar de rol van de AIVD en de MIVD in relatie tot de verdenking van het lekken van staatsgeheimen door NCTV-medewerkers loopt door in 2025. In 2024 heeft de CTIVD over een onderdeel van dit onderzoek, namelijk het valideren van de tijdlijn van de AIVD, al gerapporteerd aan de CIVD. Het eind 2023 op verzoek van de CIVD gestarte onderzoek naar bepaalde aspecten met betrekking tot Nissi in relatie tot de AIVD is eind 2024 afgerond en de rapportage hiervoor wordt in het eerste deel van 2025 aan de CIVD verwacht. Het eind 2023 gestarte onderzoek naar de toepassing van de hackbevoegdheid, mede ter voorbereiding en invulling van het toezicht op de Tijdelijke wet cyberonderzoeken heeft in 2024 doorgelopen en wordt voortgezet in 2025. Hetzelfde geldt voor het brede thema-onderzoek bij beide diensten naar de inrichting van en ontwikkelingen in de (gezamenlijke) datahuishouding en IT-infrastructuur, waarbij aandacht is voor geautomatiseerde data-analyse (GDA), datareductie (DRS), identity and access management (IA&M), kabelinterceptie, ontwikkeling en werking van applicaties. Tijdens de looptijd van dit onderzoek treedt de CTIVD op regelmatige basis in overleg met de diensten over haar bevindingen. De CTIVD is in 2024 twee nieuwe onderzoeken gestart. Het betreft een verkennend onderzoek op verzoek van de parlementaire enquêtecommissie corona naar het handelen van de AIVD en de MIVD gericht op critici van het coronabeleid. Het verkennende onderzoek kan indien daartoe aanleiding bestaat worden voortgezet in een diepteonderzoek. Verder is de CTIVD een onderzoek gestart naar de verwerking van bulkdatasets door de diensten.

Daarnaast verricht de CTIVD ook andere toezichtactiviteiten. De CTIVD houdt doorlopend toezicht op de uitvoering van verschillende meldplichten van de diensten en de rechtmatigheid van de inhoud van de meldingen. Het betreft wettelijke meldingen over de uitvoering van bepaalde bevoegdheden of plichten op basis van de Wiv 2017, meldingen van incidenten bij de diensten op basis van een met hen ontwikkeld protocol en meldingen van verlenging van de eindtermijn van een bulkdataset op basis van de Tijdelijke wet cyberonderzoeken en bulkdatasets, waarbij de CTIVD een bindend oordeel geeft over de verlenging. Verder heeft de CTIVD ook in 2024 haar doorlopend toezicht op het door de diensten ingerichte afwegingsproces onbekende kwetsbaarheden uitgeoefend. Ook heeft de CTIVD, net als in voorgaande jaren, in 2024 weer herhaalonderzoeken uitgevoerd ten aanzien van het protocol inzake digitale veiligheid en haar bevindingen begin 2025 in een vertrouwelijke rapportage aan de desbetreffende organisaties gestuurd. Een aantal zogenoemde informatiedossiers, waarbij de CTIVD vinger aan de pols houdt ten aanzien van een bepaalde onderwerp of activiteit van de diensten, hebben in 2024 doorgelopen.

Ook heeft de CTIVD in 2024 een aantal brieven aan de Tweede Kamer gestuurd. Een brief betrof een rechtseenheidstandpunt met de TIB over de juiste wettelijke grondslag voor de inzet van de IMSI-catcher. In een andere gezamenlijke brief van de TIB en de CTIVD uitten zij hun zorgen over de toepassing van de procedure voor onverwijlde spoed uit artikel 37 Wiv 2017 door de AIVD. Verder heeft de CTIVD nog een brief gestuurd over de niet-naleving van de wettelijke plicht tot het verrichten van notificatieonderzoeken door de MIVD.

De CTIVD is vanaf de zomer van 2024 betrokken bij de herziening van de Wiv 2017. Zij heeft daartoe overleg gevoerd met de coördinerende programmadirectie van het ministerie van BZK en ook schriftelijk haar inbreng gedaan. Deze participatie en advisering zal in 2025 worden voortgezet.

De afdeling klachtbehandeling van de CTIVD is belast met de (externe) behandeling van klachten en meldingen van vermoedens van misstanden. In 2024 heeft de afdeling 32 klachten ontvangen. De afdeling heeft in 2024 7 klachten via informele klachtbehandeling kunnen oplossen. De overige klachten zijn niet in behandeling genomen omdat artikel 120, 121 of 122 van de wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv2017) van toepassing was of omdat de klachten niet over (vermeend) handelen van de AIVD en/of MIVD gingen. Op 31 december 2024 had de afdeling klachtbehandeling nog 11 klachten in behandeling. In 2024 heeft de CTIVD 3 meldingen van een misstand ontvangen. Hiervan is één melding niet in behandeling genomen en waren de overige twee op 31 december 2024 nog in behandeling.

Uitgaven

Indien naast de uitkomsten in bovenstaande tabel rekening wordt gehouden met de mutaties die reeds in de eerste (€ 284 duizend) en tweede suppletoire begrotingswet (- € 1.000 duizend) zijn verwerkt, is er ten opzichte van de raming sprake van een onderuitputting van € 0,7 miljoen. De onderuitputting op het budget van de CTIVD doet zich grotendeels voor op het personele deel. De bij regeerakkoord toegevoegde gelden komen met vertraging tot besteding. Dit heeft onder meer te maken met het langere tijdsbeslag van de totstandkoming ‘van de Tijdelijke wet onderzoeken AIVD en MIVD naar landen met een offensief cyberprogramma, bulkdatasets en overige specifieke voorzieningen». Een andere belangrijke bepalende factor hierbij is de omstandigheid dat de CTIVD ruimere huisvesting nodig heeft voor de uitbreiding van haar personeelsbestand en dat dit proces al sinds 2022 loopt, toen er bij de toezeggingen voor een extra formatie van 10 FTE ter voorbereiding en ter invulling van het toezicht op de Tijdelijke wet cyberonderzoeken en bulkdatasets, ook is toegezegd dat voorzien zou worden in geschikte huisvesting. Dat is in 2024 nog niet gerealiseerd. Hierdoor kon de CTIVD geen nieuwe mensen werven. Door de niet ingevulde vacatures blijven ook de aan personeel verbonden materiële uitgaven achter.