Het advies van de Raad van State wordt niet openbaar gemaakt, omdat het zonder meer instemmend luidt, dan wel uitsluitend opmerkingen van redactionele aard bevat (artikel 25a, vierde lid, onderdeel b, van de Wet op de Raad van State).

INHOUDSOPGAVE

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor het jaar 2006 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten samen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2006. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2006.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2006 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat agentschappen)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de agentschappen Centrale Financiën Instellingen (CFI) en het Nationaal Archief (voorheen de Rijksarchiefdienst) voor het jaar 2006 vastgesteld. De in de begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de agentschappen.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. DE LEESWIJZER

De begroting 2006 bevat de volgende onderdelen:

a. de beleidsagenda;

b. de beleidsartikelen;

c. de overzichtsconstructies;

d. de niet-beleidsartikelen;

e. de bedrijfsvoeringsparagraaf;

f. de diensten die een baten-lasten stelsel voeren;

g. het verdiepingshoofdstuk;

h. de bijlagen.

a. De beleidsagenda

De beleidsagenda verbindt de belangrijkste beleidsdoelen van het ministerie van OCW met de missie van het departement: OCW werkt aan een slim, vaardig en creatief Nederland.

b. De beleidsartikelen

Elk beleidsartikel is in principe opgebouwd volgens de standaardindeling:

• algemene beleidsdoelstelling;

• tabel budgettaire gevolgen van beleid;

• operationele beleidsdoelstellingen;

• overzicht beleidsonderzoeken.

In reactie op de motie Douma c.s. (Tweede Kamer, 29 949, nr. 11) is in een brief van de minister van OCW (Tweede Kamer, 29 949, nr. 29) de Tweede Kamer geïnformeerd over de algemene beleidsdoelstellingen in de ontwerpbegroting 2006 waarover geen effectindicatoren of prestatiegegevens worden opgenomen. Het benoemen bij de artikelen 8, 11, 12 en 13 van outcome- en outputindicatoren is thans niet mogelijk. Voor de artikelen 11 en 12 wordt onderzocht of dergelijke indicatoren in de begroting 2007 gebruikt kunnen gaan worden.

Op het niveau van de operationele doelstellingen zijn zoveel mogelijk zinvolle en relevante prestatie-indicatoren en streefwaarden benoemd.

De Tweede Kamer heeft naar aanleiding van deze brief de minister van OCW verzocht om de integraliteit van de begroting te handhaven en zo min mogelijk te verwijzen naar gegevens in andere documenten. De OCW-begroting is opgesteld volgens de richtlijnen van het kabinet en heeft tot doel een toegankelijke, dunne en zelfstandig leesbare begroting te zijn. Verwijzingen zijn opgenomen om herhalingen van beleidsnota's en publicaties te voorkomen.

De tabel budgettaire gevolgen van beleid geeft onder meer aan in hoeverre de geplande uitgaven juridisch verplicht zijn. Daarnaast geeft de tabel inzicht in het deel dat bestuurlijk gebonden is. Het betreft afspraken c.q. convenanten met decentrale overheden, ZBO's en private partijen dan wel toezeggingen aan de Tweede Kamer.

c. Overzichtsconstructies

In overzichtsconstructies wordt voor bepaalde brede beleidsthema 's een departementaal overzicht gegeven. In deze begroting is een overzichtsconstructie internationaal beleid (artikel 8: Internationaal onderwijsbeleid) en een overzichtsconstructie arbeidspersoneel en arbeidsmarkt (artikel 9: Arbeidsmarkt en personeelsbeleid) opgenomen.

d. Niet-beleidsartikelen

Er zijn vier zogenaamde niet-beleidsartikelen:

• nominaal en onvoorzien

• ministerie algemeen

• inspecties

• adviesraden

e. Bedrijfsvoeringsparagraaf

In deze paragraaf wordt ingegaan op de interne bedrijfsvoering. Hierin wordt een toelichting gegeven op de belangrijke ontwikkelingen op dit gebied. Daarnaast worden knelpunten toegelicht die mogelijk een risico vormen voor de realisatie van de beleidsdoelstellingen en wordt aangegeven welke acties hierbij worden genomen.

f. Diensten die een baten-lasten stelsel voeren

Dit onderdeel bevat de cijfermatige overzichten van de agentschappen Centrale Financiën Instellingen en het Nationaal Archief.

g. Verdiepingshoofdstuk

In dit onderdeel worden per beleidsartikel de mutaties getoond tussen de stand ontwerpbegroting 2005 en de ontwerpbegroting 2006. De ondergrens voor het toelichten van mutaties is € 2,2 miljoen. Een aantal mutaties is centraal toegelicht (loonbijstelling, prijsbijstelling, intensiveringen, ombuigingen).

h. Bijlagen

De volgende bijlagen zijn bij de begroting opgenomen:

• Overzicht moties en toezeggingen

• Overzicht RWT's en ZBO's

• Afkortingen

• Trefwoorden

• Begrippen

2. BELEIDSAGENDA

2.1 Naar een slimme, vaardige en creatieve samenleving

Iedere Nederlander heeft te maken met onderwijs, cultuur en wetenschap. In het werk en op school, als we het journaal kijken of een concert bijwonen, bij de dokter en in de tram: overal in ons leven gebruiken we wel wat van onze kennis, vaardigheden en creativiteit – én die van anderen. Daarom is onze missie: OCW werkt aan een slim, vaardig en creatief Nederland. Het zijn deze eigenschappen die Nederland nodig heeft om een sterke samenleving te kunnen zijn, die binnen Europa tot de kennistop behoort, en die mét Europa de concurrentie aankan met de rest van de wereld. Onderwijs, cultuur en wetenschap dragen bij aan het welzijn en de welvaart van de Nederlandse bevolking.

Onze missie is gericht op de mensen die het moeten doen (onderwijzers, wetenschappers en kunstenaars), de mensen voor wie zij het doen (leerlingen, ouders, studenten, bedrijfsleven, collega-wetenschappers, kunstenaars, museumbezoekers) en de mensen die dit alles moeten organiseren (management en bestuur). Met onze maatregelen bieden we hen de ruimte waarin zij kunnen lesgeven, besturen, kunst maken, leren, onderzoeken en genieten van kunst en cultuur. OCW stelt zich ten dienste van de werkvloer.

De OCW-plannen voor 2006 passen in het kabinetsbeleid, dat nieuwe evenwichten tot stand wil brengen in de samenleving. Meer kwaliteit en minder regels, meer mensen aan het werk, een veiliger Nederland en meer respect voor elkaar zijn kabinetsdoelen die ook in het beleid voor onderwijs, cultuur en wetenschap tot uitdrukking komen, of we nu de bureaucratie in het onderwijs aanpakken, de kwaliteit van de lerarenopleiding verbeteren, risicojongeren aan een leerwerkplek helpen of een canon laten ontwikkelen. Daarover gaat deze beleidsagenda.

2.2 Naar een slimme samenleving

Investeren in kennis

In het Paasakkoord is afgesproken een half miljard van de extra aardgasinkomsten in het FES (Fonds Economische Structuurversterking) te investeren in kennisprojecten. Inmiddels zijn deze extra aardgasinkomsten voor kennis vastgesteld op circa € 1 miljard. Het Paasakkoord bepaalt verder dat onderwijs, kennis en innovatie ook van toekomstige meevallers in het FES stevig profiteren. Het kabinet stelt voor om ongeveer de helft van deze meevallers hiervoor te bestemmen. Voor OCW gaat het onder meer om extra geld voor brede scholen en beroepspraktijklokalen in het vmbo en het voortgezet speciaal onderwijs. In totaal ongeveer € 150 miljoen in 2006 en nog eens € 150 miljoen in 2007. Daarnaast is er kabinetsbreed € 100 miljoen beschikbaar voor de grootschalige onderzoeksinfrastructuur.

In december 2004 adviseerde de werkgroep «Dynamisering kennis- en innovatiesysteem» van het Innovatieplatform (werkgroep Wijffels) het kabinet om meer te investeren in de kennisinfrastructuur. Daarom hebben we samen met het ministerie van EZ in kaart gebracht hoe de Nederlandse investeringen in kennis (als percentage van het bbp) en de resultaten van die investeringen zich verhouden tot die van de top-kenniseconomieën in Europa (de zogenaamde «kennisinvesteringsquote»). De internationale vergelijking laat zien dat het Nederlandse onderwijssysteem efficiënt lijkt te werken. Een aantal van de Lissabondoelstellingen (zie volgende paragraaf) zijn echter duidelijke zorgpunten. Het kabinet stelt voor het komende jaar een onderzoeksagenda «Kennis en Innovatie» op waaruit duidelijk moet worden of en zo ja, hoe het beleid moet worden aangescherpt.

Lissabondoelstellingen

Handwerk kan niet zonder denkwerk. Kennis en vaardigheden, en de creativiteit om die op vernieuwende wijze in te zetten, vormen de brandstof voor de economie van vandaag en morgen. Daarom is het kabinet twee jaar geleden ambitieus aan de slag gegaan met de doelstellingen die de Europese regeringsleiders in 2000 in Lissabon met elkaar hebben afgesproken. Doel van de Lissabondoelstellingen is Europa binnen tien jaar om te vormen tot een concurrerende en sociaal hechte kennissamenleving. Naar het zich laat aanzien, wordt het moeilijk de voor Nederland afgeleide doelstellingen te realiseren; reden voor het kabinet om zich daar in 2006 extra voor in te spannen.

Eerste Lissabondoelstelling: ten minste 85% jongeren een startkwalificatie

Een goede opleiding is één van de belangrijkste voorwaarden voor een goede loopbaan. Het doel van het Lissabonakkoord is dat in 2010 meer dan 85% van alle jongeren tussen 20 en 24 jaar een startkwalificatie haalt (minimaal examen op havo- of mbo-2-niveau). Nederland heeft deze doelstelling overgenomen, ook omdat hij goed past in het kabinetsbeleid om meer mensen aan het werk te krijgen. Er is echter nog een lange weg te gaan: in 2003 stond de teller op 75%. Daarom hebben de ministeries van SZW en OCW in het Plan van Aanpak Jeugdwerkloosheid uit 2003 (23 972, nr. 60) een reeks maatregelen voorgesteld om werkloze jongeren zonder startkwalificatie binnen een half jaar aan het werk en/of naar school te krijgen. Alle OCW-maatregelen zijn inmiddels in gang gezet. Zo heeft OCW in maart 2005 een wetsvoorstel ingediend om meer maatwerk voor risicoleerlingen mogelijk te maken: het voortgezet onderwijs en het beroepsonderwijs werken daarbij samen om de overdracht van deze leerlingen uit het voortgezet onderwijs naar het mbo te verbeteren.

Het kabinet onderschrijft verder de gedachte achter de motie Verhagen dat jongeren tot 23 jaar óf aan het leren moeten zijn óf aan het werk (26 695 en 29 454, nr. 22). Daarom onderzoeken we nog in 2005 de haalbaarheid van een aantal maatregelen voor jongeren van 18 tot 23 jaar zonder startkwalificatie, die niet leren en niet werken. Deze maatregelen moeten de bestaande, gezamenlijke aanpak versterken (ketenbenadering). Daarnaast gaat het om een sluitende registratie van jongeren en een groter aanbod aan maatwerktrajecten waarin jongeren praktijkgericht onderwijs volgen – onder meer gericht op zelfstandig ondernemerschap. Ook onderzoeken we de mogelijkheid voor een zogenoemde «participatieplicht». Tegelijkertijd voeren we samen met het ministerie van SZW en de gemeente Rotterdam de pilot «Leerwerkverplichting» uit, waarin niet-leerplichtige jongeren tot 23 jaar met een niet-vrijblijvende aanpak begeleid worden naar onderwijs- of leerwerktrajecten.

Tweede Lissabondoelstelling: drastisch terugdringen voortijdig schoolverlaten

Voortijdig schoolverlaten is een complex en weerbarstig probleem. Dat blijkt onder meer uit de samenstelling van de groep voortijdige schoolverlaters. Een gedeelte van hen heeft al een diploma, bijvoorbeeld van het vmbo of een mbo-1-opleiding, en vaak ook een baan. Toch is het ook voor hen van belang om een startkwalificatie te halen, in de avonduren, op school, of in een leerwerktraject. Daarnaast is er een groep die extra voorrang krijgt in het beleid voor voortijdig schoolverlaten. Zij hebben geen diploma's en zijn daardoor kwetsbaarder dan de andere schoolverlaters. Volgens de meest recente cijfers (over 2003) telt deze groep bijna 26 000 jongeren. Ten slotte is er een groep voortijdige schoolverlaters voor wie een startkwalificatie te hoog gegrepen is. Voor hen is het belangrijk dat de opleiding zich richt op wat ze wél kunnen. Veel van deze (groepen) voortijdige schoolverlaters hebben een schoolloopbaan die geheel of gedeeltelijk misgelopen is. Het beleid is daarom ook op deze leerlingen gericht.

We zijn doordrongen van de ernst van dit probleem. Ook omdat de ervaring leert dat voortijdig schoolverlaten geen tijdelijk probleem is. In het verleden is het aantal voortijdig schoolverlaters jaarlijks gestegen. Voor het schooljaar 2002–2003 kon voor het eerst sinds jaren een daling worden gemeld. De cijfers van het schooljaar 2003–2004 zijn naar verwachting eind september bekend, maar eerste signalen duiden op eenzelfde aantal als in 2002–2003. We vinden het dan ook van groot belang om in nauwe samenspraak met de Tweede Kamer het terugdringen van voortijdig schoolverlaten dezelfde hoge prioriteit te geven in 2006 en de jaren daarop.

In 2004 is de aanpak van het voortijdig schoolverlaten verder versterkt, als reactie op de stijgingen van het aantal voortijdig schoolverlaters in het verleden. Begin 2004 hebben de 39 Regionale Meld- en Coördinatiefuncties voor voortijdig schoolverlaten verbeterplannen opgesteld – een voorwaarde om in 2005 aanspraak te kunnen maken op de extra middelen voor de trajectbegeleiding à € 5 miljoen structureel, met ingang van 2006. Daarmee kunnen gemeenten deze jongeren nog beter begeleiden naar school, een leerwerktraject of werk. Op deze manier wordt ingezet op een verdere daling van het aantal voortijdig schoolverlaters vanaf het schooljaar 2004–2005.

Ons uitgangspunt blijft ook voor 2006: elke leerling die voortijdig de school verlaat is er één te veel. Die gedachte levert voor Nederland een wel zeer ambitieuze doelstelling op: ten opzichte van 2002 moet het aantal voortijdige schoolverlaters met 30% zijn verminderd in 2006, en met 50% in 2010. Juist omdat het zo'n complex probleem is, vraagt voortijdig schoolverlaten een brede, krachtige aanpak, waarin alle betrokkenen samenwerken: van leerplichtambtenaar tot politieagent, en van leraar tot stagebegeleider. Die aanpak richt zich in 2006 op een betere registratie, het voorkomen én het bestrijden van voortijdig schoolverlaten.

Allereerst moeten we weten hoeveel leerlingen afhaken, welke leerlingen dat zijn en waar ze naartoe gaan. Om de registratie te verbeteren wordt het persoonsgebonden nummer ingevoerd en krijgt de Informatie Beheer Groep de mogelijkheid om informatie over leerlingen beschikbaar te stellen aan (contact)gemeenten van de 39 Regionale Meld- en Coördinatiefuncties voortijdig schoolverlaten. Nog in 2005 ontvangt de Tweede Kamer een wetsvoorstel om dit mogelijk te maken.

Daarnaast is het zaak uitval te voorkomen, bijvoorbeeld door zo vroeg mogelijk taal- en onderwijsachterstanden weg te werken bij (jonge) leerlingen. Dat lukt alleen als alle verantwoordelijken er samen hun schouders onder zetten, vanaf het moment dat kinderen naar het consultatiebureau gaan, tot het moment dat ze met een diploma op zak het onderwijs verlaten. De gemeente heeft hierbij de belangrijke rol van regisseur. De (v)mbo-scholen hebben de opdracht om aantrekkelijk onderwijs te verzorgen, met voor veel leerlingen een grote praktijkcomponent, een goede individuele leerlingbegeleiding en vroegtijdige aandacht voor verzuim. De voorstellen in de notities «VMBO, het betere werk» (30 079, nr. 1) en het «Plan van aanpak veiligheid» (29 240, nr. 5,) voorzien daarin voor het vmbo. Zo kunnen vmbo-scholen vanaf 1 augustus 2006 ook in de onderbouw de lesstof aanbieden in de vorm van praktijkopdrachten of speciale projecten. Verder krijgen ze meer mogelijkheden om hun onderwijsprogrammering af te stemmen op de behoeften van werkgevers uit de regio. Ook kunnen leerlingen op een aantal vmbo-scholen een diploma halen op mbo-1-niveau zonder over te stappen naar het mbo (assistentenroute). Juist die overstap is een moment waar zwakke leerlingen vaak in de problemen komen (zie ook de paragraaf «Vernieuwing in het vmbo» in deze beleidsagenda).

Als leerlingen de school toch voortijdig verlaten, moeten ze weer terug naar school worden geleid, of in een leerwerktraject verder leren. In de vorige paragraaf is beschreven wat het kabinet doet om meer jongeren aan een startkwalificatie te helpen. Voor de opvang van leerlingen met grote gedrags- of leerproblemen komen nog dit jaar reboundvoorzieningen en 1000 extra ZMOK-plaatsen beschikbaar. Dat ontlast het reguliere onderwijs en biedt de jongeren in kwestie een beter perspectief op een opleiding. In 2007 moet elke school voor voortgezet onderwijs een sluitende zorgstructuur kennen, die voldoet aan bepaalde kwaliteitseisen. Via de Operatie JONG en de Taskforce Jeugdwerkloosheid zorgt het kabinet ervoor dat de verschillende partijen die met de jeugdproblematiek te maken krijgen beter samenwerken.

Ten slotte is er voor individuele leerlingbegeleiding in het voortgezet onderwijs vanaf 1 augustus 2005 € 44 miljoen per jaar beschikbaar.

Derde Lissabondoelstelling: meer bèta en techniek

Om werkelijk te kunnen concurreren op het gebied van onderzoek en speurwerk heeft Europa voldoende bèta's en technici nodig. Uit de EU-benchmark (29 386, nr. 1) blijkt dat het aantal afgestudeerden bèta/techniek volgens doelstelling groeit. Die doelstellingen zijn: in 2007 15% méér instroom van studenten in de hogere bèta- en technische opleidingen, zodat we in 2010 ook 15% meer uitstroom hebben van deze studenten (ten opzichte van 2000). De EU-voortgangsrapportage over de Lissabondoelstellingen op het gebied van onderwijs laat echter óók zien dat het aandeel afgestudeerden bèta/techniek als percentage van het totale aantal afgestudeerden vrijwel constant blijft. Deze relatieve stilstand is achteruitgang. In 2006 intensiveren we daarom de inzet. Hiervoor is het komende jaar € 25 miljoen uit de innovatiemiddelen beschikbaar. In een pilot wordt onderzocht of extra (studie)geld potentiële bètastudenten kan prikkelen te kiezen voor een bètastudie. Om meer leerlingen te interesseren voor bèta en techniek streeft het Platform Bèta en Techniek naar een «bètaprofiel» voor twintig procent van de scholen in het voortgezet onderwijs. Het platform wil basisscholen stimuleren techniek en onderzoekend leren een structurele plek te geven in het onderwijs.

Vierde en vijfde Lissabondoelstelling: leesvaardigheid & leven lang leren

Het kabinet constateert met voldoening dat de leesvaardigheid van jongeren in Nederland op een internationaal hoog niveau is gebleven. Daarmee haalt Nederland de Lissabondoelstelling. Tegelijkertijd echter telt ons land nog steeds ongeveer 1,5 miljoen mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. We pakken dit functionele analfabetisme aan met het «Aanvalsplan Alfabetisering», dat eind 2005 klaar moet zijn. Ter voorbereiding van dit aanvalsplan zal in september 2005 een rondetafelconferentie plaatsvinden.

De aanpak van functioneel analfabetisme sluit aan bij het beleid voor een Leven Lang Leren. De Europese doelstelling is dat in 2010 ten minste 12,5% van de 25–64-jarigen deelneemt aan leeractiviteiten. In Nederland is dit aandeel licht gestegen: van 15,6% in 2000 naar 16,5% in 2003. Het kabinet heeft voor Nederland de lat hoger gelegd dan het Europese streefcijfer. Nederland moet op het niveau komen van de best presterende landen in Europa, namelijk 20%. De snelheid waarmee het aandeel van deze «Leven Lang Leerlingen» nu groeit, is daarvoor niet voldoende. Daarom heeft de nieuwe projectdirectie Leren en Werken van de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en OCW in 2005 een plan van aanpak opgesteld voor de komende twee jaren (30 012, nr. 3). Eén van de concrete maatregelen is dat in de zomer van 2007 15 000«duale trajecten» gerealiseerd zijn: trajecten van leren en werken waarin mensen een diploma kunnen halen.

Zesde Lissabondoelstelling: onderzoeksinvesteringen

In de Europese Raad van Barcelona (2002) is afgesproken dat de EU zal streven naar een gemiddelde investering in onderzoek van 3 procent van het Europese BNP in 2010. De gemiddelde investering bedroeg in Nederland in 2002 1.89 procent. Van de 3 procent waar Europa naar streeft, moeten bedrijven tweederde opbrengen. Wil Nederland deze ambitie realiseren, dan zullen we moeten blijven investeren in R&D en innovatie, publiek en privaat. Om hiervoor de goede voorwaarden te scheppen, wisselt Nederland met de andere EU-lidstaten ervaringen uit over beleidsmaatregelen (Open Method of Co-ordination). Daarnaast vergelijken we ons R&D-beleid met dat in andere landen (benchmarking) en nemen we deel aan wederzijdse evaluaties (peer review). Daarnaast stimuleert het Kabinet actief R&D en innovatie via bijvoorbeeld de WBSO (zie ook de begroting van EZ).

In het Nationaal Hervormingsplan Lissabon krijgt ook de Nederlandse bijdrage aan het realiseren van de Barcelonadoelstelling een plaats. De EU zal aan de Barcelonadoelstelling bijdragen door Europese onderzoekssamenwerking te financieren in het Zevende Kaderprogramma voor onderzoek (2007–2013). De Europese Commissie stelt voor een European Research Council op te richten, die het excellent fundamenteel onderzoek in Europa gaat versterken.

De Europese kennisparadox

Nederland moet de kennis van slimme mensen slim benutten. We staan daarmee voor de uitdaging van de kennisparadox: aan de ene kant kunnen we bogen op kwalitatief goed onderzoek, aan de andere kant benutten we dat onderzoek nog niet goed voor de innovatie van onze producten en diensten. Het kabinet heeft daarom besloten een aantal nieuwe bruggen te slaan tussen de onderzoekswereld en het bedrijfsleven. Een voorbeeld daarvan is de smart-mix-regeling van OCW en EZ: vanaf 2007 wordt uit de kennisenveloppe (het bedrag dat in het regeerakkoord is gereserveerd voor kennis) jaarlijks € 100 miljoen ingezet voor onderzoeksprogramma's van consortia van kennisinstellingen en bedrijven/maatschappelijke organisaties. De programma's moeten voldoen aan twee doelstellingen: ze moeten excellent onderzoek versterken en de maatschappelijke en/of economische toepassing daarvan bevorderen (valorisatie). Per programma kan de ene doelstelling wat meer aandacht krijgen dan de andere.

Kwalitatief goed onderzoek vraagt daarnaast om voldoende goede onderzoekers. Door de afnemende instroom van jong wetenschappelijk talent en de vergrijzing van het wetenschappelijke personeel zou op termijn een tekort aan wetenschappelijk personeel kunnen ontstaan. Daarom subsidiëren we het NWO-programma «Vernieuwingsimpuls» dat veelbelovende onderzoekers kansen biedt via verschillende persoonsgebonden subsidies: voor jong-gepromoveerden («veni»), senior postdoc's («vidi») en professorabele onderzoekers («vici»). In 2006 is daarmee een bedrag gemoeid van € 27 miljoen. Met het programma Mozaïek bevorderen we verder dat onderzoeksinstellingen meer allochtoon talent aantrekken. Ten slotte moet ook het aantal vrouwelijke hoofddocenten en professoren stijgen.

Toekomst publieke omroep

Nederland heeft een publieke omroep nodig met een duidelijk eigen taak en «gezicht», een omroep die met de maatschappelijke en technologische veranderingen mee verandert, een omroep die voor kijkers en luisteraars een samenhangend en boeiend programma-aanbod realiseert op radio, televisie, internet en combinaties daarvan. Daarom concentreert de publieke omroep zich in de toekomst op drie functies: nieuws, opinievorming en maatschappelijk debat, en tot slot cultuur, educatie en andere informatie. De omroep dient deze functies ook te versterken, zoals blijkt uit de nota van het kabinet «Met het oog op morgen ... De publieke omroep na 2008» (nr. 234, 24 juni 2005).

De aansturing van de publieke omroep wordt verbeterd. Zo krijgt de raad van bestuur van de publieke omroep op basis van een recente wetswijziging meer instrumenten in handen om het algemeen programmabeleid te versterken. Er komt daarmee duidelijke regie op de programmering en een heldere scheiding tussen toezicht, bestuur en uitvoering. OCW sluit een prestatiecontract af met de publieke omroep voor de periode 2006–2008 over onder meer het bereik, de pluriformiteit en de kwaliteit van het programma-aanbod en over de integriteit en transparantie bij de publieke omroep.

2.3 Naar een vaardige samenleving

Onze missie is: OCW werkt aan een slim, vaardig en creatief Nederland. «Vaardigheid» moet daarbij breed worden gezien: slim en creatief zijn met je handen, sociaal vaardig zijn, kennis kunnen inzetten op het juiste moment en op de juiste manier. Dat leer je in het onderwijs. Het is de plaats bij uitstek waar mensen kunnen oefenen in rekening houden met elkaar. Het leert mensen kritisch na te denken en te reflecteren. Alle vormen van ons onderwijs erkennen het belang van deze vaardigheden.

In het vmbo (basisberoepsgerichte en kaderberoepsgerichte leerweg) en het mbo komen daarnaast steeds meer de vaardigheden van de toekomstige beroepspraktijk centraal te staan. Zo worden in het mbo zowel de eindtermen als het onderwijs veranderd, om competentiegericht onderwijs mogelijk te maken.

Dicht tegen werk aan

Organiseer het beroepsonderwijs meer «arbeidsnabij». Dat adviseerde de werkgroep Dynamisering beroepsonderwijs van het Innovatieplatform (werkgroep Leijnse) in zijn rapport «Beroepswijs Beroepsonderwijs» (29 800 VIII, nr. 125). Sterkere netwerken tussen bedrijven en instellingen en «contextrijk leren» zijn belangrijke instrumenten daarvoor. Dat vraagt een andere rol van docenten en leidinggevenden, die daarop goed moeten worden voorbereid, zo stelt de werkgroep. Het kabinet stuurt zijn reactie op het advies van de werkgroep eind september/begin oktober 2005 naar de Tweede Kamer en beschrijft daarin ook welke concrete initiatieven van het Innovatieplatform ondersteund worden. In het Paasakkoord is afgesproken dat hiervoor € 22 miljoen gereserveerd wordt. De beroepskolom is een van de terreinen waarvoor het Innovatieplatform plannen heeft gemaakt. In augustus 2005 is bovendien besloten om nog eens € 59 miljoen uit de extra FES-middelen in te zetten om (onder meer) ondernemende docenten in het middelbaar beroepsonderwijs stages te laten lopen in het bedrijfsleven, om lesmateriaal te ontwikkelen voor competentiegericht beroepsonderwijs» en eventueel om «leren in bedrijf» te stimuleren.

Daarnaast toetsen twee hogescholen het instroomniveau van studenten met een mbo-3-diploma. Als dat vergelijkbaar is met de wettelijke vooropleidingseisen, kunnen deze studenten toegelaten worden tot de twee hbo's. Dit verbetert de doorstroming van mbo naar hbo.

Zoals de beroepspraktijk een grotere rol moet krijgen in het beroepsonderwijs, zo kan het onderwijs zijn invloed versterken op de praktijk. Hogescholen hebben een functie als «kennisbrug» voor innovatie in het MKB door onderzoek te doen dat zich richt op de beroepspraktijk. Ook de instellingen in het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie werken in regionale netwerken aan innovatie ín en kennisuitwisseling mét het bedrijfsleven. We stimuleren dat door in 2006 de regeling voor Regionale Actie en Aandacht voor Kennisinnovatie (RAAK) voort te zetten. Daarnaast bevorderen we het ondernemerschap van studenten, docenten én instellingen in het mbo en het hoger onderwijs.

Vernieuwing in het vmbo

Het vmbo komt vaak negatief in het nieuws. Dat geeft een eenzijdig beeld van deze onderwijssoort – en dat is niet terecht. Uit onderzoek blijkt dat een leerling die in het 1e leerjaar het vmbo binnenkomt een kans heeft van 86% om het diploma te halen. Daarmee doet het vmbo niet onder voor het havo en vwo. De voorlopige examenresultaten over 2005 laten zien dat ongeveer 94% van de kandidaten is geslaagd. Een uitstekend resultaat, dat overigens de knelpunten in het vmbo niet minder belangrijk maakt, maar wel in het juiste perspectief plaatst.

Er is geen sector in het onderwijs die zó hard werkt om zichzelf te vernieuwen als het vmbo. Tal van vmbo-scholen hebben hun werkvormen en onderwijsprogramma aangepast om meer onderwijs op maat te verzorgen. OCW stimuleert deze ontwikkelingen. In het voorjaar is de notitie «VMBO: het betere werk – Onderwijs dat hoofd en handen verbindt» naar de Kamer gestuurd (30 079, nr. 1). De notitie presenteert maatregelen om een aantal knelpunten aan te pakken, zoals de aanzienlijke uitval in het vmbo, en het grote aantal vmbo'ers dat na het eindexamen het onderwijs de rug toekeert. Vmbo-scholen krijgen met ingang van dit schooljaar meer ruimte om praktijkgericht onderwijs te verzorgen, bijvoorbeeld via praktijkopdrachten en projecten. Verder passen we de regelgeving per 1 augustus 2007 zo aan dat de doorstroomrechten van leerlingen worden gegarandeerd. Dat voorkomt dat ze op een te laag niveau in het mbo terechtkomen. Ten slotte komt zoals gezegd voor 2006 en 2007 in totaal € 300 miljoen uit de extra aardgasbaten beschikbaar om de huisvesting in het vmbo, het vso en de brede school te vernieuwen of te verbeteren. Scholen kunnen daarmee hun onderwijs beter laten aansluiten bij de beroepspraktijk (de praktijklokalen geschikt maken voor het inrichten van een werkplekken structuur). Dat heeft naar verwachting een positief effect op de doorstoom van leerlingen naar het mbo en de arbeidsmarkt, en op het voortijdig schoolverlaten.

Maatschappelijke stages in het VO

Burgerschap en besef van waarden en normen leer je door het te doen, door te ervaren wat het is, door contact te maken met elkaar, in de school, maar ook daarbuiten. Vanuit dat besef stimuleren we de maatschappelijke stage in het voortgezet onderwijs. Het is de bedoeling dat de leerlingen in 2007 op een kwart van de scholen een maatschappelijke stage kunnen volgen. In een brief aan de Tweede Kamer hebben we onze plannen geschetst om dat te bereiken (29 800 VIII, nr. 213). De maatschappelijke stage kan op tal van manieren ingevuld worden: leerlingen kunnen een handje helpen in het verzorgingstehuis, pupillen trainen bij de voetbalvereniging, spelletjes spelen met chronisch zieke kinderen, etc. In 2005 kan een aantal scholen rechtstreeks extra bekostiging ontvangen voor de ontwikkeling, invoering en uitvoering van maatschappelijke stages. De belangstelling is groot: meer dan 400 scholen hebben een aanvraag ingediend. In elk geval 131 komen daarvoor in aanmerking. In 2006 verdubbelt dit aantal. Vanaf 2007 krijgen alle scholen extra middelen voor de maatschappelijke stage.

Historisch bewustzijn

Een gemeenschappelijk historisch bewustzijn draagt bij aan de sociale binding in de samenleving, en daarmee ook aan de integratie van nieuwe inwoners van Nederland. Het vergroten van dit historisch bewustzijn past in het streven van het kabinet naar meer respect voor elkaar. Kennismaking met het cultureel erfgoed leidt tot een vergroot historisch bewustzijn bij alle Nederlanders. Een stichting als Anno (www.anno.nl) maakt daarom de Nederlandse geschiedenis toegankelijk, door bijvoorbeeld een geschiedeniskrant uit te brengen voor een breed publiek. Met deze kennis van het verleden is het beter mogelijk het heden te begrijpen, inclusief het stelsel van waarden en normen, democratie en de culturele diversiteit van de Nederlandse samenleving. Ook een centrum voor geschiedenis en democratie kan hier een bijdrage aan leveren. Daarom laat OCW in nauwe samenwerking met onder andere BZK een onderzoek uitvoeren in 2006 naar de realisatie van een dergelijk centrum, waarbij ook een goede projectbeschrijving, een realistische kostenonderbouwing en een marktverkenning opgesteld worden.

Bij historisch bewustzijn past ook een goede omgang met archeologische vondsten en monumenten. Daarom is € 10 miljoen van de FES-middelen gereserveerd voor de uitvoering van het Malta-verdrag, dat archeologische vindplaatsen beschermt. Voor de restauratie van rijksmonumenten met ernstige bouwkundige problemen is € 100 miljoen beschikbaar uit de extra aardgasbaten.

De Onderwijsraad brak in zijn advies «De stand van educatief Nederland» begin 2005 een lans voor een canon als uiting van de (Nederlandse) culturele identiteit. Een dergelijk canon zou naar de mening van het kabinet een rol kunnen spelen in het delen van een (cultuur-) historisch besef en zo een bijdrage leveren aan de samenbindende functie van onderwijs. Een commissie zal deze canon opstellen en deze medio 2006 aan de Tweede Kamer voorleggen.

2.4 Naar een creatieve samenleving

Geen innovatie zonder creativiteit, of het nu gaat om een roman, een nieuwe onderwijsvorm of een biotechnologische vinding. Vernieuwingen in het onderwijs en wetenschappelijke innovaties ontstaan vaak uit creatieve invallen. In de wereld van kunst en cultuur is creativiteit zelfs de belangrijkste grondstof.

Diversiteit cultuuraanbod

Er moet meer te kiezen zijn voor meer mensen: dat is kort samengevat het belangrijkste doel van het cultuur- en mediabeleid voor 2006 en verder. OCW stimuleert de diversiteit van aanbod en personeel in de cultuur- en mediasector, om zo het culturele bewustzijn in de samenleving en de verscheidenheid van het publiek te vergroten. Een goed voorbeeld is het programma «van talent naar beroep», dat talentvolle kunstenaars met een andere culturele achtergrond begeleidt en ondersteunt in maatwerktrajecten die leiden naar een beroep in de cultuursector. Dit programma wordt in 2006 voortgezet. Een bekender voorbeeld is het programma Cultuur en School, dat blijvende relaties wil leggen tussen scholen en culturele instellingen, en dat jongeren via cultuur wil stimuleren in hun creativiteit. Nieuwe plannen op het gebied van culturele diversiteit verschijnen nog dit jaar in een actieprogramma.

Creativiteit rendeert

Creativiteit draagt ten slotte ook bij aan het innovatief vermogen en de ondernemingszin van de samenleving. De cultuursector is bij uitstek een ondernemende sector: één op de drie mensen die werken in de cultuursector heeft een eigen bedrijf. Amerikaans onderzoek naar de «creative class» wijst op het positieve effect dat deze klasse heeft op de lokale economie. Recent onderzoek lijkt aan te geven dat de creatieve sector snel groeit, waardoor het op termijn mogelijk werkgelegenheid aantrekt. Bedrijven zouden zich bij voorkeur vestigen in plaatsen met veel «creatieven». Innovatie blijkt in een creatief klimaat makkelijker tot stand te komen. In het najaar van 2005 presenteren OCW en EZ de kabinetsvisie op de samenhang tussen cultuur en economie en de rol die de overheid daarin zou moeten spelen. Het gaat daarbij om twee spiegelbeeldige doelstellingen: enerzijds de economische waarde van cultuur en creativiteit beter benutten, anderzijds culturele sectoren als bedrijfstak versterken.

2.5 De werkvloer staat centraal

Tekorten helpen aanpakken

De werkvloer moet het doen, maar dan moet de werkvloer (scholen, universiteiten, cultuur- en onderzoeksinstellingen) wel bestaan uit kwalitatief goed personeel. Daarom volgt OCW de bewegingen in de omvang en de kwaliteit van de professionals nauwlettend, en in het bijzonder die van het onderwijspersoneel.

Op dit moment zijn er, dankzij het gevoerde beleid en de haperende economie, geen tekorten aan onderwijspersoneel. De verwachting is dat de arbeidsmarkt voor het primair onderwijs ook de komende jaren in evenwicht blijft. Op langere termijn, vanaf 2010, kan bij hoogconjunctuur echter een tekort ontstaan in het primair onderwijs van dezelfde omvang als in de jaren 2000–2002. De onvervulde vraag kan dan oplopen tot circa 1,5 % van de werkgelegenheid in 2015. Deze tekortraming voor het primair onderwijs is minder ongunstig dan in eerdere ramingen. Ook de neerwaarts bijgestelde bevolkingsprognose van het CBS is hier debet aan. Daardoor zijn er naar verwachting in 2010 62 000 minder leerlingen dan was voorzien bij de onderwijsarbeidsmarktraming van 2002.

Het voortgezet onderwijs staan wel aanzienlijke tekorten te wachten. Als de economie sterk aantrekt tot 2010, kan het tekort aan leerkrachten oplopen tot zo'n 5 % van het totaal aantal banen in 2010. Bij economisch zwaarder weer in deze periode blijft dit tekort beperkt tot circa 2 %. Bij terugkeer naar een gemiddeld conjunctuurniveau na 2010 loopt in beide scenario's het tekort in 2015 op tot circa 8 % (uitgaande van een slechte economie in 2010), respectievelijk 10 % (in het geval van een sterke economie in 2010). Dit is vooral het gevolg van de grote uitstroom van leraren die met (pré-)pensioen gaan. Zie verder de nota Werken in het Onderwijs 2005.

De visitatiecommissies en (aansluitend daarop) de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) waren in 2005 kritisch over de borging van de kwaliteit van (een deel van) de lerarenopleidingen in het HBO. De kwaliteitsverbetering van de lerarenopleidingen– pabo's en tweedegraads lerarenopleidingen voor het vo en bve – heeft absolute prioriteit in 2006. Zowel de verenigingen voor de instellingen in het hoger onderwijs (de HBO-raad en de VSNU) als OCW zijn van mening dat deze opleidingen moeten vernieuwen om de kwaliteit te verbeteren. Daarom hebben deze partijen een gezamenlijke Beleidsagenda Lerarenopleidingen opgesteld, waarin prestatieafspraken staan over wat opleidingen individueel en samen doen om de kwaliteit te verbeteren en te borgen (27 923, nr. 19). Zo spreken de lerarenopleidingen met de studenten af op welke punten hun taal- en rekenvaardigheid verbeterd moet zijn aan het einde van het eerste jaar. Dit aspect telt zwaar mee in het (bindende) studieadvies dat studenten dan ontvangen. Verder verbeteren de lerarenopleidingen de transparantie van toetsing en examinering. Ze stellen met dat doel onder meer gezamenlijke standaarden op voor examens. De beleidsagenda lerarenopleidingen is op 1 juli 2005 aangeboden aan de Tweede Kamer.

Bij Opleiden in de School wordt onderwijspersoneel in de scholen zelf (verder) opgeleid en bijgeschoold, waarbij de specifieke behoefte van de school het uitgangspunt is. Dit blijkt een succes. Bijvoorbeeld in het speciaal basisonderwijs waar 60 procent van de speciale basisscholen deelneemt. Zij bieden hun personeel een palet aan opleidingsmogelijkheden: coaching, begeleiding, intervisie, teamscholing en individuele scholing. Door werk te maken van opleiden in de school willen de scholen voor speciaal basisonderwijs de uitstroom van personeel beperken en de interne doorstroom versterken. De scholen worden daarbij door de Stuurgroep WSNS+ ondersteund.

Minder gedoe voor de werkvloer

OCW gaat door met het verminderen van de bureaucratie voor de werkvloer. Uitgedrukt in administratieve lasten bedraagt die hinder € 250 miljoen. In juni heeft de Tweede Kamer een brief van het project OCW Ontregelt ontvangen die uiteenzet hoe OCW nog deze kabinetsperiode de administratieve lasten voor de instellingen met 29% gaat verminderen (29 546, nr. 6). De invoering van de lumpsum in het primair onderwijs (naar verwachting per 1 augustus 2006) sluit daar goed op aan. In 2010 is de lastenvermindering naar verwachting opgelopen tot 40%. Daarmee geeft OCW invulling aan het beleid van «meer kwaliteit en minder regels» dat het kabinet heeft ingezet.

Bij dat vertrouwen hoort ook andere wetgeving, zoals de nieuwe Wet op het hoger onderwijs en onderzoek (WHOO), die begin 2006 naar de Tweede Kamer wordt gestuurd. De nieuwe wet is beperkt: hij is in de eerste plaats bedoeld om de publieke belangen te waarborgen. Het vertrouwen van de overheid in de instellingen komt tot uiting in de opname van zogenaamde «zorgplichten» in de nieuwe wet. Deze geven op globaal niveau aan op welke thema's instellingen en studenten hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Het «hoe» is echter een zaak van instellingen en studenten zelf.

Minder lasten voor ouders

Het kabinet schaft het lesgeld af. Dit wil zeggen dat alle ouders met kinderen in het voortgezet (speciaal) onderwijs of 16- en 17-jarigen in het bol en vavo, vanaf het schooljaar 2005–2006 geen lesgeld meer hoeven te betalen. Dit betekent natuurlijk een lastenverlichting voor deze ouders, zowel financieel als administratief. Hiermee volgt Nederland andere Westerse landen.

Andere verhoudingen

Als OCW minder eisen stelt aan het «hoe» en meer aan het «wat», dan veranderen ook de verhoudingen tussen OCW, de instellingen en de andere betrokkenen. In juni 2005 heeft de Tweede Kamer daarover een brief ontvangen: «Governance in het onderwijs» (30 183, nr. 1). Governance is een overkoepelend begrip. Het staat zowel voor de manier waarop een instelling zichzelf bestuurt als voor de verhoudingen tussen overheid en instellingen. Een voorwaarde voor goed onderwijsbestuur is dat de mensen op de werkvloer kunnen meedenken. Een concreet voorbeeld daarvan is het interactieve traject waarin vorig jaar Koers PO en Koers VO tot stand zijn gekomen (29 200 VIII, nr. 151). In het vervolg op deze Koerstrajecten hebben mensen die direct bij het onderwijs betrokken zijn (leerlingen, ouders, leraren, schoolleiders) en de instellingen daaromheen (zorginstellingen, stagebedrijven, politie etc.) een stem gekregen in de beleidsvorming. Zo trekken beleidsambtenaren in de Ronde van Nederland naar scholen voor voortgezet onderwijs waar zij met deze mensen debatteren over beleidsthema's en uitvoering daarvan. De school zelf agendeert ook thema's voor deze gesprekken.

De cultuursector heeft de eerste governance-stappen al gezet. In 2003 heeft de stichting Kunst en Zaken op verzoek van het ministerie van OCW een nulmeting uitgevoerd, aan de hand waarvan aanbevelingen voor «cultural governance» zijn geformuleerd. De culturele instellingen nemen zelf de verbetering van hun bestuur, beheer en toezicht ter hand. In 2006 meet Kunst en Zaken de voortgang.

Een cultuur van bevlogenheid

Het is een gevleugelde uitdrukking geworden: het gaat om de outcome van beleid – de effecten van het beleid in de samenleving. Dat neemt niet weg dat we aandacht moeten besteden aan de output, zoals de kwaliteit van het onderwijs. In die kwaliteit is de «chemie» tussen bevlogen docenten én leerlingen een belangrijk element. Bevlogenheid kan alleen ontstaan als docenten de ruimte hebben zich op hun vak te concentreren en als leerlingen en studenten zich onderdeel – en geen passief consument – voelen van het onderwijsproces.

In het hoger onderwijs is een belangrijke vraag: hoe kunnen we de bezieling, de inspiratie, de geestdrift onder docenten en studenten aanblazen om zo de kwaliteit op een hoger niveau te krijgen? Hoe kunnen we de excellentie verder stimuleren: een cultuur waarbij iedereen wordt geprikkeld het beste uit zichzelf te halen? De overheid zal de toppen in het hoger onderwijs moeten stimuleren, maar ook krachtig moeten ingrijpen waar de kwaliteit tekortschiet.

2.6 Slotwoord

De beleidsprioriteiten blijven het komende jaar het richtsnoer voor ons beleid: we pakken bureaucratie en regelgeving aan, treffen maatregelen om het dreigende lerarentekort op te vangen, investeren in de kennissamenleving en zetten alles op alles om meer mensen te laten meedoen. Om dat te bereiken is de nieuw geformuleerde missie van OCW – werken aan een slim, vaardig en creatief Nederland – als invalshoek gekozen.

2.7 Aansluiting ontwerpbegroting 2005 naar 2006

FES-middelen

Tabel 2 geeft een overzicht van de toegevoegde FES-middelen aan de begroting 2006.

De opgenomen budgetten zijn, waar van toepassing, inclusief het aandeel voor het ministerie van Landbouw Natuurbeheer en Visserij.

Er komt uit het FES € 19 mln. beschikbaar voor het bijscholen van 3 000 leraren in de kwalitatief betere VVE-programma's. Daarnaast wordt beleid ontwikkeld voor het toezicht door de Inspectie van het Onderwijs en de integratie van VVE in de lerarenopleidingen.

Aanvullend op de € 100 mln. uit het Paasakkoord voor VMBO komt uit het FES € 200 mln. beschikbaar voor het funderend onderwijs. Deze middelen zullen worden ingezet voor praktijklokalen in het VMBO, verbeterde «arbeidspleksimulaties» in het VSO en brede scholen (PO en VO).

In het Paasakkord is afgesproken dat € 22 miljoen gereserveerd wordt voor meer «arbeidsnabij» beroepsonderwijs. In augustus 2005 is bovendien besloten om nog eens € 59 miljoen uit de extra FES-middelen in te zetten om (onder meer) ondernemende docenten in het middelbaar beroepsonderwijs stages te laten lopen in het bedrijfsleven, om lesmateriaal te ontwikkelen voor competentiegericht beroepsonderwijs en om «leren in bedrijf» te stimuleren.

Voor het wegwerken van achterstanden in de monumentenzorg komt in 2005 € 100 miljoen beschikbaar.

Voor uitvoering van het verdrag van Malta is als tijdelijke maatregel voor excessieve opgravingskosten € 3 miljoen in 2006 en € 7 miljoen in 2007 beschikbaar.

Het project TNO Cleanrooms beoogt een uitbreiding van cleanrooms en bijbehorende centrale voorzieningen bij het TNO-instituut Industrie en Techniek, locatie Delft (voorheen TNO/TPD). Het doel van deze uitbreiding is een integraal cleanroomgebied te creëren, waarin het Nano-onderzoek van de TU Delft en TNO samen onder één dak worden ondergebracht en waarbij ruimte is om derden (start-ups; andere onderzoeksgroepen) een gemakkelijke toegang te bieden tot gebruik van de faciliteiten en de aanwezige kennis, met een focus op het nanotechnologie-onderzoek (de universitaire kant) en de voor nanotechnologie noodzakelijk instrumentatie (de TNO kant).

Het project TNO Automotive betreft verplaatsing van TNO-WT (wegtransportmiddelen) van Delft naar Zuidoost Brabant. Doel van het project is de versterking van het cluster automotive in Brabant en een betere inbedding van TNO in dit sterke R&D-cluster van bedrijven en kennisinstellingen (TU-Eindhoven, Automotive Kenniscentrum). Het project draagt bij aan een versterking van de kennisinfrastructuur in Zuidoost Nederland.

Afschaffing lesgeld

Deze wijziging betreft het financiële effect in verband met de afschaffing van het lesgeld voor leerlingen in het voortgezet onderwijs en deelnemers in de beroepsopleidende leerweg en het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs van 16 en 17 jaar met ingang van het schooljaar 2005–2006. Omdat het lesgeld is afgeschaft is de bijbehorende tegemoetkoming in het lesgeld op grond van de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten niet meer nodig en daarom eveneens afgeschaft vanaf 1 augustus 2005.

Leerlingontwikkeling

Ten behoeve van hogere deelname in het onderwijs is de OCW-begroting verhoogd. Stijgingen zitten voornamelijk in mbo voltijd, hbo en wo. Deze afspraak is in het Paasakkoord vastgelegd.

Asielzoekers 1e opvang/regulier

Deze post betreft een bijstelling van de geraamde uitgaven van de «eerste opvang asielzoekers».

Studiefinanciering

Het betreft hier onder meer een herberekening van de effecten van de prestatiebeurs bol, en de meerjarige doorwerking van de realisaties over 2004.

Vervangingsfonds

Het vervangingsfonds heeft momenteel onvoldoende middelen om vervanging van leraren op te vangen. Dit wordt veroorzaakt door relatief toenemende afdoende vervanging van leraren, mogelijk geworden door het gedaalde lerarentekort, onder gelijktijdige daling van de inkomsten van het Fonds.

Participatiefonds

De komende jaren daalt naar verwachting het aantal I/D-banen in het onderwijs. De kosten van de werkloosheidsuitkeringen worden gedragen door het Participatiefonds, waar een tekort ontstaat. Dit wordt gecompenseerd.

Zorg Advies Teams (ZAT)

Het betreft extra middelen t.b.v. een kwaliteitsimpuls van de ZAT's. (Een aantal) Zorgadviesteams in het PO, VO en BVE ontvangen middelen voor casemanagement en deskundigheidsbevordering zodat problemen van kinderen worden gesignaleerd door professionals en snel een passend sluitend hulpaanbod wordt georganiseerd. Daartoe worden er sluitende afspraken gemaakt met alle partijen, met name met jeugdzorg opdat (zonodig) direct een indicatiestelling voor jeugdzorg kan volgen zonder tijdsverlies.

Afwikkeling oorlogskunst (commissie Ekkart) en Ritman

Dit betreft de verwerving van collectie Ritman. Deze collectie is beschermd in het kader van de Wet Behoud Cultuurbezit, maar dreigde naar het buitenland te verdwijnen. Verder zullen naar aanleiding van de commissie Ekkart kunstwerken uit de Tweede Wereldoorlog worden teruggegeven aan de oorspronkelijke eigenaren.

Film

Van de € 20 miljoen die bij motie Verhagen beschikbaar is gekomen voor het filmstimuleringsbeleid wordt in 2006 € 6 miljoen toegevoegd aan de OCW-begroting; dit bedrag wordt hoofdzakelijk ingezet voor de Regeling voor Publieksfilms. De overige € 14 miljoen wordt in fiscale faciliteiten ingezet.

Beheer rijkscollectie ICN/Archiefselectie

Voor het wegwerken van achterstanden bij beheer van rijkscollectie van kunstwerken, respectievelijk 130 km archief bij verschillende departementen worden twee projectorganisaties opgericht. OCW heeft op beide terreinen een coördinerende rol.

Doorwerking WW-taakstelling

Deze post betreft een aanpassing van de in de begroting 2004 opgenomen taakstelling doorwerking WW-maatregel. De OCW-begroting wordt hiermee verhoogd met € 7,5 miljoen in 2006.

Taakstelling adviesraden

Deze taakstelling, waartoe is besloten naar aanleiding van de motie Verhagen, is verdeeld overeenkomstig het voorstel van BZK in de beleidsverkennende notitie Adviesraden.

Taakstelling PIA 2

De PIA taakstelling is verdeeld over de verschillende departementen inclusief verrekening van de prijsbijstelling.

Taakstelling elektronische overheid

In het kader van het Project Andere Overheid (PAO) zijn onder de verzamelnaam «elektronische overheid» enkele breed gedragen (SG-beraad) projecten geëntameerd, die van belang zijn voor de vermindering van de administratieve lasten van burgers en bedrijven. Daarnaast staan er projecten op stapel die van belang zijn voor het functioneren van de rijksdienst zelf, te weten de campagne Werken bij het Rijk en de invoering van RijksNet (de opvolger van RYX). Omdat alle departementen baat hebben bij deze projecten zijn de structurele kosten van «elektronische overheid» en de incidentele kosten 2006 van Werken bij het Rijk en RijksNet verhaald op de departementen.

Wijziging ziektekostenstelsel

Dit betreft de compensatie (€ 33 miljoen) voor de invoering van het nieuwe zorgstelsel in 2006. De compensatie zal worden ingezet in de aanvullende beurs.

Intertemporele compensatie

Om de specifieke uitvoeringsproblematiek van met name middelen voor OALT en apparaatskosten in eerdere en latere jaren op te lossen is intertemporele compensatie toegepast.

Meevallers/ramingsbijstellingen

Dit is een saldering van alle mee- en tegenvallers aan de uitgavenkant van de begroting. Het gaat per saldo om € 57,8 miljoen in 2006. Het betreft met name tegenvallers bij het participatiefonds en de personele kosten in het primair onderwijs.

Loon- en prijsbijstellingen

De post betreft de loon- en prijsbijstelling tranche 2005 die bij Voorjaarsnota 2005 aan de begroting van OCW is toegevoegd.

Overige technische verschillen

Deze post betreft ten eerste een verschuiving bij de studiefinanciering van relevante naar niet-relevante uitgaven. De overige technische bijstellingen betreffen grotendeels overboekingen met andere departementen en desalderingen met de ontvangsten.

Afschaffing lesgeld

Deze wijziging betreft de verlaging van de ontvangsten als gevolg van de afschaffing van het lesgeld in het voorgezet onderwijs en de deelnemers van 16 en 17 jaar in de beroepsopleidende leerweg en het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs met ingang van het schooljaar 2005–2006.

Commissie Schutte

Deze post betreft de geraamde ontvangsten naar aanleiding van de Commissie Schutte.

Technische bijstellingen

Het betreft hier een bijstelling van de autonome ramingen en desalderingen met de uitgaven.

Tot slot volgt hieronder de meerjarenraming per beleidsartikel.

3. DE BELEIDSARTIKELEN

ARTIKEL 1. PRIMAIR ONDERWIJS

1.1 Algemene beleidsdoelstelling: alle kinderen moeten passend en kwalitatief goed onderwijs krijgen in deugdelijk toegeruste scholen.

Omschrijving

Het primair onderwijs levert een belangrijke bijdrage aan de voorbereiding van kinderen op hun latere zelfstandige deelname aan de Nederlandse samenleving. Het primair onderwijs moet passend en kwalitatief goed zijn en het de kinderen mogelijk maken naar die vorm van voortgezet onderwijs te gaan die het beste aansluit bij hun talenten.

Bijdrage

Gelet op het maatschappelijke belang van onderwijs, is in de Grondwet vastgelegd dat «het onderwijs een voorwerp van de aanhoudende zorg der regering is». De overheid houdt daartoe een stelsel van scholen in stand en de leerplichtwet verplicht ouders hun in Nederland wonende kinderen van 5 tot en met 16 jaar onderwijs te laten volgen, indien hun kind daartoe in staat is.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor een deugdelijk toegerust stelsel van kwalitatief goed en toegankelijk primair onderwijs.

Succesfactoren

• Onderwijsarbeidsmarkt: voldoende en goed onderwijspersoneel.

• Demografische ontwikkelingen, zoals veranderingen in de samenstelling van de leerlingpopulatie en het lerarenbestand.

Effectgegevens

• Prestaties van leerlingen in termen van vaardigheidsscores op Nederlandse taal, begrijpend lezen en rekenen in de groepen twee, vier, zes en acht door de jaren heen (tweejaarlijkse meting in PRIMA-cohortonderzoek).

• Prestaties van Nederlandse leerlingen in internationaal verband (zie «Bestel in Beeld 2004», p. 27, figuur 4.3.8).

• Jaarlijkse gegevens van de Inspectie van het Onderwijs over de kwaliteit van het onderwijs. In het inspectietoezicht staan de volgende kwaliteitskenmerken centraal: leerstofaanbod, leertijd, pedagogisch klimaat, didactisch handelen, leerlingenzorg, opbrengsten en condities (zie jaarlijkse onderwijsverslagen van de Inspectie van het Onderwijs).

• Gegevens over deelname aan het primair onderwijs (zie «Bestel in Beeld 2004», p. 16).

• Tevredenheid ouders en deelnemers over het onderwijs (zie «Bestel in Beeld 2004», p. 23, figuur 4.2.6).

Verwijzingen beleidsstukken

• Grondwet.

• Leerplichtwet.

• Wet op het primair onderwijs (WPO).

• Wet op de expertise centra (WEC).

• Bestel in Beeld 2004, (ocw 0500511).

• Koers Primair Onderwijs (29 200 VIII).

1.2 Budgettaire gevolgen van beleid

1.3 Operationele doelstellingen

In de Koers Primair Onderwijs is een uitgebreide toelichting te vinden op de beleidsprioriteiten. In de overzichtsconstructie arbeidsmarkt en personeelsbeleid worden maatregelen op het terrein van onderwijspersoneel toegelicht. De maatregel Cultuur en School wordt nader toegelicht in artikel 14.

1.3.1 Stelselonderhoud: toerusten van scholen

Motivering

Om scholen in staat te stellen te voldoen aan de toegankelijkheids- en kwaliteitseisen heeft de overheid de wettelijke verantwoordelijkheid de door haar bekostigde scholen deugdelijk toe te rusten. Om scholen en schoolbesturen beter te laten inspelen op specifieke omstandigheden en onderwijs op maat te bieden, is een omslag naar meer verantwoordelijkheid voor de sector primair onderwijs nodig. Een andere manier van bekostigen is daarvoor noodzakelijk.

De overheid heeft – hoewel grondwettelijk niet verplicht – ook een verantwoordelijkheid genomen voor het toerusten van Nederlandse scholen in het buitenland.

Instrumenten

• Personele vergoedingen: scholen ontvangen op basis van leerlingaantallen en leerlingkenmerken middelen van de rijksoverheid om onderwijspersoneel aan te kunnen stellen.

• Budget personeels- en arbeidsmarktbeleid: scholen ontvangen deze vrij besteedbare middelen voor personele doeleinden. Daarmee zijn zij in staat hun personeelsbeleid toe te spitsen op de specifieke omstandigheden van de school.

• Materiële vergoedingen: het rijk verstrekt schoolbesturen een lumpsumvergoeding voor de materiële instandhouding van scholen, die gebaseerd is op programma's van eisen. Met de invoering van lumpsumbekostiging vervalt het schot tussen de materiële en personele vergoedingen.

• Servicegericht uitvoeren: dit is een traject om de service aan de scholen te verbeteren en administratieve lasten te verminderen. Hiervoor worden middelen aan CFI beschikbaar gesteld. De middelen zijn opgenomen bij «programmakosten overig». Het gaat om extra middelen in de jaren 2004, 2005 en 2006.

Activiteiten

• Personele bekostiging: het formatiebudgetsysteem wordt met ingang van 1 augustus 2006 afgeschaft en omgezet in een lumpsumbekostiging. Dit houdt in dat het personele budget wordt uitgekeerd in geld in plaats van in formatieruimte. In januari 2006 toetst de Tweede Kamer de invoeringsdatum 1 augustus 2006 aan de actuele stand van zaken (met betrekking tot de voorbereiding van het veld, het inzicht in herverdeeleffecten en de processen en systemen bij de uitvoeringsorganisatie CFI). Het «flankerend beleid invoering lumpsumbekostiging» wordt in de eerste helft van 2006 vooral gericht op de besturen die nog een extra stap moeten maken om voldoende voorbereid te zijn op de invoering van lumpsumbekostiging. Het streven hierbij is dat het percentage schoolbesturen dat voldoende scoort op de administratieve organisatie ter voorbereiding op de invoering van lumpsumbekostiging, minimaal 95% is in januari 2006. Er wordt geïnvesteerd in versterking van bestuur en management, met geld, voorlichting en directe ondersteuning van besturen en scholen. Tegelijk met de invoering van lumpsumbekostiging gaat een vierjarige overgangsregeling van start, om herverdeeleffecten te verzachten. Als laatste waarborg wordt een vangnet ingericht. De bestuurlijke maatregelen (versterking medezeggenschap, invoering van het managementstatuut) worden in de eerste helft van 2006 van kracht.

• Het budget voor personeels- en arbeidsmarktbeleid is afhankelijk van het aantal leerlingen en de grondslag wordt jaarlijks bij ministeriële regeling vastgesteld.

• Materiële vergoeding: deze is afhankelijk van het aantal leerlingen en de prijzen worden per kalenderjaar vastgesteld. Omdat na invoering van de lumpsumbekostiging de scholen in het primair onderwijs in een vergelijkbare situatie komen als de onderwijsinstellingen in het voortgezet onderwijs, wordt de methodiek van aanpassing van prijzen die thans geldt, aangepast conform de bijstellingsmethodiek in de Wet op het voortgezet onderwijs.

• Servicegericht uitvoeren: CFI past zijn processen, systemen en organisatie aan en richt «informatieportals» in. Dit zijn websites per instelling.

Doelgroepen

In het primair onderwijs zijn drie schoolsoorten te onderscheiden: basisonderwijs, speciaal basisonderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs. Basisonderwijs is gericht op kinderen in de leeftijd van vier tot twaalf jaar. In 2004 waren er 6973 basisscholen, 328 scholen voor speciaal basisonderwijs en 324 scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs.

Speciaal basisonderwijs is onderwijs aan kinderen in dezelfde leeftijdscategorie die leer- en opvoedingsproblemen hebben. (Voortgezet) speciaal onderwijs is onderwijs aan geïndiceerde leerlingen in de leeftijd van vier tot twintig jaar, met een handicap en/of ernstige gedragsproblemen. Deze scholen worden bekostigd vanuit de rijksoverheid door middel van personele en materiële vergoedingen.

Het primair onderwijs is voor alle leerlingen van 4 tot circa 12 jaar en gehandicapte leerlingen tot 20 jaar. In totaal gaat het om ongeveer 1,6 miljoen leerlingen.

Prestatie-indicatoren

Het doel van het stelselonderhoud is het instandhouden van voldoende scholen die ieder voor zich kunnen voldoen aan de gestelde normen. Het is niet mogelijk één zinvolle concrete prestatie-indicator, voorzien van een streefwaarde, te noemen voor deze doelstelling. Wel wordt gemonitord hoeveel scholen van welke soort er zijn en hoeveel leerlingen de scholen bezoeken (bron: Cfi). Na invoering van het jaarverslag komt informatie beschikbaar over de feitelijke uitgaven door de besturen en scholen (bron: Cfi). Na invoering van het onderwijsnummer komt er meer uitgebreide informatie over de deelname aan het primair onderwijs (bron: CFI).

Verwijzingen beleidsstukken

• Uitwerkingsnotitie lumpsumbekostiging (29 399, nr. 1).

• Uitwerking lumpsumbekostiging (voortgangsrapportage) (29 399, nr. 7).

• Wijziging van onder meer de Wet op het primair onderwijs, de Wet op de expertisecentra en de Wet medezeggenschap onderwijs 1992 in verband met de invoering van lumpsumbekostiging in het primair onderwijs, Memorie van toelichting (29 736, nr. 3).

Bron: raming op basis van Cfi-tellingen en referentieraming (basisonderwijs exclusief correctie asielzoekers)

1.3.2 Kwaliteit en innovatie: zorgen voor waarborging van de kwaliteit van het onderwijs

Motivering

Het primair onderwijs moet kwalitatief goed zijn, zodat het de leerling voorbereidt op de Nederlandse samenleving en het de leerling mogelijk maakt naar die vorm van voortgezet onderwijs te gaan die het beste aansluit bij zijn of haar talenten.

Instrumenten

• Kwaliteitszorg: scholen worden gestimuleerd de kwaliteit van het onderwijs systematisch te bewaken en te verbeteren. Het project Q*Primair ondersteunt sinds 2001 de ontwikkeling van de kwaliteitszorg in het primair onderwijs. Dit project wordt door OCW gesubsidieerd.

• Innovatie: innovatie heeft als doel de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren en het onderwijs te laten aansluiten op de eisen van de tijd.

• Schoolbegeleiding: schoolbegeleidingsdiensten kunnen door scholen worden ingezet voor de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs.

• De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs. Dit wordt nader toegelicht in artikel 19.

Activiteiten

• Kwaliteitszorg: Q*Primair ontwikkelt en beoordeelt instrumenten voor kwaliteitszorg, activeert samenwerkingsverbanden en schakelt ondersteuningsinstanties in voor verspreiding van kennis en materialen.

• Innovatie: OCW geeft via projectenorganisaties in 2006 stimuleringssubsidies aan scholen om innovatieve ideeën te ontwikkelen, uit te voeren en over te dragen.

• Schoolbegeleiding: in de loop van 2006 wordt de doeluitkering «schoolbegeleiding» aan de gemeenten opgenomen in het lumpsumbudget voor de scholen. Er is een overgangsperiode ingebouwd die start in 2006 om scholen en schoolbegeleidingsdiensten aan de nieuwe situatie te laten wennen.

Doelgroepen

• Kwaliteitszorg: alle scholen in het primair onderwijs.

• Innovatie: scholen in het primair onderwijs die ondersteuning zoeken bij onderwijsvernieuwing op school of die hun eigen onderwijsvernieuwing willen overdragen aan andere scholen.

• Schoolbegeleiding: alle scholen in het primair onderwijs.

Verwijzingen beleidsstukken

• Kwaliteitszorg Onderwijsverslag 2003–2004 (29 800 VIII, nr. 199).

• Innovatie Koers Primair Onderwijs, hoofdstuk 2: Kwaliteit en innovatie (29 200 VIII) Aanbiedingsbrief bij eindrapport Innovatie in het primair onderwijs; Research voor Beleid, 2004. (29 800 VIII).

• Schoolbegeleiding Wetsvoorstel invoering vraagfinanciering schoolbegeleiding (29 875, nr. 2).

1.3.3 School en omgeving: ondersteunen van leerlingen die extra zorg nodig hebben en het voorkomen van onderwijsachterstanden.

Motivering

Ook voor leerlingen die zonder extra zorg niet goed in staat zijn onderwijs te volgen, is het noodzakelijk dat zij passend onderwijs kunnen volgen. Het gaat hier bijvoorbeeld om leerlingen met leermoeilijkheden, grote leerachterstanden of lichamelijke handicaps die een belemmering kunnen zijn bij het volgen van regulier onderwijs.

De school is een centrale schakel in een netwerk van instellingen voor de jeugd. Het is van belang dat op lokaal en op landelijk niveau samenhangend jeugdbeleid wordt gerealiseerd. Dit draagt bij aan het voorkomen van: achterstanden, uitval, leer- en gedragsmoeilijkheden.

Daarnaast is het van belang dat leerlingen onderwijs kunnen volgen in een veilig schoolklimaat.

Instrumenten

• Weer samen naar school: in de Wet op het primair onderwijs is geregeld dat reguliere basisscholen en scholen voor speciaal basisonderwijs in samenwerkingsverbanden samenwerken om leerlingen een continuüm aan zorg te bieden.

• Leerlinggebonden financiering: op grond van de Wet op de expertisecentra (WEC) kunnen ouders kiezen voor inschrijving van hun geïndiceerde kind bij het speciaal onderwijs of bij het reguliere onderwijs met een leerlinggebonden budget.

• Onderwijsachterstandenbeleid: dit instrument dient ter bestrijding van achterstanden die zijn opgelopen door sociale, culturele en economische omstandigheden. Het bestrijden van deze achterstanden vindt plaats via gemeenten (voor- en vroegschoolse educatie en schakelklassen) en via scholen (gewichtenregeling, inclusief extra middelen uit motie Verhagen voor vroegschoolse educatie).

• Onderwijs aan leerplichtige asielzoekers: gemeenten kunnen aanspraak maken op een specifieke uitkering voor de opvang van vreemdelingen aan een school, in het eerste jaar van opvang.

• Veiligheid op school: subsidiëring van het Centrum School en Veiligheid. Subsidiëring van extra inzet voor schoolmaatschappelijk werk voor de opvang van risicoleerlingen. Bekostiging van extra zmok-plaatsen.

• Brede scholen: brede scholen zijn lokale initiatieven. Door middel van het subsidiëren van verschillende vormen van communicatie levert OCW een bijdrage aan de lokale initiatieven.

• Tussenschoolse opvang: om overblijfmedewerkers te kunnen scholen, kunnen schoolbesturen een subsidie aanvragen bij OCW. Scholen voor speciaal basisonderwijs ontvangen een subsidie om gedurende de middagpauze een extra onderwijsassistent in te zetten.

• Vergroten zwemvaardigheid: in 2006 zijn middelen beschikbaar voor voorlichting en informatie-uitwisseling. De specifieke uitkering wordt niet voortgezet. De middelen die hiervoor (meerjarig) beschikbaar waren, worden ingezet voor arbeidstoeleiding in het voortgezet speciaal onderwijs.

Activiteiten

• Weer samen naar school: OCW subsidieert de activiteiten van de stuurgroep WSNS+. Deze is opgericht om activiteiten uit te voeren gericht op de verbetering van de kwaliteit van zorg in het onderwijs. De inspectie geeft het toezicht op het niveau van samenwerkingsverbanden vorm.

• Leerlinggebonden financiering: om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren, worden ook in het (v)so kerndoelen ingevoerd. Ook worden activiteiten bekostigd om de kwaliteit van het speciaal onderwijs te verbeteren. Vanaf 2006 worden middelen ingezet om de toeleiding van leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs naar de arbeidsmarkt te bevorderen: Uit het FES (Fonds Economische Structuurversterking) wordt extra geïnvesteerd in het aanpassen van gebouwen en inrichten van praktijklokalen in het voortgezet speciaal onderwijs; voor leermiddelen e.d zijn in de begroting structureel middelen vrijgemaakt. De middelen uit het FES zijn voorlopig geparkeerd op beleidsartikel 3.

• Onderwijsachterstandenbeleid: de middelen voor gemeenten worden effectiever en efficiënter ingezet. De middelen voor de G30 worden, in het kader van het Grote Stedenbeleid, op 1 augustus 2006 opgenomen in de brede doeluitkering «sociaal, integratie en veiligheid». De gewichtenregeling wordt zodanig aangepast dat meer wordt aangesloten bij feitelijke achterstanden van leerlingen. Uit het FES wordt in totaal € 19 mln geïnvesteerd voor VVE om leidsters te scholen in de VVE-methoden, een toezichtskader voor de Inspectie van het Onderwijs te ontwikkelen en om pilots te laten uitvoeren door de Inspectie van het Onderwijs.

• Een herijking van de verschillende zorgstructuren is gestart. Het doel is om met concrete voorstellen te komen ter verbetering van de afstemming van de zorgstructuren binnen het onderwijs, het kind komt centraal te staan, niet de structuur. Op deze manier moet een passend onderwijsaanbod voor elk kind worden gerealiseerd. Dit heeft betrekking op de instrumenten WSNS, LGF en OAB.

• Onderwijs aan asielzoekers: gemeenten richten op lokaal niveau een centrale opvang voor asielzoekers in.

• Veiligheid op school: verstrekken van verschillende vormen van informatie en het geven van advies aan scholen en leerlingen door het landelijk Centrum School en Veiligheid.

• Brede scholen: voorlichting en communicatie, onder andere in de vorm van een website (www.bredeschool.nl), landelijke en regionale conferenties, onderzoek naar knelpunten en succesfactoren van de brede school. Daarnaast wordt uit het FES geïnvesteerd in multifunctionele schoolgebouwen zodat aansluiting tussen verschillende voorzieningen mogelijk wordt (voor- en vroegschoolse educatie, basisonderwijs, tussenschoolse opvang, kinderdagverblijven e.d.). Deze middelen uit het FES zijn voorlopig geparkeerd op beleidsartikel 3.

• Tussenschoolse opvang: schoolbesturen worden verantwoordelijk voor het (laten) organiseren van een overblijfvoorziening. Via de ouder- en besturenorganisaties wordt voorlichting gegeven over deze wetswijziging.

• Vergroten zwemvaardigheid: voorlichting en informatie-uitwisseling, om de effectiviteit van gemeentelijke activiteiten te vergroten en om gemeenten er toe aan te zetten de veiligheid in zwembaden te vergroten.

Doelgroepen

• Weer samen naar school: leerlingen met een specifieke zorgbehoefte in het (speciaal) basisonderwijs.

• Leerlinggebonden financiering: leerlingen van 4 tot 20 jaar met een handicap/stoornis (en die op grond hiervan zijn geïndiceerd door een Commissie voor de Indicatiestelling).

• Onderwijsachterstanden: leerlingen die een achterstand hebben opgelopen als gevolg van sociale, culturele en/of economische omstandigheden.

• Onderwijs aan asielzoekers: leerplichtige asielzoekers in het eerste jaar van opvang.

• Veiligheid op school: leerlingen en personeel op scholen voor primair onderwijs. ZMOK: risicoleerlingen met een cumulatie van problemen op scholen in grote steden.

• Brede scholen: gemeenten, scholen en instellingen op het terrein van zorg en welzijn.

• Tussenschoolse opvang: alle scholen en schoolbesturen in het primair onderwijs.

• Vergroten zwemvaardigheid: gemeenten.

Verwijzingen beleidsstukken

• Weer samen naar school: Beleidsreactie op de evaluatie van de zorgtrajecten (21 860, nr. 75) Uitwerkingsnotitie korte termijn aanpak Zorgstelsel funderend onderwijs (27 728. nr. 81).

• Leerlinggebonden financiering: Beleidsreactie op de evaluatie van de zorgtrajecten (21 860, nr. 75).

• Onderwijsachterstandenbeleid: Brieven m.b.t. tot het toekomstige onderwijsachterstandenbeleid (27 020, nr. 39, 41 en 42).

• Onderwijs aan asielzoekers: Besluit van 17 juli 2003, houdende regeling van de specifieke uitkering aan gemeenten, i.v.m. de eerste opvang van vreemdelingen (staatsblad 2003, nr. 307).

• Veiligheid op school: Beleidsbrief Veiligheid op school (29 240, nr. 1) Plan van aanpak Veiligheid in het onderwijs en opvang risicoleerlingen (29 240, nr. 5).

• Brede scholen: Plannen van aanpak Operatie JONG (29 284, nr. 5).

• Tussenschoolse opvang: Brief over tussenschoolse opvang (29 800 VIII, nr. 17).

• Vergroten zwemvaardigheid: Plan van aanpak zwemvaardigheid (27 696, nr. 6).

Overzicht beleidsonderzoeken

ARTIKEL 3. VOORTGEZET ONDERWIJS

3.1 Algemene beleidsdoelstelling: leerlingen zijn voorbereid voor een vervolgopleiding uiteindelijk leidend tot de arbeidsmarkt

Omschrijving

Het voortgezet onderwijs bereidt de leerlingen voor op het behalen van een zo hoog mogelijk diploma ten behoeve van vervolgopleidingen of de arbeidsmarkt. Daarbij is de ambitie recht te doen aan verschillen tussen leerlingen, in talenten en wensen en hen aan te sporen het beste uit zichzelf te halen. Het draagt bij aan de vorming en persoonlijke ontplooiing van de leerlingen en versterkt hun oriëntatie op de samenleving, zodat ze een volwaardige plaats in de samenleving kunnen behalen. Het voortgezet onderwijs omvat het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo), het hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo), het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) en het praktijkonderwijs (pro). Het overgrote deel van de jongeren in het voortgezet onderwijs bevindt zich in de leeftijdsgroep van 12 tot en met 18 jaar.

Bijdrage

De overheid houdt een stelsel van scholen in stand en de leerplichtwet verplicht ouders hun in Nederland wonende kinderen tot 16 jaar onderwijs te laten volgen. De overheid zorgt voor een sobere doch doelmatige leeromgeving die voldoet aan de eisen van de tijd. In dat kader draagt het kabinet € 300 miljoen bij uit het Fonds Economische Structuurversterking. Hiervan is € 100 miljoen bestemd voor het vmbo (zie de brief van minister-president Balkenende over het zgn. Paasakkoord van 26 maart 2005 kenmerk 05M473 585). Hiermee worden knelpunten in de huisvesting en de inrichting (lokalen voor praktijkgericht onderwijs) opgelost. Aanvullend komt uit het FES een bedrag van € 200 miljoen beschikbaar voor het funderend onderwijs. Deze middelen zullen worden ingezet voor praktijklokalen in het vmbo, verbeterde «arbeidspleksimulaties» in het vso en brede scholen (PO en VO). In afwachting van definitieve besluitvorming is het bedrag van € 200 miljoen voorlopig geparkeerd op de begroting van VO.

Verantwoordelijkheid

De minister van OCW is verantwoordelijk voor adequate regelgeving, bekostiging en het goed en doelmatig functioneren van het stelsel van voortgezet onderwijs. Bij dit laatste aspect komt het handhaven van de kwaliteit van het onderwijs nadrukkelijk in beeld. De overheid stelt kaders voor de kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van het onderwijs. Binnen die kaders worden scholen zoveel mogelijk vrij gelaten keuzes te maken in de vormgeving van het onderwijs om het beste uit de leerling te halen. Die keuzen moeten wel worden verantwoord naar betrokkenen: met name ouders, leerlingen, personeel en de Inspectie van het Onderwijs.

Effectgegevens

• Verwachte verblijfsduur («Bestel in Beeld 2004», p. 25, figuur 4.3.2).

• Percentage gediplomeerden /verwachte rendementen («Bestel in Beeld 2004», p. 25, figuur 4.3.1).

• Percentage doorstroom naar vervolgopleiding («Bestel in Beeld 2004», p. 25, figuur 4.3.3).

• Tevredenheid ouders/deelnemers («Bestel in Beeld 2004», p. 23, figuur 4.2.6).

• Aansluiting op arbeidsmarkt (percentage dat binnen 1½ jaar na diplomering werk vindt) («Bestel in Beeld 2004», p. 29, figuur 4.4.4).

Verwijzingen beleidsstukken

• WVO.

• Leerplichtwet.

• Koers VO (29 200, nr. 151).

• Bestel in Beeld 2004 (ocw 0500511).

3.2 Budgettaire gevolgen van beleid

3.3 Operationele doelstellingen

In de Koers Voortgezet Onderwijs is een uitgebreide toelichting te vinden op de beleidsprioriteiten. In de overzichtsconstructie arbeidsmarkt en personeelsbeleid worden maatregelen op het terrein van onderwijspersoneel toegelicht. De maatregel «cultuur en school» wordt nader toegelicht in artikel 14.

3.3.1 Stelselonderhoud: «De school centraal/bevrijd»: deregulering

De centrale overheid legt vast «wat geleerd moet worden», de school vult in «hoe dit te leren». Centraal toezicht alleen op globale doelstellingen (eindtermen, kerndoelen, accountantscontrole, rendement, sterke sector).

Motivering

• Stelselonderhoud: de scholen in staat te stellen te voldoen aan de toegankelijkheids- en kwaliteitseisen.

• Empowerment: de huidige bestuurlijke verhoudingen voldoen niet om de doelen en ambities zoals die in Koers VO zijn opgenomen, uit te voeren. Kiezen voor de lijn van autonomie, deregulering en rekenschap betekent dat op een andere wijze invulling gegeven gaat worden aan de sturing van de sector als geheel, waarbij de leerling en school centraal wordt gesteld. Dat wil zeggen:

– de school in staat stellen het onderwijs in te richten naar de leerling;

– condities scheppen voor het versterken van het toezicht en verantwoordingsbeleid (inrichting goed onderwijsbestuur);

– de sector en betrokken stakeholders in positie brengen;

– de rijksoverheid in staat stellen op hoofdlijnen te sturen.

• Vermindering last en regels: de administratieve lasten en regelgeving zijn te hoog (uit hoofdlijnenakkoord). Daarnaast is dit element in Koers voortgezet onderwijs aan de orde geweest.

• Innovatie: de sector is zelf aan zet en de scholen innoveren zelf. Dus het collectief van de scholen heeft zeggenschap over de innovatie en de projectmiddelen. De sector ontwikkelt en voert per 2006 zijn eigen innovatiestrategie, afgestemd op en financieel gesteund door de overheid. Scholen leren van elkaar en worden niet gehinderd door overbodige wet- en regelgeving.

• Lumpsumbekostiging praktijkonderwijs: binnen het praktijkonderwijs in de sector voortgezet onderwijs bestaan verschillen op het gebied van het bekostigingsstelsel en de rechtspositie. Deze verschillen worden opgeheven door middel van aanpassing van de wet.

• Leerplusarrangement: constatering dat de ene school het zwaarder heeft dan de andere met evenveel leerlingen, door andere factoren dan feitelijke leerachterstanden; probleemcumulatie. De probleemcumulatiescholen worden in staat gesteld om evengoed te functioneren als de overige scholen.

Instrumenten

• Stelselonderhoud: de scholen worden bekostigd door de Rijksoverheid voor de personele en materiële vergoedingen op basis van onder meer de aantallen (tel)leerlingen.

• Empowerment:

– het vereenvoudigen en aanscherpen van wetgeving en het beschikbaar stellen van middelen voor (innovatieve) experimenten;

– subsidies t.b.v. ondersteuning ontwikkelingsproces sectororganisatie VO en het ondersteunen van de inrichting van goed onderwijsbestuur (inclusief gedragscode en horizontale verantwoording).

• Vermindering last en regels: aanpassing wet- en regelgeving (WVO plus daarop gebaseerde regelgeving en overige onderwijswetgeving). Daarnaast regelgeving buiten OCW.

• Innovatie: subsidie aan schoolmanagers VO.

• Lumpsumbekostiging praktijkonderwijs: de lumpsumbekostiging vo wordt met ingang van 1 augustus 2006 voor het gehele praktijkonderwijs ingevoerd. Dit in het kader van deregulering en autonomievergroting en is conform de doelstellingen in Koers VO. Het inrichten van de structurele bekostiging en de overgangsregeling (op basis van meetjaar 2004/2005) door middel van wet- en regelgeving. Daarnaast het geven van voorlichting.

• Leerplusarrangement:

– regeling Leerplusarrangement: vo-scholen met veel leerlingen uit de (CBS)

– armoedeprobleemcumulatiegebieden krijgen aanvullend bekostigd

– voorlichting aan scholen voorjaar 2006 over de nieuwe regeling.

Activiteiten

• Stelselonderhoud: zowel voor de personele als de materiële vergoeding worden de betreffende bedragen per kalenderjaar vastgesteld en gepubliceerd.

• Empowerment:

– intern en extern overleg voeren met relevante (bestuurlijke) partners;

– ontwikkelingsstrategie bepalen, tussentijds bijstellen en uitvoeren;

– aan de hand van stelselindicatoren afspraken maken met de sector, organisatie(s) en/of schoolbesturen.

• Stimuleren inrichting goed onderwijsbestuur.

• Vermindering last en regels:

– op basis van Koers VO zijn tal van trajecten gestart die een bijdrage leveren aan de reductie (o.a. vereenvoudiging bekostiging, vo uit Participatiefonds / Vervangingsfonds, voorstellen onderbouw en tweede fase, wet BIO, uitwerkingsnotities examinering en voorzieningenplanning);

– monitoren of 25% wordt gehaald per 1-1-2007;

– initiëren van aanvullende trajecten die leiden tot reductie.

• Innovatie:

– opzetten en realiseren innovatievoorziening, waar innovatiemiddelen en naderhand, andere projectbudgetten in kunnen worden ondergebracht;

– invulling innovatievoorziening, kennisdelen en wetenschap;

– innovatiebeweging monitoren.

• Lumpsumbekostiging praktijkonderwijs:

– verwerking meetjaargegevens en uitvoering overgangsregeling;

– uitvoeren flankerend beleid;

– voorbereidingen op lumpsum door scholen van praktijkonderwijs (onderzoek naar de vorderingen door ECORYS in het najaar 2005 en 2006).

• Leerplusarrangement: vormgeving monitoring.

Doelgroepen

• Stelselonderhoud: in totaal gaat het om ongeveer 0,9 miljoen leerlingen.

• Empowerment: organisaties voor bestuur en management en de scholen.

• Vermindering last en regels: scholen.

• Innovatie: scholen en de sector.

• Lumpsumbekostiging praktijkonderwijs: de ongeveer honderd scholen voor praktijkonderwijs die nu nog op declaratiebasis worden bekostigd.

• Leerplusarrangement: scholen met relatief veel leerlingen uit armoedeprobleemcumulatiegebieden.

Prestatie-indicatoren

• Stelselonderhoud: aantal scholen dat gedurende 3 jaar achtereen onder de maat presteert (d.w.z. slechte rentabiliteit). Bron: financiële gegevens VO.

• Empowerment: aantal overlegpartners en gedragscode.

• Vermindering last en regels: totale regeldruk voor de vo-sector.

• Lumpsumbekostiging voor scholen voor praktijkonderwijs.

• Leerplusarrangement: de prestaties van scholen met meer dan 30% leerlingen uit probleemcumulatiegebieden.

• Doelmatige sector:

– gediplomeerden: het aantal gediplomeerden. Bron: Kerncijfers OCW 2000–2004, bladzijde 59, tabel 4.7;

– uitvallers: het aantal uitvallers (absoluut en procentueel). Bron: Kerncijfers OCW 2000–2004, bladzijde 59, tabel 4.6;

– zittenblijvers: het percentage zittenblijvers. Bron: Kerncijfers OCW 2000–2004, bladzijde 59, tabel 4.8.

Basiswaarden

• Stelselonderhoud: het aantal scholen dat gedurende 3 jaar achtereen onder de maat presteerde bedroeg in 2003: 9.

– Empowerment:

– aantal overlegpartners: in 2004 meerdere organisaties voor bestuur en management;

– gedragscode: geen (in 2004).

• Vermindering last en regels: in 2003 bedroeg de totale regeldruk vo € 59,5 miljoen. Bron: ECORYS-NEI (zie onder verwijzing beleidsstukken).

• Lumpsumbekostiging praktijkonderwijs: 10% van de scholen voor praktijkonderwijs heeft lumpsumbekostiging.

• Leerplusarrangement: scholen met meer dan 30% leerlingen uit probleemcumulatiegebieden presteren minder goed als de overige scholen.

• Doelmatige sector:

– gediplomeerden: aantal gediplomeerden in 2003;

– uitvallers: het aantal uitvallers (absoluut en procentueel) in 2003;

– zittenblijvers: het percentage zittenblijvers in 2003.

Streefwaarden

• Stelselonderhoud: aantal scholen dat gedurende 3 jaar achtereen onder de maat presteert: geen enkele.

• Empowerment: in het vo 1 overlegpartner en 1 gedragscode.

• Vermindering last en regels: totale regeldruk vo € 45 miljoen (minus 25%).

• Lumpsumbekostiging praktijkonderwijs: alle scholen voor praktijkonderwijs hebben lumpsumbekostiging.

• Leerplusarrangement: scholen met meer dan 30% leerlingen uit probleemcumulatiegebieden presteren evengoed als de overige scholen.

• Doelmatige sector:

– gediplomeerden: handhaving van het hoge aantal gediplomeerden;

– uitvallers: realiseren van de Lissabon-doelstelling het percentage uitval te beperken tot 8%;

– zittenblijvers: handhaving van het lage percentage zittenblijvers.

Planning

• Stelselonderhoud: aantal scholen dat gedurende 3 jaar achtereen onder de maat presteert: continu.

• Empowerment: 1 overlegpartner (2006/2007) en 1 gedragscode (2006).

• Vermindering last en regels: in 2007 verlaging totale regeldruk vo.

• Lumpsumbekostiging praktijkonderwijs: per 1-8-2006.

• Leerplusarrangement: per 1-1-2007.

• Doelmatige sector:

– gediplomeerden: continu;

– uitvallers: 2010;

– zittenblijvers: continu.

Verwijzingen beleidsstukken

• Empowerment: Koers VO (29 200, nr. 151) en de beleidsnotitie governance in het onderwijs (30 183, nr. 1).

• Vermindering last en regels:

– vermindering regeldruk OCW (29 546, nr. 1 t/m 4;

– regeldruk voor OCW-instellingen totaal, ECORYS-NEI (Rotterdam 7 september 2004);

– voortgangsrapportage (29 546, nr. 6).

• Innovatie: Koers VO (29 200, nr. 151).

• Lumpsumbekostiging praktijkonderwijs:

– brief d.d. 13 januari 2004 plus Uitwerkingsnotitie lumpsum (29 399, nrs. 1 en 5);

– brief d.d. 1 april 2005 (29 823, nr. 8);

– brief d.d. 25 april 2005 (29 399, nr. 8).

• Leerplusarrangement: maart 2005 (27 020 nr. 11) en juni 2005 (27 020, nr. 46).

Prestatie-indicatoren

* Gediplomeerden: inclusief groen onderwijs. Uitvallers: uitval is uitstroom zonder diploma (exclusief pro omdat die leerlingen geen diploma kunnen halen en inclusief groen onderwijs). Zittenblijvers: leerlingen die terugkeren in hetzelfde jaar van dezelfde schoolsoort of een «lagere»vorm van onderwijs.

** Het meerjareneffect van deze streefwaarde is niet verwerkt in de leerlingenraming die aan deze begroting ten grondslag ligt.

Overzicht beleidsonderzoeken

* Op de teldatum.

** Vertaling van de door de overheid verzorgde sobere doch doelmatige leeromgeving die voldoet aan de eisen van de tijd. Internationaal gezien zijn deze kosten per leerling laag.

3.3.2 Onderwijs is aantrekkelijk voor de leerling; naar een boeiend, inspirerend en relevant onderwijs, waardoor de schooluitval afneemt

Motivering

• Globalere wettelijke kaders onderbouw: de huidige wettelijke kaders leidden tot een versnipperd en overladen programma voor de leerlingen en deden daarnaast geen recht aan de professionaliteit van de leraren. De nieuwe kaders bieden voldoende mogelijkheid om maatwerk te bieden. Het wetsvoorstel beoogt een balans te bieden tussen collectieve ambities en autonome scholen door enerzijds heel helder en uitgesproken te zijn over wat leerlingen op school moeten leren (de kerndoelen) en anderzijds neutraal te zijn over de manier waarop scholen deze kerndoelen in onderwijsprogramma's uitwerken. De regering gaat uit van en vertrouwt op de intrinsieke motivatie van scholen om op hun eigen manier goed en aantrekkelijk onderwijs te bieden waarmee zij de collectieve en schooleigen doelen realiseren.

• Herijking profielen: in de huidige profielen hebben de scholen, docenten en leerlingen weinig keuzevrijheid en het programma is versnipperd en overladen. Daarom wordt er gewerkt aan de herijking van de profielen, een globalere omschrijving van de examenprogramma's (daarin beperking voor het centrale examen tot 60% van de examenstof) en een betere organiseerbaarheid voor de school.

• Bredere intra- en intersectorale programma's: het aantal programma's in het vmbo is te smal/te beperkt. Daardoor zijn leerlingen niet geboeid en ontstaat er sneller uitval. Naast de bestaande vmbo-programma's worden scholen in staat gesteld te kiezen voor nieuwe programma's die specifiek aansluiten bij de wensen van de leerlingen in relatie tot de wensen van het bedrijfsleven en de vervolgopleidingen. Scholen vullen – onder bepaalde condities – die programma's zelf in.

Instrumenten

• Globalere wettelijke kaders onderbouw: aanpassen wettelijk instrumentarium.

• Herijking profielen: wijzigen regelgeving (WVO, inrichtings- en examenbesluit, examenprogramma's voor de afzonderlijke vakken). Voorlichting scholen over op handen zijnde wijzigingen.

• Bredere intra- en intersectorale programma's:

• Subsidie aan scholen in het kader van de doorontwikkeling vmbo.

• Subsidie aan de Adviesgroep vmbo.

Activiteiten

• Globalere wettelijke kaders onderbouw: nieuwe wet plus kerndoelen in procdure bij de Tweede Kamer brengen.

• Herijking profielen: overleg met onderwijsorganisaties en raadplegen docenten over de nieuwe examenprogrammering.

• Bredere intra- en intersectorale programma's:

– in samenwerking met het veld verder ontwikkelen van de kaders om ruimte te bieden voor de eigen programmering na 2005/2006;

– stimuleren van samenwerking in regionale arrangementen;

– ondersteunen bij de implementatie vanaf 1-8-2006 van de kaders en de criteria (regionale programmering);

– 10 brede projecten vmbo-mbo.

Doelgroepen

• Globalere wettelijke kaders onderbouw: scholen.

• Herijking profielen: leerlingen in de bovenbouw avo.

• Bredere intra- en intersectorale programma's: leerlingen, scholen, leraren via de platforms en management.

Prestatie-indicatoren

• Globalere wettelijke kaders onderbouw: de mate waarin scholen de kerndoelen aanbieden.

• Herijking profielen: de mate waarin het centraal examen de volle breedte van de examenstof bevat.

• Bredere intra- en intersectorale programma's: de mate waarin scholen gebruik maken van de nieuwe programma's, de mate van tevredenheid van de leerlingen en (na enkele jaren) minder uitval.

Basiswaarden

• Globalere wettelijke kaders onderbouw: 100% van de scholen volgt niet alle kerndoelen.

• Herijking profielen: het centraal examen van de bèta-vakken en economie omvat 100% van de examenstof.

• Bredere intra- en intersectorale programma's: n.v.t.

Streefwaarden

• Globalere wettelijke kaders onderbouw: alle scholen bieden alle 58 kerndoelen aan.

• Herijking profielen: beperking tot 60% van de examenstof per vak bij het centraal examen.

• Bredere intra- en intersectorale programma's: n.v.t.

Planning

• Globalere wettelijke kaders onderbouw: per 1-8-2006.

• Herijking profielen: per 1-8-2007.

• Bredere intra- en intersectorale programma's: per 1-8-2008.

Verwijzingen beleidsstukken

• Herijking profielen (30 187, nr. 5).

• Bredere intra- en intersectorale programma's: Koers VO (29 200, nr. 151)-vmvo-notitie d.d. 11 april 2005 (30 079, nr. 1).

Overzicht beleidsonderzoeken

3.3.3 Schooltypen sluiten goed op elkaar aan, soepele schakels door middel van doorlopende leerlingvolgsystemen, (les)programmering, centraal examen blijft, maar beter organiseerbaar

Motivering

• Inventarisatie drempels tussen opeenvolgende schooltypen en opstellen plan van aanpak met uitgewerkte maatregelen: de onderwijssoorten sluiten onvoldoende op elkaar aan; het probleem doet zich met name voor bij de overgang van het vmbo en het mbo. De bestaande drempels mogen geen struikelblok vormen zijn voor de leerlingen en moeten worden verlaagd. Knelpunten op de institutionele scharnieren tussen de onderwijssectoren moeten worden weggenomen. Randvoorwaarde daarbij is dat de leerling zo goed mogelijk door de leerlijn gaat.

• Globalere eindtermen vmbo t.b.v. aansluiting mbo: een deel van de bestaande examens sluit niet aan bij de onderwijsprogramma's. Daarnaast het volgen van de ontwikkelingen in het mbo, waarin wordt gewerkt aan een nieuwe kwalificatiestructuur die tevens sterk competentiegericht is. Het vmbo moet als voorbereidend beroepsonderwijs hierbij aansluiten, alsmede aan de wensen van het bedrijfsleven.

Instrumenten

• Inventarisatie drempels tussen opeenvolgende schooltypen en opstellen plan van aanpak met uitgewerkte maatregelen: inzet vanuit flexibiliseren wet- en regelgeving, projectsubsidies, verspreiden van relevante praktijkvoorbeelden en toezicht.

• Globalere eindtermen vmbo t.b.v. aansluiting mbo:

– het aanpassen van het wettelijk kader (examenbesluiten en examenprogramma's);

– subsidie aan PEP (Projectgroep Examen(s) Programma's)/CEVO/CITO.

Activiteiten

• Inventarisatie drempels tussen opeenvolgende schooltypen en opstellen plan van aanpak met uitgewerkte maatregelen: inventarisatie of het lopende beleid bevorderend is voor doorlopende leerlijnen. Daarnaast is het van belang het advies af te wachten van de Onderwijsraad over doorlopende leerlijnen, dat eind 2005 verschijnt.

• Globalere eindtermen vmbo t.b.v. aansluiting mbo:

– platforms leraren beroepsgerichte vakken vmbo, cevo en cito;

– landelijk netwerk aansluiting vmbo/mbo;

– 10 projecten vmbo in relatie tot herontwerp mbo

– aanzet projecten in 2005/06, start projecten in 2006/07;

– SLO zal worden gevraagd de examenprogramma's hierop te bezien;

– in overleg met CEVO en CITO worden zonodig de examens aangepast;

– gelijktijdig zal de flexibilisering in vorm en tijd worden meegenomen geheel binnen de examennotitie vo;

– overleg met universiteiten en hogescholen over een nieuwe doorstroomregeling.

Doelgroepen

• Inventarisatie drempels tussen opeenvolgende schooltypen en opstellen plan van aanpak met uitgewerkte maatregelen: alle leerlingen/studenten.

• Globalere eindtermen vmbo t.b.v. aansluiting mbo: leerlingen, scholen, leraren via de platforms en management.

Prestatie-indicatoren

• Inventarisatie drempels tussen opeenvolgende schooltypen en opstellen plan van aanpak met uitgewerkte maatregelen: het aantal leerlingen dat uitvalt of vertraagt (met name in het mbo).

• Globalere eindtermen vmbo t.b.v. aansluiting mbo: de mate waarin onderwijsprogramma's, examens en de aansluiting op het mbo op een lijn liggen.

Basiswaarden

• Inventarisatie drempels tussen opeenvolgende schooltypen en opstellen plan van aanpak met uitgewerkte maatregelen: zie begroting bve.

• Globalere eindtermen vmbo t.b.v. aansluiting mbo: de huidige programma's in het vmbo worden herbeoordeeld op basis van de nieuwe kwalificatie-structuur mbo, zo nodig herschreven en beproefd binnen de 10 projecten.

Streefwaarden

• Inventarisatie drempels tussen opeenvolgende schooltypen en opstellen plan van aanpak met uitgewerkte maatregelen: zie begroting bve.

• Globalere eindtermen vmbo t.b.v. aansluiting mbo: het geheel van de vmbo-examens voldoet aan de uitgangspunten van de examendiscussie vo. Randvoorwaarde daarbij: alle kwalificaties in het mbo moeten duidelijk zijn.

Planning

• Inventarisatie drempels tussen opeenvolgende schooltypen en opstellen plan van aanpak met uitgewerkte maatregelen: zie begroting bve.

• Globalere eindtermen vmbo t.b.v. aansluiting mbo: 2005–2010.

Verwijzingen beleidsstukken

• Inventarisatie drempels tussen opeenvolgende schooltypen en opstellen plan van aanpak met uitgewerkte maatregelen: notitie Doorlopende leerlijnen in het onderwijs (29 800 VIII, nr. 160).

• Globalere eindtermen vmbo t.b.v. aansluiting mbo: Koers VO (29 200, nr. 151), Examennotitie VO december 2004 (29 800 VIII, nr.152) en Vmbo-notitie 11 april 2005 (30 079, nr. 1).

Prestatie-indicatoren

Overzicht beleidsonderzoeken

3.3.4 Leerlingen met gedrags-, leer- en sociale/emotionele problemen worden specifiek behandeld

Motivering

• Veiligheid: zowel het veiligheidsbeleid als de veiligheid zelf kunnen worden verbeterd; streven naar optimale veiligheid. Een veilig schoolklimaat is een noodzakelijke voorwaarde voor goed onderwijs en verdient daarom structureel aandacht van alle bij het onderwijs betrokkenen.

• Operatie Jong: leerlingen die hulp nodig hebben, dreigen tussen wal en schip te vallen door een niet sluitend zorgnetwerk in en rond de scholen.

Instrumenten

• Veiligheid:

– alle samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs ontvangen extra bekostiging voor het realiseren van reboundvoorzieningen waar gedragsmoeilijke leerlingen tijdelijk onderwijs en opvang krijgen. Gedurende een periode van enkele maanden wordt ingezet op gedragsverbetering, herstel van verhoudingen en verbetering van leerprestaties, waarna de leerling terug kan keren naar de eigen school;

– alle scholen voor voortgezet onderwijs ontvangen extra middelen voor leerlingbegeleiding. Hierdoor kan vroegtijdig en laagdrempelig worden ingegrepen bij leerlingen met sociaal-emotionele problemen, zodat problemen snel kunnen worden aangepakt en escalatie zoveel mogelijk kan worden voorkomen;

– extra zmok-plaatsen (1 000) en schoolmaatschappelijke werk (opgenomen in artikel 1 primair onderwijs).

• Operatie Jong:

– inventariseren en opheffen knelpunten in wet- en regelgeving en tegenstrijdig rijksbeleid (gemeente, provincie en rijk);

– subsidie van het project Zorgstructuren in en rond de school (ZioS), uitgevoerd door het APS in samenwerking met LCOJ.

Activiteiten

• Veiligheid:

– informatie en advies aan scholen en leerlingen door landelijk Centrum School en Veiligheid (pestweb en hulptelefoon, project preventie seksuele intimidatie, gay and school, helpdesk veilige school);

– ondersteuning deskundigheidsbevorderende activiteiten in het kader van SLOA. Doel is om onderwijspersoneel zodanig toe te rusten dat zij sociaal competent gedrag voorleven, onveilige situaties zo veel mogelijk kunnen voorkomen en adequaat kunnen optreden bij onveilige situaties;

– sociale competenties: het inzicht bieden in beschikbare methoden via het onderhouden van een (digitale) keuzegids. Hiermee krijgen scholen een hulpmiddel bij het kiezen van effectieve methoden;

– er wordt een veiligheidsmonitor uitgevoerd in het voortgezet onderwijs, zodat inzicht wordt verkregen in het gevoel van veiligheid van de docenten, het onderwijsondersteunend personeel en de leerlingen op vo-scholen, in de feitelijke veiligheid en in het beleid;

– Inspectie van het Onderwijs zorgt voor instrumenten in het toezichtskader voor veiligheid en voor reboundvoorzieningen.

• Operatie Jong:

– eén van de thema's uit de Jeugdagenda is de realisatie van een landelijk dekkend zorgnetwerk in en rond scholen. Een van de aangrijpingspunten daarbij is het Zorgadviesteam (ZAT), waarin verschillende partijen zijn vertegenwoordigd: jeugdzorg, maatschappelijk werk, leerplicht, jeugdgezondheidszorg, politie en OM. Deze partijen maken afspraken over sluitende zorg voor leerlingen die dat nodig hebben;

– verbeteren kwaliteit van de zorgadviespunten;

– monitoring proces en beoogde resultaten (jaarlijkse LCOJ-monitor «Voortgezet onderwijs en externe instellingen»).

• Kwaliteitsimpuls ZAT's:

(Een aantal) Zorgadviesteams in het PO, VO en BVE ontvangen middelen van case-management en deskundigheidsbevordering zodat problemen van kinderen worden gesignaleerd door professionals en snel een passend sluitend hulpaanbod worden georganiseerd. Daartoe worden er sluitende afspraken gemaakt met alle partijen, met name met jeugdzorg opdat (zonodig) direct een indicatiestelling voor jeugdzorg kan volgen zonder tijdverlies.

Doelgroepen

• Veiligheid:

– algemeen: leerlingen en personeel in het voortgezet onderwijs;

– specifiek: risicoleerlingen met cumulatie van problemen op scholen in grote steden.

• Operatie Jong: leerlingen met (cumulatie van) problemen op scholen en/of in de thuissituatie die hulp nodig hebben van jeugdzorg en of jeugd maatschappelijk werk, of die te maken hebben met leerplicht, jeugdgezondheidszorg, politie of OM.

Prestatie-indicatoren

• Veiligheid: het percentage betrokkenen dat zich veilig voelt in en om de school en het aantal incidenten op scholen.

• Operatie Jong: het aantal scholen dat beschikt over een zorgadviesteam en de kwaliteitscriteria waaraan een goed functionerend zorgadviesteam moet voldoen.

Basiswaarden

• Veiligheid: veiligheidsmonitor 2005 wordt uitgevoerd. In de begroting 2007 worden basis- en streefwaarden opgenomen.

• Operatie Jong: 89 procent van de scholen heeft een ZAT waarin wordt samengewerkt met externe instellingen. Daarnaast de (in 2007) nog vast te stellen kwaliteitscriteria.

Streefwaarden

• Veiligheid: zie onder basiswaarden.

• Operatie Jong: het realiseren van een 100 procent landelijk dekkend zorgnetwerk rond de scholen.

Planning

• Veiligheid: zie onder basiswaarden.

• Operatie Jong: 2007.

Verwijzingen beleidsstukken

• Veiligheid:

– plan van aanpak veiligheid in het onderwijs en opvang van risicoleerlingen (29 240, nr. 5);

– voortgangsrapportage plan van aanpak veiligheid (29 240, nr. 8).

• Operatie Jong:

– Kabinetsnotitie Operatie Jong: sterk en resultaatgericht voor de jeugd (29 284, nr.2);

– brief aan Tweede Kamer van 22 november 2004 over de Jeugdagenda (29 284, nr.5);

– voortgang plan van aanpak zorgstructuren in voortgangsrapportage Operatie Jong (29 284, nr. 10).

Prestatie-indicatoren

Overzicht beleidsonderzoeken

3.3.5 Het leeraanbod gericht op sociale en maatschappelijke vaardigheden neemt toe en de leerling krijgt vaker te maken met maatschappelijke praktijk

Motivering

• Maatschappelijke stage: het versterken van de relatie tussen school en samenleving, waardoor de aantrekkelijkheid van het onderwijs toeneemt en wordt bijgedragen aan het vergroten van de maatschappelijke betrokkenheid van leerlingen, hun sociale vaardigheden en hun burgerschapsbesef.

• Als onderdeel van het beter maatschappelijk functioneren is een van de beleidsprioriteiten meer sport en bewegen in het onderwijs.

• Cultuur en school: scholen moeten leerlingen optimaal voorbereiden op een volwassen participatie aan de samenleving (zowel qua onderwijsresultaten en (vervolg)opleidingen, als maatschappelijk functioneren en actieve deelname aan de samenleving). Cultuureducatie is daarbij onmisbaar en levert specifieke kennis, inzichten en vaardigheden op die kunnen bijdragen aan dat doel. Cultuureducatie biedt scholen de mogelijkheid om de (culturele) omgeving meer binnen de school te halen.

Instrumenten

• Maatschappelijke stage:

– regeling aanvullende bekostiging maatschappelijke stage in het voortgezet onderwijs 2005 en 2006 (VO/S&O-2005/11 930 d.d. 22 april 2005);

– promotie- en implementatiecampagne: helpdesk, website.

• Cultuur en School: in het najaar van 2006 wordt een middellange termijn visie op culturele educatie in het voortgezet onderwijs gepresenteerd. In deze breedtenotitie worden de volgende thema's geadresseerd:

– cultuureducatie en schoolklimaat;

– cultuureducatie en de onderbouw;

– cultuureducatie en de bovenbouw;

– cultuurprofiel scholen;

– inhoud cultuureducatie;

– monitoring en begeleiding van ontwikkelingen.

Activiteiten

• Maatschappelijke stage: uitvoeren van de regeling en het bewaken van de voortgang.

• Cultuur en school: uitvoeren van activiteiten zoals die genoemd worden in de breedtenotitie 2006–2010 van het najaar 2006.

Doelgroepen

• Maatschappelijke stage: alle leerlingen en scholen in het voortgezet onderwijs; daarnaast maatschappelijke organisaties (voor de stageplekken).

• Cultuur en school: zoveel mogelijk leerlingen, docenten en schoolleiders in het voortgezet onderwijs, educatief medewerkers van culturele instellingen, intermediaire instellingen en lerarenopleidingen.

Prestatie-indicatoren

• Maatschappelijke stage: het aantal scholen dat de maatschappelijke stage aan hun leerlingen aanbiedt.

• Cultuur en school:

– het percentage vo-scholen met cultuurbeleid eind 2006/begin 2007;

– het gemiddeld landelijk percentage cultuurbonnen dat is besteed.

Basiswaarden

• Maatschappelijke stage: nihil aantal scholen.

• Cultuur en School:

– percentage vo-scholen met cultuurbeleid: in januari 2006 wordt een eerste raming gegeven van een prestatie-indicator m.b.t. het aantal scholen dat cultuurbeleid voert;

– gemiddeld landelijk percentage cultuurbonnen dat is besteed: de besteding van de vouchers over 2003–2004 ligt op 72%. Bron: CJP.

Streefwaarden

• Maatschappelijke stage: 25% van de scholen biedt hun leerlingen de mogelijkheid een maatschappelijke stage te doen.

• Cultuur en School:

– percentage vo-scholen met cultuurbeleid: wordt bepaald op basis van de raming in januari 2006;

– gemiddeld landelijk percentage cultuurbonnen dat is besteed: volgens gemaakte afspraken met CJP en door inzet van middelenmix stijgt de besteding van vouchers in 2005 naar 75% (in 2006 naar 80%).

Planning

• Maatschappelijke stage: 2007.

• Cultuur en School:

– percentage vo-scholen met cultuurbeleid: zie onder basiswaarde;

– gemiddeld landelijk percentage cultuurbonnen dat is besteed: resp. 2005 en 2006.

Verwijzingen beleidsstukken

• Maatschappelijke stage:

– brief aan de TK, voortgang maatschappelijke stage (29 200 VIII, nr. 41);

– brief aan de TK, stand van zaken maatschappelijke stage (29 800 VIII, nr. 213).

• Cultuur en School:

– brief aan de TK, Cultuur en school (29 200 VIII, nr. 143);

– actualisatie voortgangsbrief aan de TK (29 800 VIII, nr. 174).

Prestatie-indicatoren

Overzicht beleidsonderzoeken

ARTIKEL 4. BEROEPSONDERWIJS EN VOLWASSENENEDUCATIE

4.1 Algemene beleidsdoelstelling: alle studenten de kans te geven hun talenten te ontwikkelen en hen te kwalificeren voor de beroepsuitoefening of een vervolgopleiding dan wel hen een basis te geven om op latere leeftijd weer te leren, sociaal redzaam te zijn en te participeren in de Nederlandse maatschappij door onder meer het goed beheersen van de Nederlandse taal

Omschrijving

Het beroepsonderwijs en de educatie leveren een bijdrage aan het versterken van de (kennis)economie, innovatie en het herstel van de groei van de arbeidsproductiviteit. Daarnaast hebben zij een belangrijke sociaal culturele functie te vervullen gericht op het optimaliseren van de participatie van jongeren en volwassenen aan de Nederlandse samenleving.

Bijdrage

OCW schept kaders met de daarbij behorende verantwoording, stuurt op resultaten voor wat betreft de politieke prioriteiten en brengt spelers in positie om de zelfregie te versterken.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor de randvoorwaarden in de vorm van wettelijke regels, bekostiging, voorlichting en bestuurlijke arrangementen. Daarbij richt haar rol zich op faciliteren, stimuleren en bewaken van het stelsel.

Succesfactoren

Het behalen van de doelstelling is afhankelijk of de actoren binnen hun eigen opdracht en verantwoordelijkheid eigen keuzes kunnen maken die afgestemd zijn op specifieke omstandigheden.

Effectgegevens

Het behalen van de doelstelling heeft als effect het versterken van de (kennis)economie, innovatie en het herstel van de groei van de arbeidsproductiviteit en een belangrijke sociaal culturele functie te vervullen gericht op het optimaliseren van de participatie van jongeren en volwassenen aan de Nederlandse samenleving. Voor output-en outcome indicatoren wordt verwezen naar de publicaties Bestel in Beeld, Kerncijfers en het Onderwijsverslag van de Inspectie van het Onderwijs. Het onderwijsverslag vormt het oordeel van de Inspectie van het Onderwijs van de kwaliteit van het beroepsonderwijs. In Bestel in Beeld 2004 zijn indicatoren opgenomen over de doelmatigheid, output en outcome , zoals verwachte verblijfsduur («Bestel in Beeld 2004», p. 25, figuur 4.3.2), percentage gediplomeerden /verwachte rendementen («Bestel in Beeld 2004», p. 25, figuur 4.3.1), percentage doorstroom naar vervolgopleiding («Bestel in Beeld 2004», p. 25, figuur 4.3.3), tevredenheid ouders/deelnemers («Bestel in Beeld 2004», p. 23, figuur 4.2.6), aansluiting op arbeidsmarkt (percentage dat binnen 1½ jaar na diplomering werk vindt) («Bestel in Beeld 2004», p. 29, figuur 4.4.4)

Verwijzingen beleidsstukken

• Grondwet.

• WEB (31 oktober 1995).

• Bestel in Beeld 2004 (ocw 0500511).

4.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* Bij dit budget is nog geen rekening gehouden met de cursusgeldontvangsten als gevolg van de invoering van een eigen bijdrage voor de deelnemers aan een NT2-opleiding, niveau 3, 4/5.

4.3 Operationele doelstellingen

4.3.1 Instandhouding van het stelsel

Motivering

Het toerusten van een deugdelijk stelsel. Hiermee creëert de overheid de voorwaarden en condities voor innovatief beroepsonderwijs, waardoor de instellingen in staat worden gesteld om te voldoen aan de toegankelijkheids-, kwaliteits- en doelmatigheidseisen.

Instrumenten

• Verstrekken van lumpsum

• Harmonisatie wetgeving en deregulering; voor de korte termijn: Wetsvoorstel «DAL» (Deregulering en vermindering Administratieve Lasten).

• De gezamenlijke intentieverklaring met de bve-sector. In dit document worden agenderende afspraken gemaakt over de gemeenschappelijke doelstellingen van de sector en verantwoordelijkheidsverdeling, en de acties die de instellingen en OCW ondernemen om dit te bewerkstelligen. Randvoorwaarden voor het geven van ruimte aan de regio maken hier onderdeel van uit.

Activiteiten

• Harmonisatie wetgeving en deregulering:

– afschaffen van de Onderwijs- en examenregeling als verplicht instrument en de verplichting om vooraf Crebo-licenties aan te vragen voor het bekostigd onderwijs;

– vermindering van administratieve lasten samenhangend met de beroepspraktijkvorming;

– in het kader van de revisie van de WEB wordt verkend waar mogelijkheden liggen om te komen tot verdere deregulering, in het licht van de nieuwe bestuurlijke verhoudingen, en waar verdere harmonisatie van onderwijswetgeving kan plaats vinden;

– er wordt een hoofdlijnennotitie ontwikkeld in interactieve samenwerking met het veld.

• Evaluatie van bekostiging.

• Governance: implementatie van acties uit de beleidsbrief.

• Wijziging bekostiging in aansluiting op uitkomsten IBO BVE, evaluatie bekostiging, wijziging kwalificatiestructuur en implementatie van onderwijsnummer.

Doelgroepen

ROC's, vakinstellingen, Kbb's, gemeenten en de regionale netwerken.

Prestatie-indicatoren

• Aantal deelnemers (zie onderstaande tabellen, bron referentieraming 2005, beleidstelling 2003).

• Percentage gediplomeerden.

• Onderdeel van het proces «sturen op ambities» is het (laten) ontwikkelen van ambitie- en prestatie-indicatoren en het vergelijken hiervan per instelling.

Planning

• Harmonisatie wetgeving en deregulering; Hoofdlijnennotie wordt medio 2006 aan de kamer aangeboden.

• IBO beroepsonderwijs wordt in de eerste helft van 2006 aan de Kamer aangeboden.

Verwijzingen beleidsstukken

• Evaluatie van de mbo-bekostiging is medio 2005 aan de Kamer aangeboden.

• Governance in het onderwijs (30 183, nr. 1).

4.3.2 Voldoende geschikt onderwijspersoneel dat ondernemend is richting de eigen loopbaan

Motivering

De overheid is verantwoordelijk voor de randvoorwaarden voor het arbeidsmarkt- en personeelsbeleid. De instellingen zijn primair verantwoordelijk voor het personeelsbeleid. Het beleid is gericht op versterking van de ondernemende professional (competentieontwikkeling) in de organisatie van het verzorgen van innovatief beroepsonderwijs en educatie, het behoud en het voorkomen van uitstroom van personeel als gevolg van arbeidsongeschiktheid en het aantrekken van voldoende personeel dat zich al werkend voor de onderwijsfunctie in de sector kwalificeert.

Instrumenten

• Budget toevoegen aan decentrale instellingsbudget ten behoeve van duale opleidingstrajecten, opleidingsmanagement, mobiliteit, zij-instroom-trajecten, meerjarige personeelsplanning, bekwaamheidsdossiers en versterken integraal personeelsbeleid (IPB).

• Monitor uitvoering plan van aanpak versterking IPB 2005–2007.

• Arbeidsmarktbarometer.

• Arboplusconvenant bve, vermindering ziekteverzuimpercentage.

Activiteiten

• Registreren ziekteverzuimgegevens.

• Meten vervulling vacatures.

• Uitvoeren van het plan van aanpak versterking IPB 2005–2007 van Bve Raad.

• Registreren ziekteverzuimgegevens.

Doelgroepen

• Zittend onderwijspersoneel dat door invoering marktwerking zich schoolt voor andere functie binnen het beroepsonderwijs, scholing ten behoeve van mobiliteit naar functies buiten instelling.

• Nieuw aan te trekken onderwijspersoneel dat zich via een voltijd opleiding of een duaal traject kwalificeert voor een onderwijsfunctie in de bve-sector.

Prestatie-indicatoren

• Aantal trajecten pedagogisch didactische cursus bve en andere zij-instroomtrajecten voor leraarsfunctie.

• Aantal duale opleidingstrajecten voor onderwijsgevend- en onderwijsondersteunend personeel voor een onderwijsfunctie in bve.

Basiswaarden

• 440 scholingstrajecten ped did cursus bve (2005), 48 zij-instroomtrajecten voor een onderwijsfunctie in de economische en technische opleidingssector.

• 500 duale opleidingstrajecten.

Streefwaarden

• 600 scholingstrajecten voor zij-instroom in leraarsberoep bve.

• 1000 duale opleidingstrajecten voor onderwijsgevend- en onderwijsondersteunend personeel voor het primaire proces.

Planning

• Kwartaalgegevens ziekteverzuim Arboservicepunt bve.

• Arbeidsmarktbarometer bve oktober 2006.

Verwijzingen beleidsstukken

• Koers BVE (27 451, nr. 33).

• Programma Onderwijspersoneel. Een goed werkende onderwijsarbeidsmarkt; beleidsplan Onderwijspersoneel (bijlage bij 29 200 VIII, nr. 151).

• Arboplusconvenant BVE.

4.3.3 Meer innovatie door samenwerking tussen instellingen en hun omgeving gericht op verbetering rendement beroepsonderwijs en educatie

Motivering

De kenniseconomie draait om voldoende hogeropgeleiden en om voldoende mensen met competenties in de basis en subtop van de kenniseconomie. Daarom moet het mbo blijven voorzien in en de vraag naar voldoende gediplomeerde mbo-ers op de niveaus 3 en 4 en voldoende doorstroom naar het hbo. Een belangrijk middel om bijvoorbeeld doorlopende leerlijnen, ondernemerschap en kenniscirculatie te bevorderen is innovatie. Daarbij is het noodzakelijk dat de samenwerking tussen instellingen onderling en de samenwerking tussen de instellingen en hun regionale netwerken op allerlei niveaus goed is, zodat de regionale en sectorale innovatie zowel van onderop via een gezamenlijke inzet van alle betrokken partijen tot stand kan komen. Hierdoor wordt mede meer rendement in het beroepsonderwijs en de educatie bereikt. De overheid tracht dit te stimuleren door belemmeringen in samenwerkingsconstructies weg te nemen en innovatie financieel te ondersteunen.

Instrumenten

• Het innovatiearrangement beroepskolom en bve.

• Subsidie cultuur en school; onderdeel van innovatiearrangement bve òf een afzonderlijke Regeling cultuur en school voor de bve-sector.

• Kenniscirculatie MKB: beschikking «Regionale actie en aandacht voor kennisinnovatie» (Raak), uitgevoerd door de Stichting Innovatie Alliantie (SIA).

• Subsidie (samen met EZ) aan het Kenniscentrum Leren Ondernemen, dat wordt uitgevoerd door SenterNovem. Het kenniscentrum fungeert als informatie- en verzamelpunt van initiatieven, activiteiten, contacten, nieuws en informatie op het gebied van ondernemerschap in het onderwijs voor alle relevante en geïnteresseerde actoren in het gehele onderwijs- en ondernemersveld.

• Technocentra (zie artikel 5).

• FES-gelden voor de inzet van vernieuwing lesmaterialen, docentstages en leren in bedrijf.

Activiteiten

• Ontwikkelen van een systeem waarbij innovatiemiddelen worden ondergebracht in een innovatiebox bij de lumpsum. Richtinggevend voor de inzet van deze middelen is een innovatiekader dat wordt afgesproken met betrokken partijen. Verantwoording vindt achteraf plaats.

• In 2006 wordt een aantal regelingen in de innovatiebox en bve ondergebracht (waaronder ondernemerschap) om regionale/sectorale innovaties van onderop aan te jagen.

• Kenniscirculatie MKB; projecten vanuit Raak zijn gericht op:

– de kennisuitwisseling tussen mbo en MKB te verbeteren en de kennisbrugfunctie van het mbo te versterken;

– regionale netwerkvorming op het gebied van kennisuitwisseling tussen mbo en MKB te stimuleren;

– beleidsrelevante informatie en «best practices» op het gebied van kennisuitwisseling tussen mbo en MKB te genereren en verspreiden.

• Ontwikkelen van een systeem waarbij de FES-middelen worden ondergebracht in de reeds eerder genoemde innovatiebox. Binnen dit systeem wordt een innovatiekader ontwikkeld met de betrokken partijen en heldere doelen en criteria afgesproken.

Doelgroepen

Bve-instellingen met bedrijven (kenniscirculatie MKB) dan wel bve-instellingen (Cultuur en school, innovatiearrangement bve).

Basiswaarden

Nulmeting voor bevorderen ondernemerschap zal nog moeten plaatsvinden (eind 2005).

Planning

Afhankelijk van besluitvorming over bundeling diverse regelingen. Streven is voor de zomer 2006.

Verwijzingen beleidsstukken

Actieprogramma Ondernemerschap en Onderwijs (29 200 XIII, nr. 54).

4.3.4 Verhoging rendement door meer aandacht voor een variëteit in leerloopbanen van deelnemers

Motivering

De inspanningen voor de beroepskolom, terugdringen van voortijdig schoolverlaten en «een leven lang leren» moeten resulteren in een vergroting van de sociale cohesie, meer doorstroom naar hogere niveaus, een grotere output van gediplomeerden en daardoor in een goed opgeleide en breed inzetbare beroepsbevolking. De leerloopbaan staat hierbij centraal.

Instrumenten

• De regeling impuls beroepskolom 2002–2005: ROC, AOC en Kenniscentra beroepsonderwijs – bedrijfsleven hebben vanaf 2001 impulsmiddelen gekregen. De regeling zal waarschijnlijk worden verlengd tot en met 2007.

• Kaders voor meer maatwerk ten behoeve van risicoleerlingen (kaderbrieven 2002 en 2004).

• Het Wetsvoorstel samenwerkingsconstructies VO-BVE is aangenomen in de Tweede Kamer en is van kracht per 1 januari 2006. De regering beschouwt het wetsvoorstel als een tussenstap op weg naar een meer samenhangend stelsel. Een belangrijke stap daarbij is een interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) waarbij de gewenste bekostigingsarrangementen worden nagegaan. Dit IBO is ingesteld en van start gegaan en zal in januari 2006 zijn afgerond. Een interne werkgroep bij OCW is gestart met de verkenningen om te komen tot een meer samenhangend stelsel. De conclusies van beide initiatieven leiden tot verdere beleidsontwikkeling in het voorjaar van 2006.

• Voortijdig schoolverlaten wordt tegengegaan door preventie in het onderwijs en curatief beleid. 39 regionale melden coördinatie (rmc)functies voortijdig schoolverlaten onderhouden een netwerk van instellingen rondom de school.

Activiteiten

• Bevorderen dat scholen en instellingen deelnemers die doorstromen intensiever voorlichtingen en begeleiden, de programmatische aansluiting verbeteren en een herkenbare pedagogiek en didactiek van het beroepsonderwijs ontwikkelen.

• Wetsvoorstel per 1 januari 2006 te kunnen implementeren. Het gaat daarbij ondermeer om meer ruimte voor maatwerk in samenwerking tussen vmbo en mbo.

• Verbeteren van de doorstroom (vooral vmbo – mbo), preventieprojecten met inzet van ESF-middelen, additionele maatregelen in het kader van het grote stedenbeleid, melding (door de scholen) van alle voortijdige schoolverlaters, registratie en bemiddeling door de rmc-functies. Hun trajectbegeleiding wordt geïntensiveerd per 2006, verbeterplannen van de rmc-functies worden uitgevoerd in samenwerking met de Task force jeugdwerkloosheid.

Doelgroepen

• Regionale opleidingencentra (in samenwerking met vmbo-scholen en hogescholen) en Kbb's.

Prestatie-indicatoren

• Slaagkans vmbo, mbo en hbo, doorstroomkans vmbo-mbo en mbo-hbo.

• Voor cijfers over voortijdig schoolverlaters doorstoomkans en laagkans wordt verwezen naar Kerncijfers (tabel 5.10, 5.11, 5.12 blz. 75).

• Het aantal gemelde en geregistreerde voortijdige schoolverlaters / het aantal herplaatsten onder hen op jaarbasis.

Basiswaarden

• In 2000 zijn de uitgangswaarden voor slaagkans en doorstroomkans bepaald in de Monitor impuls.

• VSV: 70 500 voortijdige schoolverlaters in 2002.

Streefwaarden

• Realisatie is sterk afhankelijk van de economische ontwikkeling; in 2003 is een daling met 10% gerealiseerd tot bijna 64 000 (zie tabel).

• VSV: reductie met 30% (=21 000) in 2006 en 50% (=35 000) in 2010. Deze streefwaarde draagt bij aan het bereiken van de Europese doelstelling voor voortijdig schoolverlaten en startkwalificatie (zie beleidsagenda).

Planning

• De systematiek voor de verstrekking van de impulsmiddelen 2006 en verder wordt in 2005 nader bepaald.

• Wetsvoorstel samenwerking vo en bve treedt per 1 januari 2006 in werking.

Verwijzingen beleidsstukken

• Koers BVE (27 451, nr. 33).

• Regeling Impuls beroepsonderwijs 2002–2005 van 11 juni 2002 (daarna jaarlijkse regeling voor bepaling impulsbedragen).

• Kaderbrieven risicoleerlingen van juli 2002 en december 2004.

• Wetswijziging WVO en WEB om meer ruimte te scheppen voor samenwerking tussen scholen voor vo en instellingen voor bve (30 068, nr. 1 t/m 7).

• Plan van aanpak voortijdig schoolverlaten (26 695, nr. 2).

• Brief met aanvullende maatregelen (29 200 VIII, nr. 43).

• Voortgangsrapportage voortijdig schoolverlaten 2003 (26 695, nr. 16); de rapportage 2004 volgt najaar 2005.

• RMC-wet (2003) november 2004 (26 695, nr. 15).

Prestatie-indicatoren

Voor de beroepskolom is structureel een bedrag van € 136,0 miljoen beschikbaar. Dit is in een verhouding 3:2:1 verdeeld over de sectoren vmbo, mbo en hbo

4.3.5 Een aantrekkelijke onderwijsinhoud die aansluit op de behoeften van de arbeidsmarkt en de samenleving en verhoging rendement door meer aandacht voor een variëteit in leerloopbanen van deelnemers

Motivering

Het onderwijsaanbod van instellingen moet voortdurend goed aansluiten op de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, de samenleving en de beroepskolom. Tevens moet het onderwijs goed aansluiten op de gevarieerde leerbehoeften van een brede populatie deelnemers om iedereen «bij de les» te houden. Het onderwijs moet deelnemers breed en duurzaam toerusten voor het functioneren als beroepsbeoefenaar en burger en voor verder leren en vormgeven aan de eigen loopbaan. Het onderwijs ontwikkelt zowel intellectuele als emotionele, creatieve en sociale aspecten talenten. Dat is waar de kennissamenleving om vraagt. Er moet vertrouwen zijn in de – landelijk geldige diploma's en daarmee in de kwaliteit van de examens van de opleidingen. De overheid ondersteunt en stimuleert dit proces.

Instrumenten

• Herontwerp kwalificatiestructuur/mbo:

– regeling vaststelling kwalificatieprofielen 2006/2007;

– beschikking procesmanagement herontwerp kwalificatiestructuur/mbo.

• Examens mbo:

– OCW stelt een budget beschikbaar.

Activiteiten

• Herontwerp kwalificatiestructuur/mbo:

– OCW faciliteert de Kbb's, onderwijsinstellingen en het procesmanagement bij het ontwikkelen en implementeren van nieuwe kwalificatieprofielen;

– OCW draagt zorg voor de benodigde regelgeving, de vaststelling van kwalificatieprofielen als ze voldoen aan de kwaliteitseisen, de financiering van het procesmanagement en van de experimentele opleidingen;

– OCW start wetgevingstraject herontwerp kwalificatiestructuur/mbo (t.b.v. structurele situatie);

– OCW betrekt herontwerp kwalificatiestructuur bij ontwikkeling nieuwe bekostiging mbo en Kbb's.

• Examens mbo:

– OCW faciliteert het KCE voor de beoordeling van de kwaliteit van de examens.

Doelgroepen

• Herontwerp kwalificatiestructuur/mbo:

– de leerling is de doelgroep en de volgende organisaties zorgen voor de uitvoering: Kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven, bve-onderwijsinstellingen, Colo, Bve Raad, Paepon, Stuurgroep CBO, procesmanagement;

– voor de afstemming beroepsopleidingenkolom: vmbo-scholen, hbo-instellingen.

• Examens mbo: onderwijsinstellingen, exameninstellingen en het Kwaliteitscentrum examinering beroepsopleidingen (KCE).

Planning

• Herontwerp kwalificatiestructuur/mbo: start structurele situatie 1 augustus 2007. Begin 2006 wordt bezien of die datum realistisch is, of verschoven moet worden naar 1 augustus 2008.

• Examinering mbo: bereik streefwaarde in het studiejaar 2006/2007.

Verwijzingen beleidsstukken

• Wetswijziging inzake experimenten kwalificaties en opleidingen mbo (29 880, nr. 1 t/m 8).

• Regeling vaststelling kwalificatieprofielen 2005/2006.

• Beleidsreactie op voorstel van de stuurgroep Kwalificatiestructuur, 21–12-2004 (24 578, nr. 68 herdruk).

• Beleidsbrief Experimenteerruimte voor het mbo (27 451, nr. 34).

• Wetswijziging examensystematiek mbo (29 205, nr. 1 t/m 7).

Overzicht beleidsonderzoeken

4.3.6 De instellingen moeten breed toegankelijk zijn voor alle soorten doelgroepen

Motivering

Elke deelnemer moet de mogelijkheid krijgen om zijn of haar talenten te ontplooien in een leeromgeving die het best past. Het gaat hierbij niet alleen om het initiële leertraject, maar ook om trajecten voor mensen die reeds werkzaam zijn of (weer) willen zijn (leven lang leren).

Instrumenten

• Programmalijn duale trajecten

Het doel van deze programmalijn is om ervoor te zorgen dat meer jongeren en volwassenen hun werk of het zoeken naar werk combineren met scholing en opleiding die tot een (beroeps)kwalificatie op de arbeidsmarkt leidt.

• Programmalijn leerwerkloket

Het oprichten van leerwerkloketten in de regio heeft tot doel werkenden en werkzoekenden een laagdrempelige toegang te bieden tot loopbaanadvies, beoordeling van verworven competenties en opleidingsmogelijkheden.

• Programmalijn drempels slechten, stimuleren en vernieuwen

In deze programmalijn gaat het om het opsporen en opschalen van baanbrekende vernieuwingen of verbeteringen, om onderzoek naar de meest effectieve manier van financiering van leven lang leren en om de introductie van een «associate degree» in het hoger onderwijs.

Activiteiten

Het uitvoeren van de programmalijnen.

Doelgroepen

Alle burgers en bemiddelings- en adviseringsinstanties (CWI, decanen, reïntegratiebedrijven, e.d.).

Prestatie-indicatoren

Beschikbaarheid «portal» on-line marktplaats voor scholing.

Streefwaarden

• Eind 2006 is via Internet een algemene «portal» voor de toegang tot de on-line marktplaats beschikbaar voor bezoekers en gebruikers.

• Eind 2006 bestaat er een organisatie van opdrachtgevers van deze «portal» en zijn er kwaliteitsprocedures afgesproken over het vaststellen van de inhoud en het beheer van deze «portal».

Verwijzingen beleidsstukken

• Actieplan «leven lang leren» (27 406, nr. 32).

• Kabinetsnotitie «Duale Trajecten» (30 012, nr. 3).

• Plan van aanpak Leren en Werken Versterken (30 012, nr. 3).

4.3.7 Meedoen in de samenleving

Motivering

• Onderwijs moet bereikbaar zijn voor iedereen. Deelnemers moeten daarbij ook hun eigen verantwoordelijkheid nemen en daarop aanspreekbaar zijn. Daarbij zal rekening worden gehouden met hun specifieke kenmerken. Ook volwassenen moeten door het volgen van een opleiding of cursus kunnen meedoen in de Nederlandse samenleving. Dit kan zowel betrekking hebben op de persoonlijke ontplooiing als op het vinden van een baan.

• Als onderdeel van de educatie verdient de alfabetisering van autochtone Nederlanders bijzonderde aandacht.

• Het kabinet onderschrijft verder de gedachte achter de motie Verhagen dat jongeren tot 23 jaar óf aan het leren moeten zijn óf aan het werk. Daarom onderzoekt het kabinet de haalbaarheid van een aantal maatregelen voor jongeren van 18 tot 23 jaar zonder startkwalificatie, die niet leren, niet werken en geen uitkering hebben. Deze maatregelen hebben betrekking op het versterken van een gezamenlijke aanpak (ketenbenadering). Daarnaast gaat het om een sluitende registratie van jongeren en een groter aanbod aan maatwerktrajecten waarin jongeren praktijkgericht onderwijs volgen – onder meer gericht op zelfstandig ondernemerschap. Ook onderzoekt het kabinet de mogelijkheid voor een zogenoemde «participatieplicht». In het najaar van 2005 is het onderzoek afgerond.

Instrumenten

• Er wordt een subsidieregeling ontworpen vooruitlopend op de wettelijke invoering van de leerlinggebonden financiering in het mbo.

• Op grond van de WEB zijn gemeenten verplicht overeenkomsten te sluiten met regionale opleidingencentra (roc's) voor de inkoop van educatieactiviteiten.

• Op grond van het Actieplan alfabetisering autochtone Nederlanders (2001) wordt, als onderdeel van het Meerjarenplan alfabetisering 2003–2006, een campagne gevoerd.

Activiteiten

• Instellingen kunnen voor gehandicapte deelnemers tot de leeftijd van 30 jaar een leerlinggebonden budget aanvragen. Basisvoorwaarden zijn dat de deelnemer door een onafhankelijke commissie op basis van door de minister vast te stellen criteria wordt geïndiceerd en dat er een handelingsplan is voor de inzet van de subsidie. Een deel van de subsidie dient gebruikt te worden om voor de geïndiceerde deelnemer voor wie subsidie wordt verkregen, ambulante begeleiding in te kopen bij een regionaal expertisecentrum.

• Inkopen educatieactiviteiten bij regionale opleidingencentra.

• Op het moment dat het nieuwe inburgeringstelsel in werking treedt, worden de middelen voor NT2-opleidingen, niveaus 1 en 2 die tot inburgering worden gerekend overgeheveld naar de begroting van Justitie.

• Voor de NT2-opleidingen op de niveaus 3 t/m 5 wordt met ingang van 1 augustus 2006 een eigen bijdrage ingevoerd.

• Beoogd wordt per 1-1-2006 de rijksbijdrage educatie van de GSB-gemeenten toe te voegen aan de Brede doeluitkering sociaal, integratie en veiligheid van het grote stedenbeleid.

• Wijziging van de WEB resp. de Uitvoeringsregeling WEB.

• Campagne activiteiten voor autochtone analfabeten.

• Uitvoering van het Meerjarenplan alfabetisering 2003–2006.

• Onderzoek naar aantal autochtone Nederlanders, dat deelneemt aan een basiscursus bij één van de roc's.

Doelgroepen

• Wat betreft de leer/werkplicht gaat het om naar schatting 32000 jongeren tot 23 jaar die niet leren of werken en ook geen uitkering aanvragen, waardoor zij in feite buiten de samenleving staan.

• Wat betreft de leerlinggebonden financiering gaat het om bve-instellingen die een samenwerkingsverband zijn aangegaan met regionale expertise centra.

• Educatie biedt aan volwassenen de mogelijkheid alsnog een vmbo-/havo-/vwo-diploma te behalen of hiaten in de kennis aan te vullen.

Prestatie-indicatoren

• Bij de leerlinggebonden financiering gaat het om het aantal deelnemers waaraan een subsidie is verstrekt.

• Wat betreft autochtone analfabeten gaat het om het aantal deelnemers aan een basiscursus lezen, schrijven en rekenen bij een roc.

Basiswaarden

Aantal autochtone deelnemers aan een alfabetiseringscursus in 2002: 5000.

Streefwaarden

• In het kader van de lgf-regeling dienen tenminste 800 subsidieverstrekkingen in het begrotingsjaar te geschieden.

• Wat betreft autochtone analfabeten wordt gestreefd naar 12 500 deelnemers aan een basiscursus bij een roc, zo mogelijk nog in deze kabinetsperiode.

Planning

• Inwerkingtreding subsidieregeling leerlinggebonden financiering: 1 januari 2006. Wettelijke invoering leerlinggebonden financiering via wijziging van de Wet op de Expertisecentra: 1 januari 2008.

• Publicatie van de nieuwe WIN is beoogd per 1 april 2006.

• Het aantal autochtone deelnemers aan een alfabetiseringscursus is toegenomen (2003: 5600), maar de groei zet onvoldoende door (2004: 5300). Er wordt daarom in 2005 een bredere visie op alfabetisering ontwikkeld die niet alleen aangrijpt bij het aanbod in de volwasseneneducatie, maar resulteert in een nieuw aanvalsplan.

Verwijzingen beleidsstukken

• Leerwerkplicht: brieven aan de TK van 19 en 26 april 2005.

• Koers BVE – toegankelijkheid onderwijsinstellingen (27 451, nr. 33).

• Volwasseneneducatie: brieven aan de TK van resp. 9 juni 2004, 18 juni 2004, 8 september 2004, 12 november 2004 en 20 december 2004. Convenant «Samenwerken aan de Krachtige stad» (GSB).

• Alfabetisering: verslag van een schriftelijk overleg over het Meerjarenplan alfabetisering 2003–2006 (28 760, nr. 2). De reactie van staatssecretaris Nijs d.d. 27 mei 2004 bevat een herziening van het meerjarenplan.

Prestatie-indicatoren

* aan het einde van de kabinetsperiode

Overzicht beleidsonderzoeken

4.3.8 Meer eigen verantwoordelijkheid van de deelnemers voor hun leerloopbaan

Motivering

Deelnemers bepalen hun loopbaan in een samenspel met hun omgeving. Om in dit samenspel tot resultaten te komen die er maatschappelijk toe doen, past het dat ook de deelnemers hun verantwoordelijkheid nemen en daarop aanspreekbaar zijn. Daarbij zal rekening worden gehouden met de kenmerken van deelnemers en de mate waarin op basis van deze kenmerken een deelnemer eigen verantwoordelijkheid kan nemen.

Instrumenten

• LOB: de deelnemer wordt met loopbaanoriëntatie en -begeleiding beter in staat gesteld tijdig een juiste studiekeuze te maken en tijdens de loopbaan adequate begeleiding te krijgen.

• Medezeggenschap: de medezeggenschap van de deelnemers wordt versterkt. Op korte termijn is dit geëffectueerd in handreikingen die partijen hebben opgesteld, voor de lange termijn wordt dit gerealiseerd door een wettelijke verankering.

• Overige instrumenten: onder andere imagoverbetering, keuzevoorlichting en instrumenten op voorspraak van de JOB.

• De bve-instellingen ontvangen extra middelen in de lumpsum voor de versterking van de loopbaanoriëntatie en -begeleiding van de deelnemer.

Activiteiten

• Faciliteren JOB, de organisatie voor de belangenbehartiging van de deelnemers in het mbo.

• Versterken medezeggenschap deelnemers: er wordt gewerkt aan een modernisering van de medezeggenschap zodat de deelnemers beter in staat zijn om hun belangen binnen de instelling te behartigen.

• Uitdelen gelden vanuit de lumpsum.

• Financiële middelen ter beschikking stellen waardoor het imago van het mbo wordt verbeterd, de keuzevoorlichting wordt versterkt.

Doelgroepen

• Deelnemers mbo.

Prestatie-indicatoren

• Tevredenheid deelnemers in ODIN.

• Kwaliteitstoetsing Inspectie van het Onderwijs.

Basiswaarden

• ODIN 2005.

• Deelnemersmonitor bol-vt 2003–2004.

• Deelnemersmonitor bol-dt en bbl (wordt nu uitgevoerd).

Planning

In 2006 wordt een voorstel voor een modernisering medezeggenschap BVE aan de Kamer aangeboden.

Verwijzingen beleidsstukken

Koers BVE – toegankelijkheid onderwijsinstellingen (27 451, nr. 33).

Prestatie-indicatoren

* aan het einde van de kabinetsperiode

Overzicht beleidsonderzoeken

ARTIKEL 5. TECHNOCENTRA

5.1 Technocentra

Motivering

De regering streeft naar versterking en vernieuwing van de kennisinfrastructuur binnen de technische sector en naar een betere aansluiting tussen technisch beroepsonderwijs en het bedrijfsleven.

Instrumenten

Op basis van de FES-middelen (reservering 2000–2010 binnen het programma ICES/KIS-2) worden technocentra gesubsidieerd via de Kaderregeling technocentra om een betere aansluiting tussen technisch beroepsonderwijs en het bedrijfsleven te initiëren, organiseren en te faciliteren.

Activiteiten

Doel van deze subsidie is dat de technocentra in de regio samenwerking tussen beroepsonderwijs, bedrijven en evt. anderen initiëren, organiseren en faciliteren om activiteiten uit te voeren met als doel

• versnellen van de kenniscirculatie tussen bedrijven, onderwijsinstellingen en anderen,

• gezamenlijke benutting van hoogwaardige schaarse apparatuur voor opleiding en scholing, of

• een effectieve en efficiënte aansluiting tussen technisch beroepsonderwijs en bedrijfsleven.

Uitgangspunt is dat de regionale behoeften leidend zijn voor het activiteitenpakket van de technocentra. Zij baseren zich daartoe op een actuele analyse van regionale knelpunten en uitdagingen.

In 2005 heeft evaluatie van de prestatie van de technocentra plaatsgevonden, met het oog op vrijgave van de voor 2006–2010 gereserveerde FES-middelen. Op basis van de resultaten van die evaluatie is een principe besluit genomen dat de middelen voor de periode 2006–2010 worden vrijgegeven. Er wordt gestreefd naar een intensievere samenwerking met het Deltapunt Bèta-techniek.

Doelgroepen

Technisch en agrarisch beroepsonderwijs (vmbo, mbo, hbo en universitair), primair onderwijs, havo/vwo (in het kader van promotie instroom techniek), bedrijven, gemeentelijke en provinciale overheden, arbeidsvoorziening e.v.a.

Prestatie-indicatoren

De technocentra rapporteren tweejaarlijks over de doelrealisatie, waarbij de doelen (afgeleid van de drie subsidiedoelen: zie bij instrumenten) in hun goedgekeurd activiteitenplan en evt. speerpuntplannen de norm stellen.

Basiswaarden

In 2000 heeft ieder technocentrum een regionale knelpuntenanalyse ingediend bij zijn zgn. startplan.

Streefwaarden

Streefwaarden worden per technocentrum gesteld in het businessplan (2002) en in de jaarlijkse activiteiten- en speerpuntplannen, op basis van de regionale analyse van knelpunten en uitdagingen.

Planning

De loopduur van het project is 2000–2010. In 2005 zijn de technocentra geëvalueerd op hun doelrealisatie en regionale positionering. Op basis hiervan heeft het Kabinet in augustus 2005 beslist over de vrijgave van de gereserveerde FES-middelen voor 2006–2010.

Verwijzingen beleidsstukken

Kaderregeling technocentra 2003

Overzicht beleidsonderzoeken

5.2 Budgettaire gevolgen van beleid

ARTIKELEN 6 EN 7. HOGER ONDERWIJS

6.1 Algemene beleidsdoelstelling: zorgdragen voor kwalitatief hoogwaardig, toegankelijk en doelmatig hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek

Omschrijving

In een innovatieve kenniseconomie staat de productiefactor menselijke kennis centraal. Een goed functionerend onderwijsstelsel op alle niveau's is hierbij een absolute noodzaak. Instellingen voor hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek genereren kennis en kenniswerkers die nodig zijn om de kwaliteit van onze samenleving te verduurzamen en de innovatiekracht van onze economie te versterken. De ontwikkelde kennis in universiteiten en hogescholen moet toegankelijk zijn voor maatschappelijke doeleinden en door bedrijven worden benut. Samenwerking tussen bedrijven en onderwijsinstellingen en een sterke groei van kennisintensieve (hightech) starters zijn hierbij van groot belang.

Naast de overdracht van kennis is het hoger onderwijs gericht op het ontwikkelen van verantwoordelijkheidsbesef van waaruit hoger opgeleiden goed kunnen functioneren in onze maatschappij. Hoger onderwijs dient verder niet alleen een maatschappelijk belang; het gaat hier ook om het individuele belang van mogelijkheden tot het verwerven van opleiding, werk, inkomen, mobiliteit en zelfontplooiing.

Bijdrage

OCW draagt bij aan het scheppen van een onderwijs- en onderzoeksklimaat dat uitdaagt tot optimale prestaties met als oogmerk studenten kansen te geven om hun talenten te ontdekken, te ontwikkelen en te gebruiken. OCW draagt tevens bij aan het voorzien in hoger opgeleiden voor een duurzame kennissamenleving en aan het versterken van de innovatiekracht van de economie.

Verantwoordelijkheid

De algemene doelstelling betreft een verantwoordelijkheid voor het gehele stelsel en wordt nader uitgewerkt in de operationele doelstellingen (zie 6.3).

Succesfactoren

• Bereidheid van de bevolking om verder te leren.

• Ambitieuze, kritische en ondernemende studenten.

• Bereidheid van universiteiten en hogescholen om samen te werken met bedrijven en onderzoeksinstellingen.

• Responsiviteit van bedrijven naar onderwijs, onderzoek en innovatie.

• Goed onderzoeksklimaat.

• Prestaties van leerlingen in het voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs.

Effectgegevens

Voor output- en outcome-indicatoren wordt verwezen naar de documenten Kennis in kaart, Bestel in Beeld en het Onderwijsverslag. In het bijzonder wordt gewezen op de volgende selectie:

• verwachte verblijfsduur («Bestel in Beeld 2004», p. 25, figuur 4.3.2).

• percentage gediplomeerden/verwachte rendementen («Bestel in Beeld 2004», p. 25, figuur 4.3.1).

• percentage doorstroom naar vervolgopleiding («Bestel in Beeld 2004», p. 25, figuur 4.3.3).

• tevredenheid ouders/deelnemers («Bestel in Beeld 2004», p. 23, figuur 4.2.6).

• aansluiting op arbeidsmarkt (percentage dat binnen 1½ jaar na diplomering werk vindt) («Bestel in Beeld 2004», p. 29, figuur 4.4.4).

In het Onderwijsverslag vormt het oordeel van de Inspectie van het Onderwijs een indicator van de kwaliteit van hoger onderwijs. In Kennis in Kaart 2000–2004 worden indicatoren gegeven over de toegankelijkheid (deelname tabellen 6.3, 6.4, 7.4 en 7.5; vrouwen in bèta & techniek: tabel 2.8), doelmatigheid (rendementen tabellen 6.6, 7.6, 7.7; positie arbeidsmarkt p.10) en contractinkomsten wo (tabel 7.3 p. 91).

Verwijzingen beleidsstukken

• Hoger Onderwijs en Onderzoek Plan 2004, 29 410, nr. 16

• Wet hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (8 oktober 1992)

6.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* Hierin is opgenomen een subsidieverlening van € 1 622 265 per jaar voor de jaren 2006 en 2007 aan de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden voor het Maritiem Simulator Trainingscentrum (MSTC). Deze begrotingsvermelding vormt voor deze subsidieverlening de wettelijke grondslag als bedoeld in artikel 4:23, derde lid, onder c, van de Algemene Wet Bestuursrecht.

** In 2005 is € 8,5 miljoen toegevoegd uit de middelen voor prestatieafspraken hbo en wo voor het WO-SPRINT-programma. Deze € 8,5 miljoen wordt in 2008 vrijgemaakt uit de middelen Deltaplan bèta/techniek en toegevoegd aan de middelen voor prestatieafspraken ten behoeve van de International centres of excellence (€ 5 miljoen), Verhoging deelname allochtone studenten (€ 1,5 miljoen) en Verhoging deelname studenten met een handicap (€ 2 miljoen).

*** Deze middelen zijn bestemd voor het gehele hoger onderwijs en zijn nagenoeg geheel afkomstig uit de middelen voor prestatieafspraken.

**** Vanaf 2006 zijn ook de middelen voor de prestatiecontracten hbo en wo voor de IBG en CFI samengevoegd (vanaf 2004 is dit al uitgevoerd voor de «Apparaatsuitgaven hoger onderwijs»)

* Deze middelen zijn bestemd voor het gehele hoger onderwijs. De middelen voor International centres of excellence en Verhoging deelname studenten met een handicap zijn geheel respectievelijk gedeeltelijk afkomstig uit de middelen voor prestatieafspraken.

** Vanaf 2005 maken de middelen deel uit van toerusting (lumpsum)

*** Vanaf 2006 zijn ook de middelen voor de prestatiecontracten hbo en wo voor de IBG en CFI samengevoegd en zichtbaar op artikel 6 hoger beroepsonderwijs (vanaf 2004 is dit al uitgevoerd voor de «apparaatsuitgaven hoger onderwijs»)

6.3 Operationele doelstellingen

In het HOOP 2004 zijn de beleidsambities voor het hoger onderwijs opgenomen. Het HOOP 2004 en de WHW dienen als de basis voor onderstaande operationele doelstellingen. Voor een uitgebreide beschrijving van de beleidsambities wordt verwezen naar het HOOP.

6.3.1 Toerusten van instellingen voor het verzorgen van hoger onderwijs en onderzoek

Motivering

Het stelsel van hoger onderwijs zodanig toerusten dat voldaan kan worden aan de door de wet gestelde toegankelijkheids-, doelmatigheids- en kwaliteitseisen bij het verzorgen van hoger onderwijs en het verrichten van onderzoek.

Instrumenten

• Lumpsum (reguliere bekostiging) aan de instellingen van hoger onderwijs die onderwijs en (academisch) onderzoek verzorgen (inclusief de levensbeschouwelijke instellingen en de Open Universiteit Nederland). Zie voor een nadere specifitatie tabel 6.4.

• Via de instellingen voor internationaal onderwijs en onderzoek wordt bijgedragen aan de wetenschappelijke opleiding van studenten vooral uit ontwikkelingslanden. Een aantal is middels een penvoerders-overeenkomst geïntegreerd met een universiteit. Het International Institute for Infrastructural, Hydraulic and Environmental Engineering (IHE) heeft een Unesco status gekregen. Daarnaast ontvangt een aantal instellingen voor internationaal onderzoek een subsidie (zie voor een nadere specificatie tabel 6.4). Zie voor een verdere toelichting op de organisaties op het gebied van internationale samenwerking en uitwisseling de overzichtsconstructie internationaal beleid en artikel 8 (internationaal onderwijsbeleid).

• Via subsidies aan de zogenaamde faciliterende organisaties wordt bijgedragen aan de coördinatie van kennis en het stimuleren van ontwikkelingen op het gebied van internationale samenwerking en uitwisseling (NUFFIC, OESO, EUA en NACEE), aan deelname van gehandicapten aan het hoger onderwijs (Stichting Handicap en Studie; basissubsidie), aan deelname van vluchtelingstudenten (SUS/UAF), aan ondersteuning van belangenbehartiging van studenten (LSVb en ISO) en aan de accreditatie van het hoger onderwijs door de Nederlands Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). De basis voor een accreditatie zijn de vistiatierapporten van opleidingen. Zie voor nadere specificatie van de betreffende subsidies tabel 6.4.

• Een nieuwe wet op het hoger onderwijs en onderzoek (WHOO) en een nieuw bekostigingsmodel hoger onderwijs. Het voorstel voor de nieuwe wet op het hoger onderwijs wordt begin 2006 bij de Tweede Kamer ingediend. Beoogde inwerkingtreding is 2007. Dan is ook inwerkingtreding van de nieuwe collegegeldsystematiek en leerrechten voorzien. Met deze majeure operaties wordt een heldere, overzichtelijke regelgeving voor het hoger onderwijs, inclusief de bekostiging ervan, nagestreefd.

Activiteiten

• Ambtelijke en bestuurlijke dialoog met de instellingen over begroting, verantwoording, en strategische planvorming.

• In verband met de beoogde herziening van het bekostigingsmodel wordt bekeken of de bekostigingssystematiek van de Open Universiteit Nederland en van de levensbeschouwelijke instellingen moet worden gemoderniseerd.

• In het studiejaar 2007–2008 gaan vier experimenten met een open bestel in het hoger onderwijs van start, in 2010 worden ze geëvalueerd. Private instellingen kunnen voorstellen voor experimenten indienen. Vanaf september 2006 kunnen buitenlandse studenten hun Nederlandse beurs gebruiken bij private instellingen.

Prestatie-indicatoren

Uitstroom van studenten op peildatum (zie tabel 6.3). Voor de kengetallen instroom en doorstroom van studenten en de onderwijsuitgaven per student wordt verwezen naar tabel 6.5. Voor overige kerngegevens inzake het hoger onderwijs, zoals onder andere gegevens over solvabiliteit, liquiditeit en rentabiliteit, wordt verwezen naar «OCW in kerncijfers 2000–2004» (tabellen 6.2A en 7.3A, p. 79 en 91).

Verwijzingen beleidsstukken

• Vernieuwing financiering in het hoger onderwijs, 29 853, nr. 22. Ook de nummers 1–21 gaan over de vernieuwing financiering in het hoger onderwijs

• Rapport «naar een bruikbare rechtsorde voor het hoger onderwijs», 29 853, nr. 16

• IBO en Kabinetsstandpunt over een open bestel in het hoger onderwijs en de bve-sector en aanbiedingsbrief beleidsnotitie experimenten open bestel in het hoger onderwijs, 29 891, nr. 3

OCW: Referentieraming 2005 (begroting)

OCW: Referentieraming 2005 (begroting)

* Berekend met aantallen per kalenderjaar, in constante prijzen, exclusief de collegegeldontvangsten van de instellingen.

Overzicht beleidsonderzoeken

6.3.2 Getalenteerde studenten (binnen en buiten Nederland aantrekken met uitdagend en excellent hoger onderwijs

Motivering

Er is in Nederland behoefte aan meer kwalitatief hoogwaardige opleidingen voor talentvolle studenten. Elke opleiding in het hoger onderwijs die kwalitatief aan de maat is, zou studenten moeten inspireren om het beste uit zichzelf te halen. Naast opleidingen die voldoen aan de vereisten van basiskwaliteit is er behoefte aan meer opleidingen die ambitieuze en getalenteerde studenten extra uitdagen. De totstandkoming van deze opleidingen wordt daarom gestimuleerd in het kader van «Ruim baan voor talent». Ook is het omwille van het internationale concurrentievermogen van Nederland belangrijk, dat Nederland aantrekkelijker wordt voor getalenteerde buitenlandse studenten. De instroom van buitenlands talent en de stimulering van instellingen om zich internationaal te profileren kan bijdragen aan verhoging van de kwaliteit van het Nederlandse hoger onderwijs.

Instrumenten

• Toelatingsbeleid: Experimenten «Ruim baan voor talent» (deels met selectie en collegegeldverhoging) bij opleidingen met een «erkende evidente meerwaarde» . De eerste experimenten gaan per september 2005 van start.

• Internationaal excelleren:

– Subsidie voor het ontwikkelen van een aantal internationaal herkenbaar en als zodanig gewaardeerde centres of excellence. Hiervoor is voor 2006 € 5 miljoen per jaar beschikbaar uit de middelen prestatieafspraken.

– Voortzetting Deltabeurzen: het beurzenprogramma Delta wordt (onder flexibele voorwaarden) voortgezet tot het moment van de invoering van Kennisbeurzen in september 2007, onder de naam Delta-II. Hiervoor is voor 2006 € 3 miljoen beschikbaar uit de middelen prestatieafspraken.

– Subsidie projecten internationale samenwerking en beurzenprogramma's. Ten behoeve van de internationalisering voert de NUFFIC taken uit. Daarnaast beheert de NUFFIC Europese en Nederlandse onderwijsprogramma's (zoals Socrates en het Huygensprogramma). Zie ook artikel 8 Internationaal onderwijsbeleid.

Activiteiten

• Toelatingsbeleid: Start nieuwe ronde experimenten «Ruim baan voor talent» per september 2006.

• Internationaal excelleren:

– Centres of excellence: opstellen van een beoordelingskader ten behoeve van de selectiecriteria; instellen van een selectiecommissie; toekenning van subsidie.

– Operationalisering van de voortzetting van de Deltabeurzen (Delta-II). Om de wereldwijde vraag en aanbod van Nederlands hoger onderwijs beter bij elkaar te brengen wordt er een communicatiestrategie «Beeldmerk Nederland» ontwikkeld en worden de Nederlandse steunpunten in geselecteerde landen, de NESO's, uitgebreid.

Doelgroepen

• Instellingen die meedoen met het experiment in het kader van «Ruim baan voor talent».

• Bestaande Nederlandse topopleidingen die reeds als zodanig internationaal geprofileerd en gewaardeerd zijn.

• Buitenlandse studenten.

Prestatie-indicatoren

• Toelatingsbeleid: In december 2005 en 2006 verschijnen tussenrapportages, waarin ook aandacht besteed zal worden aan het benoemen van indicatoren waaruit de «erkende evidente meerwaarde» blijkt. In 2007 is de eindevaluatie. Deze rapportages worden naar de Tweede Kamer gestuurd.

• Internationaal excelleren:

– Centres of excellence: Het aantal te vormen centres of excellence.

– Delta-II: Verhoudingsgewijs evenveel als basiswaarden DELTA-I, spreiding over 11 landen.

– Internationalisering algemeen: Internationale studentenmobiliteit in de Bison-monitor.

Basiswaarden

Internationaal excelleren: Delta-II: aantal instromende buitenlandse studenten is 1 053, aantal uitgaande studenten is 181. Spreiding over 4 landen.

Streefwaarden

• Toelatingsbeleid: Streven is om de experimenten succesvol af te ronden in 2007 met erkenning van de meerwaarde door de NVAO.

• Internationaal excelleren:

– Middels de centres of excellence moet in 2010 een vergroting van de instroom worden gerealiseerd van 650 (excellente) buitenlandse studenten (op jaarbasis). In totaal 14 270 studenten moeten in dat jaar in Nederland staan ingeschreven.

– Delta-II: Verhoudingsgewijs minimaal evenveel buitenlandse studenten binnenhalen als gedurende Delta-I (1 053 in 2003–2004); evenveel uitgaande studenten (181 in 2003–2004). Deelnemers uit meer landen (Delta-II richt zich op studenten uit 11 landen, bij Delta-I waren dit er slechts 4).

– Internationalisering algemeen: 6% buitenlandse studenten in 2009.

Verwijzingen beleidsstukken

• Toelatingsbeleid in het hoger onderwijs: 29 388, nrs. 1–11 en 29 819, nrs. 1–12.

• Internationaal excelleren:

– Beleidsbrief «Koers op kwaliteit internationaliseringsbrief hoger onderwijs», 29 800 VIII, nr. 72.

– Internationalisering van het onderwijs (Grenzen verleggen); brief staatssecretaris met het verslag van de vierde Bologna-conferentie op 19 en 20 mei in Bergen (Noorwegen), 22 452, nr.21

Overzicht beleidsonderzoeken

6.3.3 Versterken innovatief vermogen en de kennisinfrastructuur van Nederland door optimale benutting hoger onderwijs

Motivering

Om duurzame economische groei en een hoog welvaartsniveau ook op de lange termijn mogelijk te maken moet het innovatief vermogen van Nederland worden versterkt. Nederland heeft geen toekomst als lage lonen land, maar moet concurreren op kennis en een hoge arbeidsproductiviteit. Innovatie kan daarnaast bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke knelpunten: zorg, vergrijzing, veiligheid en duurzaamheid. Om het innovatief vermogen te versterken, zullen bedrijfsleven en maatschappelijke sectoren optimaal moeten kunnen profiteren van de publieke kennisinfrastructuur. Hierbij is een aantal punten van belang:

• Het potentieel van hogescholen in de innovatieketen moet beter worden benut door de verdere ontwikkeling van onderzoek gericht op de beroepspraktijk en innovatie binnen het MKB en maatschappelijke sectoren zoals zorg en welzijn. Netwerkvorming en samenwerking op het gebied van kennis met partijen in de omgeving van de hogeschool is hierbij van cruciaal belang en verdient gerichte stimulering. Dit komt ook ten goede aan onderwijs dat optimaal inspeelt op de behoefte en kansen in het werkveld.

• Waar het gaat om het versterken van innovatie verdient de bèta en techniek sector bijzondere aandacht. Hier is behoefte aan meer focus en massa door gerichte samenwerking van de drie technische universiteiten. Daarnaast moet het tekort aan instroom op de arbeidsmarkt van bèta's en technici worden opgelost door de instroom in het hoger onderwijs van deze studierichtingen weer op niveau te brengen.

• Het aantal starters is in Nederland nog relatief laag. Ondernemerschap en ondernemersvaardigheden zullen daarom o.a. via het hoger onderwijs worden gestimuleerd.

Instrumenten

• Voortzetting van de Raak-regeling (regionale actie en aandacht voor kennisinnovatie). Doel van deze regeling is om de kennisbrugfunctie van hogescholen en innovatie in het MKB te versterken. De regeling biedt hiertoe financiële ondersteuning aan samenwerkingsprojecten op het gebied van kennisontwikkeling en uitwisseling tussen hogescholen en MKB-bedrijven. De regeling wordt uitgevoerd door de Stichting Innovatie Alliantie (SIA) waarin deelnemen: MKB-Nederland, de HBO-raad, VNO-NCW, TNO, het Telematica Instituut en Syntens. Voor Raak wordt in 2006 een bedrag van € 5 miljoen beschikbaar gesteld.

• Raak-publiek: Analoog aan de Raak-regeling gericht op het MKB gaat in 2006 een Raak-regeling specifiek gericht op maatschappelijke sectoren van start. Deze regeling zal financiële ondersteuning bieden aan samenwerkingsprojecten op het gebied kennisontwikkeling en uitwisseling tussen hogescholen en maatschappelijke sectoren voor onderwerpen op het gebied van: zorg, welzijn, onderwijs, veiligheid en openbare orde. Voor deze regeling wordt in 2006 een bedrag van € 3,8 miljoen beschikbaar gesteld.

• Zorg: Het bestaande aanbod van zorgopleidingen is en wordt op een doelmatige wijze gecomplementeerd zodanig dat deze aansluit bij de gewenste taakherschikking in de beroepspraktijk van de zorg. Het beleid omvat in elk geval de voortzetting van de bestaande en de implementatie van nieuwe opleidingen, via subsidies en de rijksbijdrage.

• Deltaplan bèta/techniek: Subsidie aan het Platform bèta/techniek. Dit platform voert de activiteiten uit in het kader van het Deltaplan bèta/techniek.

• Extra investeringen in lectoren en kenniskringen: Lectoren en kenniskringen hebben tot doel te komen tot verbetering van de externe oriëntatie, curriculumvernieuwing, professionalisering van docenten en versterking van kenniscirculatie en kennisontwikkeling. Lectoren spelen een belangrijke en succesvolle rol in de ontwikkeling van hogescholen van «onderwijsinstituten» naar «kennisinstituten». Eind 2004 is een nieuw convenant Lectoren en Kenniskringen in het hoger beroepsonderwijs afgesloten. Hierin is vastgelegd dat in 2006 € 38,4 miljoen voor lectoren en kenniskringen beschikbaar wordt gesteld.

• Dynamisering eerste geldstroom wo: Doel is te komen tot dynamisering van de eerste geldstroon wetenschappelijk onderzoek, met als oogmerk dat hierdoor de kwaliteit van het onderzoek en de relatie met prestaties wordt versterkt en dat positieve prikkels worden gegeven voor onderzoekssamenwerking met bedrijven en maatschappelijke organisaties. Het kabinet zal nog deze kabinetsperiode een standpunt innemen over verdere stappen in de richting van vorm dan wel vormen van prestatiebekostiging en de randvoorwaarden die daarvoor vervuld moeten worden. Zie ook artikel 16 Onderzoek en Wetenschapsbeleid paragraaf 16.3.1.

Activiteiten

• Binnen de dossiers lectoren en kenniskringen, Raak en het Deltaplan bèta/ techniek wordt alles zoveel mogelijk uitbesteed.

• Lectoren: Ontwikkelen kwaliteitszorgsysteem toegepast onderzoek hbo met de HBO-Raad.

• Raak-publiek: Opstellen gezamenlijk plan van aanpak Raak-publiek met de HBO-Raad.

• Zorg: Ook per september 2006 komen in het hbo 75 extra opleidingsplaatsen voor de zorgmasteropleidingen nurse practioner en physician assistent (eerste cohort start per september 2005 en het tweede cohort per september 2006). Deze opleidingsplaatsen komen bovenop de jaarlijkse instroom van 250 studenten. Voor 2007 en verder zullen OCW en VWS gezamenlijk bezien hoeveel opleidingsplaatsen structureel noodzakelijk zijn.

• Deltaplan bèta/techniek: Om de doelstellingen te bereiken moet er massa gemaakt worden en moet er focus komen. Er zal gekozen moeten worden voor aanpakken die op de korte termijn resultaat kunnen opleveren. De verschillende activiteiten worden gebundeld onder een aantal «labels». Labels die de aanpak voor het veld inzichtelijk moeten maken. Gezien de doelstelling in 2007 ligt er veel nadruk op het vo universum-label. Voor het wo wordt een Sprint-programma ontwikkeld, met daarin naast onderwijsvernieuwingen van de bachelor- en masterfase, ook aandacht voor de ketenprojecten tussen het vo en het wo.

• Ondernemerschap: Het stimuleren van instellingen om meer ondernemerschap in het curriculum op te nemen. Voor verdere toelichting wordt verwezen naar artikel 4 Beroeps- en volwasseneneducatie paragraaf 4.3.3.

Prestatie-indicatoren

• Lectoren en kenniskringen: Zie het vernieuwd convenant.

• Raak: Aantal betrokken instellingen en MKB-bedrijven.

• Deltaplan bèta/techniek: Aantal eerstejaars bèta/techniek studenten en aantal afgestudeerden.

• Zorg: Behalve aantallen studenten voor de nieuwe zorgberoepen, zijn er geen prestatie-indicatoren voor de zorgopleidingen.

• Ondernemerschap: in «Kennis in kaart» worden vanaf 2005 indicatoren voor ondernemerschap opgenomen (paragraaf 3.6 en 3.7).

Basiswaarden

• Lectoren en kenniskringen: Basiswaarde in augustus 2005 is 126,4 aangestelde lectoren in fte en 243 aangestelde lectoren in personen.

• Raak: Aantal MKB-bedrijven in 2005 is 324 en aantal betrokken instellingen is 27.

Streefwaarden

• Lectoren en kenniskringen: Streefwaarde voor het aantal lectoren in fte (cumulatief) in 2006 is 169.

• Deltaplan bèta/techniek:

– in 2007 15% meer instroom t.o.v. 2000

– in 2010 15% meer uitstroom t.o.v. 2000

Verwijzingen beleidsstukken

• Vernieuwde Convenant Lectoren en Kenniskringen in het hoger beroepsonderwijs, 6 december 2004.

• Brief over verdere aanpak Deltaplan bèta/techniek en het beleidskader 2004 (29 800 VIII, nr. 151).

• Deltaplan bèta/techniek, niet dossierstuk 2003–2004 (OCW 0301150). Het meerjarig beleidskader 2005/2006 van het Platform Bèta/techniek wordt najaar 2005 naar de Tweede Kamer gezonden.

• Prestatie-agenda OCW-HBO-raad, bijlage bij 27 406, nr. 51.

• Actieprogramma ondernemerschap en onderwijs, 29 200 XIII, nr 54.

• Wetenschapsbudget 2004 en brief Minister-President inzake Innovatieplatform, 27 406, nr. 39.

6.3.4 Werken aan een goed opgeleide beroepsbevolking door maximale participatie aan hoger onderwijs

Motivering

Om ook in een complexe samenleving voor de toekomst voldoende hoger opgeleiden te realiseren en in de pas te blijven met andere Europese kenniseconomieën moet de overheid zich blijven inspannen om maximale participatie aan het hoger onderwijs te realiseren.

Instrumenten

• Voor het vergroten van de deelname van vrouwen aan de sectoren techniek en onderwijs wordt de ondersteuning aan de Stichting vrouwen en hoger technisch onderwijs (VHTO) voortgezet (€ 0,1 miljoen).

• Verhogen deelname studenten met een handicap: De Stichting Handicap en Studie ontvangt subsidie om de kansen op succesrijk studeren voor studenten met een functiebeperking te verbeteren door de instellingen in het hoger onderwijs te ondersteunen bij hun dienstverlening.

• Studiekeuze hoger onderwijs: Zorgen dat aanstaande studenten beschikken over deugdelijke (vergelijkings)informatie over opleidingsmogelijkheden in het hoger onderwijs, waaronder feiten en oordelen van deskundigen en studenten over (de kwaliteit van) het onderwijs. Met deze informatie kunnen instellingen zelf benchmarken en kunnen andere (bijvoorbeeld kranten en particuliere studiekeuzewebsites) ranken. Huidige opdracht is verleend aan Choice, een samenwerkingsverband van het Hoger Onderwijs Persbureau en Research voor Beleid. De studiekeuze-informatie wordt niet alleen ontsloten via een papieren keuzegids, maar binnenkort ook via een website. Het is de bedoeling dat de website tot stand komt onder aansturing van de koepel- en studentenorganisaties.

• E-learning: Subsidie aan SURF voor het – in het najaar 2005 – op te stellen actieprogramma. Voorwaarde is in ieder geval dat het actieprogramma vertrekt vanuit de strategische doelen zoals beschreven in de notitie e-learning in het hoger onderwijs. SURF neemt de coördinatie op zich van de totstandkoming en uitvoering van het actieprogramma. Bij het actieprogramma zijn alle (bekostigde) universiteiten, hogescholen, de OUNL, en de consortia Digitale Universiteit, E-merge en Apollo betrokken. Voorwaarde voor toekenning van de subsidie is dat OCW instemt met het actieprogramma.

• Verhogen deelname allochtone studenten:

– Subsidie aan hogescholen en universiteiten om meer allochtone studenten op te leiden en de uitval te verminderen. Hiervoor is voor de jaren 2006 t/m 2008 per jaar € 1,5 miljoen beschikbaar uit de middelen prestatieafspraken;

– Subsidie voor het ambassadeursnetwerk ECHO. Via dat initiatief moet de deelname van allochtone studenten aan het hoger onderwijs en in het bedrijfsleven worden bevorderd.

Activiteiten

• Studiekeuze informatie hoger onderwijs: Maken van bestuurlijke afspraken met de koepels en de studentenorganisaties over het publiek toegankelijk maken van deugdelijke (vergelijkings)informatie via een website. Naarmate de ontwikkeling van deze website vordert, kan de opdracht voor de papieren keuzegids geleidelijk worden beëindigd.

• Verhogen deelname allochtone studenten: Prestatie-afspraken maken met instellingen over deelname en rendement van allochtone studenten, bijvoorbeeld in termen van terugdringen van uitvalpercentages. Deze liggen momenteel hoger dan die van autochtone studenten (5% meer in het hbo, 2% meer in het wo na twee jaar).

Doelgroepen

Gehandicapten en chronisch zieken, vrouwen, studenten in het algemeen, allochtonen.

Prestatie-indicatoren

• Maximale participatie algemeen: Participatiegraad (zie tabel 6.5).

• Meer vrouwen in techniek en onderwijs: Zie www.vhto.nl.

• Meer allochtonen: % deelname (zie tabel 6.6). In 2006 verschijnt over de gegevens inzake rendement en uitval een kwantitatief rapport.

Basiswaarden

Zie voor de basiswaarden tabel 6.5. De prognose is gebaseerd op vasthouden recente groei.

Streefwaarden

Maximale participatie algemeen: Gestreefd wordt naar een deelnameniveau aan het hoger onderwijs in de richting van 50% in 2010, waarmee Nederland aansluit bij de doelstellingen van het Verenigd Koninkrijk en Zweden. Dit wordt gemeten door cohortmetingen op basis van CRIHO (vanaf 2006 met het onderwijsnummer), gerelateerd aan de actuele bevolkingsomvang naar leeftijd volgens het CBS.

Verwijzingen beleidsstukken

• Plan van aanpak Stichting Handicap en Studie, 29 410 nr. 21.

• Voortgang studiekeuze-informatie, 29 853, nr. 21.

• Notitie e-learning, Kamerstuk 2004–2005, 29 410, nr. 27.

• Brief van de staatssecretaris van onderwijs met aanbieding plan van aanpak tot terugdringing van belemmeringen in het HO voor studenten met een functiebeperking, 11 juli 2005 (OCW 0500621).

Bron: CriHO, CBS, berekening OCW: Gegevens tot en met 1 januari 2005 (zie ook Kennis in Kaart fig. 8 en 9)

Bron: Kerncijfers 2000–2004 (tabel 7.9 p. 98 en 99: toevoeging 95/96 en percentages OCW)

Overzicht beleidsonderzoeken

6.3.5 Meer onderzoekers van meer kwaliteit door verbeteren en aantrekkelijker maken van onderzoekersopleidingen

Motivering

Toptalent is een absolute noodzaak voor Nederland om zich te profileren als kenniseconomie en -samenleving in Europa en de wereld. Talentvolle onderzoekers zijn nodig om kennisintensieve functies in de maatschappij succesvol te vervullen.

Er is veel talent in Nederland, maar tot nu toe wordt dit onvoldoende benut. Het streven is om in Nederland te komen tot een nieuw promotiestelsel om talenten (van zowel wo als hbo) optimaal voor het Nederlandse onderwijs, de wetenschap en de arbeidsmarkt te benutten. Het streven is kort gezegd een nieuw promotiestelsel met de volgende kenmerken:

1. het aantal promoties in Nederland substantieel verhogen,

2. de kwaliteit van promotieopleidingen verhogen, andere soorten promoties stimuleren.

Instrumenten

• Kosten voor studiefinanciering van de met één jaar verlengde onderzoeksmasters.

• Promotievouchers hbo-docenten: Het streven is door hbo-docenten te stimuleren te gaan promoveren het aantal promoties van hbo-docenten sterk te verhogen en daarmee een algemene kwaliteitsverhoging van het hbo te bewerkstellingen. Met de extra middelen krijgen hogescholen meer mogelijkheden om docenten, tewijl ze aan hun promotie werken, te vervangen door andere docenten (verletkosten). Deze middelen worden in de vorm van vouchers aan hogescholen uitgekeerd. Ook universiteiten krijgen extra middelen om de begeleiding van deze promovendi goed mogelijk te maken.

• Subsidie voor de ontwikkeling van de opleiding tot onderzoeker en de onderzoeksomgeving in 2005 en 2006. Over de wijze waarop deze subsidies worden ingezet vindt nog nader overleg met de instellingen plaats.

• Jonge universiteiten: Met amendement 143 bij de begrotingsbehandeling 2005 (29 800 VIII, nr. 159) is € 3 miljoen beschikbaar gekomen voor de drie jonge universiteiten van Tilburg, Rotterdam en Maastricht. Doel is het wegwerken van de achterstand in de onderzoeksbekostiging van deze drie jonge universiteiten in afwachting van de verandering van de onderzoeksbekostiging en de introductie van de smart mix.

Activiteiten

• Promotievouchers hbo-docenten: Met de HBO-raad en de VSNU wordt overlegd over de precieze wijze waarop en de voorwaarden waaronder de middelen verdeeld gaan worden.

• Voorbereiden van een nieuwe wet op het hoger onderwijs en onderzoek, onderdeel onderzoek, waarin de kwaliteitszorg van doctoraatsopleidingen en loopbanen jong talent nader wordt geregeld.

Doelgroep

Promovendi, hbo-studenten en -docenten jonge universiteiten.

Verwijzingen beleidsstukken

• Brief van de minister van OCW met aankondiging van een notitie over nieuwe promotieopleidingen (bijlage bij 29 800, nr. 224).

• Prestatie-agenda OCW-HBO-raad, bijlage bij 27 406, nr. 51.

• Wetgevingsnotitie «Naar een nieuwe wet op het hoger onderwijs en onderzoek», 29 853, nr. 10.

Prestatie-indicatoren

ARTIKEL 8. INTERNATIONAAL ONDERWIJSBELEID

8.1 Algemene beleidsdoelstelling: bevorderen van internationale oriëntatie en samenwerking van onderwijsdeelnemers en onderwijsinstellingen

Omschrijving

In de toekomst zullen economie, arbeidsmarkt en bestuur nog meer dan nu een internationaal karakter krijgen. Het is daarom cruciaal dat de generaties die de samenleving moeten dragen in de toekomst, in het onderwijs van nu een internationale oriëntatie meekrijgen en de noodzakelijke vaardigheden opdoen. Uiteindelijk is dat een taak voor onderwijsinstellingen en hun docenten, maar ook de overheid heeft hier een verantwoordelijkheid.

Bijdrage

OCW stimuleert daarom onderwijsinstellingen, lerenden en docenten tot internationale oriëntatie en samenwerking, werkt aan (inter)nationale randvoorwaarden daarvoor en ondersteunt organisaties en instellingen die in binnen- en buitenland – ook vanuit Nederlands belang – internationaal opereren.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor het scheppen van goede randvoorwaarden voor een verdere internationalisering van het onderwijs, zowel nationaal als bij het maken van internationale afspraken (in de EU, met andere multilaterale organisaties en met andere landen).

Succesfactoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

Bereidheid van instellingen, lerenden en docenten zelf.

Interdepartementale samenwerking.

De buitenlandpolitieke situatie.

Effectgegevens

Jaarlijks ontvangt de Tweede Kamer de zogenaamde BISON Monitor van internationale mobiliteit in het onderwijs met daarin diverse kengetallen over mobiliteit en internationalisering. Daarnaast beziet OCW momenteel in hoeverre het mogelijk is om meer zicht te krijgen op de daadwerkelijke effecten van internationalisering en de mogelijkheden van (longitudinaal) onderzoek daarnaar.

Verwijzing beleidsstukken

• BISON Monitor van internationale mobiliteit in het onderwijs, http://www.nuffic.nl/ (ocw 0400920).

• Voorbereiding begroting 2006, «comply or explain» (29 949, nr. 29).

8.2 Budgettaire gevolgen van beleid

8.3 Operationele doelstellingen

8.3.1 Stimuleren van internationalisering in het onderwijs

Motivering

Het vergroten van internationale mobiliteit van onderwijsdeelnemers en grensoverschrijdende samenwerking tussen onderwijsinstellingen dragen in belangrijke mate bij aan de gewenste internationale oriëntatie. Zeker op het terrein van het funderend onderwijs is een actieve stimulerende rol van de overheid noodzakelijk.

Instrumenten

• Subsidiëren van uitwisselingsprogramma's voor lerenden en docenten

• Het geven van voorlichting over internationale uitwisseling

• Opzetten en subsidiëren van samenwerkingsverbanden

Activiteiten

• Nationale programma's voor internationalisering in het primair onderwijs en het voortgezet onderwijs, gericht op leerlingenuitwisseling, docentenmobiliteit, tweetalig onderwijs en internationalisering door middel van onder meer ict, en uitgevoerd door het Europees Platform.

• Koninkrijk der Nederlanden, algemeen programma voor nauwe samenwerking tussen scholen (Kans). Op 1 januari 2006 treedt het vervolg op het Kans-programma in werking dat zal doorlopen tot en met 2010. De onderwijsministers van Aruba, de Antillen en Nederland hebben hiertoe op 8 mei 2005 een intentieverklaring getekend.

• Suriname ontvangt van 2005–2008 jaarlijks een subsidie ten behoeve van onderwijsprojecten die een relatie hebben met NTU-activiteiten in voorbereidende en ondersteunende zin.

• Duitsland Instituut Amsterdam (DIA). Op 1 januari 2006 treedt het Duitsland programma hoger onderwijs deel 3 (DPHO-3) in werking dat doorloopt tot en met het jaar 2010.

• Frans-Nederlandse Universiteit (FNU). In 2006 worden de werkzaamheden en resultaten van de FNU geëvalueerd.

• Samenwerking met Rusland en de (pre-)accessielanden in Zuid-Oost Europa

• Fulbright-beurzenprogramma. Binationaal beurzenprogramma tussen Nederland en de Verenigde Staten van Amerika voor afgestudeerden in het hoger onderwijs, promovendi en wetenschappers. Het programma wordt uitgevoerd door het Fulbright Center in Amsterdam.

Doelgroepen

• (Nederlandse) onderwijsinstellingen.

• Lerenden.

• Docenten.

8.3.2 Ondersteunen van internationaal opererende organisaties in binnen- en buitenland

Motivering

Om de Nederlandse belangen die gepaard gaan met het internationaliseringproces in het buitenland te behartigen, is een strategische participatie noodzakelijk: in de EU, in multilaterale organisaties als de OESO en UNESCO en in samenwerkingsverbanden als de Nederlandse Taalunie.

Instrumenten

• Subsidies aan internationaal opererende organisaties in Nederland.

• Bijdragen aan organisaties in het buitenland.

• Internationaal beleidsonderzoek, kennisuitwisseling en benchmarking.

Activiteiten

• Nederlandse Taalunie (NTU). Samen met de Vlaamse Gemeenschap en Suriname neemt Nederland deel aan de Taalunie. De NTU heeft de ondersteuning van gebruikers van de Nederlandse taal in de wereld tot doel.

• Europa College Brugge. In Europees verband neemt Nederland hieraan deel. Het betreft het Nederlands aandeel in de jaarlijkse bijdrage aan het Europa College.

• Europees Platform (EP). Het EP verzorgt een aantal programma's (zie 8.3.1). Het betreft de kosten die het EP (als organisatie) maakt voor de uitvoering van deze programma's.

• Permanente Vertegenwoordiging UNESCO

• OESO-Centre for Educational Research and Innovation. Nederland neemt hieraan deel en betaalt in verband hiermee een jaarlijkse contributie.

• Onderzoek met als centrale thema's «leren van elkaar» (internationaal gezien); de Lissabondoelstellingen; internationalisering/mobiliteit; het beter benutten van internationale kennis.

Doelgroepen

• (Nederlandse) onderwijsinstellingen.

• Lerenden.

• Docenten.

• Beleidsmakers/Overheid.

OVERZICHTSCONSTRUCTIE INTERNATIONAAL BELEID

Deze overzichtsconstructie biedt een overzicht van de internationale uitgaven van OCW. Dit betreft echter geen totaaloverzicht van de internationale activiteiten die op het terrein van onderwijs, cultuur en wetenschappen in Nederland plaatsvinden. De daadwerkelijke omvang van de middelen die worden besteed aan de bevordering van mobiliteit en samenwerkingsverbanden is veelal groter dan hieronder is aangegeven. Zo financieren zowel de EU als de instellingen zelf vormen van internationale samenwerking.

1. Overzicht van de uitgaven internationaal beleid op de OCW-begroting per artikel

2. Homogene groep internationale samenwerking per artikel

Een deel van de in de tabel 1 opgenomen middelen maken deel uit van de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS), die wordt gecoördineerd door het ministerie van Buitenlandse Zaken.