INHOUDSOPGAVE

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor het jaar 2008 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten samen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2008. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2008.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2008 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat agentschappen)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de agentschappen Centrale Financiën Instellingen (CFI) en het Nationaal Archief voor het jaar 2008 vastgesteld. De in de begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de agentschappen.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. DE LEESWIJZER

De begroting 2008 bevat de volgende onderdelen:

a. de beleidsagenda;

b. de beleidsartikelen;

c. de overzichtsconstructies;

d. de niet-beleidsartikelen;

e. de bedrijfsvoeringsparagraaf;

f. de diensten die een baten-lasten stelsel voeren;

g. het verdiepingshoofdstuk;

h. de bijlagen.

a. De beleidsagenda

De beleidsagenda verbindt de belangrijkste beleidsdoelen van het ministerie van OCW. Nieuw is dat deze is onderverdeeld naar de drie beleidsterreinen onderwijs, cultuur en wetenschap. Bovendien staat aan het einde van de beleidsagenda een overzicht van de belangrijkste beleidsprioriteiten voor de komende periode, alsmede de instrumenten die daarvoor worden ingezet en de prestatiegegevens waarmee de voortgang op deze prioriteiten wordt gemeten. De belangrijkste aspecten van de kwaliteit en de prestaties van het onderwijsstelsel, waaronder de Lissabon-doelstellingen, zijn door middel van grafieken in beeld gebracht. Deze overzichtstabel en grafieken vormen de schakel tussen de beleidsagenda en de verschillende beleidsartikelen.

b. De beleidsartikelen

Elk beleidsartikel is in principe opgebouwd volgens de standaardindeling:

• algemene beleidsdoelstelling;

• tabel budgettaire gevolgen van beleid;

• operationele beleidsdoelstellingen;

• overzicht beleidsonderzoeken.

Met ingang van de begroting 2008 is het artikel 10 (informatie- en communicatietechnologie afgekort Ict) opgeheven. De gelden voor de leerlinggebonden financiering voor Ict zijn thans opgenomen in de bekostiging van de onderwijssectoren primair onderwijs, voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs en volwasseneneducatie. De centrale gelden voor Ict voor ondersteunings- en stimuleringsactiviteiten en innovatie zijn opgenomen in een apart artikelonderdeel van artikel 3 (voortgezet onderwijs). Daarmee blijft de informatieverstrekking aan de Staten-Generaal gewaarborgd.

In het Coalitieakkoord is afgesproken dat de dossiers kinderopvang en emancipatie worden overgeheveld van SZW naar OCW. In de begroting 2008 heeft OCW de onderdelen artikel 24 (kinderopvang) en artikel 25 (emancipatie) opgenomen na artikel 16.

Er is in deze begroting veel aandacht besteed aan de formulering van een samenhangend geheel van doelstellingen en bijbehorende prestatiegegevens, die een stabiele uitgangspositie vormt voor de beleidsverantwoording tijdens deze kabinetsperiode. De begroting 2008 bouwt voort op de verbeteringen die in de begroting 2007 ten aanzien van de prestatiegegevens zijn gerealiseerd. Vergeleken met de begroting 2007 is de samenhang tussen de doelstellingen in de verschillende begrotingsartikelen verbeterd. In de doelstellingen staat de leerling, de docent, de wetenschapper of de cultuurparticipant centraal. In alle onderwijsartikelen zijn de belangrijkste functies van het onderwijs (kwalificatie, differentiatie, integratie), en de belangrijkste randvoorwaarden (toerusting, kwaliteit instellingen en docenten, toegankelijkheid) in de doelstellingen verwerkt. De doelstellingen in de cultuurartikelen maken een duidelijker onderscheid tussen de deelname aan cultuur en het aanbod daarvan.

De doelstellingen zijn zoveel mogelijk onderbouwd met relevante en zinvolle prestatiegegevens (indicatoren of evaluatieonderzoek) waaraan streefwaarde of streefrichting is verbonden. Waar een onderbouwing van doelstellingen met prestatiegegevens zinvol wordt geacht, maar nog niet over gegevens wordt beschikt, is een ontwikkelperspectief geformuleerd.

In de gehele begroting is invulling gegeven aan motie Douma (Tweede Kamer, vergaderjaar 2004–2005, 29 949, nr. 11): beleidsdoelen zijn geformuleerd in termen van te realiseren maatschappelijke effecten en daarvan afgeleide prestatiegegevens. Waar hiervan is afgeweken, wordt in het artikel een motivering gegeven volgens het principe «pas toe of leg uit» (comply or explain). Voor de volgende beleidsartikelen kunnen (nog) geen zinvolle en relevante prestatiegegevens met streefwaarden worden weergegeven:

• Art. 5 Technocentra. Het platform Bèta-Techniek evalueert nu de werkzaamheden van de technocentra. De eerste resultaten, die inzicht kunnen geven in de gerealiseerde activiteiten van de technocentra en de effecten op de kennisinfrastructuur in de regio, komen in de tweede helft van 2007 beschikbaar.

• Art. 8 Internationaal onderwijsbeleid. Het gaat hier om de ondersteuning van de Nederlandse belangenbehartiging bij internationaal opererende organisaties. De relatie tussen de Nederlandse inzet en het bereiken van internationale doelen is moeilijk objectief meetbaar. Wel brengt OCW jaarlijks verslag uit aan de Tweede Kamer over de internationale mobiliteit van lerenden middels het Rapport Internationale Mobiliteit in het Onderwijs in Nederland (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 22 452, nr. 30). Daarnaast zal in overleg met Nuffic, Cinop en het Europees platform in 2008 een maatstaf voor internationalisering worden ontwikkeld, die onder andere de participatie aan internationaliseringsprogramma’s en internationale mobiliteit van scholen en studenten in beeld brengt.

• Art. 11, 12 en 13 Studiefinanciering, WTOS, Lesgelden. De doelstellingen op deze beleidsterreinen worden onderbouwd met kengetallen van onder andere de onderwijsdeelname en het verwachte rendement, en van het aantal ontvangers of gebruikers. Hierbij zijn geen streefwaarden vastgesteld. Het streven van de overheid is gericht op het waarborgen van de financiële toegankelijkheid van het onderwijs en niet dat zoveel mogelijk studerenden gebruik maken van deze instrumenten. De onderwijsdeelname en het rendement zijn het resultaat van een breed scala van factoren, waarbij de beschikbaarheid van studiefinanciering of WTOS een relatief beperkte rol speelt.

De begroting 2008 verenigt ambitie met realiteitszin. De invloed van het beleid op de gewenste maatschappelijke situatie is niet altijd rechtstreeks of volledig vast te stellen, het betreft immers complexe beleidsproblemen en ingewikkelde causale relaties. Een van de belangrijkste functies van de opgenomen indicatoren is dat zij een positieve of negatieve trend, soms in internationaal perspectief, kunnen signaleren. In deze begroting zijn de prestaties van het beleid zo goed mogelijk in beeld gebracht, maar enige terughoudendheid bij de beoordeling van de indicatoren is altijd geboden: het zijn indicaties van de uitkomsten van het beleid.

Daarnaast speelt de inzet van de enveloppemiddelen een rol. Een belangrijk gegeven hierbij is dat de oploop van de enveloppe voor 2009 en verder conform de afspraak uit het Coalitieakkoord per departement gereserveerd is op de aanvullende post van het Rijk. De bedragen voor 2009 en verder worden jaarlijks bij Voorjaarsnota per tranche beschikbaar gesteld.

Niettemin zijn in deze begroting de maatschappelijke doelstellingen en prioriteiten op creatieve wijze en met ambitie geformuleerd en zo adequaat mogelijk onderbouwd met meetbare prestatie- en effectgegevens.

Naar aanleiding van de motie Bakker c.s. (Tweede Kamer, vergaderjaar 2005–2006, 30 391, nr. 3) is per beleidsartikel een tabel opgenomen waarbij per operationele doelstelling vanaf 2007 wordt aangegeven hoeveel middelen juridisch verplicht zijn, hoeveel middelen bestuurlijk gebonden en hoeveel middelen niet juridisch verplicht of bestuurlijk gebonden zijn.

c. Niet-beleidsartikelen

Er zijn vier zogenaamde niet-beleidsartikelen:

• nominaal en onvoorzien

• ministerie algemeen

• inspecties

• adviesraden

d. Bedrijfsvoeringsparagraaf

In deze paragraaf wordt ingegaan op de interne bedrijfsvoering. Hierin wordt een toelichting gegeven op de belangrijke ontwikkelingen op dit gebied. Daarnaast worden knelpunten toegelicht die mogelijk een risico vormen voor de realisatie van de beleidsdoelstellingen en wordt aangegeven welke acties hierbij worden genomen.

e. Diensten die een baten-lasten stelsel voeren

Dit onderdeel bevat de cijfermatige overzichten van de agentschappen Centrale Financiën Instellingen en het Nationaal Archief.

f. Verdiepingshoofdstuk

In dit onderdeel worden per beleidsartikel de mutaties getoond tussen de stand ontwerpbegroting 2007 en de ontwerpbegroting 2008. De ondergrens voor het toelichten van mutaties is € 2,2 miljoen. Een aantal mutaties is centraal toegelicht (loonbijstelling, prijsbijstelling, intensiveringen, ombuigingen).

g. Bijlagen

De volgende bijlagen zijn bij de begroting opgenomen:

• Overzicht moties en toezeggingen

• Overzicht RWT’s en ZBO’s

• Afkortingen

• Trefwoorden

• Begrippen

2. BELEIDSAGENDA 2008

Inleiding

Goed onderwijs, excellente wetenschap en een rijk cultureel leven zijn van vitaal belang voor onze maatschappij. Dat geldt voor terreinen als onze economie, de sociale samenhang, culturele uitwisseling, emancipatie en het persoonlijke welbevinden van individuen. Er is dus alle reden om te investeren in onderwijs (inclusief kinderopvang), cultuur en wetenschap. Het huidige kabinet trekt hier dan ook ruim 2 miljard euro extra voor uit.

1. Onderwijs (inclusief kinderopvang)

Wij geloven in de kracht van goed onderwijs. Voor de economie van morgen, voor de samenleving van morgen maar vooral voor (jonge) mensen zelf, voor hun persoonlijke vorming en ontwikkeling, voor hun bestaanszekerheid, hun weerbaarheid en wendbaarheid op de (steeds internationaler wordende) arbeidsmarkt. Kennis, kwaliteit en ambitie zijn de kernwoorden hierbij. Goed onderwijs wordt in een prettige leeromgeving gegeven, waar leraren en leerlingen (en hun ouders) elkaar kennen en zich gekend weten. Goed onderwijs brengt waarden onder woorden en durft normen te stellen. Goed onderwijs bereidt leerlingen en studenten voor op hun rol in en bijdrage aan de samenleving. Goed onderwijs draagt, kortom, bij aan een betere samenleving.

Veel mensen zijn ongerust over de staat van het onderwijs. Ook in de eerste honderd dagen van het kabinet werden we regelmatig geconfronteerd met zorgen. Kinderen zouden van school komen zonder voldoende kennis en kunde. Kranten berichten dat een kwart van de leerlingen de basisschool verlaat zonder behoorlijk te kunnen lezen. Wie leert er nog jaartallen, hoofdsteden en tafels? Tegenwoordig lijken kinderen vooral te leren dat je alles wat er te weten valt kunt «googelen». Ouders beklagen zich dat lessen te vaak uitvallen en dat er ongekwalificeerd personeel voor de klas staat. Scholen zouden hun leerlingen te weinig gevoel voor gezagsverhoudingen bijbrengen. Te weinig studenten kiezen voor het leraarschap, omdat het een gering aanzien geniet en slecht betaald wordt. Een kwart van de pabostudenten scoort onvoldoende voor taal en rekenen. Deze gevoelens leven breed in de samenleving. Volgens velen zou de zorgelijke toestand van het onderwijs te wijten zijn aan vernieuwingen als het nieuwe leren, het studiehuis en competentiegericht leren.

Wij trekken ons deze kritiek aan, al gaan wij niet klakkeloos mee in alle grieven. Het onderwijs in Nederland behoort nog altijd tot de wereldtop, vooral waar het de prestaties van de zwakste leerlingen betreft (Minne et al., Excellence for Productivity?, CPB 2007). Van alle basisscholen verdient 93 procent tenminste het predicaat voldoende (Onderwijsverslag 2005/2006). Bemoedigend, maar het is niet genoeg. Wij rusten niet voordat die zeven procent zwakke scholen naar behoren functioneert. En ook voor de overgrote groep die voldoende scoort moet de norm omhoog. Ons onderwijs moet dus beter! Ook bestaat er veel discussie over het nieuwe leren. Dat is op zich een goed teken, want onderwijzen en leren gaat niet op routine. Wij achten het van groot belang dat de docent zelf in de positie is de keuzes voor de meest effectieve pedagogisch didactische aanpak te maken, in goede samenspraak met belanghebbenden, en ondersteund door hoogwaardig wetenschappelijk onderzoek. Wij streven daarbij uitdrukkelijk naar een herwaardering van kennisoverdracht binnen het onderwijs. Nederlandse taal en rekenvaardigheid hebben daarbij de hoogste prioriteit.

De kwaliteit van het onderwijs moet boven iedere twijfel verheven zijn. Er is ons dan ook alles aan gelegen om het publiek vertrouwen in het onderwijs te herstellen. En dat kan ook, als de overheid duidelijk aangeeft wat zij van scholen verwacht en als zij optreedt waar dat nodig is. Maar bovenal hebben we scholen nodig die trots en zelfbewust deze verwachtingen waarmaken, naar eigen inzicht werk maken van hun maatschappelijke opdracht en hierover duidelijk verantwoording afleggen aan ouders, leerlingen en overheid. Zónder nieuwe bureaucratie. Wij willen dat onderwijsgeld ten goede komt aan het onderwijs. Een toenemende verantwoordingslast past daar niet bij.

In scholen komen veel maatschappelijke ontwikkelingen samen. We maken daarom de praktische en principiële keuze om de school te benutten en toe te rusten voor meer dan leren alleen. Dit vraagt om samenspel tussen rijks-, gemeentelijke en andere overheden. Zo verwelkomen we jeugdzorg, schuldhulpverlening, justitie en andere instellingen binnen de schoolmuren. Zo kan de leraar zich concentreren op lesgeven. Daarnaast verwachten we veel van de uitbreiding van het aantal brede scholen. De maatschappelijke stage is een veelbelovend middel om leerlingen kennis te laten maken met facetten van de samenleving die vaak nog onbekend zijn voor hen. En naast het gezin blijft de school de aangewezen plaats om jongeren tot kritische (wereld-)burgers te vormen en respect voor gezag bij te brengen. Scholen hebben ook een voorbeeldfunctie. Daarom is het niet acceptabel dat er binnen het onderwijs sprake is van excessieve beloningen van bestuurders.

Bij al deze ambities past de overheid enige bescheidenheid. Goed onderwijs komt namelijk tot stand in de klas, tussen leerling en docent. En elke school is zo goed als zijn docenten. Goed onderwijsbeleid versterkt daarom de positie van de docenten. Zij zijn het die dag in dag uit het verschil maken, zij stimuleren en motiveren leerlingen het beste uit zichzelf te halen. Leraren zijn voor veel leerlingen ook een belangrijk rolmodel. Zij geven iedere dag vorm aan de pedagogische opdracht van de school.

Daarom willen we het vak weer glans geven. De leraren máken de school. Goede, bevlogen leraren verdienen meer waardering en respect. Leraren moeten trots zijn op hun vak, trots kunnen zijn op een stevige en gedegen lerarenopleiding. Ze moeten ten volle professional willen zijn, de ambitie hebben de beste te zijn in hun vak. Ze moeten zich daartoe blijvend scholen en het gevoel krijgen zelf «aan ’t stuur» te zitten. Dit vraagt iets van «Den Haag», van het schoolmanagement, maar zeker ook van leraren zelf. Alleen samen lukt het om de positie van de leraar te verstevigen. En dat is hard nodig, niet in de laatste plaats om het lerarentekort af te wenden dat als een zwaard van Damocles boven ons onderwijs hangt.

In het vervolg van deze paragraaf staan we eerst stil bij goed bestuur: hoe willen we sturen op goed onderwijs? Daarna gaan we in op de belangrijkste maatregelen die we per onderwijssector nemen om de geschetste ambities te bereiken.

• Goed bestuur: sturen op goed onderwijs

Wat goed gaat, moeten we behouden en wat beter kan, willen we verbeteren. Goed onderwijs van basisschool tot en met universiteit, is onderwijs dat maximaal aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen/studenten én bij wat de maatschappij nodig heeft. In het beleidsprogramma «Samen werken, samen leven» en in deze begroting hebben we veel maatregelen opgenomen die de kwaliteit van het onderwijs moeten verbeteren. Docenten van universiteit tot basisschool, begeleiders in stagebedrijven, gemeenteambtenaren, studenten en ouders: zíj «maken» het onderwijs. «Goed bestuur» verschaft hen de positie om maximaal bij te dragen aan de kwaliteit van het onderwijs:

• De professionals in het onderwijs krijgen meer ruimte en verantwoordelijkheden.

• De overheid formuleert heldere normen voor de onderwijsresultaten en enkele andere aspecten die de onderwijskwaliteit bepalen.

• Instellingen stellen de kwaliteit van hun onderwijs ter discussie in een dialoog met belanghebbenden (horizontale verantwoording).

• Instellingen verstrekken heldere informatie over de onderwijsresultaten aan belanghebbenden.

• Instellingen zorgen voor transparant bestuur.

• De overheid zorgt voor effectief toezicht op de onderwijskwaliteit, dat is gebaseerd op verdiend vertrouwen.

• Gemeenten kunnen hun verantwoordelijkheid nemen door met scholen te overleggen en afspraken te maken over onder andere het bredere jeugdbeleid via de Locale Educatieve Agenda.

Meer autonomie vraagt om heldere normen

De afgelopen jaren hebben de onderwijsinstellingen meer ruimte gekregen om het onderwijs in te richten naar eigen professionele inzichten. Het onderwijs gaat over het «hoe», de overheid gaat over het «wat», is het uitgangspunt. Dat roept bij docenten, schoolleiders en bestuurders, maar ook in de samenleving de vraag op wat dan de eisen zijn waaraan onderwijsinstellingen moeten voldoen. In het Coalitieakkoord en het Beleidsprogramma is daarom afgesproken dat de overheid duidelijker moet omschrijven wat deelnemers/leerlingen moeten kennen en kunnen aan het eind van de verschillende schoolsoorten.

Afgezien van regelgeving over contacturen en over de bekwaamheid van docenten is het «hoe» nadrukkelijk voorbehouden aan de school. Wel willen we de kwaliteit van het «hoe» bevorderen, bijvoorbeeld door meer wetenschappelijke fundering van de onderwijspraktijk te stimuleren, de leraar zijn vak terug te geven en de horizontale verantwoording en dialoog tussen de school en belanghebbenden te versterken.

Horizontale verantwoording

Goed onderwijs is alleen mogelijk als iedereen in en rond de school bijdraagt aan de onderwijskwaliteit van de «eigen» school of instelling. In de eerste plaats geldt dit voor de docenten, maar het geldt ook voor het «toeleverende onderwijs» en het vervolgonderwijs, voor bedrijven (stages), voor bestuurders, leerlingen/studenten en – in primair en voortgezet onderwijs en mbo – voor de ouders. Onderwijsinstellingen worden verplicht zich «horizontaal» te verantwoorden. Dit houdt in dat instellingen in gesprek gaan met genoemde belanghebbenden over het verbeteren van de onderwijskwaliteit en de te maken onderwijskundige keuzes. Daarbij kunnen ook afspraken worden gemaakt over de bijdrage daaraan door deze belanghebbenden. Onderwijsinstellingen hebben daarbij ruimte voor maatwerk. Wij zullen met maatregelen komen om horizontale verantwoording steviger te verankeren en nemen het onder meer op in het wetsvoorstel «Goed onderwijs, goed bestuur in het PO en VO».

Horizontale verantwoording is complementair aan het verticale toezicht. Als scholen niet aan de inspectienormen voldoen, bekijkt de inspectie de kwaliteit van het bestuurlijk opereren van de instelling, inclusief de kwaliteit van de horizontale verantwoording. Scholen die voldoen aan de inspectienormen, krijgen minder bezoek van de inspectie.

Horizontale verantwoording mag niet leiden tot meer bureaucratische lasten. Een goed instrument om dat tegen te gaan is het jaardocument. Scholen en instellingen hoeven vanaf 2008 nog slechts beperkte informatie aan te leveren, die bruikbaar is voor zowel de horizontale verantwoording als het verticale toezicht. Een andere mogelijkheid om de horizontale verantwoording te verbeteren, is de versterking van de medezeggenschapspositie van ouders, leerlingen en studenten. Ook benchmarks en tevredenheidsonderzoeken dragen bij aan de horizontale verantwoording.

Transparante onderwijsresultaten

Als scholen en instellingen hun eigen resultaten kunnen afzetten tegen die van vergelijkbare scholen en instellingen, dan kan daarvan een sterke prikkel uitgaan om het onderwijs te verbeteren. We blijven daarom bevorderen dat de instellingen hun onderwijsresultaten openbaar maken en dat deze vergeleken kunnen worden met die van andere instellingen. Zo worden in alle sectoren benchmarksites ontwikkeld en publiceert de Inspectie van het Onderwijs haar kwaliteitskaarten. En ook Cfi publiceert op haar site «Onderwijs in cijfers» veel benchmarkgegevens over prestaties, leerlingenaantallen en de organisatie van onderwijsinstellingen. Voor het primair en voortgezet onderwijs is bovendien een ouderportal in ontwikkeling. Wij willen de toegankelijkheid van deze sites verbeteren en het gebruik ervan door ouders, docenten en bestuurders stimuleren.

Transparant bestuur

Bestuurders van scholen en instellingen zijn als bevoegd gezag verantwoordelijk voor goed onderwijs op hun instelling. Zij zijn ervoor verantwoordelijk dat docenten goed kunnen presteren, dat de school zorgt voor onderwijskwaliteit en dat de organisatie op orde is. Wij willen de bestuurders daar meer dan tot nu toe op aanspreken. Wij willen ook dat bestuurders meer ruimte geven aan de professional. We ondersteunen daarom de monitoring en normering van de interne bureaucratie die in gang is gezet in de onderwijssectoren. Daarnaast bevorderen we «goed werkgeverschap»: besturen en schoolleiders moeten docenten in staat stellen om hun vakbekwaamheid te verbeteren en op een professionele manier te reflecteren op hun werkwijze en prestaties.

Goed bestuur vereist een transparante bestuurscultuur. Dat betekent dat de onderwijsinstelling:

• Een intern systeem van onafhankelijk toezicht kent.

• Een medezeggenschapsraad en een klachtenprocedure heeft.

• Werkt met een jaarplan en een jaarverslag.

• Belanghebbenden op en rond de instelling voorziet van informatie over de onderwijsresultaten en het (kwaliteits)beleid van de onderwijsinstelling.

• Regelmatig overlegt met deze belanghebbenden over de onderwijsresultaten en de aspecten van het onderwijs op de instelling die voor hen relevant zijn.

We verwachten in het bijzonder van de interne toezichthouders dat zij het management aansporen de kwaliteit te waarborgen en daarbij effectieve en uitvoerbare keuzes maken. Op dit moment ontwikkelen de onderwijssectoren zelf branchecodes. Wij zullen hen vragen om daarin normen op te nemen voor de inkomens van bezoldigde bestuurders. Mocht blijken dat bestuurders zich niet aan die normen houden, dan gaan we met de Kamer in gesprek over eventuele maatregelen.

Toezicht en verdiend vertrouwen

Instellingen die goed onderwijs verzorgen, en veel instellingen doen dat, hebben recht op vertrouwen van de politiek en de samenleving. Scholen die volgens de inspectie geen risico’s lopen, krijgen dan ook minder bezoek van de inspectie.

De inspectie zal in de toekomst veel capaciteit inzetten op de zwakke tot zeer zwakke scholen. Het andere deel van haar capaciteit zal de inspectie inzetten voor het toezicht op instellingen die gemiddeld of (zeer) goed presteren.

Instellingen die niet aan de eisen voldoen, zullen dus intensiever door de inspectie worden gevolgd dan voorheen. De inspectie ziet daarbij toe op de kwaliteit van het onderwijs en kijkt in het bijzonder naar de inspanningen van de bestuurders. Zij moeten verbeterplannen ontwikkelen die voldoende vertrouwen genieten bij de inspectie én bij betrokkenen ter plaatse.

Als instellingen te lang onder de maat presteren en als er geen uitzicht is op verbetering grijpen wij in. Met het oog hierop is de zogenaamde «interventiepiramide» ontwikkeld (Visie op toezicht, Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007,Kamerstuk 30 183, nr. 11, d.d. 11 september 2006), die wij consequent zullen toepassen. Bovendien zal ook de inspectie zelf met de komende wijziging van de Wet op het Onderwijstoezicht (WOT) meer bevoegdheden krijgen om te handhaven. Ten slotte zullen we het lopende proces van integratie van het toezicht afronden. Wij zullen de Kamer in september 2007 nader informeren over de actuele ontwikkelingen in het toezicht, naar aanleiding van de evaluatie van de WOT.

• Kinderopvang en Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE)

Harmonisering voorzieningen 0–4 jarigen en bestrijden taalachterstanden

Het kabinet gaat de regels voor kinderopvang, peuterspeelzalen en voorschoolse educatie harmoniseren. Met het geharmoniseerde stelsel willen we alle kinderen met een taalachterstand bereiken. Het is uiterst belangrijk dat deze kinderen VVE volgen. Daarom mogen hun ouders geen belemmeringen kennen om hun kinderen aan een VVE-programma te laten deelnemen. Hierbij is het uitgangspunt dat ouders die arbeid en zorg combineren hun huidige recht op kinderopvangtoeslag behouden. In het geharmoniseerde stelsel willen we verder het laagdrempelige karakter bewaren van het huidige peuterspeelzaalwerk – ook voor kinderen die niet tot de hiervoor geschetste doelgroep behoren.

De harmonisering combineert de sterke onderdelen van de Wet kinderopvang (vraagfinanciering, keuzevrijheid, landelijke regelgeving, creativiteit van ondernemers) met een duidelijke rol voor gemeenten in het lokale achterstandenbeleid. Het rijk en de gemeenten zullen hierin gezamenlijk optrekken, zoals beschreven in het bestuursakkoord van het rijk met de VNG. Verder zetten we samen met de vier grote steden en een aantal plattelandsgemeenten (zoals in Oost-Groningen) acties op om de kinderen met een taalachterstand op het gewenste taalniveau te krijgen.

De harmonisatie krijgt zijn beslag in een wetsvoorstel dat in de loop van 2008 bij de Tweede Kamer wordt ingediend en per 1 januari 2010 van kracht zal worden.

Investeringen in kwaliteit

De kinderopvang groeit snel. Dat mag niet ten koste gaan van de kwaliteit. Uit onderzoek naar het kwaliteitsniveau (Bureau Bartels, 2006) blijkt dat de kwaliteit omhoog kan. Verhogen van het opleidingsniveau, verbeteren van de bestaande opleidingen en investeren in de deskundigheid van het zittende personeel worden door de sector zelf gezien als de beste mogelijkheden om de kwaliteit van de kinderopvang te verbeteren. Het kabinet wil onder andere dat in 2011 het aandeel van het pedagogisch personeel met een opleiding op hbo-niveau aanzienlijk is toegenomen. Verder zullen regionale convenanten van roc’s en kinderopvanginstellingen de aansluiting verbeteren tussen opleidingen en praktijk. Gezien de dreigende krapte op de arbeidsmarkt is dat een belangrijke maatregel. Het kabinet zal samen met het veld hier voorstellen voor ontwikkelen.

Ontwikkeling buitenschoolse opvang

Het gaat goed met de opvang. Steeds meer ouders maken er gebruik van. In verschillende regio’s overtreft de groeiende vraag naar opvang het aanbod, dit geldt vooral bij de buitenschoolse opvang (bso). Om de wachtlijsten terug te dringen zijn vooral investeringen in accomodtie nodig. Onder voorzitterschap van mr. drs. B. J. Bruins heeft een task-force advies uitgebracht aan het kabinet op 1 september. Een plan van aanpak voor de terugdringing van de wachtlijsten is gelijktijdig met de begroting naar de Tweede Kamer gestuurd.

• Kwaliteit onderwijs PO

Scholen in het basisonderwijs presteren goed, zo rapporteert de Inspectie van het Onderwijs in het Onderwijsverslag 2005–2006. Toch verlaten nog te veel kinderen de basisschool met een taalen rekenachterstand. Ook bij de overgang van leerlingen van de basisschool naar het vervolgonderwijs ziet de Inspectie van het Onderwijs knelpunten. Daarnaast is het speciaal (basis)onderwijs te weinig opbrengstgericht. Kortom, als we alle kinderen goed willen toerusten voor de toekomst, dan moet het beter.

Samen met de onderwijssector ontwikkelen we daarom een Kwaliteitsagenda PO. De prioriteit in deze agenda is betere resultaten voor taal en rekenen. Taalachterstanden bij driejarige kinderen worden weggewerkt met VVE. Samen met de sector bepalen we voor taal en rekenen duidelijker wat leerlingen aan het eind van het basisonderwijs moeten kennen en kunnen. Ten slotte passen we de gewichtenregeling aan, zodat scholen met een opeenstapeling van problemen of met specifieke plattelandsproblematiek onderwijsachterstanden beter kunnen bestrijden.

Wat we willen, is de beste kansen voor élk kind. Het gaat niet om wat een kind níet kan, maar wat een kind wél kan. Scholen krijgen daarom meer mogelijkheden om hun leerlingen een rijke leeromgeving te bieden, die hun nieuwsgierigheid en leergierigheid prikkelt. Ook door de ontwikkeling van brede scholen nemen de ontwikkelingsmogelijkheden van kinderen toe. Partners uit de sport, cultuur, de welzijnsector en/of de kinderopvang werken hierbij samen. Het aantal combinatiefuncties in onderwijs, buitenschoolse opvang en sport vergroten we tot 2 500 fte.

Voor iedere zorgleerling komt een passend onderwijstraject, gericht op een zo hoog mogelijk leerrendement. Hiertoe worden de verschillende zorgstructuren in het onderwijs beter op elkaar afgestemd en worden leerdoelen voor alle leerlingen geformuleerd. Daarnaast wordt kwaliteitszorg op scholen gestimuleerd. Scholen bezitten een schat aan informatie doordat zij hun leerlingen volgen en toetsen. Deze informatie moet beter worden gebruikt om het onderwijs aan te passen aan de individuele ontwikkeling van de leerlingen. Zeer zwakke scholen moeten zich snel herstellen. Daarom bereiden we een wetsvoorstel voor dat aanvullende interventiebevoegdheden regelt als scholen er niet in slagen zichzelf te verbeteren. Daarnaast scherpt de Inspectie van het Onderwijs haar werkwijze en haar interventiebeleid aan voor zwakke scholen.

Te veel scholen zijn overwegend «zwart» of juist te «wit». Dat kan niet. Zo bevordert de school tweedeling in plaats van integratie. En wat op school begint, zet zich later door in de maatschappij. Daarom streven we naar zoveel mogelijk gemengde scholen in gemengde wijken. In de vier grootste gemeenten en een aantal andere gemeenten gaat een pilot van start om na te gaan welke maatregelen het meest effectief zijn. Op 23 mei 2007 is het Kenniscentrum Gemengde Scholen van start gegaan. Dit centrum zal scholen en gemeenten helpen, bijvoorbeeld door goede voorbeelden uit te wisselen en debatten te organiseren. Ouders die hun school meer gemengd willen maken, kunnen voor ondersteuning terecht bij de Stichting Kleurrijke School.

• Kwaliteit onderwijs VO

Het voortgezet onderwijs is een cruciaal onderdeel in de onderwijsloopbaan van jongeren. Het is de schakel tussen het relatief homogene primair onderwijs en het zeer gedifferentieerde beroeps- en wetenschappelijk onderwijs. Jongeren moeten de kans krijgen een opleiding te volgen die ze gelukkig maakt en die ze een duurzame plek in de arbeidsmarkt garandeert. Ze hebben recht op een optimaal doorlopende leerlijn en een soepel schakelend voortgezet onderwijs dat maximaal bijdraagt aan succes in het vervolgonderwijs. Dat stelt hoge eisen aan de (verbetering van) de kwaliteit van het voortgezet onderwijs, zowel in termen van onderwijsopbrengsten («wat»), als in termen van vormgeving van het onderwijs («hoe»).

In het Onderwijsverslag 2005/2006 stelt de Inspectie van het Onderwijs vast dat de kwaliteit van het voortgezet onderwijs over het geheel genomen in orde is. Maar er zijn ook zorgen, onder meer over de hoogte van de uitval, over de balans tussen kennis en vaardigheden van leerlingen en over de kwaliteit van de zorg en begeleiding van leerlingen. De snel toenemende druk op de arbeidsmarkt voor leraren is een groot risico.

De sector, de scholen en de leraren worden dus aangesproken op hun vermogen om op alle niveaus systematisch de kwaliteit te verbeteren en daarvoor de voorwaarden te scheppen. Op dit terrein zijn de afgelopen jaren belangrijke stappen gezet, maar er moet ook nog heel veel gebeuren. In aansluiting op de kwaliteitsagenda PO vragen we daarbij bijzondere aandacht voor basiskennis en -vaardigheden op het gebied van rekenen, taal en de Canon van Nederland. Scholen en professionals moeten dus een cultuur van leren en verbeteren ontwikkelen, waarbinnen zij scherp naar hun eigen kwaliteit en leeropbrengsten kijken.

Wij willen komen tot een partnership met alle betrokkenen waarin deze kwaliteitsagenda voor het voortgezet onderwijs centraal staat. We willen daar vanuit onze rol maximaal aan bijdragen, met prestatieafspraken en met de gerichte inzet van bestaande middelen en investeringen op basis van het Coalitieakkoord en het Beleidsprogramma van het kabinet.

We zullen scholen prikkelen en stimuleren om op deze terreinen alle zeilen bij te zetten en uit te blinken. Professionalisering van docenten en verankering van basiskennis en -vaardigheden in het leerplan moeten de inhoudelijke kwaliteit van het voortgezet onderwijs versterken.

De maatschappelijke stage biedt jongeren de gelegenheid om tijdens hun middelbare schooltijd kennis te maken met en bij te dragen aan de samenleving. Doel van de stage is om hun maatschappelijke betrokkenheid, sociale integratie en het besef van waarden en normen te vergroten. Zo worden ze gestimuleerd om zich als actieve burgers op te stellen en verantwoordelijkheid te nemen voor de samenleving. Uit de ervaringen van de scholen die de afgelopen schooljaren een maatschappelijke stage hebben aangeboden, blijkt daarnaast dat deze stages voor veel jongeren een motiverende leeromgeving bieden, waardoor ze minder geneigd zijn tot uitval en voortijdig schoolverlaten. De uitwerking van de maatschappelijke stage moet zoveel mogelijk passen bij de situatie van de school, de talenten en wensen van de leerlingen en de regionale behoefte aan stagiaires. De Tweede Kamer ontvangt in oktober/november 2007 een plan van aanpak maatschappelijke stage.

Het vmbo moet bijdragen aan de verdere versterking van de kwaliteit van het onderwijs in de beroepskolom vmbo-mbo-hbo. De ruimte voor praktijkgericht onderwijs, voor leerlingen die «met hun handen leren», wordt met kracht verder uitgebouwd. Samen met scholen, bedrijfsleven en gemeenten zetten we in op maatwerk en voldoende opleidingskansen voor jongeren die al werken.

De ervaringen die hiermee worden opgedaan, worden geanalyseerd door de Adviesgroep VMBO. Deze Adviesgroep komt eind dit jaar met concrete aanbevelingen.

In deze kabinetsperiode zullen de schoolboeken gratis worden. Daarmee worden de schoolkosten voor de ouders verder verlaagd. Bovendien komt er zo een eind aan het verschijnsel dat kinderen zonder schoolboeken op school komen, doordat hun ouders geen schoolboeken aanschaffen. Daarnaast geeft deze verandering scholen de gelegenheid om nieuwe leermiddelen te ontwikkelen. De docent als professional kan hiermee sterker in positie worden gebracht.

De leerling kennen, volgen en hem onderwijs op maat bieden is ook één van de grote uitdagingen waar het voortgezet onderwijs de komende periode voor staat. Een menselijke maat in de organisatie van het onderwijs is daarvoor een voorwaarde. We zullen bij nieuwe maatregelen bekijken wat het effect is op die «menselijke maat». We stimuleren verder de ontwikkeling en verspreiding van goede voorbeelden van de «menselijke maat» binnen grootschalige verbanden. We onderzoeken de mogelijkheden die een fusietoets biedt en we betrekken daarbij ook de mogelijkheden van andere wettelijke maatregelen en financiële impulsen om de «menselijke maat» te bevorderen. Deze en andere maatregelen werken we uit in een actieplan Menselijke Maat.

Het streven naar passend onderwijs geldt voor álle leerlingen: zowel voor leerlingen op het vmbo als leerlingen in havo/vwo. De samenwerkingsverbanden VO – die nu nog uitsluitend op vmbo en praktijkonderwijs zijn gericht -gaan ook zorg bieden aan leerlingen uit het havo/vwo. Deze scholen sluiten dus aan binnen deze samenwerkingsverbanden.

De manier waarop de financiële middelen worden verstrekt en verdeeld, beïnvloedt de organisatie en kwaliteit van het onderwijs. Met het oog daarop onderzoeken we dit jaar in overleg met het veld hoe we de bekostiging van het voortgezet onderwijs kunnen herijken (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007,30 800 VIII, nr. 119, d.d. 24 april 2007). Om de transparantie in de besteding van de middelen voor het voortgezet onderwijs te vergroten, gaan scholen zich verantwoorden over (onder meer) hun reservepositie (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007,30 183, nr. 16 d.d. 28 februari 2007).

• Kwaliteit onderwijs BVE

Een groot deel van de Nederlandse jongeren (492 000 in 2006) en volwassenen ontvangt in het middelbaar beroepsonderwijs zijn vorming en voorbereiding, gericht op een zelfstandig functioneren in de samenleving en op een duurzame positie op de arbeidsmarkt. We willen dat de kwaliteit van de mbo-opleidingen verbetert en het competentiegericht beroepsonderwijs zorgvuldig wordt ingevoerd. Dat lukt als de instellingen de urennorm naleven, de kwaliteit van de examens bewaken, aantrekkelijk onderwijs aanbieden dat goed aansluit op de veranderende vraag op de arbeidsmarkt en de betrokkenheid van het bedrijfsleven vergroten. Door een intensieve samenwerking met het bedrijfsleven kunnen roc’s hun innovatieve vermogen versterken, zodat ze het competentiegericht beroepsonderwijs beter vorm kunnen geven.

Een competentiegerichte kwalificatiestructuur die meebeweegt met de wisselende eisen van de arbeidsmarkt en de behoeften van jongeren en volwassenen, biedt de basis voor maatwerk. Dit houdt in dat rekening wordt gehouden met het startniveau van de individuele deelnemer. De onderwijsinstellingen krijgen voldoende ruimte om gedifferentieerd en flexibel onderwijs aan te bieden. Het beroepsonderwijs en volwasseneneducatie moet een drempelloze instroom kennen voor alle potentiële deelnemers op de niveaus 1 of 2 (als niveau 1 niet voorhanden is) van het mbo.

Instellingen moeten ook nauw samenwerken met relaties buiten de instellingen om voortijdige schoolverlaters op te vangen. Het mbo kan zijn bereik of zorgbreedte vergroten door samen te werken met gemeenten, bedrijfsleven en andere relevante (regionale) partijen. Dit vraagt om aantrekkelijk onderwijs, dat een duidelijke relatie legt met de beroepspraktijk. Daarnaast is intensieve begeleiding nodig door mentoren, docenten en praktijkbegeleiders.

In het najaar van 2007 komen we met een strategische agenda waarin we concrete doelstellingen uitwerken, op basis van het beleidsprogramma en de beleidsagenda. Die doelstellingen zijn:

• Meer kwaliteit en maatwerk (onder andere door invoering competentiegericht beroepsonderwijs, op orde hebben van onderwijstijd en examinering, doorlopende leerlijnen, bevordering leven lang leren).

• Halvering aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters (onder andere door de loopbaanoriëntatie en -begeleiding te verbeteren, evenals de aansluiting tussen onderwijssectoren in de beroepskolom).

• Beroepsonderwijs dat meebeweegt met de arbeidsmarkt (onder andere door een intensievere begeleiding van deelnemers, samenwerking tussen onderwijsinstellingen en bedrijven, en meer en betere beroepspraktijkvormingsplaatsen).

• Verhoging maatschappelijke participatie (onder andere door de deelname van volwassenen aan de educatie en door vermindering van laaggeletterdheid).

• Voortdurende aandacht voor innovatie (onder andere voor de invoering van competentiegericht leren, kennisuitwisseling tussen onderwijsinstellingen en bedrijven, en het bevorderen van ondernemerschap).

Deze strategische agenda is de opmaat voor een bestuursakkoord dat we in het najaar van 2007 willen afsluiten tussen overheid en veldpartijen (MBO Raad/AOC-Raad, Colo en Paepon). In dit bestuursakkoord maken we afspraken over inhoud, processtappen, fasering en verantwoordelijkheidsverdeling op de hiervoor genoemde thema’s. Daarnaast willen we in een bestuurlijk arrangement met betrokken partijen specifiek vastleggen hoe het mbo de komende jaren het competentiegerichte beroepsonderwijs invoert. Een belangrijk element daarin zijn de afspraken met individuele instellingen over tempo en realisatie van competentiegericht onderwijs. In 2010 is het competentiegericht beroepsonderwijs overal ingevoerd.

• Stop de schooluitval

Ieder kind heeft ambitie, ieder kind heeft talent. Maar niet ieder kind krijgt de beste kansen om op school het beste uit zichzelf te halen. Eén op de vier leerlingen verlaat het voortgezet onderwijs met een opleiding onder mbo-2 niveau. Die jongeren zijn te kwetsbaar om een goede plek in onze maatschappij te veroveren.

Wij willen de schooluitval halveren: van 71 000 in 2002 tot 35 000 in 2012. Daarom versterken we in 2008 de «Aanval op de uitval», samen met ouders, scholen, bedrijfsleven (voor stages en leer/werkplekken), maatschappelijk werk, jeugdzorg, gemeenten en politie. Allereerst sluit het rijk opnieuw prestatieconvenanten met gemeenten en scholen. Bestaande maatwerktrajecten met bewezen meerwaarde verspreiden we als good practices. Daarnaast besteden we in 2008 en latere jaren aandacht aan verbeterde loopbaanoriëntatie en -begeleiding, in goede samenwerking met het bedrijfsleven.

Op de overgang tussen vmbo en mbo vallen veel leerlingen uit. Naast het bestaande preventieproject zoeken we vanaf het schooljaar 2007–2008 naar structurele oplossingen voor deze uitval. Daartoe zetten we experimenten op met verlengde vmbo-trajecten vanaf het derde leerjaar vmbo, waardoor leerlingen hun startkwalificatie kunnen halen zonder de vaak problematische overgang naar een groot roc en vice versa (geïntegreerd traject op roc om een startkwalificatie te behalen). Bij een verlengd vmbo-traject houden we aandacht voor het praktijkgericht leren op het vmbo. Het is onze ambitie om deze regeerperiode op alle scholen en opleidingen in voortgezet en beroepsonderwijs de zorgcomponent van de leerlingen (leerling-gebonden zorg) te versterken en de kwaliteit hiervan waar nodig te verhogen.

Daarnaast werken we de komende jaren intensief samen met andere departementen, zoals Jeugd en Gezin. Doel is uitval te voorkomen door de zorg op de scholen zelf te verbeteren. Verder werken we samen met de ministers van Defensie, Justitie, BZK (politie) en WWI. Samen met SZW pakt OCW groenpluk aan. Tijdens de participatietop heeft het rijk met de werkgevers afgesproken dat zij hun werknemers zonder startkwalificatie stimuleren om deze alsnog te behalen. Hierbij hoort ook dat werkgevers voldoende stage- en werkplekken scheppen. Een interessante maatregel die we de komende periode willen onderzoeken, is het gebruik van sport en cultuur om jongeren op school te houden. Voorwaarde is dat we een sluitende informatie-, registratie- en toezichtsketen hebben die scholen en gemeenten ondersteunt. Tot slot zullen we de komende jaren het onderzoek over VSV verder versterken.

We zullen in samenwerking met WWI prioriteit geven aan het voorkomen van onderwijsachterstanden in de 40 geselecteerde aandachtswijken. Het streven is om alle jonge doelgroepkinderen (2–6 jaar) te bereiken met de programma voor- en vroegschoolse educatie (VVE), te beginnen in de krachtwijken in de vier grote gemeenten. We willen samen met VWS (sport) een dekkend aanbod realiseren van brede scholen in de 40 wijken door het beschikbaar stellen van co-financieringsmiddelen voor combinatiefuncties. De schooluitval is in de aandachtswijken twee keer zo hoog als gemiddeld. We zullen met scholen en gemeenten (opnieuw) prestatieconvenanten sluiten, waarbij middelen beschikbaar komen voor de preventieve aanpak.

• De leraar op een voetstuk

Vanaf 2010 dreigt er door de vergrijzing een tekort aan leraren, vooral in het voortgezet onderwijs (3 300 leraren in 2011). In het primair onderwijs zal (zonder maatregelen) het tekort aan schoolleiders oplopen tot 500 in 2011 (op dit moment zijn er al 150 vacatures). De vervangingsvraag in het mbo stijgt in 2010 naar 1 860 leraren. De onderwijssector moet op grote schaal nieuw, goed gekwalificeerd personeel vinden op een moment dat de arbeidsmarkt aantrekt. Ook de kwaliteit van het onderwijspersoneel staat onder druk. Steeds vaker staat er een onbevoegde docent voor de klas. De reken- en taalvaardigheid van veel studenten die instromen op de pabo voldoen niet aan de gestelde eisen. En hoewel de arbeidstevredenheid onder leraren traditiegetrouw hoog is, willen leraren, in alle sectoren, wel meer betrokken worden bij het beleid van de eigen instelling.

We willen de kwaliteit van het onderwijs verhogen. Om dat te bereiken zijn voldoende gekwalificeerde leraren nodig. Mede op basis van het advies van de Commissie Leraren, onder leiding van de heer Rinnooy Kan, komen we met maatregelen om het tekort aan leraren en schoolleiders aan te pakken, de positie van de leraar te versterken en de kwaliteit van de leraar te verbeteren. In oktober komt OCW met een actieplan. Dit actieplan zal de komende jaren de OCW-agenda in hoge mate gaan bepalen. Het zal gericht zijn op vergroting van de aantrekkelijkheid van het beroep van leraar door middel van het aantrekkelijker maken van de inhoud van het vak en daarnaast selectieve financiële maatregelen.

• Hoger onderwijs naar de top

Nederland wil tot de top van de Europese kenniseconomie behoren. Dit doet een sterk beroep op innovatieve vermogens van de Nederlandse samenleving. Het vraagt een hoogopgeleide beroepsbevolking, een stijgend belang van opleiding ten opzichte van werkervaring en de noodzaak om als land aantrekkelijk te zijn voor buitenlands toptalent. Nederland kampt echter met een tekort aan goed opgeleid personeel. Een tekort dat samengaat met hardnekkige vormen van werkloosheid onder mensen die laag zijn opgeleid. De sleutel voor een beter functionerende arbeidsmarkt ligt vooral in een verbetering van het opleidingsniveau op alle fronten. Mensen moeten volop mee kunnen draaien in de kennissamenleving. Speerpunten voor het hoger onderwijs zijn een goede doorstroom, minder uitval en een «leven lang leren».

Maar ook het hoger onderwijs moet beter, vooral vanwege de ambitie om van Nederland een innovatieve, concurrerende economie te maken. De eerste twee jaren van de studie blijken nog veel studenten af te haken. We zien ook dat bijna de helft van de studenten zich niet uitgedaagd voelt. Het huidige hoger onderwijs kent verder weinig excellentie. De top is nog niet in zicht. Dat mag onder andere worden afgeleid uit de verbeterpunten van accreditaties van opleidingen.

De meeste mensen die werken en leren in het hoger onderwijs delen onze visie op verminderen van uitval, verhogen van kwaliteit en meer differentiatie. We willen afstand nemen van de zesjescultuur. Het moet weer vanzelfsprekend worden dat elke student uit zichzelf wil halen wat erin zit, de eigen mogelijkheden maximaal benut. Het kabinet brengt daarom in goed overleg met de kennisinstellingen in het najaar van 2007 een strategische agenda uit voor het hogeronderwijsbeleid, en voor het onderzoeks- en wetenschapsbeleid, met onder meer de volgende maatregelen:

• In de bachelorfase willen we het studiesucces verhogen en de uitval verminderen, door extra te investeren in kleinschalig onderwijs (met bijzondere aandacht voor allochtone studenten).

• We willen de kwaliteit van docenten verhogen (vooral via verhoging van de scholingsgraad).

• We verhogen excellentie in het onderwijs, door te investeren in het onderwijsaanbod en extra middelen voor beurzen aan talentvolle studenten.

• We bekostigen tijdelijke stimulering/subsidiering van nieuwe hbo-masteropleidingen.

• We versterken de positie van kwetsbare opleidingen (kleine letteren en collecties).

Deze maatregelen krijgen onder meer vorm in resultaatafspraken met de hogeronderwijssector. Daarnaast trekt het kabinet extra geld uit voor de eerste en tweede geldstroom voor wetenschappelijk onderzoek (zie verder onder Wetenschap). Overeenkomstig het Coalitieakkoord hebben we ten slotte een hoofdlijnenakkoord met het onderwijsveld bereikt, dat de basis vormt voor een geïntegreerd wetsvoorstel voor bekostiging en besturing van hoger onderwijs en onderzoek.

2. Wetenschap

Dit kabinet wil ruim baan geven aan ongebonden en zuiver wetenschappelijk onderzoek. Excellente wetenschap is de basis van een innovatieve, creatieve en concurrerende economie en van een vooruitstrevende, vitale samenleving. Onderzoeksgroepen met toponderzoekers zijn «magneten» voor jong talent. Het zijn «hotspots» voor het ontstaan van nieuwe bedrijven en voor de groei van bestaande bedrijven, bijvoorbeeld in de creatieve industrie. Maar toponderzoek leidt ook tot innovatieve oplossingen voor maatschappelijke problemen. Het Nederlandse wetenschappelijke onderzoek moet zich daarom kunnen meten met het beste in de wereld. Een hoog gemiddeld niveau is niet voldoende. De grote uitdaging voor het Nederlandse wetenschapsbeleid is daarom om op meer terreinen onderzoeksgroepen te kweken die de absolute wereldtop vormen en om meer onderzoek te realiseren op Nobelprijsniveau. Het moet dan wel gaan om excellente centra op de gebieden met de snelste wetenschappelijke ontwikkelingen en de breedste impact op wetenschap en toepassingen; gebieden die voor ons land en voor ons bedrijfsleven het belangrijkst zijn en/of gebieden waar Nederland een wetenschappelijke traditie en wereldnaam heeft.

Ruimte voor excellente onderzoekers

Het kabinet is ervan overtuigd dat dit niet kan worden bereikt via van bovenaf opgelegde thema’s of via instellingen, maar door ervoor te zorgen dat het geld rechtstreeks bij de beste mensen terechtkomt. Daarvoor is een radicalere selectie nodig van onderzoekers, naar analogie van de Amerikaanse situatie, waarin niet primair instellingen worden gefinancierd maar onderzoekers en onderzoek. Geselecteerde onderzoekers moeten meer ruimte krijgen om elkaar op te zoeken en zelf topgroepen te vormen, en ze moeten toegang hebben tot goede faciliteiten. Langs deze weg ontstaan vanzelf samenwerkingsverbanden van toponderzoekers en excellente onderzoekskernen.

We nemen daarvoor de volgende maatregelen:

• De Vernieuwingsimpuls wordt uitgebreid. Die is gericht op vernieuwing van onderzoek, door (jonge) veelbelovende onderzoekers kansen te bieden. De verplichting dat universiteiten eigen middelen uit de eerste geldstroom moeten bijdragen (de matchingsverplichting) komt te vervallen. Zo krijgen geselecteerde onderzoekers meer ruimte om zelf hun onderzoekslijnen te bepalen, en wordt hun mobiliteit gevorderd.

• We richten het promotiestelsel meer op excellentie, naar het model van de graduate schools in de Verenigde Staten.

• De programma’s voor vrouwen en allochtoon onderzoekstalent zetten we voort. Daarnaast stimuleren we dat meer vrouwen hogere functies verwerven, zoals hoogleraar.

• Voor grote infrastructurele voorzieningen voegen we een bedrag toe aan het NWO-budget. Voor dit doel stellen we een nationale roadmap-commissie in om voor eind 2007 prioriteiten in kaart te brengen voor grootschalige onderzoeksvoorzieningen. Dit in navolging van de Europese roadmap. De taak van deze roadmap commissie moet verbreed worden tot andere onderzoeksinfrastructuur zoals NWO-Middel en -Groot, om een betere benutting en doelmatigheid van de faciliteiten te realiseren voor zover de bevoegdheiden van NWO niet worden aangetast. Ook zullen TNO/GTI en het bedrijfsleven beter worden betrokken bij het kiezen van deze faciliteiten. NWO selecteert de voorstellen.

• Wetenschappers en bedrijfsleven moeten elkaar meer opzoeken bij het doen van onderzoek. Focus op bepaalde onderzoeksterreinen die voor de Nederlandse kenniseconomie van belang zijn is hierbij belangrijk. Dit kabinet zet daarom in op een betere aansluiting van onderzoek op de lange termijn kennisbehoeften, zowel vanuit maatschappelijke vraagstukken als vanuit de markt.

Voor jong talent moet het aantrekkelijk zijn om in de wetenschap te werken. Zeker als het gaat om wetenschappers, moeten instellingen dus een personeelsbeleid voeren met ruimte voor talent en diversiteit.

Valorisatie

Wetenschappelijk onderzoek moet ingebed zijn in de samenleving. Door met een breed publiek te communiceren over wetenschap, moeten de instellingen ervoor zorgen dat de bevolking kennis van en belangstelling heeft voor wetenschap, al was het maar om draagvlak voor investeringen te verwerven. Ook verwachten we van het wetenschappelijk onderzoek een belangrijke bijdrage aan het oplossen van maatschappelijke problemen, innovatie in maatschappelijke sectoren en innovatie in het bedrijfsleven.

Daarom wil het kabinet dat onderzoek door bedrijven en in maatschappelijke sectoren beter wordt benut. De beste manier om dat te doen is investeren in de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek. Het vertalen van wetenschappelijke ontdekkingen en onderzoeksresultaten naar toepassingen binnen het bedrijfsleven wordt gezien als één van de structurele knelpunten van het Europese kennissysteem en daarmee ook van het Nederlandse. Ons land heeft een goed onderzoeksbestel, maar is onvoldoende in staat om de kennis in dat bestel om te zetten in producten en diensten. Eén van de belemmeringen is dat onderzoekers zelf onvoldoende meeprofiteren van de commerciële opbrengsten van hun intellectuele eigendom.

We treffen daarom de volgende maatregelen:

• In 2010 zal vraagprogrammering bij TNO en GTI’s (Groot Technologisch Instituten) volledig zijn ingevoerd. Hiermee komt de kennisvraag centraal te staan en geven overheid, bedrijven en maatschappelijke organisaties meer dan voorheen aan voor welke problemen er nieuwe kennis nodig is.

• Om de kwaliteit van het toepassingsgerichte onderzoek te verbeteren, schenken we bij de financiering meer aandacht aan de kwaliteit en aan de mogelijkheden om onderzoek te benutten.

• Onderzoekers krijgen meer mogelijkheden om mee te profiteren van de opbrengsten van het door henzelf gegenereerde intellectueel eigendom.

• Wetenschappers en bedrijfsleven moeten elkaar meer opzoeken bij het doen van onderzoek. Focus op bepaalde onderzoeksterreinen die voor de Nederlandse kenniseconomie van belang zijn is hierbij belangrijk. Dit kabinet zet daarom in op een betere aansluiting van onderzoek op de lange termijn kennisbehoeften, zowel vanuit maatschappelijke vraagstukken als vanuit de markt.

Innovatieplatform en project Nederland Ondernemend Innovatieland (NOI)

Het innovatieplatform «nieuwe stijl» vervult een rol als onafhankelijke ijsbreker door, in dialoog met de samenleving, ideeën aan te reiken, innovaties aan te jagen, en een kritische bijdrage te leveren aan de strategie van het kabinet. Het innovatieplatform schenkt daarbij ook aandacht aan de kennisverspreiding. De leden van het innovatieplatform zijn hierbij geen vertegenwoordigers van een belangengroepering of achterban, maar uitgekozen om hun specifieke deskundigheid en ervaring.

Met het project NOI wordt een betere benutting van kennis en vernieuwend ondernemerschap ten behoeve van maatschappelijke vraagstukken beoogd. De interdepartementale programmadirectie Kennis en Innovatie zal hiertoe een lange termijn strategie opstellen. De in het Coalitieakkoord aangekondigde Taskforce Technologie, Onderwijs en Arbeidsmarkt wordt tevens ingebed in deze interdepartementale programmadirectie.

De komende periode werkt het Innovatieplatform samen met de programmadirectie aan een maatschappelijke innovatieagenda. Tevens zal in gezamenlijkheid de start worden voorbereid van drie maatschappelijke innovatieprogramma’s: energie, zorg en water.

Binnen het NOI-programma «versterken innovatief vermogen» krijgen de speerpunten «Nederland als hotspot voor talent» (arbeidsmarkttekorten, kennismigranten, ondernemerschap in onderwijs) en «kennis moet rollen» (kenniscirculatie MKB-onderiwjs-onderzoek/School als kenniscentrum en sociale innovatie) een plaats.

3. Cultuur en media

Cultuur en media: «glans aan het bestaan»

Een vrij, divers, toegankelijk en internationaal hoogstaand aanbod van kunst, cultureel erfgoed en media is waardevol. Het vertegenwoordigt onze immateriële rijkdom. Dit aanbod is onmisbaar voor de vitaliteit in de samenleving. Kunst begeeft zich net als wetenschap over de grenzen van het bekende. Het is van belang dat een internationaal concurrerend klimaat ontstaat dat uitdaagt tot optimale prestaties. Ruimtelijk ontwerp zit in onze cultuur. Dit blijkt uit de hedendaagse architectuur en uit de monumenten die er uit het verleden zijn overgebleven. Cultureel erfgoed herinnert ons eraan waar we vandaan komen en helpt ons begrijpen wie we zijn. Media zijn prominent aanwezig in ons dagelijks leven. Zij hebben een op zichzelf staande waarde als cultuurdrager en -maker. Samen met kunst en erfgoed laten media nieuwe inspirerende perspectieven zien. Ze ontroeren en houden ons een spiegel voor. Media zijn cruciaal voor informatievoorziening en meningsvorming in een democratie. Ze dragen bij aan de individuele ontplooiing van mensen en aan economische groei. De publieke omroep gaat verder meer zendtijd besteden aan cultuur. Want kunst is er voor iedereen, en de publieke omroep is van ons allemaal.

Vanwege de intrinsieke waarde en het collectieve karakter van cultuur en vanwege de positieve maatschappelijke effecten zet het kabinet zich in voor een divers, hoogwaardig en toegankelijk aanbod waar zoveel mogelijk mensen gebruik van maken. Zij doet dat met behulp van vijf publieke belangen, die wettelijk zijn verankerd:

1. Ze stimuleert de diversiteit in het culturele leven.

2. Ze stimuleert een bepaalde kwaliteit, vanuit de gedachte dat dit aanbod de samenleving als geheel verrijkt.

3. Ze bewaakt de toegankelijkheid van cultuur en media voor alle burgers.

4. Ze borgt de onafhankelijkheid van de productie: onafhankelijkheid van onevenredige druk van de markt en van inhoudelijke bemoeienis van de overheid zelf.

5. Ze bewaart, beschermt en benut ons cultureel erfgoed.

Cultuur

Kunst maakt het leven mooier. We willen er dan ook zoveel mogelijk mensen van laten genieten. De doelstelling van het cultuurbeleid is te komen tot een bloeiend cultureel leven. Daar gaat het extra geld naartoe dat dit kabinet beschikbaar stelt. In de hoofdlijnennotitie Cultuur (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 28 989, nr. 44) die in juni door dit kabinet naar de Tweede Kamer is gestuurd, is het beleid uitgewerkt langs vijf lijnen: cultuurparticipatie, excellentie, innovatie, een mooier Nederland en een sterke cultuursector.

Mensen beoefenen en ervaren kunst en cultuur. Dat is de basis van het culturele leven in ons land. Onze ambitie voor cultuurparticipatie onderstreept dat. Doelstelling is dat jongeren tot 18 jaar actief of passief vertrouwd raken met één of meerdere kunstvormen. Daarbij gaat het om amateurkunst en cultuureducatie. Een nieuw in te richten Programmafonds Cultuurparticipatie zal dit ondersteunen. Daarnaast onderzoeken we mogelijkheden en de wenselijkheid van een cultuurkaart. Verder komt er een programma leesbevordering. Rijksmusea worden gratis voor jongeren tot en met 12 jaar. We streven ernaar dat ook alle andere musea gratis worden voor deze leeftijdscategorie. In Arnhem komt een Nationaal historisch museum.

Het beleid zal de komende tijd meer ruimte bieden aan excellentie, aan talent. We willen dat Nederland op de verschillende kunstgebieden zijn (kop)positie in internationaal opzicht verkrijgt, behoudt of versterkt. Toptalent en topinstellingen krijgen meer geld. Er komt meer aandacht voor innovatie, onder andere om de creatieve industrie, het gebruik van nieuwe media en de toegankelijkheid van het digitale culturele aanbod en erfgoed te versterken.

Cultuurhistorie en architectuur dragen bij aan een aantrekkelijke en herkenbare leefomgeving. Om tot een mooier Nederland te komen, werken we samen met andere departementen. Het is onze bedoeling dat de culturele factor in de ruimtelijke inrichting wordt versterkt, het architectuurbeleid wordt met kracht opgepakt. Het gaat om een integrale benadering. Modernisering van de monumentenzorg is daarbij onontbeerlijk. We beschermen ons erfgoed en trekken geld uit om objecten te conserveren, te restaureren en toegankelijk te maken.

Om de intrinsieke waarde van cultuur te borgen en om maatschappelijke effecten te optimaliseren, moeten we zorgen voor een sterke cultuursector. Een sector waarin de rollen duidelijk zijn verdeeld, en die professioneel en ondernemend is. De veranderingen in de cultuurnotasystematiek sluiten daarbij aan. Het rijk financiert een beperkt aantal instellingen die behoren tot de basisinfrastructuur rechtstreeks. De overige instellingen worden betaald door cultuurfondsen en andere overheden. Daarnaast stimuleren we cultureel ondernemerschap en worden samen met de sector de mogelijkheden onderzocht om tot zakelijke verbeteringen te komen. De commissie Cultuurprofijt zal zich onder meer richten op differentiatie van toegangsprijzen en andere vormen van profijtbeginsel zoals sponsoring en marketing. Hierdoor kunnen instellingen meer eigen inkomsten genereren en wordt de zelfstandigheid van culturele instellingen vergroot.

Een modern medialandschap

Doelstelling van het mediabeleid is te zorgen dat burgers toegang hebben tot een breed en pluriform media-aanbod. Er zijn vaste waarden die het mediabeleid schragen en die de overheid veilig wil stellen: onafhankelijke en toegankelijke media van hoge kwaliteit, met een grote mate van verscheidenheid en die bijdragen aan de sociale samenhang.

Onder invloed van digitalisering veranderen mediadistributie en mediagebruik ingrijpend. Vooral jongere generaties zitten meer achter de computer dan voor de televisie of met een boek op de bank. Digitalisering, commercialisering en internationalisering stellen nieuwe eisen aan het mediabeleid. Deze ontwikkelingen vragen om een mediabeleid dat zich niet beperkt tot omroep en pers, of tot publieke spelers, maar zich uitstrekt over de volle breedte van het medialandschap. Het mediabeleid richt zich daarom op alle hedendaagse vormen van contentproductie- en distributie; publieke en commerciële omroep, kranten en opiniebladen en journalistieke en culturele uitingen op internet.

Het kabinet hecht aan een sterke publieke omroep en een onafhankelijke en pluriforme pers. In een wetsvoorstel dat in 2008 in werking moet treden, wordt de multimediale taak van de publieke omroep beter geregeld. Een deel van de extra middelen van het kabinet komt juist hiervoor beschikbaar. Verder komt er extra geld vrij voor de kwaliteit en vernieuwing van het aanbod.

De eerste financiële impuls van het kabinet in 2008 staat geheel in het teken van het herstel van de programmering van de landelijke publieke omroep en dekking van de tekorten op hun begroting. Er komt apart budget voor meer Nederlands drama. In de mediabegroting 2008 wordt het financiële en beleidsmatige kader vastgelegd. Ook maken we met de publieke omroep prestatieafspraken voor de periode 2008–2010, onder andere over het cultureel aanbod.

De organisatie van de publieke omroep is complex. Het kabinet heeft zijn voorstellen voor de verbetering van de organisatie van de publieke omroep gepresenteerd. Grootscheepse hervorming van het bestel is niet nodig. Wel worden de taak en organisatie van de publieke omroep aan de eisen van deze tijd aangepast. 2008 staat in het teken van de uitwerking van die voorstellen in wetgeving. Voor 2009 moet de behandeling van de organisatiewet zijn afgerond.

We willen de gebruikers van media waar nodig beschermen. Vooral jongeren willen we beschermen tegen de negatieve invloeden van media. Tegelijkertijd moeten ze wel de mogelijkheden van media kunnen benutten. In overleg met organisaties die zich bezighouden met mediawijsheid, richten we een Media Educatie-Expertisecentrum in. Doel hiervan is om kinderen en jongeren, hun ouders en scholen te ondersteunen in het leren omgaan met de veelheid van media-uitingen en de samenhang en samenwerking te versterken tussen initiatieven op het terrein van mediawijsheid. We doen een beroep op media-aanbieders om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen via (zelf)regulering.

4 Emancipatie

Meer kansen voor vrouwen

Emancipatie betekent: gelijke rechten en kansen voor iedereen in onze samenleving. Voor vrouwen en mannen, hetero en homo. In de praktijk is dat nog niet vanzelfsprekend. Er is een grote kloof tussen gelijke rechten en ongelijke maatschappelijke uitkomsten.

Tweederde van de Nederlandse vrouwen verdient minder dan het wettelijk minimumloon en is niet economisch zelfstandig. Tweederde van de vrouwen van Turkse en Marokkaanse komaf heeft geen startkwalificatie. Het aantal vrouwen in topposities is internationaal gezien laag. Vrouwen verdienen minder dan mannen voor hetzelfde werk. Een trendbreuk is noodzakelijk. Er blijft veel vrouwelijk talent onbenut. Dat is vanuit oogpunt van emancipatie en vergrijzing ongewenst. Het talent van vrouwen moet meer ruimte en waardering krijgen. Het kabinet zal het voorbeeld geven door meer vrouwen te laten doorstromen en in topposities te benoemen. Het streven is het loonverschil bij het rijk in deze kabinetsperiode te halveren. Een Taskforce Deeltijdplus zal worden ingesteld om de arbeidsdeelname en arbeidsduur van vrouwen te vergroten en een breder draagvlak te geven. Werkende moeders moeten op maatschappelijke ondersteuning en waardering kunnen rekenen.

Emancipatie is nauw verbonden met zelfbeschikking van vrouwen, de ruimte om in vrijheid en veiligheid keuzes te maken. De veiligheid van vrouwen laat nog zeer te wensen over. Huiselijk geweld en seksueel geweld komt ook in Nederland op grote schaal voor. Ook zijn de omvang van onvrijwillige prostitutie en vrouwenhandel zorgelijk. Vrouwen zonder zelfstandig inkomen of verblijfsstatus zijn in het bijzonder kwetsbaar. Het kabinet zet de aanpak gericht op vermindering van geweld actief voort en zal hiertoe de huidige aanpak intensiveren en verbreden.

Ook jongeren zijn relatief kwetsbaar. Het kabinet acht het zo vroeg mogelijk herkennen en voorkomen van (seksueel) geweld van groot belang. In het beleid zal daarom meer aandacht komen voor deskundigheidsbevordering en voor seksuele vorming en weerbaarheid.

Het kabinet zal een nieuwe impuls geven in het emancipatiebeleid rijksbreed, maar ook op lokaal niveau. Provincies, gemeenten, maatschappelijke instellingen, emancipatiebureaus en vrouwenorganisaties kunnen daar allen een belangrijke rol in spelen. Het streven van het kabinet is om actieve samenwerking te realiseren op het emancipatiebeleid met minimaal 25 gemeenten.

De minister van OCW zal een actieve aanjagende en ondersteunende rol gaan vervullen. Die nieuwe emancipatie-impuls geldt ook het homo-emancipatiebeleid.

Je moet gewoon homo kunnen zijn

Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland is niet voor iedereen vanzelfsprekend. In het homo-emancipatiebeleid zal de sociale acceptatie van homoseksuelen actief bevorderd worden. Respect voor verschil is een basiswaarde in onze samenleving. Discriminatie, intimidatie en geweld tegen homoseksuelen zal krachtig worden bestreden. Er zal actief worden gewerkt aan sociale acceptatie van homoseksualiteit onder jongeren (o.a. van leraren en leerlingen op scholen) en in religieuze en etnische gemeenschappen waarin homoseksualiteit nog nauwelijks bespreekbaar is. Het kabinet zal stimuleren dat maatschappelijke allianties, landelijk en lokaal, tot stand komen om sociale acceptatie van homoseksuelen te vergroten. Het streven van het kabinet is het aantal gemeenten met een actief homo-emancipatiebeleid met een kwart te vergroten.

Ook internationaal zal Nederland een actieve opstelling kiezen op emancipatiethema’s.

Om de noodzakelijke trendbreuk in het emancipatieproces te realiseren zal het kabinet extra middelen ter beschikking stellen voor actieve samenwerking met gemeenten, sociale partners en maatschappelijke organisaties op emancipatie en homo-emancipatie. In de emancipatienota en de homo-emancipatienota, die kort na Prinsjesdag zullen verschijnen, wordt de door het kabinet beoogde brede maatschappelijke impuls nader uitgewerkt.

5 Overzicht van prioriteiten, instrumenten en prestatiegegevens

Tabel 5: Indicatoren en kengetallen van (kwaliteit en prestaties van) het onderwijsstelsel

1) Lissabon-doelstelling: Opleidingsniveau

Percentage 20–24 jarigen met tenminste hoger secundair onderwijs (bron: Eurostat)

2) Lissabon-doelstelling: Voortijdig schoolverlaten

Percentage 18–24 jarigen dat geen onderwijs volgt en geen startkwalificatie heeft behaald (bron: Eurostat)

Doelstelling: 85% in 2010; Zie artikel 3 en 4

Doelstelling: 8% in 2010; Zie artikel 3 en 4

3) Lissabondoelstelling: Leesvaardigheid

Percentage 15-jarige leerlingen met lage leesvaardigheden (bron: PISA)

4) Lissabondoelstelling: Bèta-Techniek

Verandering (% 2006 t.o.v. 2000) instroom en uitstroom Natuur en Techniek (bron: CFI)

Doelstelling: 9% in 2010; Zie artikel 3 en 4

Doelstelling: 15% meer uitstroom in 2010 t.o,v. 2000; Zie artikel 6 en 7

5) Lissabondoelstelling: Leven lang leren

Percentage 25–64 jarigen dat deelneemt aan leeractiviteiten (bron: Eurostat)

6) Onderwijsuitgaven per deelnemer

Als aandeel van het Bruto Binnenlands Product per hoofd, 2004 (bron: OESO)

Doelstelling: 20% in 2010; Zie artikel 4

Kengetal, geen streefwaarde; Zie voor uitgaven/deelnemer artikelen 1–7

7) Toegevoegde waarde scholen

Percentage scholen met voldoende opbrengsten t.o.v. het niveau dat o.g.v. samenstelling leerlingpopulatie mag worden verwacht (bron: Inspectie van het Onderwijs)

8) Kwaliteitskenmerken scholen

Percentage scholen dat voldoende scoort op kwaliteitskenmerken kwaliteitszorg en didactisch handelen (bron: Inspectie van het Onderwijs)

Kengetal, geen streefwaarde; Zie ook artikel 1 en 3

Zie voor streefwaarden bij deze kwaliteitskenmerken artikel 1 en 3

9) Oordeel ouders over kwaliteit school van hun kind

Rapportcijfer ouders (bron: OCW Onderwijsmeter)

10) Doorlopende leerlijn

Procentuele verdeling gediplomeerden naar bestemming (bron: onderwijsmatrix)

Doelstelling: tenminste rapportcijfer 7,5 in 2010; Zie artikel 1 en 3

Zie voor streefwaarden bij deze indicator artikel 3

11) Aansluiting onderwijs – arbeidsmarkt

Percentage afgestudeerden dat aangeeft dat de opleiding voldoende basis was om te starten op de arbeidsmarkt (bron: ROA)

12) Openstaande vacatures

Aantal vacatures voor leraren en managers in 3e kwartaal in fte (bron: Arbeidsmarktmonitor)

Doelstelling 50% in mbo en 60% in wo in 2011; Zie artikel 4, 6 en 7

Doelstelling: totaal aantal vacatures < 2200 fte in 2008; Zie artikel 9

6 Aansluiting ontwerp-begroting 2007 naar 2008

De beleidsagenda wordt afgesloten met de financiële paragraaf Aansluiting ontwerp-begroting 2007 naar 2008. In deze paragraaf worden conform de rijksbegrotingsvoorschriften de belangrijkste budgettaire veranderingen op de OCW-begroting gepresenteerd en toegelicht. Deze budgettaire veranderingen zijn het gevolg van met name de kaderbriefbesluitvorming, het Coalitieakkoord (enveloppeverdeling) en augustusbesluitvorming (definitief kabinetsbesluit over de begrotingen).

Als gevolg van de uitwerking van het advies van de commissie Rinnooy Kan wordt bezien of nadere herprioritering binnen de begroting noodzakelijk is. Een reactie van het kabinet op dit advies ontvangt u begin oktober.

Toelichting:

Enveloppe

Dit betreft het totaal aan middelen van alle enveloppen die zijn toegevoegd aan de OCW begroting. De oploop van de enveloppe voor 2009 en verder blijft conform de afspraak uit het Coalitieakkoord per departement gereserveerd op de aanvullende post van het rijk. De bedragen voor 2009 en verder worden jaarlijks bij Kaderbrief/Voorjaarsnota per tranche beschikbaar gesteld.

Deze zijn inclusief het LNV aandeel. Bij Voorjaarsnota 2008 (VJN 2008) zal dit aandeel aan de begroting van LNV worden toegevoegd. De onderverdelingen van de enveloppen worden verderop in deze paragraaf toegelicht.

Ombuigingen

Het totaal aan taakstellingen uit het Coalitieakkoord. Deze worden in het algemene deel van het verdiepingshoofdstuk verder toegelicht.

Overheveling kinderopvang/emancipatie SZW naar OCW

De middelen voor kinderopvang en emancipatie die met de overkomst vanuit SZW aan de OCW-begroting zijn toegevoegd.

Ramingsbijstelling/invulling enveloppe kinderopvang

De raming voor de Wet kinderopvang is opwaarts bijgesteld als gevolg van meer gebruik dan oorspronkelijk was verondersteld. De totale overschrijding van het jaar 2007 zal ten laste komen van het totale beeld van het rijk. Vanaf 2008 zal een deel van de overschrijding van het budget via een extra opslag van de werkgeversbijdrage gefinancierd worden. Daarnaast zal het restant van de overschrijding gedeeltelijk worden gefinancierd via de enveloppe kinderopvang en deels door middel van beleidsmaatregelen.

Beleidsmaatregelen kinderopvang

Vanaf 2009 zal door middel van beleidsmaatregelen de kosten voor de Wet kinderopvang met € 125 miljoen oplopend naar € 134 miljoen structureel naar beneden bijgesteld worden.

Leerlingenontwikkeling

Als gevolg van demografische ontwikkelingen zijn de ramingen met betrekking tot de deelname aan het regulier onderwijs bijgesteld. De ramingen laten ten opzichte van de begroting 2007 een hogere deelname in het vo, mbo en hbo zien en een lagere deelname in het po en wo. Vanaf 2010 is de daling in het po en wo en inmiddels ook in het vo zo sterk, dat het de stijging in de andere onderwijssectoren teniet doet. Vanwege de verruiming van de generaal pardonregeling is de leerlingenraming budgettair opwaarts bijgesteld.

Zorgmiddelen

Het aantal leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs en met ambulante begeleiding in het reguliere onderwijs (rugzakken) laat een forse groei zien ten opzichte van de begroting 2007. Het kabinet stelt extra middelen beschikbaar om de komende jaren de ontwikkeling van het aantal zorgleerlingen op te vangen en om de beheersing van het zorgstelsel op een verantwoorde wijze vorm te geven.

«Fonds Economische Structuur»-middelen (FES-middelen)

Zie hiervoor de toelichting onder tabel 2 van deze paragraaf.

Studiefinanciering

Met name vanwege tegenvallers in de prestatiebeurs bij de bol (autonome ontwikkeling) zijn in 2012 extra middelen aan de OCW begroting toegevoegd.

Eindejaarsmarge 2006/2007

Dit betreffen middelen die in 2006 op de OCW begroting nog niet tot uitgaven hebben geleid en worden doorgeschoven naar 2007.

PIA-taakstelling II

Dit betreft het laatste deel van de taakstelling «Professioneel Inkopen en Aanbesteden» van het kabinet Balkenende II.

Transitietraject inburgering

Op de aanvullende post bij Financiën is in 2006 budget gereserveerd voor het transitiebudget voor roc’s in verband met de afschaffing van de gedwongen winkelnering bij het inkopen van inburgeringcursussen. Het budget wordt overgeheveld naar OCW.

Intertemporele compensatie

Dit betreft een aantal kleinere kasschuiven en één grotere: De kasschuif systeemvernieuwing Informatie Beheer Groep (IB-groep) van 2011 naar 2012. Deze kasschuif is nodig om de kasstromen van de systeemvernieuwing bij de IB-Groep per jaar mogelijk te maken.

Meevallers/ramingsbijstellingen

Dit is een saldering van de mee- en tegenvallers aan de uitgavenkant van de begroting.

Loon- en prijsbijstellingen

Deze worden toegelicht in het algemene deel van het verdiepingshoofdstuk.

Overige technische verschillen

Deze post betreft ten eerste een verschuiving bij de studiefinanciering van relevante naar niet-relevante uitgaven. De overige technische bijstellingen betreffen grotendeels overboekingen met andere departementen en desalderingen met de ontvangsten.

Fonds Economische Structuurversterking

Toelichting

Funderend onderwijs

De ontwikkeling van brede scholen wordt extra gestimuleerd.

Funderend onderwijs

De aanvragen voor de regeling «praktijkgerichte leeromgeving vmbo/pro» zijn achtergebleven bij de raming. Deze middelen worden nu ingezet voor de ontwikkeling van brede scholen (zie de vorige toelichting).

Maatschappelijke sectoren & ICT (MS & ICT)

Dit zijn de bijdragen van de minister van Economische Zaken voor het project «opschaling Contentstimulering» en het project «prijsvraag Gamingprojecten».

Voor- en vroegschoolse educatie (VVE)

Dit betreft middelen die uit het FES beschikbaar komen voor intensivering en uitbreiding van de voor- en vroegschoolse educatie.

Beroepsonderwijs in bedrijf

Deze middelen maken onderdeel uit van de 1e tranche FES middelen die beschikbaar zijn gekomen voor beroepsonderwijs in bedrijf. Ze worden ingezet ten behoeve van de tijdelijke stimuleringsregeling Leren en Werken. Met deze regeling wordt regionale samenwerking bevorderd en het gebruik van EVC-trajecten en duale trajecten gestimuleerd.

Technocentra

Deze middelen zijn bestemd voor de uitvoering van de Kaderregeling Technocentra (2006–2010). Het doel van deze regeling is het versterken en vernieuwen van de kennisinfrastructuur en het verbetering van de aansluiting van het beroepsonderwijs op het bedrijfsleven in de technische sector.

Transitie samenwerking TU’s

De reeks van 5 x € 10,1 miljoen over de jaren 2006 – 2010 is een jaar doorgeschoven en bestrijkt thans de periode 2007 – 2011. Dit verklaart de boeking van het bedrag van € 10,1 miljoen in 2011.

Rendement & excellentie

In 2007 zullen prestatieafspraken voor het FES-project Rendement en Excellentie worden opgesteld. De voor 2007 begrote uitgaven zullen pas in 2008 worden gedaan.

Hermitage

De stichting Hermitage heeft bezwaar aangetekend tegen de subsidiebeschikking. Dat bezwaar richt zich op de voorwaarde dat geen gebruik mag worden gemaakt van restauratiesubsidie voor monumenten. Aangezien de bezwaarprocedure nog loopt, gebeurt de betaling niet in 2006 maar in 2007.

Archeologisch bodemonderzoek

Door een vertraging kunnen de laatste kosten in plaats van in 2006 pas in 2007 betaald worden.

Beelden voor de toekomst

In 2006 zijn al aanloopkosten gemaakt voor de voorbereidingsperiode van Beelden voor de Toekomst. In 2006 was hiervoor geen budget beschikbaar, daarom wordt dit budget geschoven van 2007 naar 2006.

Besluit subsidies investeringen kennisinfrastructuur (BSIK) en International Tokamak Experimental Reactor (ITER)

Dit zijn desalderingen in verband met de realisatie van de FES projecten 2006.

Genomics

Dit betreft middelen voor het voortzetten van het Netherlands Genomics Initiative in een tweede fase.

Toelichting

Commissie Schutte

Deze post betreft de meerjarige raming van de terugvorderingsontvangsten naar aanleiding van de Commissie Schutte die vanaf 2007 nog worden verwacht. De reeks loopt na 2012 nog een aantal jaren door. In totaal wordt vanaf 2007 naar de huidige raming een ontvangst van circa € 25 miljoen verwacht.

Technische bijstellingen

Het betreft hier een bijstelling van de autonome ramingen en desalderingen met de uitgaven.

Tot slot volgt hieronder de meerjarenraming per beleidsartikel.

Enveloppen

De totale bijdrage uit de verschillende enveloppen aan de OCW begroting is volgens de onderstaande tabel verdeeld over de enveloppen. Per begrotingsartikel worden hieronder een aantal voorstellen toegelicht.

De oploop van de enveloppe voor 2009 en verder blijft conform de afspraak uit het Coalitieakkoord per departement gereserveerd op de aanvullende post van het Rijk. De bedragen voor 2009 en verder worden jaarlijks bij Kaderbrief/Voorjaarsnota per tranche beschikbaar gesteld.

De concrete invulling van de oploop van de enveloppe voor 2009 en verder is vooralsnog indicatief. De verdeling over de verschillende maatregelen is onder andere afhankelijk van de uitkomsten van het onderzoek van de Commissie Leraren onder leiding van Rinnooy Kan. De beleidsambities in deze begroting zijn uitgaande van deze indicatieve invulling geformuleerd.

Het totaal aan middelen wordt conform onderstaande tabel als volgt over de verschillende artikelen verdeeld, waarbij zoals gezegd de oploop vanaf 2009 vooralsnog indicatief is.

Per artikel worden vervolgens de maatregelen toegelicht waaraan voor de komende jaren wordt gedacht.

Artikel 1 Primair onderwijs

• De ontwikkeling van het taal- en rekenonderwijs en het opstellen van een beschrijving wat leerlingen aan het eind van het basisonderwijs voor taal en rekenen moeten kennen en kunnen.

• Maatregelen die volgen uit de Kwaliteitsagenda PO die in samenwerking met de sector wordt opgesteld. Daarbij wordt gefocust op versterking van het taal- en rekenonderwijs en de kwaliteitszorg.

• Voortgaande financiering van innovatieprojecten via het PO-platform Kwaliteit en Innovatie.

• Begeleiding van het proces naar passend onderwijs.

• Versterking van het onderwijsachterstandenbeleid, waarbij er enerzijds voldoende geld in de grote steden beschikbaar blijft, en anderzijds meer geld beschikbaar komt voor een aantal plattelandsgemeenten met specifieke plattelandsproblematiek.

• Versterking van het aanbod van voorschoolse educatie en vroegschoolse educatie.

• Stimulering van de ontwikkeling van brede scholen, met name in de zogenaamde 40 krachtwijken.

• Lerarenbeleid in het primair onderwijs. Zie de maatregelen bij artikel 9, Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid.

Artikel 3 Voortgezet onderwijs

• Uitbreiding eerstelijns zorgvoorziening naar havo/vwo.

• Kwaliteit onderwijs VO (waaronder taal en rekenen).

• Lerarenbeleid VO. Betreffende middelen maken een onderdeel uit van de enveloppe maatregelen bij artikel 9 Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid.

• Gratis schoolboeken.

• Maatschappelijke stage.

Artikel 4 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

• Bedrag per deelnemer mbo.

• Competentiegericht onderwijs.

• Leerling gebonden financiering.

• Voortijdig schoolverlaten.

• Loopbaan oriëntatie en begeleiding.

• Leven lang leren.

Artikel 6 Hoger beroepsonderwijs

• Tijdelijke stimulering/subsidiering van nieuwe hbo-masteropleidingen.

• Kwaliteitsverbetering docenten.

• Excellentie in onderwijs-binnen- en buitenlands talent.

• Minder uitval en kwaliteitsimpuls.

• Verhogen studierendement niet-westerse allochtone studenten.

• Praktijkgericht onderzoek hbo Raak.

• Praktijkgericht onderzoek hbo Lectoren.

Artikel 7 Wetenschappelijk onderwijs

• Alfa- en gammaonderzoek bij de universiteiten.

• Graduate schools.

• 3TU’s.

• Minder uitval en kwaliteitsimpuls.

• Excellentie in onderwijs-binnen- en buitenlands talent.

• Kwetsbare opleidingen.

Artikel 14 Cultuur

• Mooier Nederland.

• Participatie.

• Sterke sector.

• Innovatie.

Artikel 15 Media

• Herstel programmering van de landelijke publieke omroep en dekking tekorten op hun begroting.

• Apart budget Nederlands drama.

• Crossmediale programmaontwikkeling.

• Verbetering bereik onder jeugd en jongeren.

Artikel 16 Onderzoek en Wetenschapsbeleid

• Voor grote infrastructurele onderzoeksvoorzieningen wordt subsidie verstrekt aan NWO.

• Extra middelen ten behoeve van een persoonsgerichte subsidie voor vrouwelijke hoogleraren.

• Het voortzetten van het Netherlands Genomics Initiative in een tweede fase.

Artikel 24 Kinderopvang

• Verhogen opleidingsniveau personeel kinderopvang/verbeteren kwaliteit opleidingen/verbeteren kwaliteit personeel.

• Stimulering buitenschoolse opvang en sport.

• Huisvesting buitenschoolse opvang.

• Harmonisering kinderopvang, peuterspeelzalen en VVE.

Artikel 25 Emancipatie

• Taskforce Deeltijdplus.

• Kennisinfrastructuur (homo) emancipatie.

• Project tijdenbeleid 7 tot 7.

• Project 1001Kracht.

• Stimulering homo-emancipatie.

3. DE BELEIDSARTIKELEN

ARTIKEL 1. PRIMAIR ONDERWIJS

1.1 Algemene doelstelling: het primair onderwijs zorgt dat leerlingen in de eerste fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het legt bovendien de basis voor de huidige en toekomstige deelname van deze leerlingen aan de samenleving.

Omschrijving

Alle kinderen hebben recht op passend en kwalitatief goed primair onderwijs in voldoende toegeruste scholen (Grondwet, art 23: Stb. 2002, 200). De overheid houdt daarvoor een stelsel van (speciale) basisscholen en scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in stand en waarborgt de kwaliteit van het onderwijs. Voor leerlingen die extra zorg nodig hebben, heeft de overheid als taak om ondersteuning te bieden en onderwijsachterstanden te voorkomen (Wet op het Primair Onderwijs en Wet op de Expertisecentra). De overheid verplicht ouders door middel van de Leerplichtwet om hun kinderen onderwijs te laten volgen.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is er verantwoordelijk voor dat het onderwijsstelsel zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen en bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige besteding van onderwijsmiddelen en het borgen van de onderwijskwaliteit. De instrumenten die hem ter beschikking staan, zijn wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister in een positie gebracht die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen voor goed bestuur.

Externe factoren

Het onderwijs ter plaatse wordt mede bepaald door de inzet van leerlingen, ouders, leraren, schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld jeugdzorg), andere overheden en bedrijven. De minister is daarom mede afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen (zoals veranderingen in de samenstelling van de leerlingenpopulatie en het lerarenbestand) en conjuncturele ontwikkelingen.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

Toelichting:

1 en 2: Deze indicator brengt het nationale prestatieniveau in vergelijking met andere landen in beeld. Het is de ambitie dat het Nederlandse basisonderwijs tot de top vijf van de wereld behoort als het gaat om wat leerlingen presteren op gebieden als taal en rekenen. Minder goede internationale prestaties zijn aanleiding tot een grondige evaluatie.

3: Deze maatstaf van toegevoegde waarde wordt door de Inspectie van het Onderwijs bepaald door te kijken of de gemiddelde prestaties van de school over een reeks van drie jaar op, onder of boven het niveau liggen dat op grond van sociaaleconomische status en etniciteit van de leerlingen verwacht kan worden. Bij deze relatieve normering zullen er altijd scholen zijn waarvan de resultaten onder, dan wel boven het verwachte niveau liggen. Een streefwaarde koppelen aan een relatieve norm is weinig zinvol. Omdat met deze indicator wel een goed zicht ontstaat op de scholen die langdurig zeer zwakke of juist zeer goede opbrengsten hebben, is deze indicator opgenomen als kengetal. Onderzocht zal worden of het mogelijk en zinvol is om in de toekomst een absolute maatstaf van de toegevoegde waarde van het onderwijsstelsel te ontwikkelen.

4: Nederland streeft ernaar dat op termijn (na 2020) bijna de helft van de Nederlandse beroepsbevolking tussen de 25 en 44 jaar hogeropgeleid is. Om deze doelstelling te bereiken, is het gewenst dat meer leerlingen in het primair onderwijs een hoger prestatieniveau bereiken en dat zij dat niveau ook vasthouden in het voortgezet onderwijs.

5: Ouders worden jaarlijks gevraagd naar hun tevredenheid met de school van hun kind. In 2006 is het rapportcijfer 7,6. Het is de ambitie om dit cijfer in de toekomst ten minste op een 7,5 te houden. Of deze ambitie gerealiseerd wordt, zal niet alleen beïnvloed worden door het departementale beleid, zoals het beleid voor ouderbetrokkenheid, maar ook door factoren waar het departement minder direct invloed op kan en wil uitoefenen.

1.2 Budgettaire gevolgen van beleid

¹ De vergoeding aan scholen voor kinderopvang t.b.v. personeel wordt vanaf 2007 niet apart uitgekeerd, maar via een opslag op de gemiddelde personele lasten. In deze tabel verschuiven deze middelen dan naar het onderdeel «personele bekostiging»

² Met ingang van 1 augustus 2006 is er een vraaggestuurde financiering van schoolbegeleidingsdiensten en worden de middelen stapsgewijs opgenomen in de vergoeding aan scholen. In deze tabel verschuiven deze middelen dan naar het onderdeel «personele bekostiging»

³ De apparaatskosten kinderopvang zijn niet op artikel 24 geraamd, maar op artikel 01.

Coalitieakkoord

In het Coalitieakkoord zijn voor artikel 1 (Primair Onderwijs) enveloppegelden gereserveerd. Uit de enveloppe onderwijs gaat het om een bedrag van € 31,3 miljoen in 2008 oplopend tot indicatief € 185,1 miljoen in 2011. Vanaf 2009 is de oploop van deze middelen op de aanvullende post bij Financiën gereserveerd. Daarnaast komt met de begroting 2008 voor artikel 1 een bedrag uit de enveloppe kinderopvang beschikbaar ter grootte van € 53,5 miljoen in 2008, € 41,5 miljoen in 2009. Met deze enveloppemiddelen worden onder andere de volgende maatregelen voorzien:

• De ontwikkeling van het taal- en rekenonderwijs en het opstellen van een beschrijving wat leerlingen aan het eind van het basisonderwijs voor taal en rekenen moeten kennen en kunnen.

• Maatregelen die volgen uit de kwaliteitsagenda PO die in samenwerking met de sector wordt opgesteld. Daarbij wordt gefocust op versterking van het taal- en rekenonderwijs en de kwaliteitszorg.

• Voortgaande financiering van innovatieprojecten via het PO-platform Kwaliteit en Innovatie.

• Begeleiding van het proces naar passend onderwijs.

• Versterking van het onderwijsachterstandenbeleid, waarbij er enerzijds voldoende geld in de grote steden beschikbaar blijft, en anderzijds meer geld beschikbaar komt voor een aantal plattelandsgemeenten met specifieke plattelandsproblematiek.

• Versterking van het aanbod van voorschoolse educatie en vroegschoolse educatie.

• Stimulering van de ontwikkeling van brede scholen, met name in de zogenaamde 40 krachtwijken.

• Lerarenbeleid in het primair onderwijs. Zie de maatregelen bij artikel 9, Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid.

¹ Exclusief de voorcalculatorische uitdelingen en de programmakosten overig.

² De enveloppemiddelen zijn opgenomen als bestuurlijk gebonden.

1.3 Operationele doelstellingen

1.3.1 Leerlingen volgen onderwijs op voldoende toegeruste scholen voor primair onderwijs

Motivering

De overheid heeft de verantwoordelijkheid om scholen goed toe te rusten. Daarmee moeten scholen in staat zijn om te voldoen aan eisen voor toegankelijkheid en kwaliteit.

Scholen en schoolbesturen moeten kunnen inspelen op de specifieke omstandigheden en onderwijs op maat bieden. In de lumpsumbekostiging zijn hiervoor budgetten voor personele en materiële kosten opgenomen. Het geld kan vrij worden besteed aan onderwijs en zorg. Op dit moment wordt onderzocht of de bestaande budgetten voor personele en materiële bekostiging kunnen worden samengevoegd. Schoolbesturen ontvangen dan één budget per school.

Instrumenten

• Personele bekostiging

De basis voor de personele bekostiging van scholen is het aantal leerlingen, de gemiddelde leeftijd van de leraren en het opleidingsniveau van de ouders. Voor de bekostiging van vervangers van bijvoorbeeld zieke leraren (vervangingsfonds) en voor de verzekering van de wachtgelden (participatiefonds) geldt een verzekeringsplicht. De premiebetaling is verplicht en voor de bekostiging van de vervangers moeten scholen declaraties indienen. Dat brengt veel regels en administratie met zich mee. Daarom zal in deze kabinetsperiode een eerste experimentele stap worden gezet naar decentralisatie van vervanging. De uitkomst van het experiment is bepalend voor de vervolgstappen. Naar een herziening van het participatiefonds vindt nader onderzoek plaats.

• Materiële bekostiging

Het rijk verstrekt schoolbesturen een lumpsumbekostiging voor de materiële instandhouding van scholen, die gebaseerd is op programma’s van eisen. Eens per vijf jaar vindt een evaluatie van de programma’s van eisen plaats die toetst of de bekostiging adequaat is. De eerstvolgende evaluatie is in 2011.

• Onderwijspersoneelsbeleid

De instrumenten en activiteiten die voor specifiek onderwijspersoneelsbeleid worden ingezet, worden toegelicht in artikel 9, Arbeidsmarkt- en Personeelsbeleid. Mede op basis van het advies van de Commissie Leraren, worden maatregelen genomen om het tekort aan leraren en schoolleiders aan te pakken, de positie van de leraar te versterken en de kwaliteit van de leraar te verbeteren.

• Invoering onderwijsnummer

Het streven is om vanaf 2010 alle scholen te bekostigen op basis van het onderwijsnummer. In 2008 zullen scholen de gelegenheid krijgen om de kwaliteit van de gegevens in hun leerlingenadministratie te verbeteren en daarna om kennis te maken met de nieuwe manier van uitwisseling van persoonsgegevens met de IB-Groep. Tegelijkertijd zullen de softwareleveranciers, CFI en de IB-Groep hun systemen zo testen en verbeteren, dat het zo gemakkelijk mogelijk wordt gemaakt voor de scholen. Scholen worden geïnformeerd – onder andere viawww.pgno.nl/po/ – en krijgen ondersteuning via een helpdesk. OCW en de besturenorganisaties werken daarin samen.

• Versterken positie ouders

Door de betrokkenheid van ouders te versterken, worden de onderwijskansen en het welzijn van de kinderen binnen het funderend onderwijs vergroot. De landelijke ouderorganisaties versterken de medezeggenschapsfunctie van ouders door het geven van cursussen en ondersteuning. Daarnaast voeren zij projecten uit die de deskundigheid van ouders bevorderen en de samenwerking tussen ouders, school en andere opvoeders verbetert. Er is bijzondere aandacht voor de positieverbetering van kwetsbare groepen ouders en de verdere uitbouw van de informatie- en servicefunctie voor alle ouders. Tot slot brengt het ministerie jaarlijks de Onderwijsgids uit voor ouders en verzorgers.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

Deze indicator wordt door de Inspectie van het Onderwijs jaarlijks in beeld gebracht en geeft een indicatie van de mate waarin scholen gebruik maken van de onderwijstijd.

In 2007 is een start gemaakt met de ontwikkeling van een bureaucratiemonitor (www.ecorys.nl). De uitkomsten van de nulmeting volgen in het najaar 2007: in het jaarverslag over 2007 zullen ze beschreven worden. Het is de bedoeling in de begroting 2009 streefwaarden op te nemen.

Meetbare gegevens over de personele bekostiging zijn opgenomen in artikel 9 (Arbeidsmarkt en Personeelsbeleid).

Naast kwantitatieve gegevens, zijn voor de mate waarin deze operationele doelstelling wordt behaald ook kwalitatieve gegevens relevant. In het «overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid» (tabel 1.11) zijn de geplande kwalitatieve onderzoeken opgenomen. Zo wordt eens per vijf jaar de materiële bekostiging geëvalueerd en getoetst of de bekostiging adequaat is geweest.

Bron: Referentieraming 2007, raming op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren

NB: De gewichtenregeling is herzien per 1 augustus 2006. Hierdoor zijn twee nieuwe gewichten (0.3 en 1.2) ingevoerd en zal geleidelijk tot en met 1 oktober 2009 de oude gewichtenregeling worden afgebouwd. De leerlingen in het (v) so zijn inclusief visueel gehandicapten leerlingen (ca 700 leerlingen). Voor de overige (v)so-leerlingen wordt m.i.v. teldatum 01-10-2008 de zorgbekostiging gebaseerd op het aantal van 64200 leerlingen.

Bron: Referentieraming 2007, raming op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren

NB: De berekeningswijze is als volgt: gesaldeerde uitgaven in de respectievelijke jaren in constante prijzen gedeeld door het aantal leerlingen per 1 oktober van de respectievelijke jaren.

Bron: CFI-tellingen, op teldatum 1 augustus van de respectievelijke jaren

1.3.2 Leerlingen volgen onderwijs van hoge kwaliteit

Motivering

Het primair onderwijs moet het voor de leerling mogelijk maken naar die vorm van voortgezet onderwijs te gaan die het beste aansluit bij de capaciteiten van de leerling. Dit vraagt om kwalitatief goed primair onderwijs. De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs en rapporteert hierover in het Onderwijsverslag. De meeste scholen in het primair onderwijs doen het goed. Zo is het eindniveau van 93% van de basisscholen voldoende. Maar de Inspectie wijst ook op een paar hardnekkige problemen. Scholen verschillen in de ontwikkelingsmogelijkheden die zij hun leerlingen bieden en in de resultaten die zij met hun leerlingen bereiken. Sommige scholen bereiken gemiddeld voldoende eindopbrengsten, maar slagen er niet in om alle leerlingen optimaal te stimuleren. Het advies van de Onderwijsraad «Presteren naar vermogen» (www.onderwijsraad.nl) geeft aan dat 10% van de leerlingen niet presteert op het niveau dat op grond van hun cognitieve capaciteiten verwacht mag worden.

Om de kwaliteit van het primair onderwijs duurzaam te verbeteren, wordt in samenwerking met de sector de Kwaliteitsagenda PO opgesteld. Deze wordt in het najaar van 2007 landelijk gepresenteerd. Twee dingen staan daarin centraal: «zichtbare verbeteringen in taal en rekenen» en «scholen en leraren leren van elkaar». Dit is de kern van de kwaliteitsagenda.

De kwaliteit van het taal- en rekenonderwijs moet omhoog. Dat blijkt uit het Onderwijsverslag 2005–2006 (inspectie.nl/#www.onderwijsinspectie.nl). 4% van de basisscholen behaalt onvoldoende leerresultaten voor rekenen en taal. Ook technisch lezen blijft een aandachtspunt. Een kwart van de leerlingen in het basisonderwijs verlaat de basisschool met een vaardigheid in technisch lezen op het niveau van groep 6. Uit het PRIMA-cohort (www.sco-kohnstamminstituut.uva.nl) blijkt dat allochtone achterstandsleerlingen de basisschool verlaten met een achterstand van maximaal een half jaar bij rekenen en één à twee jaar bij taal.

De Inspectie van het Onderwijs constateert in het Onderwijsverslag dat 1,5% van de basisscholen (ongeveer 100 scholen) als zeer zwak zijn beoordeeld en dat de groep risicoscholen aanzienlijk is (12%, ongeveer 850 scholen). Al deze scholen staan onder verscherpt toezicht. De helft van alle scholen in het (voortgezet) speciaal (basis)onderwijs staat onder verscherpt toezicht. Zie ook paragraaf 1.3.3.

De omgeving van scholen is continu in ontwikkeling en dit vraagt om innovaties van inhoud en organisatie van het onderwijs. Van scholen in het primair onderwijs wordt daarom verwacht dat zij de kwaliteit van het onderwijs evalueren en zonodig verbeteren en vernieuwen. Bij onderwijsvernieuwing gaat het niet alleen om de kernvakken taal en rekenen, maar ook om de brede ontwikkeling van leerlingen (cultuur, techniek en burgerschap).

Instrumenten

• Ontwikkeling taal- en rekenonderwijs

Uit de enveloppe is structureel € 1,5 miljoen beschikbaar voor de ontwikkeling van het taal- en rekenonderwijs en voor het opstellen van een beschrijving wat leerlingen aan het eind van het basisonderwijs moeten kennen en kunnen voor taal en rekenen. Deze middelen worden ingezet voor het uitvoeren van een aantal programma’s en het ontwikkelen van nieuwe didactische modellen om het leesniveau en het rekenniveau te verhogen. In samenwerking met het onderwijsveld worden landelijke beschrijvingen ontwikkeld wat leerlingen aan het eind van het basisonderwijs op het terrein van taal en rekenen moeten beheersen. Dit biedt scholen meer duidelijkheid en focus bij het taal- en rekenonderwijs. Om leraren te ondersteunen worden leerlijnen taal en rekenen/wiskunde ontwikkeld die rekening houden met het verschil in uitstroom van leerlingen naar het vervolgonderwijs.

• Leer- en hulpmiddelen

Vanuit de tranche 2008 van de enveloppe wordt alvast geïnvesteerd in de aanpassing van leermiddelen aan de nieuwe spelling. Eind 2007 zal de commissie taal en rekenen aanbevelingen doen voor het versterken van het taal- en rekenonderwijs.

• Zeer zwakke scholen

De Inspectie van het Onderwijs monitort de kwaliteitsverbetering van zeer zwakke scholen intensief. Als de scholen zich niet verbeteren, worden ze gemeld voor een bestuurlijk natraject. Er is een wetsvoorstel en bijpassend interventiebeleid in voorbereiding waarmee scholen gedwongen kunnen worden om zich sneller te verbeteren en waarmee ingegrepen kan worden als de situatie zeer ernstig is of als scholen er niet in slagen zichzelf te verbeteren.

• Innovatie in het primair onderwijs

Het PO Platform Kwaliteit en Innovatie stimuleert en ondersteunt scholen om de kwaliteit van het onderwijs systematisch te bewaken en te verbeteren. Scholen kunnen via het PO Platform Kwaliteit en Innovatie aanvragen doen om hun eigen innovatieprojecten te financieren. Uit de enveloppe wordt vanaf 2008 structureel € 5,5 miljoen aan het platform toegekend. Deze middelen worden zo ingezet en verdeeld dat ze de opbrengsten die afgesproken worden in de kwaliteitsagenda voor het primair onderwijs, maximaal ondersteunen. Ze zijn bedoeld voor scholen om van elkaar te leren (breedteprojecten) en om met experts te leren (diepteprojecten).

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1 t/m 3: De gemiddelde vaardigheidscores voor taal, begrijpend lezen en rekenen zijn de laatste jaren stabiel gebleven. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) meet dit aan de hand van informatie van het CITO en het leerlingvolgsysteem. Het streven is om die scores omhoog te krijgen. De ambities voor de middellange termijn worden in overleg met het onderwijsveld vastgesteld.

4: Met een stapsgewijze aanpak is de ambitie om uiteindelijk het overgrote deel van de scholen een voldoende te laten scoren op kwaliteitszorg volgens de normen van de Inspectie van het Onderwijs. Kwaliteitszorg is een belangrijke voorwaarde voor kwalitatief goed onderwijs. De ambities voor de middellange termijn worden in overleg met het onderwijsveld vastgesteld.

5: De meeste leraren beschikken over voldoende didactische kwaliteiten die vanouds belangrijk zijn bij de ontwikkeling van leerlingen. De ambities worden in overleg met het onderwijsveld bepaald.

6: De tevredenheid van ouders is hoog. Het streven is om dat zo te houden.

1.3.3 Leerlingen kunnen zonder drempels het primair onderwijs volgen dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften

Motivering

Sommige leerlingen zijn zonder extra zorg niet of niet goed in staat om onderwijs te volgen. Het gaat hier bijvoorbeeld om leerlingen met leermoeilijkheden of grote leerachterstanden of om leerlingen met een handicap of stoornis die een belemmering kan zijn bij het volgen van regulier onderwijs. De overheid houdt voor deze kinderen een stelsel van speciale basisscholen en speciaal (voortgezet) onderwijs in stand. Daarnaast zijn er leerlingen die met een rugzakje (leerlinggebonden financiering, LGF) toch in staat zijn om op een reguliere basisschool onderwijs te volgen.

In het primair onderwijs bestaan verschillende systemen voor extra ondersteuning van leerlingen, met elk een eigen toegang, bekostiging en verantwoordelijkheden. Het systeem is complex en sterk aanbodgericht. Resultaat van dit alles is dat (te) veel leerlingen niet het onderwijs krijgen dat bij hen past. Daarnaast is het aantal leerlingen met ernstige gedragsproblemen («cluster 4») sterk gegroeid. Het vinden van voldoende huisvesting en personeel kost veel tijd en aandacht van cluster-4-scholen, wat ten koste gaat van de aandacht voor de kwaliteit van het onderwijs.

De Inspectie van het Onderwijs stelt in het Onderwijsverslag dat het (voortgezet) speciaal onderwijs ((v)so) en het speciaal basisonderwijs (sbao) te weinig doel- en opbrengstgericht zijn. De Inspectie van het Onderwijs kan de opbrengsten van veel scholen niet beoordelen, doordat de ontwikkelingsperspectieven en handelingsplannen niet concreet genoeg zijn. Slechts vier op de tien sbao-scholen kunnen zich verantwoorden over de effectiviteit van de inzet. De helft van alle scholen in het (voortgezet) speciaal (basis)onderwijs staat onder verscherpt toezicht.

Instrumenten

• Passend onderwijs

In de voorjaarsnota 2007 is een forse verhoging van het meerjarige zorgbudget opgenomen. Deze reeks gaat evenwel uit van beheersmaatregelen die ertoe leiden dat de zorgbekostiging meerjarig niet uitkomt boven het geraamde zorgniveau (voortgezet) speciaal onderwijs 2008/2009, en dat de kosten van de rugzakleerlingen niet uitkomen boven circa € 350 miljoen. Dit is het budgettair kader waarbinnen de voorstellen voor passend onderwijs zich dienen af te spelen. Met de ministers van VWS en SZW zal in de komende periode worden bezien hoe kan worden voorkomen dat de problemen worden verplaatst naar aanpalende gebieden.

Schoolbesturen krijgen vanaf 2011 de verantwoordelijkheid om voor elke leerling een passend onderwijszorgaanbod te ontwikkelen op de eigen school of elders. Er wordt ingezet op preventie en zo vroeg mogelijke adequate ondersteuning wanneer er problemen zijn. Er komt een dekkende zorgstructuur in elke regio waarin alle reguliere en speciale scholen voor primair en voortgezet onderwijs participeren. Regio’s zorgen daarbij voor één loket voor de indicatiestelling. Verder moet de kwaliteit van het onderwijs aan zorgleerlingen omhoog door duidelijker te maken wat zij precies gaan leren. Hiervoor wordt het kwalificatiesysteem aangepast en worden leerlijnen ontwikkeld. Elke regio biedt daarbij elke leerling een meerjarig traject aan dat leidt tot een passende eindkwalificatie. De positie van ouders wordt versterkt, als collectief en individueel. Het netwerk met onderwijsconsulenten wordt uitgebreid. Tot slot wordt vanaf 2011 regionaal gewerkt met vaste budgetten. Daarbij worden de middelen voor het onderwijs aan zorgleerlingen gebudgetteerd. Hierdoor ontstaat maximale ruimte in de regio om maatwerk te bieden. Het rijk zorgt in elke regio voor voldoende begeleiding bij dit proces naar passend onderwijs. Voor passend onderwijs bedraagt de tranche 2008 uit de enveloppemiddelen € 20 miljoen.

• Onderwijsachterstandenbeleid

Onderwijsachterstanden bij kinderen kunnen zijn ontstaan door sociale, culturele en economische omstandigheden. Om deze achterstanden te voorkomen en te bestrijden, kunnen basisscholen hun eigen onderwijsachterstandenbeleid vormgeven met het geld dat zij op basis van de gewichtenregeling ontvangen. Deze middelen zijn opgenomen in de lumpsum. In het najaar van 2007 zal de Tweede Kamer worden geïnformeerd over de mogelijkheden om het onderwijsachterstandenbeleid zo te versterken dat er enerzijds voldoende geld in de grote steden beschikbaar blijft en anderzijds meer geld beschikbaar komt voor een aantal plattelandsgemeenten met specifieke plattelandsproblematiek zoals een grote spreiding van doelgroepkinderen en veel lage inkomens en/of uitkeringen.

De gemeenten hebben een regierol in het onderwijsachterstandenbeleid. Met de 31 grootste gemeenten zijn in het kader van de «Brede Doeluitkering Sociaal Integratie Veiligheid» in 2006 prestatieafspraken gemaakt over voorschoolse educatie en in 2007 over schakelklassen. De overige gemeenten ontvangen hiervoor een specifieke uitkering. De eerste effecten van schakelklassen zijn voorzichtig positief beoordeeld.

In maart 2007 is begonnen met het professionaliseringstraject voor voor- en vroegschoolse educatie (VVE) waarvoor in 2006 € 18 miljoen uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) ter beschikking is gekomen. Eind 2008 zullen 6 500 personeelsleden uit de kinderopvang, de peuterspeelzalen en het basisonderwijs (groep 1 en 2) zijn geschoold in het geven van speciale VVE-programma’s.

Het is de bedoeling dat alle kinderen bij wie op driejarige leeftijd een taalachterstand wordt vastgesteld, deel kunnen nemen aan kwalitatief hoogwaardige VVE-programma’s, te beginnen in de probleemwijken in de vier grote steden en een aantal plattelandsgemeenten met een opeenstapeling van problemen. Bekeken wordt hoe op termijn de financiering van het peuterspeelzaalwerk, kinderopvang en VVE kan worden geharmoniseerd. In beleidsartikel 24, Kinderopvang, is dit verder toegelicht. Vanuit de enveloppe is in 2008 en in 2009 € 70 miljoen beschikbaar voor voorschoolse educatie en voor vroegschoolse educatie. Van deze incidentele investeringen wordt € 16,5 miljoen respectievelijk € 28,5 miljoen als onderdeel van het accres van het Gemeentefonds ingezet. De resterende bedragen (€ 53,5 miljoen en € 41,5 miljoen) zijn toegevoegd aan beleidsartikel 1.

Met de gemeenten en de sector zullen afspraken worden gemaakt over de verdeling van deze middelen, het bereiken van de doelgroepkinderen, de kwaliteit van voorzieningen en voldoende spreiding van voorzieningen over de gemeente. Naast het bereiken van de doelgroep kunnen de middelen bijvoorbeeld ingezet worden voor een betere toeleiding naar voor- en vroegschoolse educatie, voor het uitbreiden van het aantal dagdelen dat VVE aangeboden wordt, voor meer en beter geschoold personeel en meer gebruik van kwalitatief betere VVE-pakketten.

• Veiligheid op school

OCW subsidieert het Centrum School en Veiligheid. Dit centrum informeert en adviseert onderwijsinstellingen, besturen, ouders en leerlingen over school en veiligheid. Daarnaast houdt OCW door het regelmatig laten uitvoeren van de «quick scan veiligheid» zicht op de ontwikkelingen van het veiligheidsbeleid op scholen. Ook zijn er structurele middelen beschikbaar voor inzet van schoolmaatschappelijk werk in het kader van veiligheid en opvang van risicoleerlingen en plaatsen voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen. Een actualisatie van het Plan van Aanpak Veiligheid wordt beoogd.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1: Het is de bedoeling dat er uiteindelijk een dekkende infrastructuur is van regionale verbanden voor zorgleerlingen.

2 en 3: Uit het Onderwijsverslag blijkt dat het percentage risicoscholen in het speciaal basisonderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs veel hoger is dan in het basisonderwijs. Het streven is dat het percentage risicoscholen op een vergelijkbaar niveau komt als in het basisonderwijs. De ambities worden in overleg met het onderwijsveld vastgesteld.

4: Hier is deze indicator opgenomen voor doelgroepkinderen van 4 en 5 jaar. In het beleidsartikel 24, Kinderopvang, staat de indicator voor doelgroepkinderen van 2 en 3 jaar. Het is de bedoeling dat het percentage doelgroepleerlingen onder 2 t/m 5-jarigen dat feitelijk deelneemt aan de voor- of vroegschool, in deze kabinetsperiode groeit naar 100%. Voor de vier grote steden geldt dat deze doelstelling al in 2009 gehaald moet worden. De realiteit is dat een bereik van 100% nooit helemaal realiseerbaar is. Langdurig zieke kinderen, kinderen met een geestelijke en/of (zware) lichamelijke handicap of kinderen die door de ouders om principiële redenen thuis worden gehouden, kunnen namelijk niet deelnemen aan een programma van voor- en vroegschoolse educatie. De doelgroep bestaat uit achterstandsleerlingen op basis van de nieuwe gewichtenregeling.

5: De doelgroep bestaat uit allochtone leerlingen en autochtone achterstandsleerlingen op basis van de oude gewichtenregeling. Het doel is om de taalachterstand in de komende jaren nog verder te reduceren met 10%.

1.3.4 Leerlingen krijgen een beter aanbod van aansluitende voorzieningen in en om de school

Motivering

De school is de centrale schakel in een keten van voorzieningen voor alle kinderen van 0 tot 12 jaar. Het is van belang dat op lokaal en op landelijk niveau samenhangend jeugdbeleid wordt gerealiseerd. Door meer samenhang te bewerkstelligen in de voorzieningen voor 0- tot 12-jarigen worden de ontwikkelingskansen van kinderen vergroot. Een sluitend, afwisselend dagprogramma bieden aan kinderen, al dan niet binnen een brede school, vergemakkelijkt de combinatie van arbeid en zorg voor de ouders van jonge kinderen. Vanaf 1 augustus 2007 zijn de schoolbesturen verantwoordelijk voor de aansluiting met de buitenschoolse opvang.

Samenhang draagt ook bij aan het voorkomen van achterstanden, uitval, leer- en gedragsmoeilijkheden. Verschillende voorzieningen sluiten nog onvoldoende op elkaar aan: scholen, opvang- en zorginstellingen, sport- en cultuuraanbieders en medeoverheden (gemeenten en provincies) stuiten op problemen bij het realiseren van meer samenhang in het aanbod. Sluitende dagarrangementen en combinatiefuncties kunnen hier een oplossing bieden. Het kabinet ondersteunt lokale initiatieven en stimuleert dat er meer brede scholen ontstaan.

Instrumenten

• Brede scholen

Brede scholen ontstaan vanuit lokale initiatieven. OCW steunt deze initiatieven door middel van onderzoek en verschillende activiteiten op het terrein van voorlichting en communicatie, bijvoorbeeld viawww.bredeschool.nl.

In 2007 wordt er vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) € 29 miljoen geïnvesteerd in multifunctionele accommodaties.

De komende tijd zullen initiatieven genomen worden om de ontwikkeling van brede scholen, met name in de zogenaamde 40 krachtwijken, waar nodig te stimuleren. Vanuit de enveloppe worden hiervoor middelen beschikbaar gesteld. Tranche 2008 daarvan bedraagt € 5 miljoen, waarvan € 1,7 miljoen als onderdeel van het accres van het Gemeentefonds wordt ingezet. Er zijn ook middelen beschikbaar vanuit het voortgezet onderwijs (artikel 3), cultuur (artikel 14) en op de begroting van VWS. Aan gemeenten wordt een structurele bijdrage gevraagd voor deze impuls. Met deze gebundelde inzet van middelen is het streven het aantal combinatiefuncties in onderwijs, buitenschoolse opvang, cultuur en sport te vergroten tot het niveau van 2500 fte. De middelen zullen in eerste instantie ten goede komen aan de G31, te beginnen met de krachtwijken. Met de gemeenten zullen nadere afspraken worden gemaakt over de te bereiken resulaten.

• Dagarrangementen en combinatiefuncties

Voor de regeling Dagarrangementen en Combinatiefuncties is voor de periode 2006–2008 € 100 miljoen beschikbaar gesteld. In 2006 zijn echter veel minder aanvragen ingediend dan verwacht. Voor de periode 2007–2008 is nog € 25 miljoen beschikbaar. Met deze regeling wordt een doorlopend aanbod van opvang, onderwijs en activiteiten gestimuleerd in gemeenten en provincies. In 2008 zullen de activiteiten van dit project worden afgerond.

• Tussenschoolse opvang

Scholen zijn verantwoordelijk voor het (laten) organiseren van een overblijfvoorziening. Dit wordt via de lumpsum bekostigd. Daarnaast zijn aparte financiële middelen beschikbaar voor de scholing van overblijfmedewerkers en voor voorlichting, onderzoek en communicatie.

• Buitenschoolse opvang

Alle basisscholen zijn sinds 1 augustus 2007 verplicht om aansluiting met buitenschoolse opvang georganiseerd te hebben wanneer ouders dit wensen. Voor de voorbereidingen is in 2006 en 2007 eenmalig € 50 miljoen ter beschikking gesteld aan de basisscholen. Onderzocht wordt wat de structurele kosten zijn. In het najaar van 2007 zijn de resultaten beschikbaar van de eerste meting. In september 2008 volgt de eindrapportage.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting

1: Het kabinet ondersteunt de gemeentelijke ambitie om in 2010 1200 brede scholen te hebben.

2: Deze indicator betreft het aantal combinatiefuncties. Dit zijn functies voor professionals die bij één werkgever in dienst zijn, maar werkzaam zijn in of ten behoeve van meerdere sectoren. Het betreft met name het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs, de buitenschoolse opvang en de cultuur- en sportorganisaties. Deze indicator wordt verder ontwikkeld met VWS en de sector. Er worden nog afspraken gemaakt over hoe het aantal wordt gemeten en gemonitord.

3: Onderzoek van Research voor Beleid (bijlage bij brief van 19 oktober 2004, Tweede Kamer, vergaderjaar 2004–2005, 29 800 VIII, nr. 17) geeft aan dat gebruik van de «regeling scholing overblijfmedewerkers» (Staatscourant 9 mei 2007, nr. 89) bijdraagt aan de deskundigheidsbevordering van overblijfmedewerkers en daarmee aan de verbetering van de kwaliteit van tussenschoolse opvang (Research voor Beleid, 2004: Evaluatie van de subsidieregelingen scholing overblijfkrachten 2002, 2003). Het aantal medewerkers dat is geschoold, geeft aan in hoeverre er gebruik is gemaakt van de regeling. De streefwaarde is gebaseerd op de beschikbare middelen die voor dit doel bestemd zijn.

4: Het genoemde startpercentage is afkomstig van onderzoek onder 251 directeuren eind 2005 (Tweede Kamer, 2005–2006, 30 300 VIII en 30 000, nr. 137). Voor 2006 zijn geen exacte cijfers bekend. Na de wetswijziging waarmee basisscholen verantwoordelijk zijn voor het organiseren van een voorziening voor buitenschoolse opvang moet 100% van de scholen hieraan voldoen. De verplichting is ingegaan per 1 augustus 2007.

1.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

ARTIKEL 3. VOORTGEZET ONDERWIJS

3.1 Algemene doelstelling: het voortgezet onderwijs zorgt dat leerlingen in deze fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het best past bij hun talenten. Het bereidt hen voor op volwaardige deelname aan de samenleving en een bij hun talenten passende (toekomstige) positie op de arbeidsmarkt.

Omschrijving

Alle leerlingen doorlopen in de periode waarin ze van 12-jarig kind opgroeien tot jong-volwassene van 16 à 19 jaar, het voortgezet onderwijs. Daarin worden 900 000 leerlingen toegeleid naar en gekwalificeerd voor een voor hen passende vervolg- en/of beroepsopleiding. Het voortgezet onderwijs biedt de leerlingen daarvoor verschillende leerroutes aan (van vwo tot praktijkonderwijs) en heeft de taak hen naar een diploma te leiden dat past bij hun talenten en wensen. Dat vraagt niet alleen bijzondere aandacht voor leerlingen met gedrags- en opvoedingsproblemen, maar zeker ook voor leerlingen met speciale talenten of leerlingen die in meer algemene zin uitblinken. Daarnaast heeft het voortgezet onderwijs de taak om kwalitatief goed onderwijs te waarborgen. Scholen worden in de komende periode gestimuleerd om leerlingen te laten excelleren op het gebied van algemene ontwikkeling en cognitief talent. De school biedt een unieke mogelijkheid om leerlingen op verschillende manieren te laten kennismaken met maatschappelijke ontwikkelingen. De beoogde maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs staat nadrukkelijk in dat perspectief.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is er verantwoordelijk voor dat het onderwijsstelsel zodanig functioneert dat het onderwijs maximaal aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen/studenten én bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige en doelmatige besteding van de onderwijsmiddelen en het borgen van de onderwijskwaliteit. De middelen die hem ter beschikking staan zijn wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister in een positie gebracht die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen ten aanzien van goed bestuur.

Externe factoren

Het onderwijs ter plaatse wordt mede bepaald door de inzet van leerlingen, ouders, docenten, schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijv. jeugdzorg), andere overheden en bedrijven (stages en aansluiting op de arbeidsmarkt). De minister is daarom mede afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de leerlingen- en studentenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

Toelichting:

1: De streefwaarde van 85% van de 20–24 jarigen met tenminste hoger secundair onderwijs is een Europese afspraak waaraan Nederland zich heeft gecommitteerd. Gegeven de trend van de afgelopen jaren zal het lastig zijn de streefwaarde al in 2010 te halen. Het behalen van een startkwalificatie (hoger secundair onderwijs) is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van het voortgezet onderwijs en het beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (artikel 4). In 2006 heeft 89% van de leerlingen in het hoogste leerjaar van het havo/vwo, het diploma havo/vwo gehaald.

2: De stijging van 2003 ten opzichte van 2000 heeft een statistische reden: door de invoering van het vmbo zijn leerlingen, die voorheen in het speciaal onderwijs zaten, in 2000 niet meegerekend in het onderzoek en vanaf 2003 wel. Het percentage dat er voor 2000 staat, is daarom te laag.

3: Het onderwijsbeleid is erop gericht de aantallen voortijdig schoolverlaters te reduceren. Het beleid om uitval te voorkomen is opgenomen in het beleidsterrein beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (artikel 4). In 2006 heeft 13% van de voortijdig schoolverlaters uit het vmbo wel een diploma, maar stroomt niet door in het vervolgonderwijs. Een vmbo-gediplomeerde heeft nog geen startkwalificatie.

4: Ouders worden jaarlijks gevraagd naar hun tevredenheid met de school van hun kind. In 2006 is het rapportcijfer 7,5. Het is de ambitie om dit cijfer in de toekomst op z’n minst te behouden. Daarbij zal het toekomstige realisatiecijfer overigens niet alleen beïnvloed worden door het departementale beleid, maar ook door factoren waar het departement minder direct invloed op kan en wil uitoefenen.

5: Nederland heeft als doelstelling dat op termijn (in 2020) bijna de helft van de Nederlandse beroepsbevolking tussen de 25 en 44 jaar hoger opgeleid is. Om dit te bereiken, is het gewenst dat meer leerlingen in het primair onderwijs een hoger prestatieniveau bereiken en dat zij dat niveau ook vasthouden in het voortgezet onderwijs.

6: Deze maatstaf van toegevoegde waarde wordt door de inspectie bepaald door te kijken of de gemiddelde prestaties van de school over een reeks van drie jaren op, onder of boven het niveau liggen dat op grond van sociaal economische status en etniciteit van de leerlingen verwacht kan worden. Bij deze relatieve normering zullen altijd scholen zijn waarvan de resultaten onder, dan wel boven het verwachte niveau liggen. Een streefwaarde koppelen aan een relatieve norm is weinig zinvol. Omdat met deze indicator wel een goed zicht ontstaat op de scholen die langdurig zeer zwakke of juist zeer goede opbrengsten hebben, nemen we deze op als kengetal. Wij zullen onderzoeken of het mogelijk en zinvol is om in de toekomst een absolute maatstaf van de toegevoegde waarde van het onderwijsstelsel te ontwikkelen.

Mate van succes in het eerste jaar van het vervolgonderwijs: in 2007 is een start gemaakt met het onderzoek naar de mate van succes in het eerste jaar van het vervolgonderwijs. Dit gegeven geeft de kwaliteit van het voorbereidend onderwijs weer. De resultaten van het onderzoek worden in de begroting 2010 verwerkt.

3.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* In 2006 en 2007 zijn deze posten onderdeel van beleidsterrein ICT (artikel 10). Met ingang van 2008 zijn deze posten in de begroting van dit artikel verwerkt.

Coalitieakkoord

In het Coalitieakkoord zijn voor het voorgezet onderwijs enveloppemiddelen gereserveerd die oplopen van € 130 miljoen in 2008 tot indicatief € 476 miljoen in 2011. Met uitzondering van de middelen bestemd voor de schoolboeken is vanaf 2009 de oploop van deze middelen op de aanvullende post bij Financiën gereserveerd. Met de oploop van de enveloppemiddelen worden onder andere de volgende maatregelen voorzien:

• Uitbreiding eerstelijns zorgvoorziening naar havo/vwo;

• Kwaliteit onderwijs VO;

• Lerarenbeleid VO. Betreffende middelen maken een onderdeel uit van de enveloppe maatregelen bij artikel 9 Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid;

• Schoolboeken;

• Maatschappelijke stage, oplopend van € 5 miljoen in 2008 tot indicatief € 100 miljoen in 2011 en 2012 en voor de tussenliggende jaren indicatief € 25 miljoen in 2009 en € 50 miljoen in 2010.

3.3 Operationele doelstellingen

3.3.1 Leerlingen volgen onderwijs op voldoende toegeruste scholen voor voortgezet onderwijs

Motivering

De school krijgt de ruimte om zelf invulling te geven aan de manier waarop voor haar doelgroep leerlingen het meest effectief geleerd wordt (het hoe). De centrale overheid legt op hoofdlijnen vast wát geleerd moet worden. Het voortgezet onderwijs kent al 10 jaar de lumpsumbekostiging voor de reguliere uitgaven. Deze bekostigingswijze garandeert de scholen een grote mate van vrijheid in de bestedingen.

Instrumenten

• Personele en materiële bekostiging

Voor de leerlingen ontvangen de scholen van de rijksoverheid een bedrag voor de personele en materiële kosten. Hiermee worden de scholen in staat gesteld om (onderwijs)personeel aan te stellen en te voorzien in kosten van de materiële instandhouding, zoals onderhoud van het gebouw, inventaris en leermiddelen, energiekosten, ICT-voorzieningen en schoonmaak.

• Leren door te experimenteren in het onderwijs: Efficiency in het onderwijs (FES)

Met het FES-project Leren door te experimenteren worden experimenten gestart om meer «evidence-based» kennis (wat werkt wel, wat werkt niet) te verwerven over effectief en efficiënt onderwijs. De experimenten bestrijken de thema’s 1) efficiency en 2) hoogbegaafdheid (zie operationele doelstelling 3.3.2) en zijn in beginsel gericht op het funderend onderwijs. Ten aanzien van efficiency in het onderwijs zal worden aangesloten bij de prioriteiten uit de beleidsagenda van het kabinet. Medio 2007 is gestart met een experiment naar het gebruik van ICT in het onderwijs in relatie tot de werkdruk van leraren. Eind 2007, begin 2008 zal er een oproep worden gedaan aan het veld en de wetenschap om experiment-voorstellen in te dienen. Deze zullen door het Centraal Planbureau worden beoordeeld.

• Gratis schoolboeken

Met ingang van het schooljaar 2008–2009 zal gestart worden met de geleidelijke invoering van de gratis schoolboeken. In 2007–2008 zal, ter voorbereiding van de invoering, een ronde tafel conferentie worden gehouden met alle betrokken partijen. Nagegaan wordt in hoeverre, gebruikmakend van de ICT-mogelijkheden, de kwaliteit van het lesmateriaal nog beter kan worden.

• Onderwijsverzorging en projecten

De SLOA-middelen (middelen die ter beschikking worden gesteld op grond van de wet Subsidiering Landelijke Onderwijsondersteunende Activiteiten) worden deels overgedragen van OCW naar de VO-Raad. De SLOA-instellingen (instellingen die scholen ondersteunen bij de vormgeving van hun onderwijs) zullen daarom meer uit moeten gaan van de (expliciete) vraag van scholen/sector. Het proces van gedeeltelijke reallocatie van middelen in de richting van de sectororganisatie zal in 2009 starten en in 2013 afgerond zijn (Tweede Kamer, vergaderjaar 2005–2006,30 300 VIII, nr. 8). Medio 2007 dienen de SLOA-instellingen de subsidieverzoeken 2008 voor hun projecten in, op basis van de Hoofdlijnenbrief 2008–2009. De subsidieverzoeken krijgen meer een «Research & Development»-karakter.

• Belangenbehartiging en dienstverlening op het gebied van ICT voor de sectoren po, vo en bve (ICT)

OCW ondersteunt scholen bij het integreren van ICT in het onderwijs. Bovenschoolse en bovensectorale ondersteuning, waar alle scholen iets aan hebben, ontlast scholen bij het verwezenlijken van hun ICT-ambitie. De uitvoering vindt plaats door de stichting Kennisnet ICT op school. Op basis van het jaarlijkse activiteitenplan subsidieert OCW de ICT-ondersteuningsfunctie van de stichting Kennisnet ICT op school. Aanvullend gefinancierd worden: a) het actieplan 2006–2008 «Verbonden met ICT», b) het Innovatieprogramma van Surf en Kennisnet waarin wordt geïnvesteerd in kennis om innovatieve voorzieningen voor leerlingen en docenten in de gehele onderwijskolom te realiseren en c) het interdepartementale programma Maatschappelijke Sectoren en ICT.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

* Op de teldatum. T.b.v. de nadere verdeling in de diverse schoolsoorten zijn de leerlingen uit de brugklassen toebedeeld.

Toelichting:

1 (tabel 3.4): Van de leerlingen die jaarlijks in het voortgezet onderwijs instromen, behaalt naar verwachting uiteindelijk rond de 80% een diploma. Het streven is het hoge percentage gediplomeerden op z’n minst te handhaven.

3 en 4 (tabel 3.5): Een school bestaat uit meerdere vestigingen. Het aantal vestigingen is ruim het dubbele van het aantal scholen naar BRIN-nummers. Het gemiddeld aantal leerlingen per vestiging is derhalve veel lager dan het aantal leerlingen per school.

Onderwijstijd: op 1 augustus 2006 zijn de wettelijke normen voor onderwijstijd gewijzigd. Sinds schooljaar 2006–2007 vindt daarom een verscherpt toezicht- en handhavingsbeleid plaats op de naleving van de normen. Dit is niet eerder stelselmatig gedaan, zodat er geen goede gegevens beschikbaar zijn over de naleving van de urennormen vóór 1 augustus 2006. Medio 2007 heeft de Inspectie een representatieve groep van 76 scholen van het voortgezet onderwijs bezocht om de naleving van de urennormen te controleren. Op basis van dit onderzoek zal duidelijk worden hoeveel scholen aan de wettelijke normen voor onderwijstijd voldoen. (Bij het ter perse gaan van de begroting zijn de uitkomsten van het Inspectieonderzoek nog niet beschikbaar.)

3.3.2 Leerlingen volgen voortgezet onderwijs van hoge kwaliteit

Motivering

De kwaliteit van het voortgezet onderwijs staat hoog in het vaandel. Bijzondere aandacht is nodig voor de basiskennis en -vaardigheden op het gebied van rekenen en taal (grammatica en begrijpend lezen). Verder is, voor kwaliteitsverbetering van het onderwijs, een voortdurende dialoog tussen (het bevoegde gezag van) scholen en hun omgeving, directe belanghebbenden als ouders, leerlingen, vervolgonderwijs en bedrijfsleven een essentiële randvoorwaarde.

Instrumenten

• Kwaliteitsprojecten via de VO-Raad

Kwaliteitsverbetering is een verantwoordelijkheid van de school. Daar waar landelijke impulsen nodig zijn, kunnen die gegeven worden door de vereniging van de scholen in het voortgezet onderwijs, de VO-Raad. Deze organisatie voert op landelijk niveau een strategie die de hierboven beschreven beweging op schoolniveau ondersteunt en versterkt. OCW verleent – op basis van een jaarlijks activiteitenplan van de VO-Raad – financiële ondersteuning aan die strategie. Daarbij geldt als belangrijke voorwaarde dat dit plan maatschappelijk (door belanghebbenden bij goed voortgezet onderwijs) en wetenschappelijk gelegitimeerd is.

• Kwaliteit vo

Daarnaast is het van belang dat leerlingen een gedegen algemene ontwikkeling verwerven en dat zij de kernvaardigheden rekenen en taal en andere intellectuele basisvaardigheden uitstekend beheersen. In de komende periode wordt daarom geïnvesteerd voor een «Impuls inhoudelijke kwaliteit voortgezet onderwijs» (in 2008 € 2,7 miljoen). Hiermee worden diverse maatregelen getroffen die erop zijn gericht de inhoudelijke kwaliteit van het voortgezet onderwijs («wat leren leerlingen») te verbeteren en de plek van basiskennis en basisvaardigheden in het curriculum te versterken. Daarbij is bijzondere aandacht voor basiskennis en basisvaardigheden op het gebied van rekenen en taal. Op 9 mei 2007 is de Expertgroep Doorlopende leerlijnen Rekenen en Taal geïnstalleerd. Deze expertgroep zal adviseren over een betere aansluiting van de niveaus reken- en taalvaardigheid in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs naar een vervolgopleiding. Eind december 2007 komt de expertgroep, in de vorm van referentieniveaus voor rekenen en taal, met aanbevelingen hoe de aansluiting in de praktijk te realiseren. Deze worden in 2007 ontwikkeld door de Expertgroep Rekenen en Taal. Vanaf 2008 vindt de implementatie van deze aanbevelingen plaats.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1: Met stapsgewijze aanpak is de ambitie er op gericht om uiteindelijk het overgrote deel van de scholen een voldoende te laten scoren op kwaliteitszorg volgens de normen van de inspectie.

2: De meeste leraren beschikken over voldoende didactische kwaliteiten. Het streven is om de kwaliteit van didactisch handelen hoog te houden.

3: Ouders worden jaarlijks gevraagd een rapportcijfer te geven voor de kwaliteit van de leraren. Het streven is om in de toekomst de huidige waardering op z’n minst te handhaven.

3.3.3 Leerlingen kunnen zonder drempels het voortgezet onderwijs volgen dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften

Motivering

Eén van de grote uitdagingen waarvoor het voortgezet onderwijs de komende periode staat is de leerling kennen, volgen en hem passend onderwijs bieden. Het voortgezet onderwijs heeft als taak om ondersteuning te bieden voor leerlingen die extra zorg nodig hebben, voor leerlingen met speciale talenten én voor leerlingen die in meer algemene zin uitblinken. Voor leerlingen die extra zorg nodig hebben, wordt in de beleidsuitvoering nauw aangesloten bij het beleidsprogramma van het programmaministerie van Jeugd en Gezin.

Instrumenten

• Uitbreiding regionale zorgverbanden havo/vwo

Voor zorgleerlingen die op het havo/vwo zitten, bestaat op dit moment geen eerstelijns voorziening, die nu nog uitsluitend op het vmbo en praktijkonderwijs zijn gericht. Lange tijd is gedacht dat extra zorg voor de havo/vwo leerlingen niet nodig is. Dat blijkt niet zo te zijn. Hierdoor bestaat er een kans dat deze leerlingen uitstromen, dan wel afstromen (d.w.z. doorstromen naar een lager niveau). Met een eerstelijns voorziening zou dit kunnen worden voorkomen. Een eerstelijnsvoorziening in havo/vwo betekent dat de taken van de samenwerkingsverbanden vo worden uitgebreid met de zorgstructuur voor havo/vwo-leerlingen. Hiervoor wordt het regionale zorgbudget opgehoogd.

• Deltaplan bèta en techniek (FES)

Meer leerlingen worden gemotiveerd en in staat gesteld om een vervolgstudie in bèta en techniek te kiezen en af te ronden door het onderwijs meer uitdagend en stimulerend te maken. In het Deltaplan Bèta en Techniek (Tweede Kamer 2003–2004,29 200 VIII, nr.140) is de intentie neergelegd om het aantal afgestudeerden in het hoger onderwijs met een bèta/technische opleiding te verhogen met 15% per 2010, en aldus uitvoering te geven aan de in Lissabon gemaakte afspraken in EU-verband. Het in gang gezette beleid heeft betrekking op de gehele onderwijsketen van het primair onderwijs t/m het hoger onderwijs. Voor het voortgezet onderwijs zijn, in dit kader, de programma’s Universum (havo/vwo) en Ambitie (vmbo) opgezet. Een aanvullende actie in 2007 en 2008 is het beschikbaar stellen van aanvullende bekostiging uit de FES-middelen voor de inrichting en kleine bouwkundige aanpassingen van lokalen voor de bètavakken op havo en vwo. De behoefte aan het verbeteren van deze voorzieningen en de omvang van de hiermee gemoeide middelen is in kaart gebracht (EB Management: Bouwen aan beter bèta, Driebergen, 2006). Scholen kunnen deze middelen aanvragen op basis van de Regeling aanvullende bekostiging lokalen bètavakken havo/vwo (Staatscourant 30 maart 2007, nr. 64).

• Leren door te experimenteren in het onderwijs: doeltreffendheid hoogbegaafde kinderen (FES)

Subsidie wordt beschikbaar gesteld voor het (laten) uitvoeren van experimenten in de voorschoolse sector, het basis- en voortgezet onderwijs naar de effectiviteit van maatregelen voor de signalering en begeleiding van hoogbegaafde leerlingen. Dit is nodig om te voorkomen dat leerlingen met specifieke begaafdheden en talenten afstromen naar een lagere vorm van onderwijs of dat hun specifieke talenten niet of nauwelijks tot ontwikkeling komen. De experimenten kunnen worden gedaan door scholen of samenwerkingsverbanden tussen scholen, kinderopvang en peuterspeelzalen, alsook door experts op het gebied van hoogbegaafdheid.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1: Het streven is om te voorkomen dat uitval bij havo/vwo-leerlingen verder zal stijgen.

Bèta en techniek: In EU-verband is de intentie neergelegd om het aantal afgestudeerden in het hoger onderwijs met een bèta/technische opleiding te verhogen met 15% per 2010. Om uitvoering te geven aan dit streven, heeft het voortgezet onderwijs de programma’s Universum en Ambitie opgezet. Het onderzoek naar de uitkomsten van deze programma’s is in 2010 beschikbaar.

3.3.4 Leerlingen ervaren een goede aansluiting tussen onderwijsfases in hun doorlopende leerlijn

Motivering

Een goede aansluiting tussen en binnen de onderwijsfases en schoolsoorten is om verschillende redenen van belang. Zo leren leerlingen daadwerkelijk wat zij nodig hebben voor persoonlijk, beroepsmatig en maatschappelijk functioneren en voor vervolgonderwijs. Talenten worden beter benut en uitval wordt voorkomen. De beschikbare onderwijstijd wordt efficiënter en effectiever benut doordat hiaten en ongewenste dubbelingen in de leerlijn worden voorkomen. Op stelselniveau worden waarborgen geboden om aansluiting en doorlopende leerlijnen te bevorderen, aangezien scholen een grote mate van autonomie hebben.

Instrumenten

• Onderbouw

Met de regeling onderbouw vo (Tweede Kamer, 2005–2006,30 323, nrs. 2 en 3) wordt aan scholen sinds 1 augustus 2006 meer ruimte geboden voor variëteit en voor professionaliteit van het onderwijspersoneel. De kerndoelen beschrijven de voor alle leerlingen verplichte leerstof. Scholen en leraren kunnen deze kerndoelen op grond van hun eigen professionele afwegingen in concrete onderwijsprogramma’s uitwerken op de manier(en) die passen bij de leerstof, de leerlingen en de school. De eerste twee leerjaren van het voortgezet onderwijs moeten daarbij dusdanig worden ingevuld, dat leerlingen in beginsel alle sectoren respectievelijk profielen nog kunnen kiezen als zij instromen in het derde leerjaar vmbo of het vierde leerjaar havo/vwo. Hiernaast spreekt de regeling zich uit over een aantal andere kwaliteitscriteria, zoals met betrekking tot onderwijstijd, de inzet van onderwijspersoneel en de rol van de medezeggenschap bij de invulling van de beleidsruimte. De doelstelling is dat scholen optimaal gebruik maken van de vergrote beleidsruimte om zodoende maatwerk te bieden voor leerlingen.

• Bovenbouw: tweede fase havo/vwo en doorontwikkeling vmbo

Eindtermen voor vmbo, havo en vwo beschrijven wat leerlingen per leerroute moeten leren. Per 1 augustus 2007 is de nieuwe regelgeving met betrekking tot de tweede fase van kracht. Hiermee wordt scholen meer ruimte geboden om onderwijsprogramma’s op maat te realiseren. Ook het vmbo wordt in de gelegenheid gesteld zich verder te ontwikkelen, zowel programmatisch als in termen van aansluiting op en samenwerking met het mbo.

• Doorontwikkeling vmbo ten behoeve van betere voorbereiding op vervolgonderwijs

Via de regeling «doorontwikkeling vmbo» zijn in 2005, 2006 en 2007 middelen beschikbaar gesteld waarmee de scholen de moderniseringsslag, de regionale samenwerking en de afstemming met de kwalificatiestructuur kunnen operationaliseren. In het kader van het verbeteren van de overgang van vmbo en mbo is het van belang loopbaan en beroepsoriëntatie (LOB) op scholen te versterken. In 2008 worden er door OCW (in overleg met de VO-Raad) activiteiten ondernomen dan wel intensiveringen gedaan om scholen te stimuleren hier meer aandacht aan te besteden. Zo worden specifieke activiteiten op het terrein van leerbaanbegeleiding en beroepsoriëntatie bekostigd. Ruimte voor regionale programmering onder voorwaarde van samenwerking vmbo-mbo en het bedrijfsleven zal (afhankelijk van het advies van de adviesgroep vmbo) verleend worden per 1 augustus 2008. De laatste analyses worden in 2007 afgerond. Vanuit de platforms leraren beroepsgerichte vakken wordt ondersteuning verleend bij de aansluiting vmbo-mbo.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1 t/m 4: Daarnaast is het streven om zo min mogelijk leerlingen te laten afstromen of voortijdig te laten uitstromen. Het beleid om uitval te voorkomen is opgenomen in artikel 4 (beroepsonderwijs en volwasseneneducatie).

3.3.5 Leerlingen krijgen een beter leeraanbod gericht op sociale en maatschappelijke vaardigheden

Motivering

Leerlingen halen niet alleen een diploma: daarnaast ontwikkelen ze zich ook tot volwassen en zelfstandige mensen. De leefomgeving en de ervaringen die kinderen daarin op doen zijn mede bepalend voor de ontwikkelingsmogelijkheden.

Instrumenten

• Maatschappelijke stage

De maatschappelijke stage biedt jongeren de gelegenheid om tijdens hun middelbare schooltijd kennis te laten maken met en bij te dragen aan de samenleving. Doel van de stage is maatschappelijke betrokkenheid, sociale integratie en het besef van waarden en normen te vergroten, actief burgerschap en het nemen van verantwoordelijkheid voor de samenleving te stimuleren. Uit de ervaringen van de 481 scholen die de afgelopen schooljaren een maatschappelijke stage hebben aangeboden, blijkt daarnaast dat maatschappelijke stages voor jongeren een motiverende leeromgeving zijn. De komende vier jaar (vanaf 2008) wordt toegewerkt naar een situatie waarbij alle vo-leerlingen gedurende hun schoolloopbaan een maatschappelijke stage volgen. De Kamer ontvangt in oktober/november 2007 een plan van aanpak maatschappelijke stage.

• Brede scholen

Brede scholen ontstaan vanuit lokale initiatieven. Binnen een Brede vo-school leggen de scholen verbindingen met ondermeer sport- en cultuurinstellingen om de ontwikkelkansen van kinderen te vergroten. De komende tijd zullen initiatieven genomen worden om de ontwikkeling van brede scholen te stimuleren. Er is speciale aandacht voor de 40 WWI-wijken. Op dit artikel is € 3,5 miljoen beschikbaar, die samen ingezet zullen worden met het primair onderwijs (artikel 1), beleidsterrein Cultuur (artikel 14) en Sport (VWS). Deze middelen worden ingezet via de gemeenten om te komen tot 2500 combinatiefuncties in 2011. Dit betreft functies voor professionals die bij één werkgever in dienst zijn, maar werkzaam zijn in of ten behoeve van meerdere sectoren. Hierdoor kan de samenwerking tot stand komen met de instanties rondom de school. In de loop van de tijd kunnen steeds (structurele) middelen worden toegekend voor functies om inhoudelijke verbindingen te leggen en activiteiten te ontplooien.

Meetbare gegevens bij deoperationele doelstelling

Toelichting:

Het streven is dat alle leerlingen die vanaf schooljaar 2007–2008 instromen in het voortgezet onderwijs op een bepaald moment in hun schoolloopbaan een maatschappelijke stage volgen. In 2008 wordt gestart met een gefaseerde invoer. In het overzicht onderzoeken naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid (tabel 3.10) is het onderzoek naar de effecten van de maatschappelijke stage opgenomen.

3.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

Toelichting:

2: In 2007 is een groot evaluatieonderzoek gestart naar de uitwerking van de nieuwe wet- en regelgeving voor de onderbouw (regeling onderbouw vo per 1/8/2006) en de tweede fase (nieuwe profielen per 1/8/2007). Dit zal in 2011 afgerond worden.

17: Jaarlijks wordt de «4 in balans» monitor gepubliceerd waar een beschrijving van de staat van ICT in het onderwijs wordt gepresenteerd.

ARTIKEL 4. BEROEPSONDERWIJS EN VOLWASSENENEDUCATIE

4.1 Algemene doelstelling: het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie zorgen ervoor dat deelnemers hun talenten maximaal kunnen ontplooien en volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Deelnemers worden voorbereid op passend vervolgonderwijs en/of een positie op de arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

Omschrijving

De instellingen voor beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bve) verzorgen onderwijs van hoge kwaliteit voor een zeer diverse groep mensen en zijn een belangrijke toeleverancier voor de arbeidsmarkt. Een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt betekent aansluiting in kwalitatieve en kwantitatieve zin. Kwalitatieve aansluiting vraagt onder andere om goede informatie over de behoeften van de arbeidsmarkt, samenwerking tussen onderwijsinstellingen en werkgevers en goede begeleiding van leerlingen bij de selectie van de beroepskeuze. In kwantitatieve zin zouden meer leerlingen het onderwijs moeten verlaten met opleidingen die aansluiten bij de vraag op de arbeidsmarkt.

Voortijdig schoolverlaten is een belangrijk aandachtspunt evenals aandacht voor generieke vaardigheden.

Ongeveer 40% van de beroepsbevolking heeft een middelbare beroepsopleiding gevolgd. Aan de ene kant leidt het mbo vaklieden op die onmisbaar zijn voor de Nederlandse economie en voor die deelnemers die dat willen en kunnen, zorgt het mbo voor doorstroom naar het hoger beroepsonderwijs. Aan de andere kant vervult het mbo een belangrijke maatschappelijke functie voor jongeren en volwassenen die extra steun nodig hebben om alsnog een startkwalificatie te behalen. Daarnaast kunnen volwassenen in de volwasseneneducatie opleidingen en cursussen volgen. Van groot belang binnen de instellingen voor bve is het kenmerkende onderscheid tussen de beroepsopleidende leerweg (bol) en de beroepsbegeleidende leerweg (bbl): beide opleidend tot hetzelfde civiel effect, maar via een eigen leerweg, hetzij «schoolzwaar», hetzij «werkzwaar». In alle gevallen is de leerling tenminste één dag in de week aan het werk, een kenmerk van het bve-stelsel dat in internationaal verband doorgaans erg aanspreekt. Het onderscheid blijkt in de praktijk goed in staat om wisselingen in de economische conjunctuur op te vangen, ook op het punt van de beschikbaarheid van praktijkruimten. Bij een teruggang neemt deelname aan de bol toe en aan de bbl af, bij vooruitgang gebeurt het omgekeerde.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is er verantwoordelijk voor dat het onderwijsstelsel zodanig functioneert dat het onderwijs maximaal aansluit bij de talenten en ambities van individuele deelnemers én bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige en doelmatige besteding van de onderwijsmiddelen en het borgen van de onderwijskwaliteit. De middelen die hem ter beschikking staan zijn wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, integraal toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister in een positie gebracht die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen voor goed bestuur. Gemeenten ontvangen een rijksbijdrage educatie voor de inkoop van educatieve activiteiten bij roc’s. Gekozen is de verantwoordelijkheid voor de educatie te decentraliseren naar gemeenten omdat zij het beste zicht hebben op de lokale behoefte.

Externe factoren

Het onderwijs ter plaatse wordt mede bepaald door de inzet van schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, deelnemers, ouders, docenten, bedrijven, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld jeugdzorg) en andere overheden. De minister is daarom mede afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de leerlingendeelnemer- en studentenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Meetbare gegevens bij dealgemene doelstelling

Toelichting:

2. De EU-indicator betreft het aandeel jongeren van 18–24 jaar zonder startkwalificatie dat niet op school zit ten opzichte van het totale aantal jongeren in deze leeftijd in Nederland. Dit percentage wordt gemeten op basis van de enquête beroepsbevolking (EBB) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

3. De streefwaarde bij de indicator «percentage afgestudeerde mbo 4-deelnemers dat succesvol een opleiding op hbo-niveau afrondt» is gelijk aan de basiswaarde in 2006. Het beleid is er niet op gericht om alle mbo’ers op niveau 4 door te geleiden naar het hbo. De arbeidsmarkt heeft ook behoefte aan goede vaklieden.

4. Voor de indicator «werkloosheid van gediplomeerde mbo’ers anderhalf jaar na het beëindigen van de opleiding» is geen streefwaarde geformuleerd omdat deze sterk afhankelijk is van de conjuncturele ontwikkeling.

4.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* Deze reeks bestaat voor een deel uit enveloppemiddelen (Coalitieakkoord).

** Deze reeks bestaat geheel uit enveloppemiddelen (Coalitieakkoord).

*** Vanwege herformulering van de operationele doelstellingen is deze kolom niet te construeren.

Coalitieakkoord

In het Coalitieakkoord zijn voor artikel 4 enveloppegelden gereserveerd die oplopen van € 38,4 miljoen in 2008 naar indicatief € 171 miljoen in 2011 (inclusief aandeel voortijdig schoolverlaten gemeentefonds). Vanaf 2009 is de oploop van deze middelen op de aanvullende post bij Financiën gereserveerd. Met de oploop van deze middelen worden onder andere de volgende maatregelen voorzien:

• bedrag per deelnemer mbo/huisvesting

• competentiegericht onderwijs

• leerling gebonden financiering

• voortijdig schoolverlaten

• loopbaan oriëntatie en begeleiding

• leven lang leren, Erkennen van Verworven competenties (EVC)

* Deze reeks heeft betrekking op de maatregel, korting tweede teldatum van: – € 148 miljoen (exclusief aandeel LNV) en € 25 miljoen mbo deelnemers/huisvesting (Coalitieakkoord). Tevens gaat het bij deze operationele doelstelling om een deel overig bestuurlijk gebonden.

4.3 Operationele doelstellingen

4.3.1 Deelnemers volgen onderwijs in voldoende toegeruste instellingen voor beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Motivering

Het stelsel van beroepsonderwijs en volwasseneneducatie wordt zodanig toegerust dat regionale opleidingencentra (roc’s) en kenniscentra voor beroepsonderwijs en bedrijfsleven (kbb’s) kunnen voldoen aan de door de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB) gestelde toegankelijkheids-, doelmatigheids- en kwaliteitseisen bij het verzorgen van beroepsonderwijs en volwasseneneducatie.

Instrumenten

• Bekostiging

De bekostiging van onderwijsinstellingen, kbb’s en gemeenten is gebaseerd op de WEB en de rekenregels zijn uitgewerkt in het Uitvoeringsbesluit WEB. Er zijn aparte bekostigingsmodellen voor de onderwijsinstellingen en de kbb’s. Gemeenten ontvangen jaarlijks de rijksbijdrage educatie (zie ook paragraaf 4.3.3). De middelen voor het beroepsonderwijs (het vastgestelde macrobudget) worden verdeeld over de onderwijsinstellingen aan de hand van het aantal ingeschreven deelnemers en het aantal diploma’s. Bij de verdeling wordt rekening gehouden met de opleidingen, de leerweg en het niveau van het diploma. OCW bekostigt de kbb’s op basis van het aantal kwalificaties dat ze hebben ontwikkeld, het aantal leerbedrijven dat ze hebben erkend en het aantal beroepspraktijkvorming plaatsen (bpv-plaatsen) bij leerbedrijven dat door deelnemers is bezet. Vanaf het bekostigingsjaar 2007 wordt voorzien in een overgangsbekostiging als gevolg van de ontwikkeling van een nieuwe kwalificatiestructuur (zie paragraaf 4.3.2). Aanpassing van het macrobudget voor de onderwijsinstellingen en de kenniscentra kan plaatsvinden op grond van beleidsmatige overwegingen en in verband met autonome ontwikkelingen (deelnemersontwikkelingen). Het historisch bepaalde budget vormt de basis (Instituut voor Onderzoek van Overheidsuitgaven, beoordeling allocatiesysteem mbo, eindrapport 2005). Naar aanleiding van het Coalitieakkoord is in de rijksbegroting een korting op de mbo-bekostiging ingeboekt van € 155 miljoen structureel vanaf 2009. De maatregel betreft de introductie van een tweede teldatum voor de bekostiging van instellingen (ROC’s, vakinstellingen en het mbo deel van de AOC’s). Er wordt een nieuwe tweede teldatum per 1 februari geïntroduceerd. Instellingen worden in het huidige stelsel niet gestimuleerd deelnemers binnen het onderwijs te houden na de huidige teldatum van 1 oktober omdat de bekostiging voor deze deelnemers dan al ontvangen is. Verwacht wordt dat een nieuw telmoment in hetzelfde studiejaar dit ongewenste effect kan ondervangen. Wanneer instellingen in staat zijn deelnemers op beide teldata binnen de instelling te houden worden zij gecompenseerd voor de ingeboekte korting. De realisatie op 1 februari (het tweede telmoment) bepaalt de eventuele bijstelling van het macrobudget mbo. Deze werkwijze, waarbij instellingen die erin slagen deelnemers binnen het stelsel te houden en hiervoor worden gecompenseerd, is toegelicht in het debat over de regeringsverklaring op 1 maart 2007. Er is een wetswijziging in voorbereiding om te komen tot een doorvertaling van deze maatregel. In 2006 zijn de voorbereidingen gestart voor het groot onderhoud van het bekostigingsmodel voor het mbo (Tweede Kamer, vergaderjaar 2005–2006, 27 451, nr. 44). Het groot onderhoud moet leiden tot wetgeving die erop gericht is om uiterlijk 2011 een integraal vernieuwd allocatiemodel beschikbaar te hebben. Dit jaartal is het richtpunt, omdat de nieuwe kwalificatiestructuur dan volledig is ingevoerd en het herontwerp mbo is gerealiseerd.

• Positie leraren

Vanaf 2010 dreigt er door de vergrijzing een tekort aan leraren te ontstaan. Vanuit OCW worden middelen ingezet zodat de kwaliteit van het onderwijs wordt gewaarborgd door de beschikbaarheid van voldoende personeel van voldoende kwaliteit voor alle onderwijsdeelnemers. Uit de onderwijsenveloppe worden vanaf 2008 voor het lerarenbeleid in de bve-sector extra middelen beschikbaar gesteld. De maatregelen en de bedragen zijn op hoofdlijnen vermeld in artikel 9 (arbeidsmarkt en personeelsbeleid).

Meetbare gegevens bij deoperationele doelstelling

Toelichting:

1. Het percentage ingestroomde deelnemers dat de opleiding afrondt is een indicator of er sprake is van een voldoende toerusting van instellingen. Vanwege de invoering van de kwalificatieplicht is een stijging te verwachten met name bij de opleidingen op niveau 1 en 2.

* Het gaat om aantallen per kalenderjaar (omgerekend uit aantallen per schooljaar op 1 oktober).

** Bij de berekening van de gemiddelde prijs per mbo-deelnemer in bovenstaand overzicht is geen rekening gehouden met de veronderstelde daling van het aantal deelnemers als gevolg van de introductie van een tweede teldatum in het mbo. Ook de bezuiniging zelf is in deze berekening buiten beschouwing gelaten. Pas na de telling van het aantal deelnemers op beide peilmomenten (1 oktober en 1 februari) is duidelijk hoeveel de bezuiniging werkelijk zou moeten zijn.

*** Exclusief de extra deelname als gevolg van de pardonregeling asielzoekers.

4.3.2 Deelnemers volgen onderwijs van hoge kwaliteit in innovatieve instellingen en via hoogwaardige stageplekken van beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Motivering

Om de kwaliteit van het onderwijs te garanderen, dienen instellingen aan de minimumnormen van onderwijstijd en aan uniforme eisen van examinering te voldoen. De invoering van het competentiegericht onderwijs zorgt ervoor dat het middelbaar beroepsonderwijs beter kan inspelen op de behoeften en talenten van de deelnemers en ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. De middelen vanuit de innovatiebox en het innovatiearrangement geven instellingen de ruimte om binnen samenwerkingsverbanden van onderwijsinstellingen en bedrijven in te spelen op de nodige innovaties binnen de regio.

Instrumenten

• Meer innovatie door samenwerking tussen instellingen en hun omgeving

Door de bundeling van afzonderlijke budgetten voor innovatie in het middelbaar beroepsonderwijs in de innovatiebox kunnen instellingen in overleg met hun samenwerkingspartners in de regio innovatie vorm geven. Het gaat om innovatieprojecten die breed worden opgepakt met als doel het innovatieresultaat te laten verankeren in de eigen organisatie. Daarnaast is er nog een afzonderlijke innovatiestimulering, het innovatiearrangement, bedoeld om nog niet eerder ontwikkelde, experimentele innovatieprojecten op regionaal dan wel sectoraal niveau financieel te ondersteunen, die zonder aanvullende middelen onvoldoende kans zouden hebben. Alleen samenwerkingsverbanden tussen onderwijsinstellingen en bedrijven kunnen een beroep doen op dit arrangement. Voor zowel de innovatiebox als het innovatiearrangement zijn de landelijke thema’s zoals vastgelegd in de landelijke innovatieagenda leidend.

• Toezicht en handhaving kwaliteit examens

Deelnemers moeten hun opleiding afronden met een waardevol en landelijk erkend mbo-diploma, dat een goede aansluiting biedt op de arbeidsmarkt. Goede examinering draagt hieraan bij. De school of de exameninstelling is hiervoor verantwoordelijk. Het KwaliteitsCentrum Examinering (KCE) beoordeelt jaarlijks de kwaliteit van examinering van mbo-opleidingen. (Tweede Kamer vergaderjaar, 2006–2007,27 451, nr. 68 en 70). Het KCE ontvangt hiertoe subsidie voor de bureaukosten. Scholen en exameninstellingen betalen zelf voor het kwaliteitsonderzoek van KCE. Als uit dit kwaliteitsonderzoek blijkt dat de kwaliteit van de examinering niet voldoende is, krijgt de desbetreffende opleiding een waarschuwing en een verbetertijd. Als de kwaliteit daarna nog niet goed is, kan uiteindelijk de examenlicentie in worden getrokken. Een school moet in dat geval de volledige examinering van die opleiding uitbesteden aan een andere school waar de kwaliteit van examinering wel voldoende is.

• Nieuwe stijl: kwaliteit van het onderwijs & geïntegreerd toezicht

Instellingen die onderwijs verzorgen van voldoende niveau, hebben recht op vertrouwen van de politiek en de samenleving. Als de basiskwaliteit goed is (o.a. voldoende toegankelijk, voldoende opbrengsten, voldoende contacturen), er sprake is van goed bestuur en de rechtmatigheid van besteding van de gelden is gewaarborgd, is er alle reden om de onderwijsinstelling vertrouwen te schenken en meer ruimte te geven. Het toezicht van de Inspectie van het Onderwijs zal dan afnemen. De ingezette ontwikkeling naar proportioneel toezicht, op basis van risicoanalyses per instellingen, wordt doorgezet. Instellingen die niet aan de eisen voldoen, worden juist intensiever door de Inspectie van het Onderwijs gevolgd. De Inspectie van het Onderwijs ziet daarbij toe op de kwaliteit van het onderwijs, en kijkt in het bijzonder naar de inspanningen van de bestuurders op dit punt. Aan hen wordt gevraagd om verbeterplannen te ontwikkelen die voldoende vertrouwen genieten bij de Inspectie van het Onderwijs en bij betrokkenen ter plaatse. Als instellingen te lang onder de maat presteren én geen uitzicht bieden op verbetering grijpt het ministerie van OCW in. Met het oog hierop is de zogenaamde «interventiepiramide» ontwikkeld (Kamerstuk30 183, nr. 11). De Inspectie van het Onderwijs zal bovendien met de komende wijziging van de Wet op het Onderwijstoezicht (WOT; Stb. 2002, 378) meer interventiemogelijkheden krijgen. Het vorige kabinet heeft maatregelen genomen om te komen tot integratie van toezichtprocessen en van toezichtorganisaties in het onderwijs. Het ministerie van OCW zal dit proces van integratie van het toezicht voortzetten en de Tweede Kamer rond oktober 2007 informeren. Deze informatie heeft betrekking op de ontwikkelingen en maatregelen inzake toezicht en goed bestuur in de toekomst, mede op basis van de evaluatie van de Wet op het Onderwijstoezicht (WOT, artikel 34).

• Invoering van competentiegericht onderwijs (CGO)

Vanaf 1 augustus 2010 moeten alle instellingen hun opleidingen op basis van de nieuwe kwalificatiedossiers hebben vormgegeven. De invoering van competentiegericht beroepsonderwijs (CGO) heeft een vierledig doel:

1. een betere toerusting als beroepsbeoefenaar op een bewegelijke arbeidsmarkt;

2. aantrekkelijker onderwijs aanbieden aan mbo’ers en daardoor beter gemotiveerde deelnemers en minder voortijdige uitval;

3. meer doorstroom naar vervolgonderwijs stimuleren;

4. grotere betrokkenheid van het bedrijfsleven nastreven.

De invoering van CGO voltrekt zich langs twee lijnen. Ten eerste worden de nieuwe kwalificaties goed en op een transparante wijze beschreven. In de kwalificaties staat beschreven wat deelnemers moeten leren om een diploma te behalen. De kwalificatiedossiers moeten voldoen aan de criteria van het «Toetsingskader Kwalificaties mbo» (bijlage 1b van «Kwalificaties voor competentiegericht beroepsonderwijs», Stuurgroep Competentiegericht beroepsonderwijs, april 2006) (http://www.kwalificatiesmbo.nl/home.php) en worden getoetst door het Coördinatiepunt Kwalificaties mbo (http://www.kwalificatiesmbo.nl/home.php). Ten tweede bieden onderwijsinstellingen nieuwe opleidingen aan, gericht op deze nieuwe kwalificatiedossiers. Tijdens de experimenteerperiode (tot 1 augustus 2010) doen ze dit op vrijwillige basis. Zij bepalen zelf het tempo van vernieuwing en ook hoe geleerd en onderwezen wordt. De experimenteerperiode is verlengd met 2 jaar. Om een succesvolle implementatie van CGO tot 2010 te realiseren is het de intentie om meer in te zetten op de planmatige invoering en de gerichte ondersteuning van individuele instellingen bij de vernieuwing. Deze ondersteuning zal zich richten op:

• inhoud/curriculum (inclusief bpv en examinering);

• scholing van (onderwijs)personeel;

• administratieve processen/bedrijfsvoering.

Deze taak wordt belegd bij het (opnieuw ingerichte) procesmanagement. Uit de onderwijsenveloppe is vanaf 2008 € 3 miljoen extra beschikbaar.

• Regeling stagebox

Het doel van de regeling is te zorgen dat elke deelnemer, in het bijzonder de moeilijk plaatsbare deelnemer, over een geschikte stageplaats dan wel simulatieplek beschikt en voldoende begeleid wordt naar en op de stage- of simulatieplaats. Instellingen en kbb’s ontvangen op basis van deze regeling een aanvullende vergoeding om dit doel samen met leerbedrijven te bereiken.

• Onderwijs en ondernemerschap

In 2007 zijn FES-gelden beschikbaar gesteld voor de oprichting van centers of entrepreneurship in het hoger onderwijs en voor het stimuleren van ondernemerschapsprojecten in het primair, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs in 2007 en 2008. De ambitie is om het ondernemend leren structureel te verankeren via een doorlopende leerlijn van het basisonderwijs tot en met het hoger onderwijs. De maatregelen zijn vermeld in de begroting van het ministerie van Economische Zaken, beleidsartikel 3, operationele doelstelling 2, «meer en beter ondernemerschap».

• Invoering van onderwijstijd, de 850 urennorm

In 2006 bleek dat onderwijsinstellingen de minimale urennormen niet altijd naleven. In reactie op deze constatering van de Inspectie van het Onderwijs en de Auditdienst van OCW zijn maatregelen aangekondigd om de naleving van de urennormen in het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs op orde te brengen. Extra onderzoek door de Inspectie van het Onderwijs en de Auditdienst van OCW maakt deel uit van die maatregelen. In het voorjaar van 2007 voeren zij onderzoek uit bij scholen voor voortgezet onderwijs en mbo-opleidingen naar de naleving van de urennormen in het studiejaar 2006–2007 en eventuele oorzaken van tekortkomingen op dit punt. Op basis van de uitkomsten wordt besloten welke acties vanuit OCW in 2008 nodig zijn om de naleving van de minimale urennormen nog verder op orde te brengen en/of te behouden. OCW beoogt uiteindelijk te bereiken dat de samenleving, in het bijzonder deelnemers en hun ouders, bij publiek gefinancierde onderwijsinstellingen daadwerkelijk kunnen rekenen op een minimaal aantal uren begeleide onderwijstijd.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1. De basiswaarde 2005 betreft de kwaliteitsbeoordeling van al langer bestaande eindtermgerichte opleidingen. In 2007 zal voor de eerste keer een verklaring worden uitgereikt aan (experimentele) competentiegerichte opleidingen. Deze opleidingen zijn nieuw, scholen zijn nog volop bezig met het bepalen en ontwikkelen van passende examinering. Er zijn verschillende acties gestart om de kwaliteit van de examens te stimuleren. Dat past ook bij de verlenging van de experimenteerperiode van het competentie gericht onderwijs. Verwacht wordt dat het percentage mbo-opleidingen met voldoende examenkwaliteit in de periode 2008–2010 licht zal stijgen.

3. Het betreft hier een oordeel van de deelnemer uitgedrukt in een rapportcijfer op de schaal 1–10.

4.3.3 Deelnemers kunnen zonder drempels beroepsonderwijs en volwasseneneducatie volgen dat het best past bij hun talenten en specifieke behoeften

Motivering

Deelnemers aan het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie moeten de mogelijkheid krijgen om hun talenten te ontplooien in een leeromgeving en op een manier die het beste past bij hun specifieke behoeften. Het gaat daarbij ook om jongeren die een extra steuntje in de rug nodig hebben bij het volgen van een mbo-opleiding. En om volwassenen die door het volgen van een cursus of opleiding beter in staat zijn te participeren op de arbeidsmarkt en in de samenleving.

Instrumenten

• Bevorderen Leven Lang Leren

Met behulp van de stimuleringsregeling «leren en werken» worden in regio’s en sectoren samenwerkingsverbanden gevormd. Er worden afspraken gemaakt om duale trajecten, EVC-trajecten (Erkennen van Verworven Competenties) en regionale leerwerkloketten te realiseren. EVC is een methode om eerder verworven competenties zichtbaar te maken en te erkennen. De informatie over EVC-aanbieders wordt inzichtelijk gemaakt door de ontwikkeling van een EVC-register waarmee informatie over alle EVC-aanbieders in Nederland toegankelijk wordt. Om een «Leven Lang Leren» te stimuleren is het belangrijk dat werkenden en werkzoekenden goed geïnformeerd zijn over de mogelijkheden. Daarom wordt veel aandacht besteed aan communicatieactiviteiten, onder andere door middel van een publiekscampagne. Burgers en werkgevers kunnen veel informatie op het gebied van leren en werken vinden op het internetportalwww.opleidingenberoep.nlen ze kunnen met alle vragen terecht bij de telefonische helpdesk met het nummer: 0800 – 1618 (gratis). Vanaf 2008 zijn extra enveloppemiddelen beschikbaar. Het gaat om een bedrag van € 1,5 miljoen structureel.

• De rijksbijdrage voor educatie

De Nederlandse gemeenten ontvangen jaarlijks rijksmiddelen educatie. Op grond van de WEB zijn zij verplicht overeenkomsten te sluiten met roc’s voor de inkoop van educatieve activiteiten. Ambities op het terrein van de educatie zijn bijvoorbeeld het terugdringen van het aantal laaggeletterden (aanvalsplan laaggeletterdheid), VAVO (tweede kans onderwijs), de doorstroom naar het middelbaar beroepsonderwijs en het vergroten van de sociale redzaamheid. Op het terugdringen van het aantal laaggeletterden gaat het volgende instrument nader in.

• Het verminderen van laaggeletterdheid

In Nederland hebben ongeveer 1,5 miljoen mensen moeite met lezen, schrijven of rekenen. De uitvoering van het «Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006–2010 Van A tot Z betrokken» (Tweede Kamer 2005–2006, 30 300 VIII, nr. 142) wordt in 2008 daarom met kracht voortgezet. Tot en met 2010 is hiervoor per jaar € 4,0 miljoen beschikbaar. Eind april 2007 heeft de Tweede Kamer de eerste voortgangsrapportage over het kalenderjaar 2006 ontvangen, inclusief de monitor van het aantal deelnemers aan een lees-, schrijf- of rekencursus in het cursusjaar 2005–2006 (Tweede Kamer 2006–2007,28 760, nr. 9). De voortgangsrapportage is uitgevoerd door Cinop en uitgebracht tegelijk met een landelijk onderzoek naar het bewustzijn bij volwassenen van laaggeletterdheid in onze samenleving. Deze publicaties laten zien dat het aantal volwassenen dat een basiscursus lezen, schrijven of rekenen volgt de afgelopen jaren min of meer stabiel is gebleven (ongeveer 5 500 cursisten per schooljaar). De problematiek van laaggeletterdheid is in 2006 breed onder de aandacht gebracht van provinciale, regionale en lokale overheden en tal van organisaties. In 2006 heeft dit geleid tot zes gemeentelijke aanvalsplannen van de G31 en tot zes regionale aanvalsplannen, waarbij ruim 80 gemeenten betrokken zijn.

• De subsidieregeling leerlinggebonden financiering

Met de subsidieregeling «leerlinggebonden financiering middelbaar beroepsonderwijs» is per 1 januari 2006 leerlinggebonden financiering (LGF) ingevoerd in het mbo. Met LGF wordt de toegankelijkheid voor deelnemers met een beperking bevorderd en wordt de positie van deze deelnemers in het beroepsonderwijs gelijk gesteld aan de positie van deze leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs. Daardoor wordt de doorlopende leerlijn voor gehandicapte leerlingen die vanuit het voortgezet onderwijs doorstromen naar het middelbaar beroepsonderwijs, gewaarborgd. Voor het schooljaar 2006–2007 is aan 2 100 deelnemers een subsidie verstrekt.

• De invoering van een samenhangende zorgstructuur in het mbo

Een deel van de deelnemers, met name niveau 1 en 2, van het mbo heeft vanwege leerachterstanden of psychosociale problematiek extra begeleiding nodig om de opleiding met succes te kunnen doorlopen. Daarom wordt gewerkt aan de invoering van een samenhangende zorgstructuur in het mbo die moet leiden tot een versterking van de zorg voor risicodeelnemers op roc’s en vakinstellingen (Tweede Kamer, 2005–2006, 27 451, nr. 53). Daarnaast wordt het Landelijk Centrum Onderwijs Jeugdzorg gesubsidieerd voor het vergroten van de kennis van psychosociale zorg in de scholen (zie tevens paragraaf 4.3.4 over voortijdig schoolverlaten).

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1. Naar aanleiding van de tijdelijke stimuleringsregeling «leren en werken» moeten samenwerkingsverbanden leiden tot in totaal 10 000 extra duale trajecten in 2008.

2. Daarnaast is het streven dat er 20 000 extra EVC trajecten gerealiseerd worden in 2008.

4.3.4 Er vallen minder leerlingen gedurende hun schoolloopbaan voortijdig uit het onderwijs

Motivering

Uit oogpunt van maatschappelijke cohesie en economische ontwikkeling is het van belang dat zoveel mogelijk jongeren minimaal een startkwalificatie halen. De nationale doelstelling is halvering van het jaarlijks aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters in 2012 ten opzichte van 2002. Een voortijdig schoolverlater is een jongere van 12 tot 23 jaar die langer dan vier weken geen onderwijs volgt en nog geen startkwalificatie heeft. Een startkwalificatie is een vwo-, havo-, of mbo-diploma op niveau 2. In «Aanval op de uitval» (Tweede Kamer, 2005–2006,26 695, nr. 32) staat op welke wijze voortijdig schoolverlaten (vsv) wordt aangepakt. De uitval van jongeren kent verschillende oorzaken waardoor een brede benadering noodzakelijk is. Daarom plaatst het kabinet de aanpak van voortijdig schoolverlaten in een breder kader: de pijler Sociale Samenhang. Binnen deze geïntegreerde aanpak is OCW verantwoordelijk voor het voorkomen van voortijdig schoolverlaten door met name kwalitatief goed onderwijs te bieden en inzet voor jongeren die een extra steun in de rug nodig hebben. Vanaf 2008 zijn extra enveloppemiddelen van € 22 miljoen beschikbaar.

Instrumenten

Preventieve maatregelen

De maatregelen voor het voorkomen van voortijdig schoolverlaten zijn in de volgende drie thema’s in te delen:

• Aanpakken bij de bron

Taal- en leerachterstanden moeten zo vroeg mogelijk in de leerloopbaan aangepakt worden. Zorgleerlingen worden door een gezamenlijke aanpak van scholen en (zorg)instellingen (o.a. door adequate aansluiting met jeugdzorg) geholpen met hun problemen. Deze preventieve maatregelen zoals voor- en vroegschoolse educatie en de gewichtenregeling in het primair onderwijs en het leerplusarrangement en het leerwegondersteunend onderwijs in het voortgezet onderwijs zijn vermeld in artikel 1 (primair onderwijs) en artikel 3 (voortgezet onderwijs) van deze begroting. Tot slot worden de in 2006 met 14 gemeenten afgesloten convenanten voor de aanpak van voortijdig schoolverlaten geëvalueerd met als doel te bezien welke effectief gebleken maatregelen landelijk verspreid kunnen worden. In de vervolgaanpak worden nieuwe convenanten (prestatieafspraken) afgesloten. Daarnaast worden er maatregelen genomen voor de verdere versterking van de zorgstructuur in het onderwijs. Het versterken van deze zorgcomponent sluit aan op de sluitende jeugd- en zorgketen in samenwerking met Jeugd en Gezin, ook op het gebied van gegevensuitwisseling (o.a. elektronisch kinddossier (EKD), verwijsindex, onderwijsnummer).

• Soepele overgangen

Voor een betere overgang van het vmbo naar het mbo wordt ingezet op de versterking van loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) (zie paragraaf 4.3.2). In de nota «Aanval op de Uitval» wordt door de Kafka-brigade aangegeven dat de overgangen in de loopbaan van leerlingen de meest riskante momenten zijn. De meeste jongeren blijken moeilijk in staat om duidelijk te krijgen welke studierichting ze moeten kiezen maar vooral ook hoe ze dat moeten doen. Er worden daarom projecten gestimuleerd waarbij vmbo scholen en roc’s nauw met elkaar samenwerken. Hierbij moet gedacht worden aan het verankeren van succesvolle initiatieven met loopbaanoriëntatie en begeleiding, via voorhoedescholen en samenwerkingsverbanden. Tevens wordt ingezet op een kwaliteitsverhoging van LOB en de communicatie hierover. Tenslotte gaan experimenten plaatsvinden met een nieuw 4-jarig opleidingstraject tot startkwalificatie dat de bovenbouw van de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo en de niveaus 1 en 2 van het mbo omvat.

• Bij de les blijven

In 2008 ligt het accent op de implementatie van de kwalificatieplicht tot 18 jaar. Er worden maatregelen genomen om de leerlingen op de mbo-niveaus 1 en 2 geschikt onderwijs aan te bieden zodat deze jongeren een zo groot mogelijke kans krijgen om een startkwalificatie te halen. Tevens worden sport en cultuuractiviteiten op scholen en instellingen georganiseerd om zo jongeren te motiveren om op school te blijven. Samen met de ministeries van VWS en Jeugd en Gezin wordt onderzocht welke mogelijke relatie er is tussen drankmisbruik door jongeren en voortijdig schoolverlaten. Op basis hiervan wordt nader bekeken welke gezamenlijke actie noodzakelijk is. Verder wordt gewerkt aan de ontwikkeling en implementatie van één landelijk digitaal loket voor registratie van verzuim en voortijdig schoolverlaten (Tweede Kamer, 2006–2007, 26 695, nr. 37). Ten slotte adviseren eind 2007 de samenwerkende inspecties in het kader van Integraal Toezicht Jeugd over een effectieve uitvoering van de leerplicht en de regionale meld- en coördinatiefunctie voortijdig schoolverlaten (RMC-functie) op lokaal niveau.

Curatieve maatregelen

Nadat een jongere is uitgevallen, worden inspanningen geleverd deze jongeren alsnog op te leiden tot een startkwalificatie. Hiervoor is nauwe samenwerking tussen onderwijs, zorg en werk noodzakelijk. De maatregelen voor jongeren die het onderwijs hebben verlaten zonder startkwalificatie zijn in twee thema’s in te delen.

• Opstappers

Van de groep jongeren zonder startkwalificatie met een vaste arbeidsrelatie moet het opleidingsniveau omhoog. Dat willen we niet bereiken door ze tegen wil en dank terug naar school te sturen. Leerkansen op de werkvloer staan voorop. Bovendien zijn in de participatietop afspraken gemaakt met werkgevers over het opleiden van werknemers tot het niveau van een startkwalificatie.

• Uitvallers

De groep voortijdig schoolverlaters zonder een vaste arbeidsrelatie vormt een zeer diverse groep met diverse achtergronden en problematiek. Hier komt de integrale aanpak uit de pijler Sociale Samenhang met behulp van scholing, zorg en werk tot uitdrukking. Bijvoorbeeld door samen met onder andere gemeenten, succesvolle reïntegratietrajecten te organiseren voor werkloze jongeren zonder startkwalificatie (het zogenaamde 2e kans beroepsonderwijs).

Meetbare gegevens bij deoperationele doelstelling

Toelichting:

1. Op 13 februari 2007 is de Tweede Kamer uitgebreid geïnformeerd (Tweede Kamer, 2006–2007,26 695, nr. 37) over de nieuwe basis voor monitoring van de landelijke doelstelling voor halvering van het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters. Vanaf 2007 vindt dit niet langer plaats op basis van de gemeentelijke RMC-effectrapportages, maar op basis van het Basisregister Onderwijs (BRON).

2. Het aantal herplaatste voortijdig schoolverlaters is het aantal vsv’ers dat door RMC’s gedurende een geheel schooljaar terug is geleid naar school, werk of andere voorzieningen (bijvoorbeeld zorg). Voor deze indicator is geen landelijke streefwaarde afgesproken. Wel wordt aan de RMC’s gevraagd om het aantal herplaatsers binnen het onderwijs specifieker in kaart te brengen.

4.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

ARTIKEL 5. TECHNOCENTRA

5.1 Algemene doelstelling: het ondersteunen van technocentra ter versterking van de kennisinfrastructuur in de regio ter verbetering van de aansluiting tussen het technisch beroepsonderwijs en het bedrijfsleven.

Omschrijving

De technocentra zijn intermediaire organisaties, opgericht om knelpunten op de regionale arbeidsmarkt binnen de technische sector aan te pakken. De focus van de technocentra richt zich op het makelen en schakelen tussen onderwijsinstellingen en bedrijven. De activiteiten zijn gericht op het faciliteren en stimuleren van uitdagingen en het oplossen van regionale knelpunten. Tevens geven technocentra aandacht aan de landelijke prioriteit van bèta en techniek. Het uitgangspunt van het Deltaplan bèta/techniek is een integrale aanpak van de tekorten aan bèta’s en technici, bijdragend aan de in Europees verband onderschreven doelstelling van 15% meer uitstroom van gediplomeerden uit hogere bèta- en technische opleidingen in 2010.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister houdt toezicht op een rechtmatige en doelmatige verstrekking en besteding van middelen.

Externe factoren

Conjuncturele ontwikkelingen in de technische sector.

5.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* Vanwege herformulering van de operationele doelstellingen is deze kolom niet te construeren.

5.3 Doelstellingen nieuwe Kaderregeling

Motivering

Voor de jaren 2006 tot en met 2010 is een nieuwe Kaderregeling Technocentra (Stb. 2006. nummer 50) vastgesteld met als (hoofd)doel het versterken en vernieuwen van de kennisinfrastructuur en verbetering van de aansluiting tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven in de technische sector. De drie daarvan afgeleide doelstellingen zijn:

a. het bevorderen van de circulatie en de toepassing van kennis tussen instellingen, tussen instellingen en ondernemingen of tussen instellingen, ondernemingen en derden;

b. een gezamenlijke benutting door verschillende instellingen van hoogwaardige en moderne apparatuur ten behoeve van technisch beroepsonderwijs;

c. het bevorderen van een goede aansluiting van technisch beroepsonderwijs op opleidingsbehoeften van de arbeidsmarkt.

Binnen deze doelstellingen dienen de technocentra zich te laten leiden door de regionale knelpunten en uitdagingen. Ook moet daarbij een duidelijke focus zijn op de landelijke prioriteit van bèta en techniek.

Instrumenten

In 2008 zal op basis van de Kaderregeling Technocentra 2006–2010 aan 14 technocentra een basissubsidie worden verleend ter ondersteuning van de basisactiviteiten van de technocentra. De aanvragen dienen te voldoen aan één van de drie subsidiedoelstellingen zoals hierboven genoemd en vastgelegd in de Kaderregeling. Daarnaast kan een technocentrum een aanvraag indienen voor een speerpuntsubsidie. Een project waarvoor het technocentrum speerpuntsubsidie aanvraagt dient een realisatie te zijn van eveneens één van de drie subsidiedoelstellingen zoals hierboven genoemd en daarnaast dient deze te voldoen aan een additionele doelstelling. Voor de jaren 2007 tot en met 2010 adviseert het bestuur van het Platform bèta/techniek de minister over de te kiezen inhoudelijke thema’s voor de speerpuntsubsidie voor deze jaren. Het Platform bèta/techniek heeft advies uitgebracht om de inhoudelijke thema’s voor de speerpuntsubsidie voor het jaar 2008 niet te wijzigen. De minister stelt de thema’s voor de betreffende jaren vast.

Meetbare gegevens

Het Platform bèta/techniek evalueert de werkzaamheden van de technocentra. De evaluatie heeft betrekking op de resultaten van de Technocentra met betrekking tot hun ontvangen basissubsidie in het jaar 2006 en indien van toepassing de ontvangen speerpuntensubsidie in het jaar 2006. Tevens geeft de evaluaties inzicht in de bijdrage aan de versterking en vernieuwing van de kennisinfrastructuur in de regio en de verbetering van de aansluiting tussen het technische beroepsonderwijs en het bedrijfsleven. Het rapport verschijnt na de zomer 2007.

ARTIKELEN 6 EN 7 HOGER ONDERWIJS

6.1 Algemene doelstelling: het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt en het vervullen van hun rol in de intellectuele voorhoede van onze samenleving.

Omschrijving

De Nederlandse welvaart is in belangrijke mate afhankelijk van kennis, technologie en innovatie. Om internationaal te kunnen concurreren, zijn hoogwaardige diensten en producten, ondernemende geesten en een goed opgeleide bevolking doorslaggevend. Het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek speelt daarin een rol. De studenten van vandaag zijn de intellectuele voorhoede van morgen, zijn cruciaal in het maatschappelijk debat, en dragen bij aan de vernieuwing van wetenschappen en de overdracht van culturele waarden en tradities. Het hoger onderwijs moet studenten dan ook motiveren om tijdens hun studie het beste uit zichzelf te halen, zodat zij zich optimaal ontplooien en zich breed kunnen oriënteren. Ter versterking van het innovatief vermogen van Nederland zullen bedrijfsleven en maatschappelijke sectoren optimaal moeten profiteren van de publieke kennisinfrastructuur.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is er verantwoordelijk voor dat het onderwijsstelsel zodanig functioneert dat het onderwijs maximaal aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen/studenten én bij wat de maatschappij nodig heeft.

In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige en doelmatige besteding van de middelen voor het hoger onderwijs en onderzoek en het borgen van de kwaliteit.

De middelen die hem ter beschikking staan, zijn wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister in een positie gebracht die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen ten aanzien van goed bestuur.

Externe factoren

Het onderwijs ter plaatse wordt mede bepaald door de inzet van studenten, docenten, onderzoekers, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties, andere overheden en bedrijven (stages en aansluiting arbeidsmarkt). De minister is daarom mede afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren.

Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de studentenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

De indicatoren 2, 3, en 4 geven een beeld of de student optimaal is voorbereid op deelname aan de samenleving en een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt.

Bij indicator 2 en 3 worden geen streefwaarden geformuleerd omdat deze sterk samenhangen met de conjunctuurontwikkeling. De verwachting is dat het aantal afgestudeerden dat in het buitenland werkt, zal stijgen door het stimuleren van internationale mobiliteit onder studenten.

Een meer gedetailleerd beeld van het hoger onderwijs kan worden verkregen in Bestel in Beeld 2006 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 31 031 VIII, nr 5) en Kennis in Kaart 2006 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 29 410, nr 43).

Toelichting:

1. Streefwaarde: Nederland streeft ernaar dat op afzienbare termijn (in 2020) bijna de helft van de Nederlandse beroepsbevolking tussen de 25 en 44 jaar hoger opgeleid is. De beleidsinzet is gericht op het bereiken van meer hoger opgeleiden door verbetering van rendement en door stijgende deelname in het hoger onderwijs in Nederland. In deze begroting zijn budgetten ter beschikking gesteld, waarmee wordt beoogd de uitval in het toeleidend onderwijs en in het hoger onderwijs verder te verminderen zodat meer hoger opgeleide werknemers voor de arbeidsmarkt beschikbaar zijn. Dat het aandeel hoger opgeleiden economisch van groot belang is, blijkt ook uit het CPB-rapport «excellence for productivity» (juni 2007).

6.2 Budgettaire gevolgen van beleid

¹ In de middelen voor reguliere bekostiging zijn ook enkele posten voor overige uitgaven verwerkt.

² Vanaf 2008 is hierin begrepen € 3 miljoen per jaar uit de enveloppe van het Coalitieakkoord.

³ Deze middelen zijn bestemd voor het gehele hoger onderwijs. Vanaf 2008 is hierin begrepen € 5 miljoen per jaar voor allochtonenbeleid voor ho-instellingen in de Randstad uit de enveloppe van het Coalitieakkoord.

⁴ De middelen voor het Deltaplan bèta/techniek hebben niet alleen betrekking op het hbo maar zijn onderwijsbreed.

⁵ De middelen hebben betrekking op de sector hoger onderwijs.

Coalitieakkoord

In het Coalitieakkoord zijn voor artikel 6 hoger beroepsonderwijs enveloppegelden gereserveerd die oplopen van € 19,7 miljoen in 2008 tot indicatief € 128,7 miljoen in 2011. Vanaf 2009 is de oploop van deze middelen op de aanvullende post bij het ministerie van Financiën gereserveerd. Met de oploop van deze middelen worden onder andere de volgende maatregelen voorzien:

• Tijdelijke stimulering/subsidiëring nieuwe hbo-masteropleidingen.

• Kwaliteitsverbetering docenten.

• Excellentie in onderwijs: binnen- en buitenlands talent.

• Minder uitval en kwaliteitsimpuls.

• Verhogen studierendement niet-westerse allochtone studenten.

• Praktijkgericht onderzoek hbo (Raak).

• Praktijkgericht onderzoek hbo (Lectoren en kenniskringen).

¹ De middelen hebben betrekking op het gehele hoger onderwijs.

² Vanaf 2008 is hierin begrepen € 5 miljoen per jaar uit de enveloppe van het Coalitieakkoord voor HSP.

Coalitieakkoord

In het Coalitieakkoord zijn voor artikel 7 wetenschappelijk onderwijs en onderzoek enveloppegelden gereserveerd die oplopen van € 25,3 miljoen in 2008 tot indicatief € 142,3 miljoen in 2011. Vanaf 2009 is de oploop van deze middelen op de aanvullende post bij het ministerie van Financiën gereserveerd. Met de oploop van deze middelen worden onder andere de volgende maatregelen voorzien:

• Alfa- en gammaonderzoek bij de universiteiten.

• Graduate schools.

• 3TU’s.

• Minder uitval en kwaliteitsimpuls.

• Excellentie in onderwijs: binnen- en buitenlands talent.

• Kwetsbare opleidingen.