INHOUDSOPGAVE blz.

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het Ministerie van Economische Zaken voor het jaar 2008 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2008. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2008.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2008 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenaamde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (agentschappen)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en kapitaaluitgaven en ontvangsten van de agentschappen SenterNovem, EVD, Octrooicentrum Nederland en Telecom voor het jaar 2008 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B van deze memorie van toelichting.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. LEESWIJZER

De leeswijzer gaat in op de volgende onderwerpen:

1. Begrotingsstructuur

2. Prestatie-indicatoren

3. Overzichtsconstructie nota Ruimte: Zuidoost-Brabant/Noord-Limburg

4. Resultaatverantwoordelijkheid versus systeemverantwoordelijkheid

5. Toerekening van apparaatsuitgaven aan de beleidsartikelen

6. Afwijkingen van de rijksbegrotingsvoorschriften

1. Begrotingsstructuur

Het EZ-beleid berust op drie pijlers:

• Markt en spelregels: het zorgen voor een stabiele macro-economische omgeving, goed werkende (internationale) markten, heldere wet- en regelgeving en een aantrekkelijk fiscaal klimaat.

• Eén basispakket voor alle ondernemers: dit pakket betreft het breder georiënteerde instrumentarium en het instrumentarium dat zorgt voor goede toegang voor ondernemers tot informatie en kapitaal.

• Programmatisch pakket voor topprestaties: dit pakket is gericht op het bereiken van topprestaties en excellentie op een aantal geselecteerde gebieden waarop Nederland in de toekomst kan uitblinken.

In de EZ-begroting 2008 komen deze drie pijlers duidelijk herkenbaar in de beleidsartikelen terug. Elk artikel bevat, voor zover van toepassing, de onderverdeling markt en spelregels, basispakket voor alle ondernemers en programmatisch pakket voor topprestaties.

Met deze indeling is snel duidelijk wat EZ doet om de randvoorwaarden voor ondernemers op orde te krijgen (bijvoorbeeld via het aanpassen van wetgeving), wat EZ doet om ondernemers een geschikt basispakket aan ondersteuning te leveren (bijvoorbeeld door middel van de BBMKB of WBSO) en wat we doen om op bepaalde gebieden te kunnen excelleren (programmatisch pakket).

2. Prestatie-indicatoren: comply or explain

De Minister van Economische Zaken is verantwoordelijk voor het scheppen van de juiste voorwaarden voor het realiseren van duurzame economische groei. Het zijn vervolgens de ondernemers die de economische groei moeten maken. Voor een goede werking van de economie is het nodig dat private partijen zowel binnen als op basis van bepaalde randvoorwaarden hun gang kunnen gaan. EZ tracht deze randvoorwaarden te creëren en/of te borgen door bijvoorbeeld het opheffen van tegenstrijdige regelgeving, door te bemiddelen tussen bedrijven en publieke kennisinstellingen en door meer ruimte te creëren voor ondernemerschap. Op het gebied van marktwerking, kennis- en innovatiebeleid, ondernemingsklimaat, ICT en telecom en het economische buitenlandbeleid is EZ echter één van de relevante partijen. Tal van externe factoren, zoals bijvoorbeeld de conjunctuurontwikkeling, hebben ook invloed op deze gebieden. De eigen sturing op de mate van doelbereik wordt hierdoor beperkt. Gelet op het voorwaardenscheppende karakter van het beleid, is dan ook sprake van een systeemverantwoordelijkheid in plaats van een resultaatverantwoordelijkheid voor de Minister van Economische Zaken.

Dit maakt het in een aantal gevallen dan ook lastig om prestatie-indicatoren te vinden die iets zeggen over de realisatie van de doelstellingen en tegelijkertijd een indruk geven van de bijdrage van het beleid van EZ hieraan. Waar mogelijk worden de resultaten van beleid inzichtelijk gemaakt met concrete prestatie-indicatoren (bijvoorbeeld «aantal bedrijven dat op basis van het instrument PSB internationaal is gaan ondernemen»). Zoals tijdens het wetgevingsoverleg over het Jaarverslag 2006 met de Tweede Kamer is besproken, wordt waar het niet of niet goed mogelijk is om met een prestatie-indicator de effecten van het beleid weer te geven, wel zo veel mogelijk inzicht geboden in de relevante ontwikkelingen van het beleidsveld door kengetallen op te nemen. Dit type indicator geeft relevante informatie zonder dat een directe relatie is te leggen met het gevoerde beleid (bijvoorbeeld «R&D-uitgaven van de private sector als percentage van het BBP). Deze kengetallen hebben informatieve waarde omdat ze aangeven hoe Nederland ervoor staat op verschillende terreinen. Daarmee komen sterktes en zwaktes in beeld waarop het beleid kan aangrijpen. Daarnaast geven kengetallen een beeld in hoeverre de ambities van het kabinet gerealiseerd worden.

In het voortdurende streven naar verbetering in de VBTB-begroting en naar aanleiding van signalen uit de Kamer heeft EZ afgelopen jaar haar prestatie-indicatoren en kengetallen kritisch bekeken. Dit heeft geleid tot opname van een aantal nieuwe prestatie-indicatoren en kengetallen in de begroting 2008.

De zoektocht naar nieuwe prestatie-indicatoren en kengetallen is echter geen eenvoudige opgave gebleken. Hiervoor is een aantal redenen aan te dragen:

1. Er zijn vele externe variabelen van invloed op de realisatie van de beleidsdoelstellingen van EZ.

2. Op sommige terreinen zijn geen statistieken of gegevens beschikbaar.

3. Als statistieken wel beschikbaar zijn dan is dat, met name op het terrein van innovatie, regelmatig met een vertraging van één tot enkele jaren.

Deze drie punten bemoeilijken het gebruik van prestatie-indicatoren en kengetallen. Dit laat onverlet dat het streven is om zo veel mogelijk de mate van doelbereiking met concrete prestatie-indicatoren weer te geven. Zo zullen bij de uitwerking van de met het beleidsprogramma samenhangende intensiveringen waar mogelijk nieuwe concrete prestatie-indicatoren in de EZ-begroting worden opgenomen.

Voor één operationele doelstelling binnen beleidsartikel 1 (Goed functionerende economie en markten in Nederland en Europa) en één operationele doelstelling binnen beleidsartikel 5 (Internationale economische betrekkingen) kunnen noch prestatie-indicatoren noch kengetallen worden geformuleerd. Het betreft de operationele doelstellingen:

1. Bevorderen van een stabiele macro-economische omgeving en versterken van de Interne Markt.

2. Een vrijer internationaal handels- en investeringsverkeer en een versterkte internationale economische rechtsorde.

Ad 1.

EZ is medeverantwoordelijk voor het maken en het uitvoeren van beleid dat een stabiele macro-economische omgeving en goed werkende markten bevordert. Dit beleidsterrein wordt gekenmerkt door een breed speelveld met veel actoren en tal van (economische) onzekerheden. De voortgang en realisatie van prioriteiten en doelstellingen hangt daarbij in belangrijke mate af van externe factoren binnen Nederland en Europa en op mondiaal niveau. Voor het economische beleid zijn ontwikkelingen in de EU bovendien sterk bepalend, zoals bijvoorbeeld de werkwijze, slagkracht en efficiency van de Europese Commissie. Dit brede speelveld is niet in cijfers te vervatten.

Ad 2.

EZ is verantwoordelijk voor het beleid dat het vrijmaken van het internationale handels- en investeringsverkeer beoogt en de internationale economische rechtsorde bevordert. Door middel van contacten met overheidspartijen in binnen- en buitenland en het bedrijfsleven schept EZ de basis voor gunstige en concurrerende voorwaarden voor internationaal ondernemen en lost EZ daar waar nodig knelpunten voor het bedrijfsleven op. De uiteindelijke realisatie van deze operationele doelstelling is van een veelheid van factoren afhankelijk (geopolitieke factoren, WTO-onderhandelingen, etc) en derhalve niet kwantificeerbaar.

Evaluaties en beleidsdoorlichtingen geven meer detailinformatie over het bereiken van de gestelde doelen dan prestatie-indicatoren en kengetallen. Binnen VBTB zijn dit dan ook belangrijke instrumenten om het inzicht in de beleidsprestaties te completeren. Met verschillende soorten evaluatie-instrumenten wordt zo goed mogelijk inzicht gegeven in de effectiviteit en efficiency van beleid. De Kamer wordt op de hoogte gebracht van de uitkomsten en beleidsmatige conclusies van deze doorlichtingen. In elk beleidsartikel worden de belangrijkste evaluatieonderzoeken weergegeven. Hierbij wordt onderscheid gemaakt naar beleidsdoorlichtingen, effectenonderzoek en overig evaluatieonderzoek.

3. Overzichtsconstructie nota Ruimte: Zuidoost-Brabant/Noord-Limburg

In de nota Ruimte is geconcludeerd dat in met name vier regio’s in Nederland het beleid van de ministeries van V&W, VROM, LNV en EZ zeer nauw met elkaar verbonden is. Het kabinet heeft daarom besloten voor elk van deze gebieden een coördinerend bewindspersoon aan te stellen. Dit komt de integrale besluitvorming en effectiviteit van beleid ten goede. Om de reikwijdte van die coördinerende verantwoordelijkheid aan te geven, wordt in de respectievelijke begrotingen van deze vier ministeries een overzichtsconstructie opgenomen met daarin de voor de betreffende regio te nemen besluiten, de primaire verantwoordelijkheidsverdeling en de relatie met de verschillende begrotingen. Bijlage 8.2 bevat het overzicht van de coördinerende verantwoordelijkheid van de staatssecretaris van Economische Zaken voor de regio Zuidoost-Brabant/Noord-Limburg.

4. Toerekening van apparaatsuitgaven aan de beleidsartikelen

De personele uitgaven van het kernministerie EZ die direct verband houden met beleidsuitgaven worden verbijzonderd naar de betreffende artikelen. De personele uitgaven voor de Directoraten-Generaal die onder het kernministerie vallen, zijn geraamd bij de beleidsartikelen 1 tot en met 5, alsmede beleidsartikel 10. De in dit opzicht als indirect te beschouwen personele uitgaven van het kernministerie (algemene leiding, stafdirecties) worden geraamd op artikel 21 Algemeen. De apparaatsuitgaven van de diensten PIANOo en Regiebureau Inkoop Rijksoverheid en de materiële uitgaven van het kernministerie en de overige apparaatsuitgaven worden eveneens geraamd op artikel 21 Algemeen. Er vindt geen toerekening van deze uitgaven aan de beleidsartikelen plaats.

Voor de diensten van EZ (Consumentenaurtoriteit SodM en CPB) geldt dat de integrale apparaatsuitgaven geraamd zijn op de betreffende beleidsartikelen (respectievelijk de artikelen 4 en 8). De apparaatsuitgaven voor de NMa zijn geraamd op artikel 1. De bijdragen aan de (EZ-)ZBO’s CBS en OPTA zijn geraamd op respectievelijk artikel 9 en artikel 10.

De paragrafen over de diensten die een baten-lasten stelsel voeren (SenterNovem, EVD, Octrooicentrum Nederland en Agentschap Telecom) geven inzicht in de begroting van baten en lasten en de kasstroom van deze diensten. De opdrachtbudgetten worden geraamd op de beleidsmatig daarvoor in aanmerking komende artikelen.

5. Afwijkingen van de rijksbegrotingsvoorschriften

In afwijking van de voorschriften specificeert EZ bij de beleidsartikelen de verplichtingenramingen in plaats van de uitgavenramingen, omdat de verplichtingenramingen het meeste inzicht geven in het actuele beleid. Beleidsbeslissingen, zoals het introduceren of het beëindigen van subsidieregelingen, zijn in de verplichtingenramingen immers direct traceerbaar. Vanwege de doorlooptijden en betalingsschema’s van subsidies, bieden de uitgavenramingen in dat opzicht minder informatie. Overigens bevat de verdiepingsbijlage wel een specificatie van de uitgavenramingen naar operationeel doel.

Daarnaast zijn de bedragen in de budgettaire paragraaf van de beleidsartikelen uit oogpunt van presentatie uitgedrukt in miljoenen, in plaats van in duizenden.

2. DE BELEIDSAGENDA

Samenvatting

«In een open wereldeconomie werkt EZ aan een welvarend, duurzaam en ondernemend Nederland.»

Met deze nieuwe missie van EZ geven wij uitdrukking aan de ambities die het kabinet heeft verwoord in het Coalitieakkoord. In het bijzonder werkt EZ eraan dat:

1. bedrijven meer ruimte krijgen om te ondernemen en te vernieuwen;

2. consumenten sterker staan en hun recht kunnen laten gelden;

3. onze energie schoon en zeker is en onze elektronische communicatie veilig en betrouwbaar.

Een belangrijk deel van deze prioriteiten wordt opgepakt via het Beleidsprogramma Kabinet Balkende IV 2007–2011. EZ is coördinerend voor pijler 2, een innovatieve, concurrerende en ondernemende economie, en sterk betrokken bij pijler 3, duurzame leefomgeving. Ook in de andere pijlers wordt actief geparticipeerd, bijvoorbeeld rond internationale en Europese zaken of de inspanningen voor een hogere arbeidsparticipatie. Bij de uitwerking stellen wij het volgende voorop:

1. De sleutels tot welvaartsgroei zijn kennis, innovatie en ondernemerschap (pijler 2). Dit zijn dan ook drie centrale begrippen uit de Lissabonstrategie van de Europese Unie. Het doel is het vernieuwend vermogen van Nederland te vergroten en het maatschappelijk verantwoord ondernemen te stimuleren. Wij kiezen daarbij voor een nieuw accent: kennis en innovatie door ondernemers moeten beter ingezet worden voor maatschappelijke vraagstukken. Burgers willen immers meer dan alleen materiële welvaart. Zij willen ook oplossingen voor vraagstukken waar zij zich zorgen over maken. In het kader van het project «Nederland Ondernemend Innovatieland» starten in 2008 een aantal maatschappelijke innovatieprogramma’s, rond energie, zorg, veiligheid en water.

Om te kunnen vernieuwen moeten ondernemers wel voldoende ruimte krijgen. Het ene bedrijf is daarbij het andere niet. Het vinden van nieuwe (internationale) markten heeft voor een klein bedrijf meer voeten in de aarde dan voor een groot bedrijf. Daarom is een meer toegesneden aanpak dan voorheen gewenst, gericht op de ontwikkelingsfase en de bedrijfsomvang. Bijvoorbeeld met het microkrediet of het nieuwe innovatiekrediet. Deze aanpak werkt ook door in eenvoudiger procedures, minder lasten en betere toegang voor ondernemers tot de overheid. Ondernemers moeten meer dan tot nog toe – echt merken dat sprake is van vermindering van regeldruk.

2. Consumenten moeten zich beter kunnen informeren over hun rechten en plichten bij de aankoop van producten of diensten. Consuwijzer helpt hen daarbij. In 2008 wordt de Europese Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken geïmplementeerd in het Burgerlijk Wetboek, waarmee misleidende en agressieve handelspraktijken verboden worden. Tegen louche handelspraktijken kan de Consumentenautoriteit dan optreden. Met de herziening van de Europese consumentenregels (Groenboek Consumentenacquis), wordt de positie van de Nederlandse consument op de interne markt verder versterkt en ontstaat meer zekerheid voor bedrijven die over de eigen landsgrenzen opereren. In de ICT- en Telecomsector wordt de stilzwijgende verlenging van contracten aangepakt, evenals de irritaties door lange wachttijden bij 0900-nummers en bij het overstappen tussen internetaanbieders. In 2008 vindt de invoering van een wettelijk verplicht «bel me niet register» plaats.

3. Het kabinet heeft concrete stappen aangekondigd naar een duurzame samenleving (pijler 3). De doelstellingen van het project Schoner en Zuiniger zijn 2% energiebesparing per jaar, een verhoging van het aandeel duurzame energie tot 20% in 2020 en toewerken naar 30% minder broeikasgassen. Hiertoe wordt het systeem van emissiehandel uitgebreid en gewerkt aan CO₂-opslag in de bodem. In 2008 wordt een nieuwe, betere regeling voor de stimulering van duurzame energieproductie voorzien. Het MKB krijgt de beschikking over innovatievouchers voor duurzaamheid. Wij zien grote kansen, ook economisch, voor innovaties in duurzame energieproductie en -gebruik. Ook komende generaties kunnen dan over voldoende energie beschikken. Hiertoe wordt er gewerkt aan een nieuwe energievisie. Dit vereist ook een mondiale en Europese aanpak. Op 1 juli 2008 treedt het groepsverbod uit de Wet onafhankelijk netbeheer in werking. De geïntegreerde energiebedrijven hebben dan tweeëneenhalf jaar om hier aan te voldoen. Hiermee wordt uitvoering gegeven aan het streven naar publiek en onafhankelijk netbeheer. Het beheer van de elektriciteitsnetten met een spanningsniveau van 110 en 150 kiloVolt zal al vanaf 1 januari 2008 bij TenneT berusten. Om zekerheid over onze energievoorziening te bevorderen, worden in 2008 verdere stappen gezet om een Noordwest-Europese elektriciteitsmarkt tot stand te brengen. Investeringen in de gasinfrastructuur worden gestimuleerd om van Nederland een «Gasrotonde» te maken. Tijdens economische missies zal energie een belangrijk aandachtspunt zijn. Om een veilige en betrouwbare elektronische communicatie te bevorderen, gaat in 2008 bijzondere aandacht uit naar flexibilisering van het gebruik van frequenties en tijdige beschikbaarheid van nummers. Verder participeert EZ in het project Nationale Infrastructuur Bestrijding Cybercrime en in het programma Digibewust, dat helpt bij een veilig internetgebruik.

Om bovenstaande doelen te realiseren, streven wij naar een compacter en slagvaardiger departement. Door intern beter samen te werken en tegelijkertijd de blik naar buiten gericht te houden, kan EZ optimaal bijdragen aan een welvarend, duurzaam en ondernemend Nederland.

1. Nederland haalt het beste uit zichzelf

Een vitale, concurrerende economie, met een op innovatie gericht bedrijfsleven, is de basis voor onze welvaart. Die basis maakt tevens verbetering van de kwaliteit van onze samenleving mogelijk. Economische groei draagt dan bij aan een duurzame leefomgeving en oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. In een wereld waar grenzen verdwijnen, moet Nederland dé plek zijn om te werken, te ondernemen en te leven. Ons motto is daarom: «Nederland haalt het beste uit zichzelf». Dit motto illustreert onze inzet voor de komende jaren.

Gunstige economische vooruitzichten voor 2008

Nederland klimt weer op de internationale ranglijsten voor concurrentiekracht. De economie is, na een terugslag aan het begin van deze eeuw, weer in goede vorm.

Positie Nederland op internationale concurrentiekrachtranglijsten

De economische vooruitzichten zijn voor 2008 ook gunstig, met een verwacht groeitempo van 2½%. Daarmee groeit de Nederlandse economie harder dan die van het eurogebied. De economische groei in Nederland is naar verwachting breed gedragen, zowel de binnenlandse bestedingen als de uitvoer dragen hieraan bij. Onder invloed van aantrekkende productie en gunstige winstgevendheid zet het investeringsherstel door. In 2008 zijn de totale bedrijfsinvesteringen naar verwachting 4½% hoger dan in 2007. Ook ontwikkelt de arbeidsmarkt zich gunstig. De werkloosheid daalt in 2008 tot gemiddeld 4¼% van de beroepsbevolking1. De Nederlandse economie draait inmiddels op volle toeren; de OESO waarschuwt zelfs voor mogelijke oververhitting2.

Onze welvaart is niet vanzelfsprekend

Alertheid is dan ook geboden. Ondanks het fraaie economische weer ligt er de uitdaging om ook in toekomst duurzame welvaart en werkgelegenheid te creëren. De globalisering biedt onze economie een gunstig perspectief, maar scherpt ook de internationale concurrentie aan. De Nederlandse economie beschikt over goede uitgangspunten om daarop in te spelen. Niettemin leidt het aanhoudend hoge tempo van de vereiste aanpassingen tot zorgen en kritiek onder ondernemers en werknemers. Meer dan veertig procent van de Nederlanders geeft aan zich zorgen te maken over toenemende globalisering van de economie. Als gevolg van bijvoorbeeld verplaatsing van bedrijfsactiviteiten of buitenlandse overname van Nederlandse bedrijven vrezen zij essentiële zaken te verliezen: hun baan, hun inkomen, hun zekerheden. Ruim veertig procent zegt zich zorgen te maken over de ontwikkeling dat grote Nederlandse bedrijven worden overgenomen door buitenlandse bedrijven. Om voor maatschappelijk draagvlak voor de voor de Nederlandse economie zo belangrijke open markten te zorgen, is een helder beeld van de gevolgen van globalisering nodig – ook met de eventuele negatieve gevolgen voor individuele werknemers en ondernemers. Mensen die niet zelfstandig kunnen meekomen of zich niet goed thuis voelen in alle veranderingen hebben toerusting nodig, ook van de overheid. Over de gevolgen van globalisering en de rol van de overheid daarbij heeft het kabinet een advies aan de SER gevraagd. Ook de grote schommelingen van de beurskoersen die de afgelopen tijd wereldwijd te zien zijn geweest, voornamelijk als gevolg van de ontwikkelingen op de Amerikaanse hypotheekmarkt, geven aan dat door de internationale karakter van de financiële markten een financieel probleem in het ene land, in dit geval door vertrouwens- en vermogenseffecten, snel wereldwijd gevolgen kan hebben.

Om welvaart te kunnen blijven bieden, moet aan behoud en versterking van de concurrentiekracht van Nederland gewerkt worden. Voor een gunstig vestigingsklimaat voor bedrijven zullen we ons internationaal moeten kunnen blijven meten door de werking van onder meer onze arbeidsmarkt, ons onderwijs, onze belastingwetgeving en onze (kennis)infrastructuur. Op korte termijn is bijvoorbeeld de ontwikkeling van de loonkosten van belang. Naar verwachting zal door de groeiende vraag naar arbeid de contractloonstijging aantrekken tot circa 3¼% in 2008. Nederland moet er voor zorgdragen dat het zich niet (opnieuw) uit de markt prijst, zoals aan het begin van dit decennium. Daarom zet dit kabinet nadrukkelijk in op een hogere arbeidsdeelname (in uren en in aantal personen). Door de spanning op de arbeidsmarkt te verminderen, wordt het risico van oververhitting tegengegaan. Dit gebeurt bijvoorbeeld door middel van het project «Iedereen doet mee» (Beleidsprogramma, pijler 4).

Ook met het oog op de vergrijzing is het noodzakelijk dat we de beschikbare arbeidsreserves optimaal benutten. Economische groei is afhankelijk van de ontwikkeling van het arbeidsaanbod en de productiviteit. Door de vergrijzing zal de potentiële beroepsbevolking dalen. Naast de noodzaak om de beschikbare arbeidsreserves volledig te benutten, is verhoging van de productiviteit nodig voor toekomstige welvaart. Ons productiviteitsniveau is weliswaar hoog, maar de groei ervan loopt achter bij die van andere landen. Ook in vergelijking met landen die net als Nederland reeds een hoog productiviteitsniveau kennen. Innovatie is nodig om de arbeidsproductiviteit te vergroten. Zeker in een krapper wordende arbeidsmarkt is dat van belang. Versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie is dan ook een belangrijk onderdeel van het Beleidsprogramma (pijler 2).

Niveau arbeidsproductiviteit per gewerkt uur (prijzen van 1995, $PPP), 2006

Groei arbeidsproductiviteit (gem. jaarlijkse procentuele mutaties), 2000–2006

Bron: GGDC en OECD Economic Outlook.

Een nieuwe missie voor EZ

Met het economische beleid streven wij naar een stabiele macro-economische omgeving, goed werkende (internationale) markten, heldere wet- en regelgeving en een stimulerend ondernemingsklimaat. Een klimaat waar ondernemers de mogelijkheden krijgen om kennis om te zetten in vernieuwende producten en diensten. En waar buitenlandse kennisintensieve bedrijven en kennismigranten zich willen vestigen. Voldoende mededinging versterkt een moderne economie gericht op kennis, innovatie en ondernemerschap. De overheid ordent markten onder borging van publieke belangen, ziet toe op eerlijke concurrentie en bestrijdt kartels en misbruik van economische machtsposities.

Deze inzet sluit geheel aan bij de Lissabonstrategie van de Europese Unie om te komen tot meer groei en banen. De Minister van Economische Zaken heeft een belangrijke functie bij de realisatie hiervan. De uitvoering van de Lissabonstrategie versterkt het concurrentievermogen van Nederland en de EU. Het biedt de basis voor verdere welvaartsgroei.

Bovendien ligt er de uitdaging om onze welvaart op maatschappelijk verantwoorde wijze vorm te geven – voor mens en milieu. Burgers willen meer dan alleen materiële welvaart. Zij willen oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken waar zij zich zorgen over maken. Daarom worden kennis, innovatie en ICT specifiek ingezet om maatschappelijke doelen te bereiken. En wordt meer aangesloten op de vindingrijkheid van ondernemers. Zo kunnen oplossingen worden gerealiseerd voor een duurzaam energiegebruik of voor zorg en onderwijs. En tegelijkertijd wordt nieuwe bedrijvigheid gestimuleerd.

Deze uitgangspunten hebben wij bij aanvang van deze kabinetsperiode vastgelegd in de nieuwe missie van EZ. Een missie die aansluit bij de ambities uit het Coalitieakkoord en de uitwerking daarvan in het Beleidsprogramma 2007–2011. De nieuwe missie luidt:

In een open wereldeconomie werkt EZ aan een welvarend, duurzaam en ondernemend Nederland.

Hierbij gaat onze bijzondere aandacht uit naar vernieuwende bedrijvigheid, naar kritische en mondige consumenten en naar de maatschappelijke doelen in de energie- en elektronische communicatiesector. In de volgende paragrafen worden deze prioriteiten nader uitgewerkt.

2. Bedrijven krijgen meer ruimte om te ondernemen en te vernieuwen

Starters, snelle groeiers en internationaal opererende bedrijven scheppen banen en zorgen voor vernieuwing en dynamiek. De drempel om een bedrijf te beginnen blijkt echter vaak hoog. Bovendien loop je als ambitieuze ondernemer nog te vaak tegen allerlei problemen aan. Terwijl we juist die ondernemers hard nodig hebben. Onderstaande acties in 2008 zijn een directe vertaling van de ambities die het kabinet heeft voor een innovatieve, concurrerende en ondernemende economie (Pijler 2):

• Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie

• Betere benutting van innovatie om maatschappelijke vraagstukken op te lossen.

• Meer zelfstandige ondernemers met personeel en meer snelle groeiers

• Minder regeldruk, minder instrumenten, minder loketten

• Ondernemen over grenzen

Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie

EZ richt zich op het versterken van het vernieuwingsvermogen van het Nederlandse bedrijfsleven, teneinde ook voor de toekomst – in een steeds verder globaliserende wereld – een aantrekkelijk werkgelegenheidsprespectief voor Nederland te behouden. Het is daarom essentieel dat kennis wordt omgezet in vernieuwende producten, diensten en werkprocessen. Met ondernemerschap worden die vernieuwingen aan de man gebracht in een concurrerende wereldeconomie. Het streven is meer private uitgaven voor research and development (R&D) te bewerkstelligen. In 2008 worden daartoe de MKB-innovatievouchers, de Innovatieprestatiecontracten (IPC’s) en TechnoPartner voortgezet, waarbij goed gekeken wordt naar de effectiviteit. De fiscale stimulering (WBSO) is gunstig geëvalueerd en wordt in de komende jaren uitgebreid, met name voor starters en groeiers. De toegankelijkheid van het octrooisysteem voor MKB bedrijven wordt verhoogd, onder meer door het verlagen van de kosten. Met de start van het programma Nederland Digitaal in Verbinding wordt een belangrijke extra impuls gegeven aan ICT- en procesinnovatie binnen MKB.

In 2007 zijn drie innovatieprogramma’s volop in uitvoering: Point One (embedded systemen en nano elektronica), Watertechnologie en Food & Nutrition Delta. Twee programma’s zijn medio 2007 van start gegaan – Automotive en Maritiem – terwijl op verschillende terreinen programma’s in voorbereiding zijn: Chemie, High Tech Materialen en Life Sciences & Health. Door deze gerichte inzet op sleutelgebieden en concentratie van (R&D-)investeringen op terreinen waarin we echt goed zijn, kan Nederland zich internationaal onderscheiden en profileren. Bijvoorbeeld ook in het kader van het 7e EU Kaderprogramma voor Onderzoek en Technologieontwikkeling.

Ook in het regionale beleid zet EZ, samen met regio’s en steden, in op clustering rond economische sterktes en kansen. Met de Pieken in de Delta-programma’s zorgen we in Nederland voor vele duurzame aantrekkelijke vestigingsmilieus. Bijvoorbeeld voor de creatieve industrie rond Amsterdam (Noordvleugel Randstad), het Havenindustrieel complex in Rotterdam, de hoogwaardige maakindustrie bij Eindhoven, voedseltechnologie in Wageningen en het energieknooppunt Groningen. Knelpunten rond (bereikbaarheid van) grootschalige werklocaties en bedrijventerreinen worden versneld opgepakt. In samenwerking met VROM wordt het beleid erop gericht om het tempo van de herstructurering van bedrijfsterreinen te verhogen en de regie op de aanleg van nieuwe bedrijfsterreinen te verbeteren. Het kabinet zal zich samen met de Europese Commissie en de regio sterk maken voor nieuwe grensoverschrijdende programma’s.

Betere benutting van innovatie om maatschappelijke vraagstukken op te lossen

Met het project «Nederland Ondernemend Innovatieland» (NOI) wordt een betere benutting van kennis en vernieuwend ondernemerschap ten behoeve van maatschappelijke vraagstukken beoogd. De interdepartementale projectdirectie Kennis en Innovatie zal hiertoe een lange termijn strategie opstellen met als doelen betere benutting van onderzoek, Nederland als «hotspot» voor talent en een innovatieve overheid. Ook zal het in 2008 een maatschappelijke innovatieagenda ontwikkelen en de start voorbereiden van een aantal maatschappelijke innovatieprogramma’s: energie, zorg, veiligheid en water. De programma’s krijgen een internationale «kop» om de vruchten ervan ook buiten Nederland te benutten. Het nieuwe InnovatiePlatform (IP) adviseert en zal innovatie aanjagen, onder meer door de ambassadeursrol van toonaangevende leden uit overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven. De projectdirectie en het IP werken nauw samen, zodat goed en efficiënt gebruik wordt gemaakt van menskracht en faciliteiten.

Het programma Maatschappelijke sectoren en ICT draagt eveneens bij aan het realiseren van maatschappelijke doelen. Concrete projecten hebben betrekking op hoogwaardig cameratoezicht op bedrijventerreinen, teleconsultatie in de zorg en gaming ten behoeve van het onderwijs. Ook als opdrachtgever bevordert de overheid innovatief ondernemerschap. De nieuwe aanbestedingswetgeving zal leiden tot betere toegang voor het MKB tot overheidsopdrachten, bijvoorbeeld door minder hoge eisen te stellen aan omzet en ervaring. De overheid zal bovendien vaker als Launching Customer optreden. In 2008 zal Small Business Innovation Research (SBIR) een structurele plek krijgen bij publiek gefinancierd onderzoek.

Meer zelfstandige ondernemers en meer snelle groeiers

EZ werkt aan goede condities voor ondernemerschap. Maar de noden van de ondernemer verschillen van bedrijf tot bedrijf. Zo geven innovatieve ondernemers aan dat ze moeizaam financiering kunnen krijgen als ze willen doorgroeien. En ondernemers met weinig of geen personeel zeggen huiverig te zijn om mensen in dienst te nemen. Kleine ondernemers moeten vaak aan dezelfde regels en eisen voldoen als een grote multinational. Wij zetten in op een meer gedifferentieerde aanpak. De financieringsmogelijkheden van bedrijven worden meer toegankelijk en beter toegesneden op de situatie van de startende en doorgroeiende ondernemer, zoals blijkt uit de opzet van de BBMKB (borgstellingskrediet), de TechnoPartner Seed-faciliteit en de Groeifaciliteit. Het nieuwe Innovatiekrediet voor kleine en middelgrote ondernemingen richt zich op het stimuleren van ontwikkelingsprojecten (producten, processen en diensten) waaraan substantiële technische risico’s zijn verbonden en die daardoor voor financiering onvoldoende terecht kunnen op de kapitaalmarkt. Er komen microkredieten voor startende ondernemers, met extra aandacht voor ondernemers in de 40 aandachtswijken van het kabinet. De Raad voor Microfinanciering geeft advies over deze kredieten. Daarnaast wordt het starten als ondernemer vanuit werknemerschap of uitkering aantrekkelijker gemaakt. Meer specifiek heeft EZ in 2008 de ambitie om meer jongeren te interesseren in het starten van een eigen bedrijf. Ondernemen is immers niet alleen een activiteit, maar ook een mentaliteit. De subsidieregeling Offensief voor Ondernemerschap en de Centres of Entrepeneurship worden juist daarvoor ingezet.

In de eerste helft van 2008 ontvangt de Kamer een nieuwe industriebrief waarin accenten voor het industriebeleid voor deze kabinetsperiode worden ingevuld. De kern van het industriebeleid is gericht op het scheppen van een omgeving waarbinnen bedrijven kunnen doorgroeien en hun mogelijkheden kunnen benutten.

De maatschappelijke kant van ondernemerschap wordt versterkt. Zo helpt MVO Nederland om samen met brancheorganisaties Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) te vertalen naar de concrete bedrijfspraktijk en wordt informatie gegeven over de MVO-situatie in bepaalde landen. MVO is een vaste component in buitenlandse economische missies. De Transparantiebenchmark, waarmee sinds 2004 inzichtelijk wordt gemaakt hoe bedrijven verantwoording afleggen over hun MVO-beleid, wordt voortgezet. Gekeken wordt of meer maatwerk mogelijk is in het beoordelen van de verslaglegging door bedrijven.

Betere dienstverlening, minder regeldruk

De overheid moet zorgen voor adequate dienstverlening, een goede informatievoorziening en minder regeldruk. Dat voorkomt irritatie en scheelt tijd en geld. Daarom moet het mogelijk zijn binnen één week een bedrijf op te starten en dient voortgang te worden geboekt bij het creëren van één loket voor het aannemen van de eerste werknemer. In het kader van de EU-dienstenrichtlijn, wordt het Point of Single Contact ingericht voor buitenlandse ondernemers voor de afhandeling van formaliteiten.

Het kabinet wil merkbaar minder regeldruk. Ruimere toepassing van lex silencio positivo bij vergunningverlening («goedkeuring indien een besluit niet tijdig is genomen») en gebruik van ICT moeten leiden tot kortere procedures en betere dienstverlening. Via Bedrijvenloket.nl wordt (per branche) informatie over vergunningen en andere vereisten van de overheid in heldere en begrijpelijke taal aangeboden. Er komt één centraal meldpunt waar ondernemers klachten en ideeën over regeldruk kunnen melden. Bovendien zal het kabinet ondernemers vragen van welke regels ze de meeste hinder hebben. In 2008 worden daartoe sectoren en wetgevingsgebieden doorgelicht èn aangepakt op nalevingkosten, toezichtlasten, administratieve lasten en irritaties. Per domein worden concrete, afrekenbare afspraken gemaakt met betrokken partijen. Er is al een start gemaakt met verkenningen op terreinen als milieu, landbouw, bouw en transport. Bedrijven zullen waar mogelijk minder vaak te maken krijgen met de toezichthouders. Onder meer de NMa en OPTA zullen hun middelen selectiever inzetten. Dit past in een «high-trust»-benadering. Hierbij hoort ook dat wanneer het vertrouwen wordt beschaamd de toezichthouder hard optreedt. Om te voorkomen dat de druk door nieuwe regels weer toeneemt, zal het kabinet elk nieuw voorstel integraal laten toetsen op effecten voor ondernemers. Bovenstaande probleemgestuurde, integrale aanpak van regeldruk voor ondernemers is vastgelegd in het Plan van Aanpak Regeldruk bedrijven (Kamerstukken 29 515, nummer 202). Er wordt één gezamenlijke directie gevormd, die ten behoeve van de Staatssecretarissen van Financiën en Economische Zaken het programma zal uitvoeren.

Beter ondernemen over grenzen

Nederland verdient een aanzienlijk deel van zijn BNP met internationaal ondernemen. Onze exportkansen liggen steeds meer op groeimarkten, zoals bijvoorbeeld China, India, Rusland. Het kabinet wil economische missies op deze populaire bestemmingen beter op elkaar afstemmen door middel van een strategische reisagenda. Er is winst te behalen voor alle partijen (bedrijven en overheid) als missies goed op elkaar aansluiten en passen binnen de brede – economische – belangen van Nederland. Om Nederland beter te profileren in het buitenland zet EZ bovendien in op een versterking van de merknaam Nederland (Holland Branding).

Er worden nieuwe projecten opgepakt om Nederlandse kennis en kunde naar het buitenland te brengen. Zoals EZ een specifieke aanpak kent op veelbelovende innovatiegebieden en regio’s, zet EZ dit internationaal door in een gerichte aanpak op sectoren waar Nederland sterk in is. Dit stelt bedrijven in staat hun innovaties ook naar de internationale markt te brengen. Voorbeelden van deze programma-aanpak zijn te vinden in Panama (verbreding Panamakanaal en havenontwikkeling) en China (River Information SystemYangzee rivier). Het is daarnaast van groot belang dat buitenlandse bedrijven in Nederland investeren. Acquisitie-inspanningen worden in toenemende mate gericht op het aantrekken van kennisintensieve bedrijven.

Globalisering van economische activiteit vraagt om mondiale spelregels, die de wereldhandelsorganisatie (WTO) kan bieden en bewaken. Geboden is een economische ontwikkeling die bijdraagt aan duurzaamheid. Nederland blijft zich inzetten voor een afronding van de Doha-ontwikkelingsronde. Ook wordt ingezet op regionale vrijhandelsakkoorden met landen die van groot economisch belang zijn, zoals India en Zuid Korea. Het klachtenloket Solvit wordt ingezet voor het oplossen van klachten van bedrijven over oneerlijke concurrentie door onjuiste toepassing van EU regelgeving. EZ hecht veel waarde aan open economische relaties en aan draagvlak daarvoor. Daarom is de Sociaal Economische Raad (SER) om advies gevraagd over de betekenis van globalisering en open markten voor onze economie. Bijzondere aandacht verdient de reikwijdte van de ketenverantwoordelijkheid van het internationaal opererend bedrijfsleven, dat wil zeggen de medeverantwoordelijkheid van ondernemingen voor de productieomstandigheden bij hun buitenlandse toeleveranciers.

3. Consumenten staan sterker en kunnen hun recht laten gelden

Een kritische en mondige consument dwingt de markt tot betere producten en diensten. Consumenten zijn daarmee een belangrijke aanjager voor innovatie en vernieuwing. EZ zet in op verbetering van de werking van markten in Nederland en Europa. Adequaat mededingingsbeleid en stevig markttoezicht maken hier deel van uit.

Met vertrouwen de markt op

Om als volwaardige spelers op de markt te kunnen opereren, is het van groot belang dat consumenten goed geïnformeerd zijn over hun rechten en plichten bij de aankoop van producten of diensten. Zij kunnen zich dan zelfstandig en vol vertrouwen op de markt bewegen. Er wordt daarom ingezet op verdere profilering van ConsuWijzer, het loket waar consumenten op een laagdrempelige manier geïnformeerd worden over hun rechten en plichten. ConsuWijzer is een samenwerkingsverband van de Consumentenautoriteit, de NMa en de OPTA. Het vertrouwen neemt ook toe als consumenten er zeker van kunnen zijn dat zij bij geschillen kunnen terugvallen op instanties die onafhankelijk van marktpartijen hun geschil kunnen beslechten. Belangrijkste blikvanger in 2008 is de inwerkingtreding van implementatie van de Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken in het Burgerlijk Wetboek, waarmee duidelijk wordt welke misleidende en agressieve handelspraktijken verboden zijn. Tegen louche praktijken zal de Consumentenautoriteit optreden. Bij de implementatie van de Richtlijn heeft de Consumentenautoriteit hier ook extra bevoegdheden gekregen. Ook de civielrechtelijke mogelijkheden van consumenten om zich te weren tegen misleidende of agressieve handelspraktijken worden vergroot. Dit versterkt de juridische positie van consumenten en komt ook eerlijk opererende bedrijven ten goede. In Europees verband spelen de in 2008 de acties naar aanleiding Groenboek Consumentenacquis. Ook deze dienen bij te dragen aan het versterken van de interne markt voor zowel consumenten als het bedrijfsleven. Belangrijk is daarbij dat het vertrouwen van consumenten en bedrijven zal groeien om ook over de eigen landsgrenzen te opereren.

Extra ondersteuning van consumenten waar nodig

Voor de energieconsument is de afronding van de behandeling van het wetsvoorstel «marktmodel kleinverbruikers» in Tweede en Eerste Kamer van belang. Deze wet beoogt de invoering van slimme meters, van een capaciteitstarief en van het leveranciersmodel. Dit betekent een vereenvoudiging en meer transparantie in de markt. De consument krijgt een beter inzicht in zijn energieverbruik en er zullen minder factuurproblemen zijn.

In de telecomsector worden in 2008 belangrijke stappen gezet om de sturende rol van de consument verder te versterken. Er wordt gewerkt aan het transparanter maken van informatie, zoals via vergelijkingssites. Daarnaast worden de rechtspositie en de keuzevrijheid van consumenten verbeterd. Zo is inmiddels de gehele sector aangesloten bij de Geschillencommissie. Waar het gaat om praktische problemen bij het overstappen van internetaanbieder, zullen met de sector bindende afspraken worden gemaakt. De stilzwijgende verlenging van contracten en langere opzegtermijnen zullen worden tegengegaan. Ook worden de (lange en dure) wachttijden bij 0900-nummers bij bedrijven tegen het licht gehouden. Indien in de wachttijden geen verbetering optreedt worden zonodig maatregelen genomen. In 2008 vindt de invoering van een wettelijk verplicht «bel me niet register» plaats.

Per 1 januari 2008 wordt in principe de postmarkt in Nederland volledig opengesteld. Gebruikers krijgen daardoor meer keuzemogelijkheden. Grootgebruikers schatten de besparing als gevolg van volledige marktopening op € 200 miljoen per jaar.

4. Onze energie schoon en zeker en onze elektronische communicatie veilig en betrouwbaar

De netwerksectoren energie en telecom zijn beide van groot belang voor de Nederlandse economie en samenleving: elektriciteit, gas en «bits» moeten blijven stromen. Publieke belangen rond duurzaamheid en veiligheid moeten daarbij worden geborgd. Daarbij zijn nationaal en internationaal de ambities van Nederland hoog. Er wordt daarom gewerkt aan een energievisie waarbij de samenhang tussen de energie-beleidsdoelen schoon, betaalbaar en betrouwbaar centraal staat en waarmee richting wordt gegeven aan het energiebeleid. De acties op het terrein van schone en duurzame energie zijn een directe vertaling van de ambities van het kabinet betreffende klimaat en energie (Pijler 3, project Schoner en Zuiniger).

Meer schone en duurzame energie

Om een energiehuishouding te krijgen die schoon en ook voor volgende generaties voldoende beschikbaar is, stimuleert EZ de verduurzaming van de energiehuishouding. Concrete doelstellingen van het kabinet zijn een energiebesparing van 2% per jaar, een verhoging van het aandeel duurzame energie tot 20% in 2020 en een reductie van de uitstoot van broeikasgassen, bij voorkeur in Europees verband, van 30% in 2020 ten opzichte van 1990. Om deze reductie te bereiken wordt het systeem van emissiehandel uitgebreid en wordt gekeken naar mogelijkheden voor CO₂-opslag in de bodem. Het Europese emissiehandelsysteem is het belangrijkste mechanisme dat de bijdrage van de energiesector bepaalt. In 2008 worden met 10 industriële sectoren concrete, ambitieuze energie-effiency afspraken gemaakt om te komen tot 50% energiebesparing in 2030.

In het kader van het project Schoner en Zuiniger werkt EZ nauw samen met andere departementen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Gerichte acties in 2008 ontplooit EZ ook op het terrein van energiebesparing, bijvoorbeeld door het gebruik van energiezuinige verlichting en door implementatie van de richtlijn Energiediensten in de energiebesparingswet. Verder zijn er de activiteiten zoals het streven naar (continue) strengere normen voor het energieverbruik van apparaten en voertuigen in Europa in het kader van de richtlijn Eco-design. Daarnaast is er het streven naar normalisatie en standaardisering van definities en berekeningen van energie-efficiency binnen de EU.

Een belangrijk deel van de beleidsinzet is de introductie van nu nog onrendabele technieken, zoals duurzaam opgewekte elektriciteit of financiële ondersteuning van innovatie gericht op de demonstratie en versnellingsfase. Het kabinet wil koplopers ruim baan geven. In 2008 wordt de implementatie van het Besluit stimulering duurzame energieproductie (SDE) voorzien, dat meer gedifferentieerd, geplafonneerd en transparanter dan voorheen de productie van duurzame energie kan stimuleren. Tevens wordt gezorgd voor doorgroei van rendabele wind op land projecten (plaatsing van windturbines op het vasteland). Voor de realisatie van duurzame energie worden vergunningenprocedures vereenvoudigd en administratieve lasten verminderd. Nederlandse indieners in het 7e Europees kaderprogramma voor ontwikkeling van innovaties in duurzame energie krijgen begeleiding. Binnen de regeling TechnoPartner Seed Capital wordt een tender opengesteld, die zich specifiek richt op fondsen die investeren in innovatieve bedrijven op het terrein van energie.

Zekerstellen van vodoende betaalbare energie

Energie moet naast duurzaam ook betaalbaar en beschikbaar zijn. Om een doelmatige energiehuishouding tot stand te brengen, treedt de overheid op als marktmeester. Daarnaast waarborgt de overheid de voorzieningszekerheid en de leveringzekerheid, bijvoorbeeld door investeringen in het hoogspanningsnet en het gastransportnet. Op 1 juli 2008 zal het laatste onderdeel van de Wet onafhankelijk netbeheer – het groepsverbod – in werking treden. Eén en ander betekent dat netbeheerders enerzijds en producenten, handelaren en leveranciers van elektriciteit of gas anderzijds vanaf 1 januari 2011 niet meer deel mogen uitmaken van één en dezelfde groep. Hiermee wordt uitvoering gegeven aan het streven naar publiek en onafhankelijk netbeheer.

Conform diverse verzoeken daartoe uit Eerste en Tweede Kamer zal het ministerie van Economische Zaken met de DTe de adequate en tijdige implementatie van alle onderdelen van de Wet onafhankelijk netbeheer nauwgezet monitoren in de komende jaren en waar nodig bijsturen.

Met ingang van 1 januari 2008 zal het beheer van de elektriciteitsnetten met een spanningsniveau van 110 en 150 kiloVolt bij TenneT berusten. Hiermee wordt de leveringszekerheid versterkt.

Binnen het Pentalaterale forum voor elektriciteit wordt gewerkt aan de totstandkoming van de Noordwest-Europese elektriciteitsmarkt door koppeling van de markten van Nederland, België, Frankrijk en Duitsland. Een vergelijkbaar initiatief voor gas zal worden opgestart. Op de gasmarkt is het doel de werking van de groothandelsmarkt te bevorderen door meer transparantie en meer handel. Daarnaast zal het wetsvoorstel aanpassing tariefregulering gastransport worden afgerond, dat meer investeringen in gasinfrastructuur zal opleveren, geheel in lijn met de ambitie om van Nederland een «Gasrotonde» te maken. Hiertoe wordt de Nederlandse gastransportinfrastructuur uitgebreid ten behoeve van de voorzieningszekerheid. In dat kader zal Nederland aanlanding van Liquified Natural Gas en gasopslag bevorderen. Energievoorzienings-zekerheid staat verder centraal in economische missies naar belangrijke energielanden: producenten zoals Rusland, Kazachstan en de Golfstaten en landen met een sterk groeiende vraag zoals India en China.

Veilige en betrouwbare elektronische communicatie

EZ wil een hoogwaardig aanbod van netwerken en diensten voor elektronische communicatie en post creëren. Daartoe treedt de overheid op als marktmeester, waarborgt zij publieke belangen (veiligheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid en transparantie) en neemt zij knelpunten weg die belemmeren dat marktinitiatieven voor de ontwikkeling en toepassing van netwerken en diensten voor elektronische communicatie tot stand komen.

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar de Inwerkingtreding van het wetsvoorstel en de uitvoeringsregelingen ter implementatie van de Nota frequentiebeleid 2005. Flexibilisering van de mogelijkheden voor het gebruik van frequenties is hierin de rode draad. Daarnaast worden de nummerplannen geactualiseerd, zodat dreigende schaarste wordt voorkomen door tijdig nieuwe series van nummers te openen, zoals voor contactcentra van de overheid in de 14-serie. Verder wordt uitvoering geven aan het project Nationale Infrastructuur Bestrijding Cybercrime (NIBC) om het vertrouwen in en veiligheid van internet te vergroten. In dit kader past ook de ontwikkeling van beschermingsmaatregelen ter vermindering van de kwetsbaarheid van de vitale infrastructuren en diensten. Ook bewustwordingscampagnes zijn daarbij van belang, zo werkt EZ mee aan het programma Digibewust dat gebruikers wijst op risico’s en het uitsluiten ervan.

5. Een slagvaardig EZ

Om bovenstaande doelen te realiseren, is grondig naar de gehele «EZ-familie» gekeken: naar beleid, uitvoering en toezicht. Wij streven een compacter, hoogwaardig departement na. De taakstellingen uit het Coalitieakkoord zullen moeten leiden tot een reductie van 630 fte bij EZ in 2011. De rode draad in onze aanpak is een versterking van de verbindingen binnen ons departement. Uiteraard blijft de blik daarbij naar buiten gericht, opdat ondernemers, consumenten en andere belanghebbenden goed gehoord en bediend worden. Alleen dan kan EZ optimaal bijdragen aan een welvarend, duurzaam en ondernemend Nederland!

6. Slotparagraaf

Onderstaand is een selectie opgenomen van de belangrijkste wijzigingen (kasuitgaven en ontvangsten) ten opzichte van de begroting 2007. Een volledig overzicht van de majeure beleidsmatige verplichtingenmutaties is opgenomen in de verdiepingsbijlage.

Onderstaand worden de belangrijkste mutaties kort toegelicht.

1. Toezicht op de implementatie van de Wet Onafhankelijk Netbeheer leidt tot enkele extra taken voor de DTe, zoals de beoordeling van de splitsingsplannen en de concrete invulling van de eisen omtrent de zogenaamde «vette» netbeheerder.

2. Zoals gepresenteerd in het beleidsprogramma wordt de regeling innovatievouchers voortgezet. Hiertoe worden vanuit de intensiveringsenveloppe van pijler 2 extra middelen toegevoegd aan de begroting van EZ.

3. Zoals aangekondigd in het beleidsprogramma, trekt het kabinet extra middelen uit voor stimulering van innovatieopdrachten van de overheid aan het MKB (SBIR) en voor innovatieprestatiecontracten (IPC’s).

4. Als gevolg van vertraging bij BSIK-projecten in 2006, waren in dat jaar minder middelen nodig dan geraamd. De in 2006 niet benutte Fes-middelen worden in 2007 en 2008 ingezet.

5. Zoals aangekondigd in het beleidsprogramma worden extra middelen voor innovatiekredieten aan de EZ-begroting toegevoegd. Deze kredieten zullen zijn gericht op het stimuleren van ontwikkelingsprojecten waarvoor een MKB-onderneming, vanwege hoge risico’s, niet of onvoldoende middelen kan aantrekken op de kapitaalmarkt.

6. Door de BSRI worden grensregio’s die nadeel ondervinden van overheidsgedreven concurrentie uit buurlanden ondersteund bij het aantrekken van (buitenlandse) investeringen. Hiertoe worden vanuit de intensiveringsenveloppe van pijler 2 middelen toegevoegd aan de begroting van EZ.

7. Zoals aangekondigd in het beleidsprogramma wordt het garantiebudget voor de BBMKB structureel verhoogd. Ook de beschikbaarheid van microkredieten zal worden verbeterd. De extra middelen zijn afkomstig uit de intensiveringsenveloppe van pijler 2.

8. Uit de intensiveringsenveloppe van pijler 2 worden extra middelen aan de EZ-begroting toegevoegd voor het partnership Leren Ondernemen dat tot doel heeft goede initiatieven op het gebied van ondernemerschap in het onderwijs breder te verspreiden, te verbeteren, en structureel te verankeren.

9. Dit betreft de ophoging van de uitgaven voor diverse activiteiten op het beleidsgebied ondernemerschap, zoals aangekondigd in het beleidsprogramma. De extra middelen zijn afkomstig uit de investeringsenveloppe pijler 2.

10. Dit betreft de in de Voorjaarsnota gemelde ophoging van de uitgaven voor de MEP als gevolg van een actualisatie van de meerjarenraming MEP. Daarnaast worden middelen uit pijler 3 (project Schoner en Zuiniger) voor WKK aan de EZ-begroting toegevoegd. Hiermee wordt de productie van bestaande installaties jonger dan 10 jaar ondersteund.

11. De niet benutte middelen voor de Tegemoetkomingsregeling worden ingezet voor de Overgangsregeling.

12. Dit betreft de uitdeling van de middelen van pijler drie voor de nieuwe regeling Stimulering Duurzame Energie (SDE). Het betreft subsidie voor de productie van hernieuwbare elektriciteit, hernieuwbaar gas en elektriciteit met behulp van warmtekrachtkoppeling (WKK nieuwbouw).

13. Dit betreft het intensiveren en uitbreiden van het programma meerjarenafspraken energiebesparing. Dit is een programma waarbij bedrijven zelf hun energiebesparingsplan schrijven en uitvoeren. De extra middelen zijn afkomstig uit de intensiveringsenveloppe.

14. De tariefsverlaging met als doel te komen tot een geleidelijke afbouw van de egalisatierekening van COVA wordt voor onbepaalde tijd gehandhaafd.

15. Dit betreft de HGIS-eindejaarsmarge (non-ODA) op het instrument Joint Implementation.

16. Deze mutatie heeft betrekking op de eindejaarsmarge 2006 (non-ODA) van het HGIS-deel van de EZ-begroting (excl. Joint Implementation).

17. Dit betreft compensatie voor Agentschap Telecom voor toezichtskosten en kosten voor toelatingsactiviteiten. Deze kosten worden niet meer gedekt door leges, aangezien een aantal categorieën van telecommunicatievergunningen (radiozendamateurs, RADAR/SART en marifonie plezier-/beroepsvaart) vergunningvrij zijn gemaakt in het kader van het Rijksbrede project Vereenvoudiging vergunningen.

18. In 2003 is ten onrechte een vergunning voor het gebruik van frequenties voor landelijke commerciële radio voor Nederlandstalige muziek uitgegeven aan RTL FM. Als gevolg van deze onjuiste vergunningverlening heeft RTL FM schade geleden en is een minnelijke schikking getroffen.

19. Betreft een toevoeging van middelen uit de intensiveringsenveloppe van pijler 2 ter financiering van TenderNed. Dit is het elektronische systeem voor het doen van aanbestedingen door aanbestedende diensten en inschrijvers en wordt doorontwikkeld tot hét nationaal systeem voor elektronisch aanbesteden, ter verdere professionalisering van de aanbestedingsfunctie.

20. De loon- en prijsbijstelling zijn (grotendeels) bij Voorjaarsnota aan de EZ begroting toegevoegd.

21. Deze mutatie betreft de toedeling aan de begroting van het EZ-aandeel in de Rijksbrede efficiencytaakstelling.

22. Deze mutatie betreft de toedeling aan de begroting van het EZ-aandeel in de Rijksbrede subsidietaakstelling.

23. In een aantal oude bouwzaken zijn de oorspronkelijk opgelegde boetes in 2006 verlaagd.

24. Als gevolg van de ophoging van het BBMKB-plafond zullen de ontvangsten voor provisies borgstellingen naar verwachting hoger uitvallen.

25. Dit betreft terugontvangsten op in het verleden verstrekte leningen door Novem BV ten behoeve van energiebesparingprojecten.

26. Gelet op onder andere lagere marktprijzen vindt een ramingsbijstelling plaats voor de opbrengst uit het veilen van de CO₂-emissierechten in de periode 2008–2012.

27. De raming van de aardgasbaten is voor 2007 neerwaarts bijgesteld. Dit komt met name door een neerwaartse bijstelling van de olieprijsraming voor 2007 en het feit dat er minder gas geproduceerd is als gevolg van de relatief warme winter en het warme voorjaar. Op de langere termijn stijgen de aardgasbaten als gevolg van een opwaartse bijstelling van de verwachte olieprijs.

28. Als gevolg van het neerwaarts bijstellen van de aardgasbaten voor 2007 wordt ook de afdracht aan het Fes bijgesteld. Vanwege de vaste Fesvoeding heeft dit geen gevolgen voor 2008 en later.

29. Economische Zaken heeft besloten tot verlenging van GSM-vergunningen aan KPN en Vodafone. Op grond van deze verlenging zijn de betrokken partijen een vergoeding aan de Staat verschuldigd.

30. Het College van Beroep van het Bedrijfsleven heeft geoordeeld dat radiostations het «éénmalige bedrag» – dat naast het financiële instrument onderdeel was van de vergelijkende toets van radiofrequenties in 2003 – definitief verschuldigd zijn aan de Staat. Uit hoofde hiervan is reeds voor € 21 mln terugbetaald. Nog enkele terugbetalingen zullen volgen.

31. In het coalitieakkoord is een stijging van de boete-inkomsten van het Rijk voorzien als gevolg van high trust-boetebeleid. Het uitgangspunt bij high trust is het vertrouwen dat de samenleving zich aan de wet houdt. Toezichthouders en inspecties (o.a. NMa en DTe) zetten minder middelen in om overtredingen op te sporen in gevallen waarin de risico’s beperkt zijn, maar treden harder op als de wet toch wordt overtreden.

Doelstellingen Beleidsprogramma 2007–2011

In juni dit jaar heeft het kabinet het Beleidsprogramma «Samen werken samen leven» gepresenteerd. De uitwerking van verschillende doelstellingen uit het beleidsprogramma 2007–2011 is terug te vinden in onderstaande beleidsartikelen.

De met het beleidsprogramma samenhangende intensiveringen worden «tranchegewijs» aan de verschillende departementale begrotingen toegevoegd. Dit betekent voor EZ dat de volgende additionele verplichtingenbedragen in de begroting 2008 zijn opgenomen in de tabel voor budgettaire gevolgen van beleid in de genoemde artikelen:

De resterende bedragen voor de periode 2009–2012, cumulatief € 102 mln kas (indicatief), blijven gereserveerd voor EZ op de aanvullende post van het Rijk. Dit betreft de enveloppen uit het Coalitieakkoord minus de reeds uitgedeelde bedragen uit de tranche 2008. Deze bedragen worden jaarlijks per tranche beschikbaar gesteld aan EZ.

3. DE BELEIDSARTIKELEN

1. Goed functionerende economie en markten in Nederland en Europa

Algemene doelstelling

Het versterken van het duurzaam economisch groeivermogen in Nederland, door bevordering van de economie en markten.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Economische groei is noodzakelijk voor verdere welvaartsstijging en, met het oog op de vergrijzing, financiering van de collectieve voorzieningen zoals zorg, onderwijs, sociale zekerheid. De toekomstige vraag naar de collectieve voorzieningen zal naar verwachting stijgen bij een dalende beroepsgeschikte bevolking. Hoewel de economische groei enerzijds tot milieubelasting leidt, maakt de economische groei anderzijds de financiering van de transitie naar een duurzame economie mogelijk. EZ richt zich op versterking van de economische structuur en verbetering van de werking van markten in Nederland en Europa. Hiervan profiteren burgers en bedrijven door betere keuzemogelijkheden en concurrerende prijzen.

Verantwoordelijkheid

De Minister van EZ is (mede)verantwoordelijk voor:

• de versterking van het groei- en concurrentievermogen in Nederland en de EU. Zo is de Minister, als politiek Lissabon coördinator, verantwoordelijk voor de uitvoering van de Lissabonstrategie voor groei en banen in Nederland;

• de versterking van de Interne Markt;

• de Nederlandse inbreng in de Raad voor Concurrentievermogen;

• het bevorderen van optimale marktordening en mededinging;

• het toezicht op de mededinging door de NMa;

• het versterken van de positie van de consument;

• het functioneren van de NMa en de Consumentenautoriteit.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt onder andere af van:

• de ontwikkeling van de wereldeconomie en de internationale financiële markten

• de uitvoering van de Lissabonstrategie op communautair niveau en binnen andere lidstaten (het gemeenschappelijke Lissabonprogramma en de nationale hervormingsprogramma’s van de lidstaten);

• de implementatie van EU-regelgeving in Nederland.

Een hoge economische groei is belangrijk voor verdere welvaartsgroei en financiering van onze welvaartsstaat. Voor de periode 2008–2011 raamt het CPB het structurele groeivermogen van de Nederlandse economie op 2¼% per jaar. Deze is opgebouwd uit de structurele groei van het effectieve arbeidsaanbod en de arbeidsproductiviteit. Aangezien de vergrijzende bevolking een negatieve invloed heeft op de groei van het arbeidsaanbod wordt een hoge economische groei steeds minder vanzelfsprekend. Recente cijfers van de OESO wijzen op een daling van de relatieve structurele economische groei in Nederland die vooral te wijten is aan een dalend arbeidsaanbod als gevolg van de vergrijzing. Dit betekent dat het bevorderen van de arbeidsparticipatie en arbeidsproductiviteit steeds belangrijker wordt.

Het ambitieniveau van Nederland is om in termen van economische groei tot de top van Europa te behoren. Het Nederlandse inkomen per hoofd ligt in Europees verband juist op een relatief hoog niveau. Alleen Ierland en Luxemburg kenden een hoger inkomen per hoofd in 2006. Landen met een lager inkomen per hoofd kunnen als gevolg van een inhaalslag makkelijker extra groei realiseren. Daar staat tegenover dat de arbeidsparticipatie in termen van gewerkte uren relatief laag is in Nederland, hetgeen juist extra groeimogelijkheden biedt. Daarnaast loopt het tempo waarin de beroepsgeschikte bevolking vergrijst in verschillende Europese landen uiteen, wat de structurele groei van de landen beïnvloedt. Het feit dat Nederland minder snel vergrijst dan met name Zuid-Europese landen biedt mogelijkheden.

EZ zal zich inzetten voor verdere welvaartsgroei door o.a. de positie van de consument en het concurrentievermogen van het bedrijfsleven binnen Nederland en in de EU te versterken door middel van marktordening, mededingingsbeleid en het verder verwezenlijken van de interne markt.

Noot: De cijfers voor de relatieve structurele groei over voorgaande periodes worden regelmatig door de OESO herzien. Dit is ook de reden waarom er in de begroting 2007 en het jaarverslag 2006 andere waarden voor 2006 worden genoemd.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2007 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationaal doel

De kasuitgaven op OD 2 bestaan volledig uit bijdragen aan instellingen en instituten.

Markt en spelregels

OD 1

Bevorderen van een stabiele macro-economische omgeving en versterken van de Interne Markt.

Motivering

Om onze welvaartspositie ten opzichte van andere landen, zowel binnen als buiten Europa, te behouden en te versterken. Om het groei- en concurrentievermogen van de EU te vergroten.

Instrumenten

• Centraal Economische Commissie (CEC): o.a. coördinatie interdepartementale visievorming en beleidsontwikkeling m.n. gericht op het versterken van het structureel groeivermogen van de Nederlandse economie. De CEC kan interdepartementaal afgestemde algemeen-economische analyses maken en desgewenst beleidsrichtingen schetsen die de kwaliteit van besluitvorming kunnen verbeteren.

• Nationale Hervormingsprogramma (NHP): het opstellen van het Nationale Hervormingsprogramma en het bewaken van de voortgang mede aan de hand van de jaarlijkse Voortgangsrapporten. De Minister van Economische Zaken is hier als Lissaboncoördinator voor verantwoordelijk.

• Bestuurlijke en inhoudelijke contacten met CBS en CPB. CBS is direct verantwoordelijk voor goede statistische informatievoorziening die noodzakelijk is voor goede beleidsbeslissingen. CPB maakt prognoses van de te verwachten economische ontwikkelingen op korte en middellange termijn, analyses van de economische effecten van beleidsvoorstellen en kwantitatieve en kwalitatieve economische analyses die relevant zijn voor beleidsvorming in Nederland.

• Strategievorming en versterking van de economische functie op beleidsterreinen binnen en buiten het departement (chief economist-rol).

• Raad voor het Concurrentievermogen (RvC): deze raad waaraan de Minister van EZ deelneemt, neemt beslissingen over maatregelen die de concurrentiekracht van de Europese economie versterken.

• Klachtenloket SOLVIT: dit loket behandelt klachten van burgers en bedrijven uit de ene lidstaat over een andere lidstaat t.a.v. marktverstoringen.

• Coördinatiecentrum Staatssteun: coördinatie van en advisering over staatssteunzaken op EZ. Verder wordt via het voorzitterschap van het Interdepartementaal Steunoverleg de Nederlandse input voor het multilaterale steunoverleg in Brussel gecoördineerd en uitgedragen.

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten, waarbij EZ verantwoordelijk is voor de Nederlandse standpuntbepaling of hieraan meewerkt in interdepartementaal verband:

• Het opstellen van het nieuwe Nationale Hervormingsprogramma (NHP) 2008–2011 in het kader van de Lissabonstrategie ter bevordering van duurzame en structurele economische groei, gericht op maatregelen die de arbeidsparticipatie en de arbeidsproductiviteit bevorderen over de volle breedte van het sociaal-economische terrein. In 2008 start de tweede driejaarlijkse cyclus met het opstellen van dit NHP, waarbij naar verwachting ook wordt bezien of alle richtsnoeren nog voldoen en of de strategie aanpassingen behoeft.

• Implementatie van het Communautaire Lissabonprogramma: een groot deel van deze acties ligt op het terrein van de Raad voor het Concurrentievermogen. Voorbeelden zijn het Europees Instituut voor Technologie, Europese octrooi systeem, mid term review industriebeleid, een EU aanpak voor betere regelgeving en versterking van het Europese systeem voor emissiehandel.

• Arbeidsmigratie: in 2007 en 2008 worden de hoofdlijnen uit de notitie «Naar een modern migratiebeleid» door een interdepartementaal gremium nader uitgewerkt in wet- en regelgeving en nieuwe toelatingsprocedures. September 2007 presenteert de Europese Commissie de richtlijn inzake de voorwaarden voor binnenkomst en verblijf van hooggeschoolde arbeidskrachten, één van de richtlijnen om het legale arbeidsmigratiebeleid op Europees niveau vorm te geven. Vervolgens zullen de onderhandelingen hierover van start gaan.

• Vrij verkeer van goederen is één van de belangrijkste uitgangspunten van de Europese interne markt. Er bestaat echter nog een aantal zwakke plekken die het optimaal functioneren in de weg staat. In 2007 heeft de Europese Commissie de mededeling «De interne markt voor goederen, hoeksteen van het Europees concurrentievermogen» uitgebracht. De Commissie doet hierin een aantal voorstellen ter verbetering van het functioneren van het vrij verkeer van goederen. In 2007 wordt over de precieze inhoud van deze voorstellen onderhandeld, waarna 2008 waarschijnlijk in het teken zal staan van de uitvoering.

• De Europese Commissie is bezig met een review van de Interne Markt. Het eindrapport inclusief concrete voorstellen wordt in het najaar van 2007 aan de Raad gepresenteerd. Concrete beleidsconclusies en vervolgtrajecten zullen worden vastgesteld tijdens de voorjaarsraad in 2008, waarna de rest van 2008 in het teken zal staan van de uitvoering hiervan.

• Nieuw EU-verdrag: Nederland streeft naar een wijziging en eventuele bundeling van de bestaande verdragen van de Europese Unie waarin subsidiariteit en democratische controle zeker gesteld worden. Een sterk Europa is een randvoorwaarde voor het innoverend vermogen van de Unie en de economische groei. Een belangrijk onderwerp hierbij is het beleid op het gebied van de publieke voorzieningen in relatie tot de interne markt.

• Vrij verkeer van werknemers: In 2008 zal een evaluatie worden gehouden van de gevolgen van de toetreding van Roemenië en Bulgarije voor het vrij verkeer van werknemers. Dan zal ook de mogelijkheid van versoepeling van het beleid worden beoordeeld.

• Financiële Perspectieven: In 2007 is de Nederlandse inzet ten aanzien van de herziening van de Europese begroting in 2008/2009 op hoofdlijnen vastgesteld. Verdere modernisering van de toekomstige Europese begroting is van belang. Op het terrein van EZ gaat het vooral om kennis en innovatie en het regionale beleid.

• Implementatie van de dienstenrichtlijn: De dienstenrichtlijn is op 28 december 2006 in werking getreden. Op 28 december 2009 moeten de lidstaten voldoen aan alle verplichtingen die voortvloeien uit deze richtlijn. Om deze veelomvattende richtlijn in Nederland te kunnen implementeren, heeft EZ samen met BZK en Justitie een interdepartementale projectgroep opgezet die zal zorgen dat de richtlijn optimaal en tijdig in de Nederlandse wetgeving omgezet wordt.

Verwijzingen beleidsstukken:

• Nederlands Nationaal Hervormingsprogramma Lissabonstrategie 2005–2008 (Kamerstukken II, 2005–2006, 21 501-20, nr. 290)

• Kabinetsstandpunt Nederlandse Voorjaarsraad maart 2007 (Kamerstukken II, 2006–2007, 21 501-20, nr. 334)

• Beleidsdoorlichtingen DG Economische Politiek (Kamerstukken II, 2006/2007, 30 991, nr. 1)

OD 2

Optimale marktordening en mededinging bevorderen.

Motivering

Concurrentie kan in belangrijke mate bijdragen aan economische groei. Het startpunt hierbij is het optimaal borgen van het publieke belang (zoals kwaliteit, toegankelijkheid).

Instrumenten

• Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) voor het uitvoeren van de Mededingingswet.

• Wet- en regelgeving (Mededingingswet, Aanbestedingswet, Winkeltijdenwet, Metrologiewet en Waarborgwet) voor het bevorderen van de ordening en werking van en het toezicht op markten.

• Kenniscentrum voor Ordeningsvraagstukken (KCOV) voor het delen van kennis en voor projecten die knelpunten in de marktordening signaleren.

• ENCORE (Economics Network for Competition and Regulation) voor het bevorderen van de interactie tussen economische wetenschap en beleid.

• Infrastructuur voor markttransparantie:

– Nederlands Normalisatie Instituut (NEN) voor het maken en bevorderen van de toepassing van (inter)nationale (product-)normen;

– Raad voor Accreditatie (RvA) voor het erkennen van de daarvoor in aanmerking komende organisaties en instituten;

– NMi Van Swinden Laboratorium voor het beheren, onderhouden en ontwikkelen van Nederlandse meetstandaarden.

• Kennisnetwerk PIANOo (Professioneel & Innovatief Aanbesteden Netwerk voor Overheidsopdrachtgevers) voor het stimuleren en faciliteren van expertise over aanbestedingen bij alle publieke opdrachtgevers.

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• Naar aanleiding van de plannen in het Coalitieakkoord zal EZ aandacht besteden aan de invulling van «high trust». Het uitgangspunt bij high trust is het vertrouwen dat ondernemingen zich aan de wet houden. Toezichthouders zetten minder middelen in om overtredingen op te sporen in gevallen waarin de risico’s beperkt zijn maar treden hard op als de wet toch wordt overtreden. Er zal worden bezien of, en zo ja welke, aanpassingen nodig zijn voor de markttoezichthouders van EZ om rekening te houden met high trust bij het boetebeleid en bij hun prioriteitstelling.

• De toezeggingen over de aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer in haar onderzoek naar het algemene toezicht op de mededinging door de NMa en de invulling van de ministeriële verantwoordelijkheid voor de NMa hierbij, worden uitgevoerd. Er zal worden nagegaan of, en zo ja op welke wijze, de samenwerking tussen markttoezichthouders verder versterkt kan worden, rekening houdend met het karakter van het markttoezicht en de wens om toezichtslasten te verminderen zonder de effectiviteit van het toezicht aan te tasten.

• Verder werken aan de verbetering van de juridische mogelijkheden voor consumenten en bedrijven tot schadevergoeding wegens overtreding van het mededingingsrecht. Het kabinet heeft in 2006 gereageerd op het Groenboek van de Europese Commissie inzake dit onderwerp en zal in 2008 bijdragen aan verbeteringsopties door te reageren op het nog te verschijnen Witboek van de Europese Commissie.

• In oktober 2006 heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen waarbij de regering werd verzocht om voor 1 mei 2007 de Wet markt en overheid in te dienen (Kamerstukken II, 2006–2007, 30 800 XIII, nr. 25). Op 3 mei 2007 is de Tweede Kamer meegedeeld dat een zodanig wetsvoorstel onderwerp is van verdere oordeelsvorming door het huidige kabinet. Over de uitkomsten daarvan zal de Tweede Kamer uiterlijk oktober 2007 worden geïnformeerd (Kamerstukken II, 2006–2007, 28 050 en 30 800 XIII, nr. 12).

• De nieuwe Aanbestedingswet met onderliggende regelgeving wordt in het voorjaar van 2008 gepubliceerd. Het geheel zal vervolgens in de zomer van 2008 in werking treden. De nieuwe wetgeving moet leiden tot betere toegang voor het MKB tot overheidsopdrachten, tot lagere administratieve lasten, beter integriteitsbeleid en tot meer kans op innovatieve oplossingen bij overheidsaanbestedingen.

• Belangrijke activiteiten in 2008 voor het kennisnetwerk PIANOo zijn onder andere de landelijke uitrol van TenderNed, het netwerkcongres voor overheidsopdrachtgevers en het verder promoten van PIANOo-desk (een digitaal forum waarop overheidsopdrachtgevers kennis en ervaringen uitwisselen).

• In veel (voorheen) semi-publieke sectoren zijn veranderingen doorgevoerd om de dienstverlening te verbeteren. De resultaten van dit beleid zijn niet altijd systematisch in kaart gebracht. Het kabinet gaat onderzoek doen naar de effecten van marktwerking in verschillende sectoren. De nadruk in dit onderzoek zal liggen op de gevolgen voor de burger, zowel als consument en als belastingbetaler. Het gaat onder meer om kwaliteit, toegankelijkheid, de doelmatigheid van de besteding van publieke middelen en continuïteit van dienstverlening.

• In de zorgsector werkt EZ samen met VWS aan vrije prijsvorming, maatstafconcurrentie en investeringsvrijheid in de curatieve zorg, een sterke positie van de cliënt en het vergroten van diversiteit (o.a. door scheiden van wonen en zorg) in de langdurige zorg. EZ maakt zich in deze trajecten sterk voor een goede marktordening en adequaat markttoezicht.

• Ook in de financiële markten streeft EZ samen met Financiën naar optimale mededinging. De speciale aandacht zal in 2008 uitgaan naar de Single Euro Payments Area (SEPA), die van start zal gaan vanaf 1 januari 2008.

• In het coalitieakkoord is vermeld dat het kabinet oneigenlijk gebruik van het toeristisch regime in de Winkeltijdenwet wil tegengaan. Een uitwerking van dit voornemen zal in het najaar van 2007 aan de Tweede Kamer worden.

• Een goedkeuringswet voor de wijziging van het Verdrag inzake het onderzoek en de stempeling van edelmetalen werken zal worden ingediend bij de Tweede Kamer. Als gevolg van deze wijziging wordt tevens de Waarborgwet aangepast.

• Op het gebied van certificatie zullen Europese maatregelen voor accreditatie worden geïmplementeerd om het vrije verkeer van goederen te verbeteren. Tevens wordt bezien of een wettelijke basis kan worden gemaakt voor het aanmelden van keuringsinstanties die producten willen keuren die zijn bestemd voor derde landen (buiten de Europese Unie, op basis van MRA’s).

Toelichting:

Versterking van de concurrentie kan, via een versterking van de productiviteitsgroei, een belangrijke bijdrage leveren aan vergroting van de structurele groei in Nederland. Het kengetal «concurrentie» is een samengesteld kengetal, opgebouwd uit twaalf variabelen. Het kengetal geeft een rangorde aan van de prestatie van Nederland ten opzichte van 12 landen (België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Italië, Japan, Nieuw Zeeland, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten, Zweden). Het kengetal zegt iets over de mate van effectiviteit van het mededingingsbeleid en de mate van concurrentie tussen bedrijven, de aanwezigheid van verstorende overheidssubsidies en beleid met betrekking tot het aanbesteden door de overheid. Bronnen voor het kengetal zijn het «World Competitiveness Yearbook» van het IMD en het «Global Competitiveness Report» van het World Economic Forum. De rankings op veel verschillende variabelen in deze rapporten zijn gebaseerd op breed uitgezette enquêtes onder bedrijven.

Verwijzingen beleidsstukken:

• Wetsvoorstel Wijziging van de Mededingingswet als gevolg van de evaluatie van die wet (Kamerstukken I, 2006–2007, 30 071, A).

• Wetsvoorstel Aanbestedingswet (Kamerstukken I, 2006–2007, 30 501, A).

• Kabinetsreactie op het groenboek «Schadevorderingen wegens schending van de communautaire antitrustregels» (Kamerstukken II, 2005–2006, 22 112, 439).

OD 3

Positie van de consument versterken

Motivering

Om consumenten als volwaardige spelers op de markt hun rol te kunnen laten spelen is het van groot belang dat zij voldoende geïnformeerd zijn over hun rechten en plichten bij de aankoop van producten of diensten. Goed geïnformeerde consumenten kunnen zich zelfstandig en vol vertrouwen op de markt bewegen. Dat komt de marktwerking ten goede en draagt bij aan de welvaart van consumenten. Het vertrouwen van consumenten in de markt neemt ook toe als zij er zeker van kunnen zijn dat zij bij zowel individuele als collectieve geschillen kunnen terugvallen op instanties die onafhankelijk van marktpartijen kunnen arbitreren.

Instrumenten

• Consumentenautoriteit, inclusief Wet handhaving consumentenbescherming en Oneerlijke Handelspraktijken.

• ConsuWijzer: Informatieloket voor consumenten.

• Colportagewet.

• Prijzenwet.

• Bepalingen uit het Burgerlijk Wetboek met betrekking tot consumentenbescherming (o.a. algemene voorwaarden en garanties).

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• Om het aantal collectieve inbreuken op het consumentenrecht terug te dringen zal de Consumentenautoriteit de Wet Oneerlijke Handelspraktijken toepassen. Hierdoor kunnen bestaande oneerlijke handelspraktijken worden beëindigd of in de toekomst worden voorkomen. Dit moet leiden tot meer vertrouwen bij consumenten, maar ook tot eerlijk opererende bedrijven.

• Om er voor te zorgen dat de rechten en plichten van consumenten en ondernemers zo eenduidig mogelijk zijn, wordt de (Europese) wet- en regelgeving verder gestroomlijnd. Hierbij zullen ook de Europese onderhandelingen over de beleidsmatige implicaties van het Groenboek inzake het Europees Consumentenacquis aan de orde komen. Deze herziening moet leiden tot de realisatie van een interne markt voor consumenten en bedrijven waarbij, onder strikte eerbiediging van het subsidiariteitsbeginsel, het juiste evenwicht wordt gevonden tussen een hoog beschermingsniveau voor de consument en het concurrentievermogen van het bedrijfsleven. Hierbij zal tevens aandacht zijn voor de vereenvoudiging van de regelgeving op het gebied van het consumentenrecht.

• Om te zorgen dat consumenten beter hun recht kunnen halen, zal de werking van geschillencommissies worden verbeterd (verkorten van de behandelduur en daar waar mogelijk het verbreden van de dekkingsgraad).

• Daarnaast zullen overstapbelemmeringen voor consumenten in – met name – netwerksectoren als energie en telecommunicatie zo veel mogelijk worden teruggedrongen.

Toelichting:

1. Met ingang van 2007 wordt tweejaarlijks onderzocht of consumenten tevreden zijn over de verkregen informatie via ConsuWijzer. Daarbij wordt in de tweede helft van 2007 eerst een zogenaamde nulmeting gehouden. Op basis daarvan zal een streefwaarde ten aanzien van de klanttevredenheid worden geformuleerd. Deze streefwaarde zal worden opgenomen in de begroting 2009.

2. Daarnaast zal in een nieuw kengetal gepeild worden hoe het staat met de kennis van rechten en plichten bij consumenten. Omdat hier meerdere externe variabelen op van invloed zijn, is er voor gekozen een kengetal op te nemen.

Verwijzingen beleidsstukken:

• Brief oprichting Consumentenautoriteit (Kamerstukken II, 2004–2005, 27 879, nr. 11).

• Wet Handhaving Consumentenbescherming (Kamerstukken II, 2005–2006, 30 411, nr’s. 1 e.v.).

• Brief over rechten en plichten van consumenten (Kamerstukken II, 2006–2007, 30 800 XIII, nr. 230).

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

2. Een sterk innovatievermogen

Algemene doelstelling

Een sterker innovatievermogen van de Nederlandse economie.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om de positieve externe effecten van innovatie en R&D te verzilveren en duurzame economische groei te realiseren voert EZ innovatiebeleid. Moderne economieën concurreren vooral op kennis en innovatie en zijn dus afhankelijk van constante vernieuwing van producten, diensten en processen. Versterking van het innovatievermogen vormt dan ook een belangrijk onderdeel van de Lissabon-agenda, waarin staat dat Europa in 2010 de meest dynamische en concurrerende kenniseconomie van de wereld moet zijn. Hierbij wordt onder innovatievermogen verstaan de verzameling kennis, competenties en middelen die een bedrijf nodig heeft om innovaties te kunnen realiseren. Om het innovatievermogen te bevorderen werkt EZ aan optimale omstandigheden voor innovatie door bedrijven (fiscaal, regelgeving, etc), een transparant basispakket gericht op met name het MKB en een programmatisch pakket gericht op voor de Nederlandse economie belangrijke innovatiethema’s. EZ levert dus ondersteuning op maat.

Verantwoordelijkheid

De Minister van EZ is verantwoordelijk voor optimale innovatiecondities voor bedrijven, de vormgeving en de uitvoering van innovatiestimuleringsmaatregelen en samen met OCW voor een goede samenwerking tussen kennisinfrastructuur en bedrijfsleven.

Externe factoren

Het behalen van deze doelstelling hangt af van onder andere:

• Conjunctuur; conjuncturele factoren beïnvloeden investeringen in R&D en innovatie.

• Bereidheid bij kennisinstellingen om bijdrage te leveren aan vercommercialisering van kennis.

• Dynamiek; door toename van het aantal starters en snelle groeiers wordt de innovativiteit van de economie beïnvloed.

¹ In het European Innovation Scoreboard 2006 is de methodiek licht gewijzigd ten opzichte van het European Innovation Scoreboard 2005. Daarbij zijn ook de scores voor de voorafgaande jaren herzien. In het European Innovation Scoreboard 2005 had Nederland in 2003 en 2004 een 8e positie binnen de EU-25, waarna in 2005 de positie licht verbeterde naar een 7e plaats. In het European Innovation Scoreboard 2006 komt Nederland in 2006 opnieuw op een 7e plaats uit, terwijl voor de voorgaande jaren een schommeling rond de 7e plaats is te zien, met een gedeelde 7e/8e plaats in 2003 en 2005 en een gedeelde 6e/7e plaats in 2004.

Toelichting:

In het European Innovation Scoreboard worden landen met elkaar vergeleken op een groot aantal indicatoren. Een samengestelde innovatie-index geeft de totaalscore van een land weer bij de verschillende indicatoren. Op de ranglijst voor de index neemt Nederland in de laatste editie van het European Innovation Scoreboard (editie 2006, gepubliceerd in februari 2007) een zevende positie in binnen de EU-25. Nederland scoort ten opzichte van de andere EU-landen goed bij onder meer het aantal octrooien, de omvang van de publieke R&D-uitgaven en de deelname aan levenslang leren, maar relatief laag bij onder andere de private R&D-uitgaven, de omzet met nieuwe en verbeterde producten en het aantal afgestudeerden in wetenschap en techniek.

De R&D-uitgaven in de private en de publieke sector zijn een belangrijke basis voor innovatie. Bij de private R&D-uitgaven scoort Nederland relatief laag, zelfs aanzienlijk onder het EU-25 gemiddelde. Bij de publieke R&D-uitgaven heeft Nederland een bovengemiddelde positie. De som van de private en de publieke R&D-intensiteit ligt met een waarde van 1,78% van het BBP in 2004 rond het EU-25 gemiddelde. Daarmee blijven zowel Nederland als het EU-25 gemiddelde nog sterk achter bij de Europese Lissabon-ambitie om in 2010 in totaal 3% van het BBP aan R&D te besteden.

Verwijzingen beleidsstukken

• Beleidsprogramma kabinet Balkenende IV 2007–2011 (Kamerstuk, 2006–2007, 31 070, nr. 1)

• Tussenstand Sterke basis voor topprestaties (Kamerstukken II, 2005–2006, 30 300 XIII, nr. 83)

• Octrooibeleid (Kamerstukken II, 2005–2006, 30 635, nr. 1)

• Evaluatie WBSO (Kamerstukken II, 2006–2007, 30 800 XIII, nr. 51)

• Innovatiebevorderend inkoopbeleid bij de overheid (Kamerstukken II, 2005–2006, 27 406, nr. 87)

• Luchtvaart: instrumenten ter versterking van de Nederlandse luchtvaart (Kamerstuk II, 2005–2006, 25 820, nr. 13)

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2007 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationeel doel

Markt en spelregels

OD 1

Kennisbescherming.

Motivering

Een goed functionerend stelsel van intellectuele eigendomsrechten is een belangrijke voorwaarde voor een innoverende en dynamische economie. Essentieel is het vinden van een juistede balans tussen enerzijds kennisbescherming en anderzijds de verspreiding en benutting van kennis.

Instrumenten

Wetgeving:

• Rijksoctrooiwet 1995 (ROW),

• Benelux Verdrag inzake handhaven intellectuele eigendom (merken en modellen),

• Europees Octrooiverdrag,

• Diverse WIPO verdragen,

• Gemeenschapsmerkenverordening.

• Octrooicentrum Nederland (OCNL): de organisatie die het Nederlandse octrooisysteem uitvoert en het gebruik ervan stimuleert.

• Het Benelux Bureau voor de intellectuele eigendom (BBIE): de organisatie die voor de Benelux het merken en modellensysteem uitvoert.

• Wijziging ROW: een voorstel tot wijziging van de Rijksoctrooiwet 1995 is door de Tweede Kamer aanvaard en ligt thans bij de Eerste Kamer. De wijzigingen moeten leiden tot meer rechtszekerheid, lagere kosten en een groter bewustzijn van de voordelen van octrooien bij het midden- en kleinbedrijf. De aanpassingen volgen op een evaluatie naar het functioneren van die wet. De indiening- en instandhoudingstaksen van het nationale octrooisysteem zijn aangepast conform de beleidsvoornemens uit de beleidsvisie Octrooibeleid & MKB d.d. 28 juni 2006.

• Toekomstig Europees octrooibestel: de discussie voor een Europese octrooistrategie zal ook in 2008 de aandacht vragen. Voor Nederland belangrijke aspecten zijn het verminderen van de aan het verkrijgen van octrooi verbonden kosten en de rechtsbescherming. Het vertalingenprotocol en het EPLA (European Patent Litigation Agreement) zijn hiervoor van essentieel belang. Uiteindelijke doel blijft een Gemeenschapsoctrooi.

Toelichting:

Dit kengetal betreft alle door Nederlandse bedrijven en instellingen aangevraagde octrooien bij het Europees Octrooibureau, ongeacht of de R&D inspanning in Nederland heeft plaatsgevonden. Het kengetal geeft een indicatie van de mate waarin bedrijven en instellingen gebruikmaken van octrooien voor de bescherming van kennis. De cijfers laten zien dat Nederlandse bedrijven en instellingen relatief veel Europese octrooien aanvragen in vergelijking met andere EU-landen. Binnen een ranglijst van EU-25 landen neemt Nederland in het meest recente jaar, 2006, zelfs een 2e positie in, na Luxemburg.

Basispakket

OD 2

Meer bedrijven die meer (technologische) kennis ontwikkelen en benutten.

Motivering

EZ pakt knelpunten aan die innovatie in de weg staan. EZ streeft naar een eenvoudig en toegankelijk instrumentarium waarmee bedrijven snel en op maat geholpen worden.

Instrumenten

• WBSO is een fiscale faciliteit ter bevordering van speur- en ontwikkelingswerk (S&O) door de kosten voor het verrichten van S&O te verlagen. Uit de evaluatie van de WBSO april 2007 blijkt dat de WBSO een goed werkend instrument is dat met name voor het midden- en kleinbedrijf een hoge additionaliteit kent. Op basis hiervan is besloten om dit instrument verder te intensiveren. Verder zal in 2008 een definitieve regeling voor de vaststelling van het gemiddelde S&O uurloon worden getroffen. Dit leidt tot een verdere administratieve lastenverlichting voor ondernemers.

• Innovatievouchers: een innovatievoucher ondersteunt een ondernemer bij het inkopen van kennis bij een kennisinstelling naar keuze. Het instrument heeft als doel de wisselwerking tussen het MKB en kennisinstellingen te vergroten. Uit de effectmeting van het CPB (februari 2007) blijkt dat de inzet van de vouchers uit de pilots van 2004 en 2005 heeft geleid tot extra onderzoeksopdrachten. In de tweede helft van 2007 zal een evaluatie plaatsvinden naar de ervaringen met de vouchers 2006. Gezien de positieve ervaringen met de vouchers tot nu toe heeft het kabinet besloten tot de inzet van meer innovatievouchers. De regeling wordt uitgebreid naar alle soorten MKB bedrijven zowel industrieel, agrarisch als diensten (w.o. zorg), waar het staatssteunkader van de EU die ruimte geeft. Voorts wordt de toepassing van de voucher uitgebreid. Zo wordt de voucher bijvoorbeeld ook inzetbaar voor een Europees octrooi, voor meer kennisvragen rondom het toepassen van ICT. Ook wordt bezien hoe het duurzaamheidselement in de innovatievouchers versterkt kan worden en in hoeverre de voucher ook ingezet kan worden voor strategie.

• Innovatie Prestatie Contract (IPC): op basis van de ervaringen met de pilot IPC’s is met ingang van 1 januari 2007 de regeling Innovatieprestatiecontracten in werking getreden. Met deze regeling worden groepen MKB-bedrijven met behulp van een penvoerder collectief aangezet tot het uitvoeren van hun eigen meerjarige innovatieplan. Samenwerking en kennisoverdracht spelen hierbij een belangrijke rol en zullen hiermee verder bevorderd worden.

• TechnoPartner: via dit programma wordt het ondernemersklimaat voor technostarters verbeterd. In 2008 zal de internationalisering van technostarters worden gestimuleerd door o.a. de uitwerking van de samenwerkingsovereenkomst met China over zogenaamde co-incubatie (uitwisseling van jonge innovatieve bedrijven om elkaars markten te verkennen) en de verkenning van mogelijkheden hiertoe in de Verenigde Staten.

• Seedfaciliteit: onderdeel van het TechnoPartnerprogramma is het verbeteren van het aanbod van risicokapitaal voor technostarters via medefinanciering in startersfondsen (Seed-faciliteit). In 2008 wordt er naar gestreefd om de fondsen te versterken en verder te verbreden naar informal investors in samenwerking met private banks, internationale investeerders, compensatieplichtige defensiebedrijven en corporate venturing.

• SKE-regeling: tot slot stimuleert het TechnoPartnerprogramma kennisinstellingen om technostarters voort te brengen. Hierbij zal 2008 vooral in het teken staan van het verbinden van deze kennisinstelling en met de venture capital fondsen uit het TechnoPartner programma.

• Syntens: landelijk netwerk met als doel het MKB aan te zetten tot succesvol innoveren. Syntens geeft voorlichting, advies en ondersteuning op het gebied van innovatie. De uitkomst van de in 2007 gehouden evaluatie leidt mogelijk tot een aanpassing van de manier waarop Syntens door EZ wordt aangestuurd.

• SBIR (Small Business Innovation Research Programma): een methode waarbij de overheid opdrachten voor innovatief R&D onderzoek op maatschappelijke thema’s aan het MKB uitbesteedt. SBIR is geen apart programma, maar maakt deel uit van bestaande en nieuwe programma’s voor R&D, zoals innovatieprogramma’s. Op dit moment loopt er bij EZ een pilot op het gebied van energie. Ook STW en TNO experimenteren hiermee. Ook V&W, LNV en Defensie hebben SBIR pilots gestart. Met ingang van 2008 zal SBIR structureel verankerd worden.

• Launching customer (LC): de overheid maakt een bewustere afweging over het inzetten van inkoop- en aanbestedingsbeleid voor innovatie in de marktsector. Daarvoor is in 2006 een actieplan ontwikkeld dat in 2007 en 2008 uitgevoerd wordt (Kamerstukken II, 2005–2006 27 406, nr. 87). Over de voortgang en resultaten wordt in het kader van «Nederland Ondernemend Innovatieland» gerapporteerd.

• Netwerk Technisch Wetenschappelijke Attachés (TWA’s): TWA’s verzamelen inlichtingen over wetenschap, technologie, innovatief ondernemerschap en innovatiebeleid ten behoeve van Nederlandse bedrijven, kennisinstellingen en de overheid. TWA’s zijn gestationeerd in Noord-Amerika, Azië en de EU. In 2008 zullen de TWA’s in samenwerking met relevante partijen in Nederland onder meer aandacht besteden aan het thema «bio-based economy».

Toelichting:

Innoverende bedrijven zijn gedefinieerd als bedrijven die de laatste drie jaar bezig zijn geweest met innovatieactiviteiten. In 2002 is het aandeel innoverende bedrijven in het MKB sterk gedaald ten opzichte van 2000. Is 2004 is enige verbetering opgetreden bij deze indicator. De verklaring voor de sterk gedaalde cijfers ten opzichte van 2000 lijkt gezocht te kunnen worden in economische onzekerheid bij bedrijven, samenhangend met de terroristische aanslagen op 11 september 2001 in de Verenigde Staten en de sterke economische teruggang in de jaren na 20011.

Het aandeel innoverende bedrijven in het MKB dat de laatste drie jaar technologisch heeft samengewerkt met private en/of publieke partijen is sinds 2000 gestegen. De sterke stijging in 2002 ten opzichte van 2000 dient in samenhang te worden gezien met de sterke daling van het aandeel innoverende bedrijven, omdat het aantal samenwerkende (innoverende) bedrijven hier in verhouding is geplaatst tot het aantal innoverende bedrijven. In verhouding tot het totale aantal bedrijven in het MKB daalde het aantal samenwerkende innoverende bedrijven van 7,4% in 2000 naar 5,8% in 2002. Over de gehele periode 2000–2004 is echter ook bij dit aandeel sprake van een stijging.

Het gebruik in arbeidsjaren van de WBSO geeft een beeld van de omvang van de speur- en ontwikkelingsactiviteiten die via de WBSO worden ondersteund. In 2006 is het budget met € 25 mln opgehoogd waardoor het gebruik in arbeidsjaren is toegenomen.

Programmatisch pakket

OD 3

Topprestaties op innovatiethema’s.

Motivering

Naast generiek innovatiebeleid voert EZ gericht beleid op een aantal gebieden die een sterke uitstraling op de Nederlandse economie hebben. Door middel van innovatieprogramma’s werkt EZ aan sterke en internationaal toonaangevende clusters die een belangrijke bijdrage leveren aan toekomstige innovaties en daarmee duurzame economische groei. In de innovatieprogramma’s kan het gaan om een breed scala aan acties (bijv. aanpakken hinderlijke regelgeving, financiële ondersteuning van onderzoek, mobiliteit van onderzoekers, bevorderen van starters, SBIR, etc.).

Instrumenten

• Innovatieprogramma’s: in 2008 lopen vijf innovatieprogramma’s:

– Point One: in 2008 bouwt Point One verder aan een innoverend nationaal en internationaal samenwerkingsnetwerk op het terrein van nano-electronica en embedded systemen, waarbij de betrokkenheid van het MKB centraal staat. Dit wordt allereerst bereikt door het opstarten van de projecten uit de nationale en internationale R&D tenders van het voorgaande jaar, de roadmap om de behoeften van het MKB beter te kunnen bedienen en de roadmap om meer kenniswerkers werkzaam te laten zijn binnen de terreinen van nano-electronica en embedded systemen.

– Food & Nutrition Delta: dit innovatieprogramma heeft als doel om van Nederland de leidende food & nutrition innovatieregio van Europa te maken. In 2008 zijn er tenders gericht op het omzetten van nieuwe kennis in nieuwe producten, processen en diensten en op het versterken en stimuleren van de innovatiekracht van het MKB.

– Watertechnologie: samenwerking tussen MKB’ers en exportbevordering op het terrein van waterzuiveringstechnologie blijven ook in 2008 de belangrijkste aandachtspunten. Op basis van een evaluatie van de tenders van 2007 wordt een beslissing genomen over de in 2008 in te zetten instrumenten. Voor het afdekken van risicovolle marktintroducties wordt in 2008 een nieuw instrument ingezet omdat het garantiefonds onvoldoende efficiënt is gebleken.

– Maritieme Innovatie: in 2008 wordt de uitvoering van het door de Maritime Innovation Council opgestelde plan ter hand genomen. Belangrijke input daarbij zijn de eerste resultaten van de projecten gericht op gezamenlijke doorbraaktechnologie en de uitkomsten van haalbaarheidsstudies van 2007.

– High Tech Automotive Systems: dit programma zal eind 2007 starten met een eerste aanzet voor internationale samenwerking met o.a. Vlaanderen en Duitsland. Het programma concentreert zich op doorbraaktechnologieën op de terreinen voertuigefficiëntie minder verbruik, minder emissies – en het beïnvloeden van het rijgedrag van de bestuurder – veiliger en zuiniger.

  In 2008 kunnen op basis van resultaten uit verkenningen mogelijk enkele nieuwe programma’s van start gaan. Binnen de sleutelgebieden kan het gaan om innovatieprogramma’s op de gebieden: chemie, levenswetenschappen & gezondheid, materialen, (ICT) diensten of creatieve industrie. Daarnaast worden, zoals aangegeven, maatschappelijke innovatieprogramma’s ontwikkeld rond de thema’s energie, zorg, water en veiligheid.

• Innovatieomnibus: het juridische kader op basis waarvan de innovatieprogramma’s financieel worden ondersteund. Het kader van de regeling is door de Europese Commissie goedgekeurd. In de tweede helft van 2007 wordt de AMvB voor de Innovatieomnibus aan de Raad van State aangeboden. Hieruit vloeit voort dat deze AMvB per juli 2008 in werking kan treden. Het budget van de Innovatiegerichte Onderzoeksprogramma’s gaat (op termijn) op in de Innovatieomnibus. De TTI- en Smart Mix-budgetten zijn geheel opgenomen onder het instrument Innovatieomnibus. De TTI’s, samenwerkingsverbanden tussen kennisinstellingen en bedrijven, kunnen in het kader van de innovatieprogramma’s voorstellen indienen voor medefinanciering voor hun meerjarige programma’s voor strategisch onderzoek. Voor 2008 is een overgangsregime ingesteld; voorzover de voorstellen niet gehonoreerd (kunnen) worden, wordt de EZ bijdrage gefaseerd afgebouwd, zodat de TTI’s de lopende programma’s kunnen afronden.

• Innovatiegerichte Onderzoeksprogramma’s (IOP’s): versterken het strategisch onderzoek door de Nederlandse kennisinstellingen in de richting van de innovatiebehoefte van het bedrijfsleven. In 2008 lopen nog tien IOP’s. Nieuwe IOP’s kunnen in het kader van de innovatieprogramma’s worden opgestart.

• Innovatiekredieten: dit instrument vervangt de uitdagersfaciliteit. Het innovatiekrediet is gericht op het stimuleren van ontwikkelingsprojecten (producten, processen en diensten) waaraan substantiële technische en daaruit voortvloeiende financiële risico’s zijn verbonden en die voor financiering niet of onvoldoende terecht kunnen op de kapitaalmarkt.

• Het Innovatieplatform: het kabinet continueert het Innovatieplatform voor een periode van vier jaar om zo een impuls te blijven geven aan innovatie en ondernemerschap in Nederland. Deze zijn immers de motor van productiviteitsgroei en economische ontwikkeling. Bijzondere aandacht gaat uit naar maatschappelijke terreinen als zorg, energie, water en onderwijs.

• TNO en de Grote Technologische Instituten: ontwikkelen (interdepartementale) vraaggestuurde programma’s op een aantal rijksbreed geformuleerde thema’s met als doel het bevorderen van technologisch hoogwaardig onderzoek. EZ voert de regie over de thema’s «High Tech systemen en Materialen» en «Energie» en is penvoerder voor de GTI’s MARIN en ECN (artikel 4). De komende jaren zullen TNO en de GTI’s in toenemende mate hun activiteiten laten aansluiten op de innovatieprogramma’s.

• Technologiestichting STW: via deze stichting stimuleert EZ de ontwikkeling van vraaggericht excellent technisch-wetenschappelijk onderzoek aan de Nederlandse universitaire onderzoeksinstellingen. STW zal in toenemende mate aansluiten op de innovatieprogramma’s

• Besluit Subsidies Investering Kennisinfrastructuur (BSIK): eind 2007 wordt een aanvang gemaakt met de midterm-review van de 37 Bsik-programma’s. Deze programma’s zijn dan halverwege hun looptijd. Deze midterm-review zal voor elk Bsik-programma leiden tot een uitspraak van het Kabinet of de voortgang van het programma continuering van de subsidierelatie rechtvaardigt. Medio 2008 zal de Tweede Kamer hierover worden geïnformeerd.

• Het ruimtevaartbeleid wordt in 2007 geëvalueerd. De uitkomsten hiervan zullen worden benut bij het bepalen van de Nederlandse inzet tijdens de ESA ministersconferentie, die voor november 2008 staat gepland. Bij deze inzet zal ook de toepassing van ruimtevaart ten behoeve van maatschappelijke ambities een centrale rol spelen.

• Luchtvaart: EZ kent drie instrumenten ter versterking van het Nederlandse luchtvaartcluster:

– Civiele luchtvaartontwikkeling (algemeen): behoud en versterking van de kennisbasis van het luchtvaartcluster via het Strategisch Researchprogramma (SRP).

– Luchtvaartkredietfaciliteit: om het cluster in staat te stellen te participeren in vliegtuigbouwprogramma’s van Airbus is in totaal € 70 mln beschikbaar voor kredietverstrekking;

– Bijdrage aan NIVR: stichting die regelingen en programma’s uitvoert op het gebied van lucht- en ruimtevaart voor hoofdzakelijk het ministerie van EZ.

• Smart Mix: het kabinet heeft de Smart Mix als apart instrument van wetenschaps- en innovatiebeleid opgeheven en het bijbehorende EZ-deel van het budget wordt toegevoegd aan het budget voor de innovatieprogramma’s.

• KP7: In 2008 zal een nieuwe serie van oproepen voor het indienen van grensoverschrijdende voorstellen op 10 (technologie)thema’s worden gelanceerd in het 7e EU Kaderprogramma voor onderzoek en technologie ontwikkeling (KP7, 2007–2013). Tevens zal duidelijk zijn aan de hand van de eerste resultaten uit 2007 in hoeverre het vernieuwde KP7 aansluit bij de behoeften op het gebied van wetenschappelijke en technologische samenwerking van bedrijven en kennisinstellingen. In de eerste helft 2008 zullen naar verwachting de eerste gezamenlijke technologische initiatieven en artikel 169 projecten zoals Eurostars (een synergieproject van het KP met Eureka, dat met name ten goede komt aan het MKB) van start gaan.

Toelichting:

De geo-return betreft opdrachten van ESA aan de Nederlandse industrie en kennisinstellingen. De opdrachten vloeien voort uit de Nederlandse contributies aan diverse ESA R&D-programma’s. ESA garandeert een return van 0,9 (90%) van de Nederlandse bijdrage aan de ESA R&D-programma’s. De afgelopen jaren heeft Nederland echter een overreturn gerealiseerd. Deze overreturn is in belangrijke mate het resultaat van werkzaamheden die ESTEC binnen ESA-programma’s verricht.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

3. Een concurrerend ondernemingsklimaat

Algemene doelstelling

Scheppen van een concurrerend ondernemingsklimaat voor bestaande bedrijven en nieuwe ondernemers.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Starters, snelle groeiers en gevestigde bedrijven scheppen nieuwe banen en brengen dynamiek en innovatie. Om het ondernemerschap te bevorderen pakt EZ knelpunten aan en voert EZ gericht beleid om kansen voor ondernemers te benutten. Belangrijke knelpunten voor ondernemers liggen in de hoge administratieve lasten, het ontbreken van een goed level playing field (bijvoorbeeld in de scheepsbouwsector en de defensiegerelateerde industrie) en de werking van de kapitaalmarkt (bijvoorbeeld gebrekkige toegang voor starters en snelle groeiers). Verder werkt EZ samen met de regio’s aan het benutten van regionale kansen die van nationale betekenis zijn (bijvoorbeeld creatieve industrie in de Noordvleugel Randstad, tuinbouw in de Zuidvleugel Randstad, en procesindustrie in Zuidwest Nederland).

Verantwoordelijkheid

De Minister van EZ is verantwoordelijk voor het scheppen van goede omstandigheden voor bedrijven om te kunnen ondernemen, het wegnemen van knelpunten die het ondernemen belemmeren en het faciliteren van kansen om te kunnen ondernemen. Hiertoe kent EZ eigen instrumenten (bijvoorbeeld BBMKB), maar wordt ook geïntervenieerd richting andere overheden op terreinen als ruimte, milieuregelgeving en de fiscaliteit.

Externe factoren

Het behalen van deze doelstelling hangt af van:

• De mate van concurrentieverstoring door andere landen (bijvoorbeeld in de scheepsbouwsector) en ontwikkelingen in EU/WTO-kader.

• Ontwikkelingen in de marktsector ten aanzien van het aanbod van kredieten en durfkapitaal.

• Bereidheid en vermogen van andere (bijvoorbeeld regionale) overheden om ruimte te scheppen voor een concurrerend ondernemingsklimaat.

¹ De Business Competitiveness Index wordt met ingang van 2006 op een andere wijze berekend dan voorheen. Voor 2003, 2004 en 2005 is uitgegaan van herziene cijfers gepubliceerd in The Global Competitiveness Report 2006–2007 (blz. 60).

Toelichting:

Het World Economic Forum publiceert jaarlijks het Global Competitiveness Report, waarin landen op belangrijke deelaspecten van het ondernemingsklimaat en het concurrentievermogen worden vergeleken. De cijfers zijn deels gebaseerd op harde data en deels op antwoorden van opinieleiders in de verschillende landen op een enquête. Hieruit worden twee overkoepelende ranglijsten samengesteld: de Global Competitiveness Index en de Business Competitiveness Index.

Met een waarde van 14,7% ligt de investeringsquote in 2006 0,5%-punt hoger dan in 2004 en 2005. Deze toename van de investeringsquote houdt verband met de aantrekkende conjunctuur en de verbeterde winstgevendheid van bedrijven. Ondanks de verbeterde economische situatie ligt de investeringsquote nog altijd duidelijk beneden de gemiddelde waarde van 18,4% in de jaren negentig. Voor 2008 raamt het CPB een investeringsquote van 15%1.

Verwijzingen beleidsstukken

• Beleidsprogramma kabinet Balkenende IV 2007–2011 (Kamerstuk, 2006–2007, 31 070, nr. 1)

• Industriebrief 2004 – Hart voor de industrie (Kamerstukken II, 2004–2005, 29 826, nr. 1)

• «De kenniseconomie in zicht» (Kamerstukken II, 2005–2006, 27 406, nr. 57)

• «Sterke basis voor topprestaties» (Kamerstukken II, 2004–2005, 29 800 XIII, nr. 73)

• Vernieuwde Toeristische Agenda (Kamerstukken II, 2004–2005, 26 419, nr. 21)

• Prestatie convenanten Grotestedenbeleid 2005–2009 (Kamerstukken II, 2004–2005, 30 128, nr. 1)

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2007 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibliteit per operationeel doel

Markt en spelregels

OD 1

Bevorderen level playing field.

Motivering

Bedrijven en branches lopen soms tegen marktverstoringen aan die veroorzaakt zijn door overheidsoptreden. Om hieraan tegemoet te komen en te zorgen voor een eerlijker speelveld (level playing field) werkt EZ aan het verhelpen van deze marktverstoringen. Bij voorkeur via o.a. de EU en de WTO (zie tevens artikel 1 en 5). Soms echter is het noodzakelijk om de verstoring op nationaal niveau te repareren via gerichte maatregelen zoals in de scheepsbouw- en luchtvaartindustrie en de defensiegerelateerde industrie. Tot slot worden de EU-staatssteunkaders vernieuwd. Hierdoor kunnen de bestaande verhoudingen binnen specifieke sectoren beïnvloed worden. De inzet zal daarom niet langer alleen gericht zijn op actuele verstoringen van het level playing field, maar in toenemende mate is het ook van belang te anticiperen op potentiële verstoringen en het voorkomen hiervan.

Instrumenten

• Algemeen: EZ draagt via o.a. de WTO en het Crashteam (zie artikel 5), het EU steunkader en SOLVIT (artikel 1) en het luchtvaartbeleid (zie artikel 2) bij aan een level playing field voor bedrijven.

• Borgstellingsregeling Scheepsbouw: het krediet dat de scheepsbouwer betrekt bij de bank wordt voor maximaal 80% gegarandeerd door het Rijk gedurende de periode van de bouw. Hiermee worden de nadelen van de acties van andere landen op dit terrein weggenomen.

• Innovatieregeling scheepsbouw: in 2007 is de innovatieregeling voor de scheepsbouw (SIZ) van kracht geworden. Het kabinet heeft voor de jaren 2007 t/m 2009 in totaal € 60 mln ter beschikking gesteld om het level playing field voor de Nederlandse scheepsbouw te herstellen.

• Compensatiebeleid defensie gerelateerde industrie: door middel van het compensatiebeleid werkt EZ aan een goede positie van Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen op de internationale markt voor defensiematerieel. In 2008 is de ontwikkelingsfase van het JSF programma in volle gang. Daarnaast is de productiefase begonnen. Over de omzet die Nederlandse bedrijven uit opdrachten voor de productiefase behalen, dienen zij een percentage aan de Staat af te dragen.

• Defensie Industrie Strategie: samen met het ministerie van Defensie en in overleg met de defensiegerelateerde industrie is een Defensie Industrie Strategie (DIS) opgesteld. In 2008 wordt de strategie uitgevoerd. In de DIS wordt uiteengezet welke mogelijkheden de ministeries van Defensie en van Economische Zaken hebben om de Nederlandse defensiegerelateerde industrie te versterken en internationaal te positioneren. Naar aanleiding van de DIS wordt onder meer door de ministeries van Economische Zaken, van Defensie en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de mogelijkheid van een innovatieprogramma op het gebied van Veiligheid onderzocht. Hierbij wordt een verband gelegd met de sterkten en kansen van de Nederlandse defensiegerelateerde industrie.

Toelichting:

De indicator geeft het bedrag weer dat door buitenlandse overheden bij Nederlandse bedrijven wordt besteed ter compensatie van bestedingen van het Ministerie van Defensie in buitenlands materieel.

Basispakket

OD 2

Stimuleren meer en beter ondernemerschap.

Motivering

Meer en beter ondernemerschap is essentieel voor het groeivermogen van de economie. EZ stimuleert ondernemerschap in algemene zin door verbetering van de omstandigheden voor ondernemers, zoals het verbeteren van de werking van de kapitaalmarkt, het scheppen van een gunstig fiscaal klimaat, het verminderen van de regeldruk en een goede toegang tot advies en kennis voor (startende) ondernemers via o.a. dienstverlening van de Kamers van Koophandel. Daarnaast wordt ondernemerschap gestimuleerd in het onderwijs en voor specifieke doelgroepen in de samenleving. Tot slot wordt maatschappelijk verantwoord ondernemerschap (MVO) bevorderd vanwege de positieve externe effecten.

Instrumenten

Betere regelgeving (zie ook de begroting van Financiën): het doel is om met merkbare maatregelen de regeldruk voor ondernemers te verminderen. EZ is samen met Financiën verantwoordelijk voor de vermindering van de regeldruk voor bedrijven.

• Administratieve lasten: door een additionele reductiedoelstelling van 25% worden de administratieve lasten teruggebracht; dit betreft het Rijk en -via bestuursakkoordenook medeoverheden.

• Vergunningen: de procedure van vergunningverlening wordt versneld door bundeling van vergunningen en waar mogelijk, ruime toepassing van het instrument van de lex silencio positivo. Over de inzet van de lex silencio en de voorwaarden waaronder, is een voorlichting gevraagd aan de Raad van State. Deze zal met het kabinetsstandpunt aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

• Toezicht: door invoering van domeinbrede risico-analyses, sterkere samenwerking en informatie-uitwisseling alsmede geïntegreerde inspectieprogramma’s wordt gewerkt aan toezicht van hogere kwaliteit en vermindering van de ervaren lasten met 25%.

• Naleving: kosten worden teruggebracht waar ze onevenredig hoog blijken voor de ondernemer in verhouding tot het algemeen belang dat met de betrokken regels gediend wordt.

• Subsidies: alle bestaande subsidie-instrumenten worden doorgelicht en moeten met waarborging van rechtmatigheid aan het eind van deze kabinetsperiode lastenarmer worden ingericht.

• Toetsing nieuwe regelgeving: er wordt een integraal afwegingskader regeldruk ingevoerd, waarin de belangrijkste parameters die indicaties geven voor regeldruk – bijvoorbeeld administratieve lasten, nalevingskosten maar ook bestuurlijke drukte – worden opgenomen. Dit kader moet leiden tot het meer centraal stellen van effectiviteit, doelmatigheid en uitvoerbaarheid bij besluitvorming over nieuw beleid enw etgeving in het kabinet.

• Ondersteuning van, kennisuitwisseling en gezamenlijke projecten met medeoverheden ten behoeve van de aanpak van decentrale regeldruk. Hiervoor is onder meer een gemeentefaciliteit (voucherregeling) en een toolkit voor gemeenten ontwikkeld. Waar nodig, zullen aanvullende instrumenten ontwikkeld worden. Met FIN, BZK, JUS en VNG worden het gezamenlijk Uitvoeringsprogramma en de Interbestuurlijke Taskforce «Regeldruk gemeenten» voortgezet.

• Eén digitaal loket voor ondernemers met onder meer één meldpunt voor regeldruk, waar ondernemers klachten en ideeën kunnen ventileren en informatie over aankomende wet- en regelgeving kunnen verkrijgen.

• Eén programmadirectie die (ten behoeve van de staatssecretarissen van Economische Zaken en Financiën) het integrale programma regeldruk voor ondernemers zal uitvoeren.

Kapitaalmarktinstrumenten; EZ kent verschillende instrumenten om knelpunten op de kapitaalmarkt weg te nemen

• BBMKB: de borgstellingsregeling MKB vergroot de toegang van het midden- en kleinbedrijf tot bankkrediet. Dit geldt vooral voor starters, bij bedrijfsoverdrachten en in toenemende mate voor innovatieve bedrijven. Om aan de toenemende vraag naar borgstellingen te voldoen zal het garantiebudget voor de BBMKB structureel verhoogd worden, oplopend tot € 765 mln in 2011.

• Groeifaciliteit: eind 2006 is een nieuwe garantiefaciliteit van start gegaan om de financieringsmogelijkheden van snelle groeiers, bedrijfsoverdrachten en starters te verbeteren. Vanaf 2008 zal ook het beschikbaar stellen van kapitaal door informele investeerders worden gestimuleerd.

• Microkredieten: de beschikbaarheid van microkredieten wordt verbeterd. De Raad voor de Microfinanciering in Nederland – begin 2007 opgericht – en het Kenniscentrum voor microfinanciering zullen hierbij een belangrijke rol spelen.

Andere instrumenten:

• Nationale Agenda van de Kamers van Koophandel: in overleg met het georganiseerde bedrijfsleven en werknemersorganisaties wordt er een agenda opgesteld van de thema’s die van groot belang zijn voor het functioneren van de Nederlandse ondernemingen: de nationale agenda van de Kamers van Koophandel. In 2008 zijn de volgende thema’s aangewezen: starten, internationaal ondernemen, bedrijfsoverdrachten, veilig ondernemen en ondernemerschap en onderwijs

• Nieuwe Handelsregisterwet: de nieuwe Handelsregisterwet zal gaan dienen als unieke identificatie van bedrijven in hun contacten met de overheid. Bedrijven zullen minder bevraagd gaan worden, gegevens hoeven namelijk maar éénmaal opgevraagd te worden. De administratieve lasten voor bedrijven verminderen daardoor aanzienlijk.

• Eerstelijns voorlichting voor bedrijven door de overheid: het bedrijvenloket is de eerste instantie waar een onderneming zich toe kan richten voor alle overheidsgerelateerde problemen en vragen. Het bedrijvenloket is per mail, internet en telefoon te bereiken. Daarnaast richt EZ in samenwerking met Syntens en de Kamers van Koophandel fysieke loketten in de regio op (de zogenaamde ondernemerspleinen).

• Corporate Governance Code/Code Tabaksblat: de Monitoring Commissie Corporate Governance Code (de zgn. Commissie Frijns) heeft als taak de actualiteit en bruikbaarheid van de Nederlandse Corporate Governance Code (Code Tabaksblat) te bevorderen en de naleving ervan door de Nederlandse beursgenoteerde vennootschappen te bewaken. Begin 2008 zal een kabinetsreactie worden opgesteld op de rapportage van de commissie Frijns eind 2007 over topinkomens (relatie tussen beloning en prestaties). Toenemende aandacht vragen de ontwikkelingen rondom hedgefunds en private equity.

• Actieplan veilig ondernemen: samen met het bedrijfsleven en de ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties werkt EZ aan de aanpak van criminaliteit door uitvoering van de Actieplannen Veilig Ondernemen. EZ is verantwoordelijk voor de projecten «Veiligheid voor kleinere bedrijven», «Aanpak Urgente Bedrijvenlocaties», «Cybercrime» (zie artikel 10), «Aanpak Criminaliteit Wegtransportsector», en «Deelname detailhandel aan lokale veiligheidsprojecten».

• Experimenten met Bedrijfsgerichte Gebiedsverbetering: in 2008 gaan experimenten met Bedrijfsgerichte Gebiedsverbetering (BGV) van start. De experimentenwet BGV-zones ondersteunt groepen ondernemers die zelf willen bijdragen aan een aantrekkelijker en veiliger bedrijfsomgeving in hun wijk.

• Programma maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO): de maatschappelijke kant van ondernemerschap wordt versterkt via het programma MVO. Zo helpt MVO Nederland om samen met brancheorganisaties MVO te vertalen naar de concrete bedrijfspraktijk en wordt informatie gegeven over de MVO-situatie in bepaalde landen. Ketenverantwoordelijkheid van bedrijven is voor 2008 een nieuw thema waarop het kabinet inzet.

• Leren Ondernemen: het partnership Leren Ondernemen heeft tot doel goede initiatieven op het gebied van ondernemerschap in het onderwijs breder te verspreiden, te verbeteren, en structureel te verankeren, zodat ondernemerschap een vaste plaats verwerft in het onderwijs, van primair tot hoger onderwijs. In 2008 zullen enkele centres of entrepreneurship worden opgezet in het hoger onderwijs en starten stimuleringsprogramma’s in het primair-, voortgezet- en middelbaar beroepsonderwijs.

• Bèta-techniek: het Deltaplan Bèta-techniek richt zich op het stimuleren van de instroom in bèta/techniek studies. Het deltaplan wordt uitgevoerd door het Platform Bèta/techniek in opdracht van OCW (penvoerder) en EZ.

• Actieprogramma Beroepsonderwijs in Bedrijf: gezamenlijk met OCW en SZW heeft EZ het actieprogramma Beroepsonderwijs in Bedrijf opgericht. Doel is de aansluiting tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven te versterken. Hiertoe is onder meer een fonds opgericht waardoor het praktijkleren een impuls krijgt. Bedrijven worden hiermee geprikkeld samen te werken met VMBO en MBO scholen.

• Regieraad Bouw: per 1 januari 2007 is de Regieraad Bouw II (RRB II) aangetreden. De taak van de RRB II is het verder aanjagen van het vernieuwingsproces in de gehele bouwketen en het borgen van de behaalde resultaten. In 2008 moet dit er toe leiden dat de Leidraad aanbesteden van de commissie Scheltema gereed is.

Toelichting:

De ondernemersquote is gedefinieerd als het aantal ondernemers als percentage van de beroepsbevolking.

De benuttingsgraad van de BBMKB en de Groeifaciliteit geeft aan welk bedrag van het gepubliceerde plafond in een jaar is gecommitteerd. De Groeifaciliteit is 23 november 2006 gepubliceerd. De goedkeuring van deze regeling door de Europese Commissie bleef langer uit dan verwacht, met als gevolg dat de regeling pas laat in het jaar 2006 is gepubliceerd. In de laatste maand van 2006 is uiteindelijk voor een bedrag van € 32 mln aan garantiebudget aangevraagd. Deze aanvragen konden niet meer in 2006 worden verwerkt en zijn in 2007 gecommitteerd.

Administratieve lastenvermindering: op het moment van publicatie van de begroting was nog niet bekend of per departement reductiedoelstellingen zullen worden vastgesteld.

Programmatisch pakket

OD 3

Benutten van gebiedsgerichte economische kansen.

Motivering

Om regio’s maximaal bij te laten dragen aan de nationale economische groei, zet EZ zich naast meer generiek beleid samen met andere overheden, bedrijven en kennisinstellingen in om gebiedsgerichte kansen van nationaal belang te bevorderen. Het gaat nadrukkelijk om nationaal beleid. De nota Pieken in de Delta is hiervoor de leidraad. Hierbij kan worden gedacht aan kansen rondom bijvoorbeeld het Haven industrieel complex in Rotterdam, High Tech Systemen rondom Eindhoven, de procesindustrie in Zuidwest-Nederland en top-zakelijke dienstverlening in de Noordvleugel.

Instrumenten

• Gebiedsgericht economisch beleid: het gericht stimuleren van gebiedsgerichte economische kansen van nationaal belang (Pieken in de Delta) gebeurt met zes gebiedsgerichte economische programma’s 2007–2010. Deze zijn opgesteld door programmacommissies met daarin bestuurders van overheden, het bedrijfsleven en kennisinstellingen. De programmacommissies adviseren onder meer over de beoordeling van de subsidieaanvragen. In de tabel hieronder staan de indicatieve budgetten en voorbeelden van projecten.

• Structuurfondsen/EFRO-cofinanciering (periode 2007–2013): de Europese structuurfondsen hebben als doel de economische concurrentiekracht en economische en sociale cohesie binnen Europa te vergroten. EZ is het coördinerend ministerie voor structuurfondsen. Er bestaan in Nederland verschillende programma’s: Regionale Programma’s en de Europese Territoriale Samenwerking programma’s.

• BSRI: op basis van de door Brussel goedgekeurde Steunkaart is een nieuwe Ministeriele Regeling BSRI gepubliceerd.

• Grotestedenbeleid/Stadseconomie: de doelstelling van het onderdeel economie van het Grotestedenbeleid is het vergroten van de economische kracht van de 31 GSB-steden. Voor de nieuwe convenantperiode 2005–2009 zijn op basis van ouputdoelstellingen afspraken gemaakt met de GSB-gemeenten over bijvoorbeeld het vergroten van het aantal breedbandaansluitingen, het verbeteren van de dienstverlening aan ondernemers en het verminderen van het aantal verouderde bedrijventerreinen. De omvang van het EZ-budget voor het economisch domein is € 162 mln voor de periode 2005–2009. De steden cofinancieren € 290 mln, zodat er in totaal € 450 mln. voor investeringen in de stedelijke economie beschikbaar is.

• Regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s): EZ draagt bij aan de apparaatskosten van de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s). De ROM’s hebben een belangrijke taak bij de uitvoering van Pieken in de Delta. Samen met EZ doen zij de acquisitie van projecten. In 2007 zijn nieuwe prestatiecontracten opgesteld, die lopen tot en met 2010. Jaarlijks dienen de ROM’s een activiteitenplan bij EZ in.

• Topper: om de economische groei te faciliteren zijn bedrijventerreinen nodig. Om aan de vraag naar bedrijventerreinen te kunnen voldoen zal zowel een beroep moeten worden gedaan op bestaande als op nieuwe terreinen. Veel bestaande terreinen zijn verouderd. De herstructureringsopgave is fors. EZ ondersteunt deze opgave gericht via de GSB- en de Topper-regeling. In 2008 loopt de Topper-regling af en zal de Topper-regeling worden geëvalueerd.

• Toerisme (incl. NBTC): Najaar 2007 heeft EZ nieuw toeristisch beleid gepresenteerd. Op basis van dit beleid is eind 2007 een nieuwe meerjarige subsidierelatie aangegaan met het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC).

** kanttekening: mogelijk wordt vanaf 2008 40% van het budget van de PID gebieden exclusief Noord-Nederland toegekend aan subsidieaanvragen met het hoogste nationale rendement (cf. Kamerbrief Pieken in de Delta 2005).

Toelichting:

Stuwende bedrijvigheid: het aandeel van het gebied in de nationale werkgelegenheid in de stuwende sectoren, dat wil zeggen sectoren die meer dan de helft van hun producten buiten de eigen regio afzetten.

Toelichting:

Tot en met 2006 is 16% van de 3500 ha herstructurering gerealiseerd en 18% van de 7000 ha nieuwe bedrijventerreinen. De voortgang wordt bijgehouden via de Monitor Bedrijventerreinen.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

4. Doelmatige en duurzame energiehuishouding

Algemene doelstelling

Een doelmatige en duurzame energiehuishouding.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om een doelmatige en duurzame energiehuishouding tot stand te brengen, treedt de overheid op als marktmeester, waarborgt zij publieke belangen (creëren van randvoorwaarden voor voorzieningszekerheid op korte en lange termijn) en stimuleert zij verduurzaming van de energiehuishouding. Verduurzaming van de energiehuishouding draagt tevens bij aan het klimaatbeleid in lijn met het project Schoner en Zuiniger. De energievoorziening is van vitaal belang voor de Nederlandse economie en samenleving en moet daarom schoon, betaalbaar en betrouwbaar zijn.

Verantwoordelijkheid

De Minister van EZ is verantwoordelijk voor:

• Het zodanig ordenen van de energiemarkten dat maximaal wordt bijgedragen aan duurzame economische groei en een betrouwbare en efficiënte energievoorziening.

• Het bevorderen van effectieve concurrentie op de elektriciteits- en gasmarkt met het doel de afnemers (burgers en bedrijven) optimaal te laten profiteren van de liberalisering.

• De internationale dimensie van het energiebeleid. EZ en BZ trekken bij het bevorderen van de buitenlandse energievoorzieningszekerheid samen op. BZ is betrokken op grond van zijn verantwoordelijkheid voor geopolitieke, veiligheidspolitieke en ontwikkelingspolitieke vraagstukken en is daarnaast verantwoordelijk voor de algehele samenhang in het Nederlandse buitenland beleid.

• Het creëren van de randvoorwaarden waardoor leverings- en voorzieningszekerheid van energie gewaarborgd kunnen worden. Het gaat dan om een sterk investeringsklimaat in Nederland (voor o.a. LNG, gasopslag, nieuwe elektriciteitscentrales, transportcapaciteit elektriciteit en gas en productiecapaciteit) en op internationaal gebied het kweken van onderling begrip, economische samenwerking en het tot stand brengen van investeringsrelaties.

• Ten behoeve van de verduurzaming van de Nederlandse energiehuishouding: het bevorderen van de ontwikkeling en het gebruik van innovatieve energietechnologieën; het stimuleren van schone energieproductie en warmtekrachtkoppeling (WKK); het vergroten van de energie-efficiëntie in de sectoren industrie en energie; het vormgeven van (duurzaam) warmtebeleid; en het bevorderen van de totstandkoming van een evenwichtige brandstofmix.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling is onder andere afhankelijk van:

• Draagvlak bij burgers, bedrijven en publieke instellingen voor duurzame energie en energiebesparingsmaatregelen;

• De mate van concurrentie op de energiemarkt en de totstandkoming van een Europees level playing field;

• De mate waarin op Europees niveau afspraken op het gebied van klimaat, besparing, duurzame energie, voorzieningszekerheid, investeringsklimaat en toegang tot energie kunnen worden gemaakt;

• De ontwikkeling van technologie en kostenreductie op het gebied van duurzame energie;

• De nadere invulling van Kyoto-afspraken en de afspraken die gemaakt worden in het kader van post-Kyoto;

• De ontwikkeling van de olie- en gasprijzen op de wereldmarkt.

Toelichting:

De energie-intensiteit geeft inzicht in het energieverbruik per eenheid bruto binnenlands product (BBP) en wordt gedefinieerd als de verhouding tussen het bruto binnenlands energiegebruik (in ton olie equivalenten) en het bruto binnenlandse product (BBP in miljoenen euro’s; 2003 marktprijzen 1995, 2004 marktprijzen 2000). De energie-intensiteit in Nederland is gedaald, maar is nog steeds hoger vergeleken met het EU-25 gemiddelde. Dit komt door de relatief grote omvang van de petrochemie en de tuinbouw. De waarden voor 2005 en latere jaren zijn nog niet beschikbaar. Dit wordt verklaard door het feit dat de statistieken van Eurostat met enkele jaren vertraging beschikbaar komen.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2007 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationeel doel

Markt en spelregels

OD 1

Optimale ordening en werking van de energiemarkten.

Motivering

Om er voor te zorgen dat leveranciers efficiënt produceren, afnemers een efficiënte prijs betalen en vraag en aanbod op elkaar af worden gestemd, creëert de overheid de randvoorwaarden voor een concurrerende energiemarkt.

Instrumenten

• Elektriciteitswet 1998.

• Gaswet.

• Wet onafhankelijk netbeheer.

• Toezicht op en het monitoren van de energiemarkten door de NMa.

• Participatie in Europese en Noordwest-Europese fora, waaronder het Pentalaterale Forum. Dit forum bestaat uit Duitsland, Frankrijk, België, Nederland en Luxemburg en heeft als doel de totstandkoming van de Noordwest-Europese elektriciteitsmarkt.

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• Inzet voor de afronding van de behandeling van het wetsvoorstel marktmodel kleinverbruikers in Tweede en Eerste Kamer, om te komen tot een goed werkende kleinverbruikersmarkt. De voornaamste onderdelen zijn de invoering van het verplichte leveranciersmodel en de uitrol van de «slimme meter». De slimme meter zal na inwerkingtreding van het wetsvoorstel marktmodel in zes jaar over Nederland worden uitgerold. Dat betekent dat nog deze kabinetsperiode ongeveer 2 miljoen huishoudens over een slimme meter zullen beschikken. Hiermee wordt tevens een impuls gegeven aan beperking van het energieverbruik.

• Verder werken aan publiek en onafhankelijk netbeheer en het ondersteunen van de totstandkoming van de «vette netbeheerder». Met ingang van 1 januari 2008 zal het beheer van de elektriciteitsnetten met een spanningsniveau van 110 en 150 kiloVolt bij TenneT berusten. Hiermee wordt de leveringszekerheid versterkt. Op 1 juli 2008 treedt het groepsverbod uit de wet in werking. Dit betekent, gelet op de invoeringstermijn van twee-en-een-half jaar, dat netbeheerders vanaf 1 januari 2011 geen deel meer mogen uitmaken van dezelfde holding als productie-, handels- en leveringsbedrijven.

• Activiteiten in het kader van de Gasmarkt:

– Bevorderen van gashandel op de groothandelsmarkt, zonodig met behulp van wettelijke maatregelen.

– Afronden wetgevingstraject gasopslag en wetsvoorstel implementeren.

• In het Pentalaterale Forum wordt gewerkt aan het harmoniseren van de marktregels in Noordwest-Europa om de integratie van de Noordwest Europese elektriciteitsmarkt te bevorderen:

– Marktkoppeling tussen Nederland, België, Frankrijk uitbreiden met Duitsland.

– Voorbereiden regionaal capaciteitsplan om congesties in het Noordwest-Europese hoogspanningsnet in kaart te brengen.

– Verbeteren samenwerking tussen Transmission System Operators (landelijke netbeheerders, TSO’s) onder meer om in de toekomst adequater in te kunnen spelen op stroomstoringen en storingen te voorkomen.

– Inzetten op meer transparantie op de groothandelsmarkt voor elektriciteit door het stellen van gezamenlijke eisen met de Noordwest-Europese landen.

– Verwijderen van wettelijke belemmeringen voor de goede werking van de Noordwest Europese elektriciteitsmarkt.

• Opzetten van een gasforum vergelijkbaar met de het Pentalaterale Forum voor elektriciteit om de integratie van de Noordwest-Europese gasmarkt te bevorderen en concrete afspraken te maken op het gebied van leveringszekerheid.

• Participeren in fora Florence en Madrid voor de verbetering van de werking van de markten voor elektriciteit en gas in de EU.

• Actieve deelname in de Raadswerkgroep voor de behandeling van het derde pakket Europese richtlijnen voor elektriciteit en gas, om onder andere te pleiten voor eigendomssplitsing op TSO niveau.

Toelichting:

• De Herfindahl Hirschmann Index (HHI) biedt inzicht in de mate van mededinging op de retailmarkt voor elektriciteit en gas. De concentratiegraad van een markt wordt vaak gebruikt als indicatie voor de aan- of afwezigheid van (dreigende) marktmacht. De hoogte van de HHI wordt beïnvloed door het aantal actieve spelers op een bepaalde markt en de variatie in de marktaandelen. De HHI kan een waarde aannemen tussen 0 en 10 000. Bij oneindig veel kleine aanbieders tendeert de HHI naar 0, terwijl in het geval van een monopolie de HHI een waarde van 10 000 heeft. Van belang is om te benadrukken dat de HHI-score niet als enige indicator gebruikt kan worden om marktmacht te bepalen. Mededingingsautoriteiten gebruiken een veelvoud van indicatoren en criteria om vast te stellen of de mededinging wordt verstoord. Vandaar dat nadrukkelijk wordt verwezen naar het integrale monitorrapport van de DTe dat een totaalbeeld schetst. De HHI-waarde moet gezien worden als een pure indicatie en als een van de factoren in een mogelijke trend in de ontwikkeling van de markt. Uit marktwerkingsoogpunt is de voorkeur te geven aan een situatie waarin er geen partijen zijn met een dominante marktpositie. Volgens de HHI is de kans hierop beneden een waarde van 1800 beperkt.

• De C3 geeft het gezamenlijk marktaandeel van de drie grootste actieve partijen op de energiemarkten, zoals gerapporteerd aan DTe. Een hoog en stabiel gezamenlijk marktaandeel van de drie grootste actieve partijen op een markt kan een teken zijn van een niet goed functionerende markt.

Ondanks de hoge concentratie zijn op zowel de elektriciteitsmarkt als op de gasmarkt nog altijd veel onafhankelijke spelers actief.

OD 2

Energievoorzieningszekerheid op korte en lange termijn.

Motivering

Om de toevoer van fossiele brandstoffen (nationaal en internationaal) en de kwaliteit van voorziening en levering te waarborgen.

Instrumenten

• Actieve inzet in en deelname aan internationaal overleg, waaronder het Internationaal Energie Agentschap (IEA), het EU-energiehandvest, het Verdrag van Almelo en het International Energy Forum.

• Oliecrisisbeleid: het operationeel houden van een Nationale Oliecrisis-organisatie, een pakket vraagbeperkende maatregelen, een adequaat energie-informatiesysteem en het aanhouden van voldoende strategische voorraden met de Stichting Centraal Orgaan Voorraadvorming Aardolieproducten (COVA).

• Monitoring leverings- en voorzieningszekerheid door TenneT.

• Mijnbouwklimaat; investeringsklimaat voor mijnbouw in Nederland:

– Mijnbouwwet;

– Kleineveldenbeleid/Groningenplafond;

– Vergunningverlening, informatievoorziening;

– Deelname EBN in winning en exploratie.

• Toezicht op de delfstoffenwinning en andere toegekende wettelijke taken door Staatstoezicht op de Mijnen.

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• Activiteiten in het kader van de kabinetsnotitie «Energievoorzieningszekerheid en buitenlands beleid» (Kamerstukken II, 2005–2006, 29 023, nr. 26). Voor het bevorderen van energievoorzieningszekerheid is een coherent extern energiebeleid van groot belang. Nederland blijft, ondanks de inzet op duurzame energie grotendeels afhankelijk van (geïmporteerde) fossiele brandstoffen. Niettegenstaande voorgenomen beleid zal de importafhankelijkheid van Nederland de komende jaren toenemen. In deze kabinetsnotitie zijn drie actielijnen neergelegd: EU, bilateraal en multilateraal:

– EU: Nederland brengt eigen voorstellen in voor een extern Europees energiebeleid, n.a.v. de mededeling van de EC «An energy policy for Europe».

– Bilateraal: Nederland heeft 28 landen geïdentificeerd die het van belang acht voor de energievoorzieningszekerheid. Nederland onderhoudt met al deze landen goede economische betrekkingen, en met vier van deze (Algerije, Kazachstan, Rusland en Saoedi-Arabië) zal het de energierelatie intensiveren door politieke en ambtelijke bezoeken en handelsmissies te organiseren.

– Multilateraal: het International Energy Agency zal de komende periode actiever samenwerken met sterk groeiende energieconsumenten zoals India en China en met Rusland als belangrijke energieleverancier.

– Nederland zal actief met de EU meedenken over een effectievere onderhandelingsstrategie teneinde de ratificatie van het Energiehandvest en Transit Protocol door Rusland mogelijk te maken. Nederland participeert actief in de werkgroep van het Energiehandvest secretariaat.

– Voorts zal Nederland deelnemen aan het International Energy Forum 2008 in Rome.

• Van 1 januari 2008 tot 1 januari 2009 bekleedt Nederland het jaarlijkse roulerende voorzitterschap van het Joint Committee Urenco. Dit Committee heeft als doel het toezicht houden op de werkzaamheden van Urenco en vindt zijn grondslag in het Verdrag van Almelo, waarbij naast Nederland ook Duitsland en het Verenigd Koninkrijk partij zijn.

• Verder werken aan het positioneren van Nederland als gasrotonde, onder andere door de afronding van het wetsvoorstel voor de aanpassing van de tariefregulering voor gastransport en het faciliteren van investeringen in het leidingennet, in Liquified Natural Gas en in gasopslag door knelpunten in wet- en regelgeving weg te nemen. EZ zal tevens alle noodzakelijke ondersteuning bieden bij de implementatie van het Memorandum of Understanding (MoU) door Gasunie en Gazprom over deelname in Nordstream (Gasunie) en BBL (Gazprom).

• Activiteiten op het gebied van oliecrisisbeleid:

– Implementatie van de veranderingen die voortvloeien uit de evaluatie van de Wet Voorraadvorming Aardolieproducten.

– Evaluatie en waar nodig actualisering en nadere invulling van het Nederlandse pakket van mogelijke maatregelen, waaronder de inzet van de Nederlandse strategische voorraden.

– Het actualiseren van het handboek oliecrisisbeleid.

• Activiteiten op het gebied van veiligheid- en crisisbeleid:

– Participeren in de tweede cyclus Bescherming Vitale Infrastructuur (BVI). Dit betreft een nadere analyse van kwetsbaarheden binnen de vitale sectoren elektriciteit en gas door EZ. De 2e cyclus BVI wordt door BZK gecoördineerd en wordt door de departementen uitgevoerd, die verantwoordelijk zijn voor vitale infrastructuren in Nederland.

– Participeren in het programma Nationale Veiligheid omtrent Energievoorzieningszekerheid. Het programma «Nationale Veiligheid» bevat een werkwijze die het kabinet in staat moet stellen om te bepalen welke dreigingen de nationale veiligheid in gevaar kunnen brengen en hoe te anticiperen op die dreigingen. BZK coördineert dit Rijksbrede programma.

– Implementatie van de EU-richtlijn inzake bescherming van vitale infrastructuren voor zover die richtlijn gevolgen heeft voor de energiesector.

• Voorbereiden introductie omgevingsvergunning (Wet algemene bepalingen omgevingsrecht) per 01-01-2009. EZ wordt verantwoordelijk voor een samenhangende beoordeling van alle aspecten op het vlak van bouwen, ruimte en milieu en het afgeven van een integrale omgevingsvergunning.

• In het kader van het kleine veldenbeleid zal worden gewerkt aan beleidsontwikkeling in verband met het sluiten van uitgeputte gasvelden, zoals het bezien van mogelijkheden voor hergebruik kleine velden (bijvoorbeeld gasopslag) en een goede afsluiting van mijnbouwactiviteiten (bijvoorbeeld verwijderen pijpleidingen en installaties).

• In 2008 wordt ten behoeve van de nieuwe hoogspanningslijn Randstad 380 kV de rijkscoördinatieregeling voor de noordring en zuidring ingevuld, worden de definitieve tracés in het Rijksinpassingsplan vastgelegd (in samenwerking met VROM) en wordt alle vergunningverlening gecoördineerd. De aanleg van deze nieuwe hoogspanningslijn zal in 2011 worden voltooid, waarmee de voorzieningszekerheid van elektriciteit in de Randstad wordt zekergesteld.

• Ten behoeve van de leveringszekerheid van elektriciteit zal de tariefregulering aanmerkelijke investeringen landelijke netbeheerders worden aangepast en zal een herijking plaatsvinden van het beleidskader voor de netcapaciteit voor elektriciteit.

Toelichting:

1 t/m 3. In het kader van voorzieningszekerheid is het van belang dat het aardgas dat zich bevindt in de Nederlandse kleine velden ook wordt gewonnen. Dit omvat zowel het produceren van reeds ontdekte velden (kengetal 1, 3 en 5) als het exploreren van nieuwe velden (kengetal 2). EZ stelt de randvoorwaarden middels een concurrerend mijnbouwklimaat, marktpartijen nemen de productie en exploratie voor hun rekening. Kengetal 1 geeft de totale hoeveelheid gewonnen gas uit kleine velden (onshore en offshore). Hiervan was in 2005 12 mld m³ onshore en 25 mld m³ offshore; in 2006 was dit respectievelijk 11 en 25 mld m³. Kengetal 5 geeft de totale aardgasproductie in Nederland, dus aardgas gewonnen uit kleine velden en uit het Groningenveld.

4. Het aantal storingsminuten per huishouden per jaar geeft een indicatie van de leveringszekerheid van elektriciteit.

5 t/m 7. De bepalende factoren voor de geraamde aardgasbaten zijn de aardgasprijs, die gerelateerd is aan de prijs van olie in dollars, de euro/dollar koers en het volume van de verkopen.

Basispakket

OD 3

Verduurzaming van de energiehuishouding.

Motivering

Om een energiehuishouding te krijgen die schoon en ook voor volgende generaties voldoende beschikbaar is in lijn met het project Schoner en Zuiniger.

Instrumenten

Stimuleren duurzame energie

• Regeling Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie (MEP) voor nog lopende verplichtingen voor de stimulering van de opwekking van duurzame elektriciteit. Deze subsidieregeling is in 2006 gesloten voor nieuwe aanvragen.

• Besluit stimulering duurzame energieproductie (SDE). Deze nieuwe subsidieregeling voor investeerders in projecten op het gebied van hernieuwbare elektriciteit, hernieuwbaar gas en warmte/kracht-koppeling (WKK) gaat in 2008 van start en is de opvolger van de MEP.

• Fiscale stimulering van duurzame energietechnologieën via de Energie-Investeringsaftrek (EIA).

• Beheer en kennisverspreiding van gerealiseerde duurzame energieprojecten via de programma’s DEN-A (Duurzame Energie in Nederland) en beleidsondersteuning via het programma DEN-B.

Stimuleren energiebesparing

• Beprijzen van energie via de Energiebelasting.

• Fiscale stimulering van energie-efficiënte technologieën via de EIA

• Intensiveren van afspraken met het bedrijfsleven via Meerjarenafspraken (MJA’s) en vernieuwen van het convenant Benchmarking.

• ennisoverdracht burgers via Milieu Centraal.

• Wisselwerking met Europees energiebesparingsbeleid en ontwikkeling algemene instrumenten gericht op energiebesparing.

Stimuleren reducties broeikasgassen

• Maximum uitstootplafond voor de grotere industrieën en energiesector in Europa via het CO₂-emissiehandelsysteem (EU ETS).

• Aankopen van emissiereducties in andere ontwikkelde landen via diverse instrumenten (Joint Implementation en gegroende Assigned Amount Units).

• Stimuleren van verdere ontwikkeling CO₂-afvang en -opslag (CCS).

Stimuleren energie-innovaties

• Stimuleren van concrete demonstratieprojecten, passend binnen transitiepaden, via de Unieke Kansen Regeling (UKR).

• Stimuleren van fundamenteel en industrieel onderzoek voor de lange termijn met het instrument EOS (Energie Onderzoekstrategie) Lange Termijn.

• Stimuleren van demonstratieprojecten in het energieonderzoek, via het instrument EOS Demo.

• Stimuleren van energieonderzoek dat nieuw is en zich richt op prille niet-conventionele ontwikkelingen, via het instrument EOS Nieuw Energieonderzoek (NEO).

• Stimuleren van middellange termijn onderzoek met het instrument EOS Energie en Samenwerking (ES).

• Prestatie-afspraken met en het verstrekken van financiële ondersteuning aan het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN).

• Stimuleren van nucleair energieonderzoek via financiering van Nuclear Research and Consultancy Group (NRG) en de Hoge Flux Reactor (HFR).

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

Duurzame energie en energietransitie

• Verdere ontwikkeling van windenergie mogelijk maken door het scheppen van financiële en niet financiële randvoorwaarden.

• Bevorderen van toepassen van duurzaamheidscriteria bij biomassa ingezet voor transportbrandstoffen en elektriciteit/warmte door onder andere het invoeren van een rapportageverplichting, het ontwikkelen van een instrument om de broeikasgasemissies te meten en streven naar wereldwijde afspraken.

• Stimuleren van innovatieve projecten voor koplopers langs de ontwikkelde transitiepaden.

• Ondersteunen van de energietransitie door de verschillende transitieplatforms. De platforms ontwikkelen strategieën voor de verduurzaming van de energiehuishouding. De activiteiten staan beschreven in het Transitieactieplan van de Taskforce energietransitie.

• Bijeenbrengen van marktpartijen en initiatieven die zich richten op het versnellen van energie-innovaties en advisering aan de overheid over de te volgen koers door een Regieorgaan Energietransitie als opvolger van de Taskforce Energietransitie.

Energiebesparing

• Uitvoeren activiteiten in het kader van de richtlijn Energiediensten (zie Kamerstukken II, 2004–2005, 21 501-33, nr. 80). Een onderdeel daarvan is het opzetten van een nationaal systeem voor monitoring en evaluatie van het energiebesparingsbeleid.

• Opstellen van zogeheten «roadmaps» samen met een tiental sectoren om de mogelijkheden van energie-efficiency verbeteringen binnen en buiten de poort (keten) op de lange termijn in kaart te brengen.

• Streven in het kader van de richtlijn Eco-design naar strenge normen voor het energieverbruik van producten zoals verlichting.

• Stimuleren energiebesparing door inzet van instrumenten uit het Fes-duurzaamheidspakket (Borssele-gelden).

Stimuleren reducties broeikasgassen

• Samen met VROM het Europese emissiehandelssysteem (Emissions Trading Scheme, EU ETS) periode 2008–2012 beheren en bewaken.

• In het kader van de review van het emissiehandelssysteem de positie van warmtekrachtkoppeling (WKK) in EU ETS en de veiling van emissierechten (motie Van Velzen/Samsom, Kamerstukken II, 2006–2007, 28 240, nr. 57) onderzoeken.

• Actieve inbreng in de discussie klimaatdoelen en tot stand brengen van wereldwijd emissiehandelssysteem na 2012.

• Uitwerken sectorale convenanten voor de industrieen energiesector. Het convenant vormt onderdeel van het overkoepelende duurzaamheidsakkoord waarin de overheid afspraken maakt met sectoren over hun bijdrage aan de kabinetsdoelstellingen voor CO₂-reductie, energiebesparing en hernieuwbare energie.

Stimuleren energie-innovatie

• Versterken van de energie innovatieketen en oplossen van niet-financiële knelpunten samen met de markt onder meer via een Innovatieagenda waarbij samengewerkt wordt met het Regieorgaan Energietransitie en aangesloten wordt bij de transitiepaden en de Europese technologie agenda.

• Jaarlijks starten van 50 innovatieve projecten voor koplopers langs de ontwikkelde transitiepaden.

• Door middel van het geven van advies, het zoeken van partners en bemiddeling, ondersteunen van Nederlandse indieners in het 7de Europees kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling.

• Openstellen van een tender binnen de regeling TechnoPartner Seed Capital (zie artikel 2). De tender richt zich specifiek op fondsen die investeren in innovatieve bedrijven op het terrein van energie.

• Inzetten voor normalisatie en standaardisering van definities en berekeningen van energie-efficiency binnen de EU.

Toelichting:

1. Het aandeel van het nationale elektriciteitsverbruik dat wordt opgewekt met behulp van hernieuwbare technieken.

2. Het aandeel van het nationale energieverbruik waarvoor hernieuwbare, primaire energiedragers met behulp van energieconversietechnieken zijn omgezet in secundaire oftewel bruikbare energiedragers.

3. Maximale hoeveelheid broeikasgasemissies in de totale industrie- en energiesector in Mton. Een deel van de sector neemt deel in het emissiehandelssysteem (ETS). Het emissieplafond is het maximum aan broeikasgassen in absolute hoeveelheden dat deelnemende inrichtingen gedurende de periode 2008–2012 mogen uitstoten of moeten compenseren via het emissiehandelsysteem. Met de grote energiegebruikers die niet aan het ETS deelnemen worden meerjarenafspraken gemaakt en benchmarkconvenanten afgesloten.

4. JI en gegroende AAU’s zijn mechanismen waarmee geïndustrialiseerde landen kunnen voldoen aan hun doelstellingen ter vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. JI houdt in dat geïndustrialiseerde landen projecten financieren voor energiebesparing in andere geïndustrialiseerde landen, die eveneens onder het protocol vallen (met name Oost-Europese landen). Zij mogen dan de bereikte besparing van hun eigen emissies aftrekken. AAU’s zijn de Kyoto-quota die aan landen worden toebedeeld. Sommige landen met een verplichting op grond van het Kyoto-protocol hebben emissieruimte over die zij mogen verkopen in de vorm van AAU’s. Bij groene AAU’s wordt de opbrengst van de verkoop op enigerlei wijze voor milieuverbetering aangewend.

Toelichting:

Het percentage van het budget van het zevende EU-kaderprogramma thema energie dat naar energieonderzoek gaat van in Nederland gevestigde instituten en bedrijven. De EU ondersteunt alleen de meest innovatieve en ambitieuze projecten.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

5. Internationale economische betrekkingen

Algemene doelstelling

Verbeteren van klimaat voor internationale handel en investeringen om de concurrentiekracht van de Nederlandse economie te vergroten.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

De globalisering neemt steeds sneller toe. Nationale en regionale markten voor goederen, diensten, kapitaal, kennis en arbeid ontwikkelen zich tot wereldwijde markten. De daarmee samenhangende toenemende concurrentie leidt tot toenemende specialisatie bij het bedrijfsleven. Deze specialisatie is een bron van productiviteitsgroei en daarmee van inkomensgroei. Zeker de open Nederlandse economie is gebaat bij deze ontwikkeling. Maar het vereist wel dat Nederlandse bedrijven hun producten en diensten ook op die internationale markten aanbieden en verkopen. Bedrijven krijgen daarbij te maken met veel verschillende problemen; gebrek aan informatie, cultuurverschillen, handelsbarrières, gebrek aan financiering etc. Met name het MKB komt bij het internationaal ondernemen deze obstakels tegen.

EZ richt zich daarom op het verder vrij maken van het internationale handels- en investeringsverkeer en het versterken van de internationale rechtsorde, het bevorderen van internationaal ondernemen, het aantrekken van buitenlandse investeringen en het gericht ondersteunen van het bedrijfsleven in kansrijke sectoren op buitenlandse markten.

Verantwoordelijkheid

De Minister van EZ is verantwoordelijk voor het onderhouden van goede economische betrekkingen met andere landen en voor het beleid ten aanzien van handelspolitiek, internationaal ondernemen en het aantrekken van buitenlandse bedrijven.

Externe factoren

Succes wordt mede bepaald door het handels- en investeringsklimaat in binnen- en buitenland en veranderingen daarin. Daarnaast is het hebben en versterken van een goed ondernemersklimaat eveneens van belang voor het handels- en investeringsklimaat.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2007 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationeel doel

Markt en spelregels

OD1

Een vrijer internationaal handels- en investeringsverkeer en een versterkte internationale economische rechtsorde.

Motivering

Door het wegnemen van onnodige belemmeringen ervoor zorgen dat Nederlandse ondernemers en consumenten wereldwijd het economisch groeipotentieel kunnen benutten, en tegelijkertijd bevorderen dat zij dat doen op maatschappelijk verantwoorde wijze. EZ is primair verantwoordelijk voor het buitenlands economisch beleid en als zodanig verantwoordelijk voor de Nederlandse inbreng in het handelsbeleid in de EU en het vertegenwoordigen van het Nederlandse economisch belang in WTO- en OESO-kader.

Instrumenten

• Positiebepaling en invloed aanwenden in het kader van onderhandelingen in EU, OESO en WTO.

• Voorlichten van bedrijfsleven over investeringsbeschermingsovereenkomsten (IBO’s) en, indien nodig, opstellen en uitonderhandelen van nieuwe IBO’s (dan wel het moderniseren van bestaande IBO’s) met voor Nederland interessante markten.

• Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen tot wezenlijk onderdeel maken van het Nederlandse beleid ter bevordering van internationale handel en investeringen door Nederlandse bedrijven.

• Controle op handelsstromen strategische goederen.

• Contributies aan diverse organisaties (o.a. WTO).

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar het volgende:

• Versterken maatschappelijk draagvlak voor verdere vrijmaking van de wereldhandel en voor het wereldhandelsstelsel, via intensieve communicatie met bedrijfsleven, consumenten, NGO’s en andere stakeholders.

• Succesvolle afronding van de Doha Development Agenda met gebalanceerd resultaat op diensten, landbouw en niet-agrarische markttoegang, rechtdoend aan het ontwikkelingskarakter van de ronde.

• Zorgdragen voor invulling van Millennium Development Goal 8: Streven naar uitbanning van armoede via de verdere integratie van ontwikkelingslanden in een open, voorspelbaar en niet-discriminatoir handelsstelsel.

• Effectieve en (pro-)actieve inbreng in de onderhandelingen over regionale en bilaterale vrijhandelsakkoorden van de EU, zodat het uiteindelijke onderhandelingsresultaat aanvullend en ondersteunend is t.o.v. de WTO en de Nederlandse belangen goed weerspiegelt.

• Implementatie van de Economic Partnership Agreements in die regio’s en landen waarmee EPA’s zijn afgesloten. Mocht een EPA niet op tijd zijn afgesloten, dan wordt ingezet op een voor de WTO acceptabel alternatief.

• Stimuleren van duurzame globalisering door met bedrijven en handelspartners samen te werken aan verbetering op het vlak milieu en sociale aspecten van handelsrelaties en het bevorderen van MVO in internationaal verband.

• Implementeren van en voorlichting geven over de nieuwe nationale exportcontrolewetgeving en herziene Europese dual use verordening

• Bijdrage leveren aan de Herzieningsconferentie van het Verdrag Chemische Wapens.

• Actualiseren van het Handboek Strategische Goederen.

Basispakket

OD2

Bevorderen internationaal ondernemen

Motivering

Internationaal opererende bedrijven worden geconfronteerd met beperkingen en hogere risico’s dan ze gewend zijn in Nederland. Daarom biedt de Nederlandse overheid ondersteuning in de vorm van voorlichting, advies, kapitaalmarkt- en subsidie-instrumenten voor bedrijven die internationaal (willen) ondernemen. Deze instrumenten dienen ter ondersteuning van (vooral) MKB-bedrijven die hun activiteiten naar het buitenland willen uitbreiden. Beoogd effect is een toename van de internationalisering en daarmee een versterking van het Nederlandse MKB, in zowel het buitenland als in Nederland.

Instrumenten

Niet-financieel instrumentarium

• Economische diplomatie.

• Bedrijvenmissies van en naar het buitenland.

• Bilaterale bezoeken op politiek en hoogambtelijk niveau van en naar het buitenland.

• Algemene voorlichting, kennisoverdracht en promotie via de EVD.

• Economische dienstverlening aan ondernemers in het buitenland via het Nederlandse internationale postennetwerk (ambassades, consulaten, Netherlands Business Support Offices).

• Advies aan ondernemers op maat t.b.v. internationale strategievorming en haalbaarheidsstudies.

• Dutch Trade Board t.b.v. een gezamenlijke focus voor specifieke markten en thema’s en het beter op elkaar afstemmen van publieke en private activiteiten.

Financieel instrumentarium:

• Programma Economische Samenwerking Projecten (PESP): bevordering samenwerking met opkomende markten door financiële bijdrage aan haalbaarheidsstudies. Ter invulling van de subsidietaakstelling wordt het programma PESP afgebouwd. Het restant van € 1,8 mln. zal worden ingezet binnen de programmatische aanpak (2g@there).

• Programma Starters Buitenland (PSB): biedt begeleiding en advies bij opstellen internationaliseringplan en financiële ondersteuning voor bijvoorbeeld marktverkenning of deelname vakbeurs.

• Faciliteit Opkomende Markten (FOM): via onder andere achtergestelde leningen wordt financiering van projecten in opkomende markten mogelijk gemaakt.

• Programma Uitzending Managers (PUM): managementadviesdiensten op aanvraag van ondernemingen en instellingen in Opkomende Markten die behoefte hebben aan kennis en ervaring die ter plaatse onvoldoende voorhanden is.

• Verzekering van exporttransacties naar Midden- en Oost-Europa (SENO) en Garantiefaciliteit Opkomende Markten (GOM).

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar het volgende: het versterken van het economisch imago van Nederland in het buitenland.

OD3

Het aantrekken van investeringen van buitenlandse bedrijven in Nederland.

Motivering

Om zo een bijdrage te leveren aan de werkgelegenheid, groei, innovatiekracht en productiviteit van de Nederlandse economie en het concurrentievermogen van het bedrijfsleven.

Bij het aantrekken van buitenlandse investeringen speelt de overheid in de meeste landen een actieve rol.

Instrumenten

• Posten in de VS (New York, Chicago, San Mateo, Boston, Atlanta), China (Hong Kong, Sjanghai,Guangzhou), India (New Delhi), Japan (Tokyo, Osaka), Korea (Seoul), Taiwan (Taipei) en het VK (Londen).

• Projectbegeleiding in Nederland in samenwerking met regionale overheden.

• De acquisitie van buitenlandse bedrijven. Dit instrument maakt gebruik van bestaande regelingen. Het instrument wordt ingezet wanneer zich plotseling buitenlandse investeringsprojecten aandienen met een onevenredig groot budgettair beslag op deze faciliteit. In voorkomende gevallen kan ook gebruik worden gemaakt van het instrumentarium van V&W wanneer het gaat om infrastructurele aanpassingen.

• Bijdragen in de kosten van onderzoeken naar specifieke belemmeringen voor buitenlandse investeerders ten aanzien van het Nederlandse vestigingsklimaat

• Bijdragen aan Nederland Distributie Land en additionele (verankerings)activiteiten door Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s).

• De promotie van Nederland als vestigingsland voor buitenlandse bedrijven, middels individuele bedrijfsbezoeken, deelname beurzen, organisatie seminars, marketing via websites, e.d.

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar de uitvoering van de nieuwe acquisitiestrategie:

• Aandacht voor de opkomst van nieuwe wervingsgebieden (Golfregio en Brazilië) en nauwere samenwerking met het economisch postennetwerk.

• Opzet programma voor verankering en doorgroei reeds gevestigde buitenlandse ondernemingen in samenwerking met regionale en lokale acquisitiepartners.

• Nederland scherper profileren in het buitenland door branding en betere afspraken tussen acquisitie-organisaties.

• nspanningen worden proactief gericht op werving van buitenlandse bedrijven die aansluiten bij kansrijke en belangrijke sectoren en technologiegebieden.

Toelichting

1. Dit cijfer wordt jaarlijks bijgehouden. Een aantal van 400 geeft aan dat de portefeuille van projecten waarbij DBIN wordt ingeschakeld in relatie tot enkele jaren geleden stevig groeit.

4. Dit percentage wordt als volgt bepaald: het aantal investeringsprojecten dat jaarlijks wordt gerealiseerd door bedrijven uit high tech sectoren gedeeld door totaal aantal gerealiseerde projecten. De indicator geeft informatie over het soort bedrijven dat wordt aangetrokken.

Programmatisch pakket

OD4

Het gericht ondersteunen van het bedrijfsleven in kansrijke sectoren op buitenlandse markten.

Motivering

Door het stimuleren van publiekprivate samenwerking en het in grotere onderlinge samenhang inzetten van het buitenlandinstrumentarium (2g@there) op kansrijke sectoren in buitenlandse markten bevorderen van kennisoverdracht en een optimale benutting van het aanwezige groeipotentieel bij Nederlandse bedrijven. Op deze manier wordt bijgedragen aan de verdere structurele versterking van het Nederlandse MKB, internationaal en nationaal. Dit heeft een versterking van de structuur en de groei van de Nederlandse economie tot gevolg.

Instrumenten

• 2g@there verdient speciale aandacht als een nieuwe manier van werken: strategische publiek-private samenwerking in een marksectorcombinatie, voor de periode van een aantal jaren. 2g@there maakt gebruik van het bestaande instrumentarium (OD2) maar zet de verschillende instrumenten in grotere onderlinge samenhang in. Op deze manier worden zowel doelmatigheid als efficiëntie verhoogd. Het gaat hierbij om zowel financiële instrumenten (onder andere PSOM) als niet-financiële instrumenten (onder andere missies, matchmaking, NBSO’s). Focus bij 2g@there ligt bij gebieden waarop Nederlandse ondernemers internationaal onderscheidend kunnen zijn. Het betreft door de Dutch Trade Board (DTB) aangeduide opkomende markten (China, India, Oekraïne, Rusland, Turkije en landen van de Westelijke Balkan) of bepaalde kansrijke sectoren: Hightech Systemen & Materialen, Water, Food and Flowers, Life Sciences & Gezondheid en Chemie, Creative Industry, Energie en Infrastructuur.

• PSOM: Om het Nederlandse bedrijfsleven op de door de DTB aangeduide kansrijke opkomende markten te positioneren wordt het Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM) ingezet. Nederlandse bedrijven worden in staat gesteld te profiteren van het first movers voordeel door financiering te bieden, daar waar (semi-)commerciële financiering niet mogelijk is. Het programma is erg succesvol gebleken en heeft mede bijgedragen aan een sterke positionering van Nederlandse bedrijven op Midden- en Oost-Europese markten. Momenteel staat het open voor Rusland, Oekraïne, Westelijke Balkan en Turkije. De overige DTB-landen, China en India worden vanuit OS bediend.

• G2G: Een belangrijke plek is weggelegd voor het G2G programma dat zowel belemmeringen op institutioneel vlak voor Nederlandse ondernemers weg moet nemen als een belangrijke functie vervult bij het initiëren van 2g@there op deze interessante opkomende markten. Middels G2G wordt samenwerking gezocht met buitenlandse overheden en (Nederlandse) vakdepartementen om zo gericht problemen aan te pakken.

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar het volgende:

Krachtenbundeling: 2g@there veronderstelt al een zekere mate van clustering onder het Nederlandse bedrijfsleven. Dit is echter geen vanzelfsprekendheid. Om bedrijven uit de sleutelsectoren tot clustervorming te prikkelen kan een meer structurele, publiek private samenwerking in de vorm van een platform gericht op de marktverkennende fase effectief zijn. Dergelijke platforms zijn voor de overheid tevens functioneel als een makkelijk vindbaar én aanspreekbaar deel van het Nederlandse bedrijfsleven waardoor de dialoog tussen de overheid en het bedrijfsleven kan worden geoptimaliseerd. Het voortouw ligt bij het bedrijfsleven. EZ kan evenwel een belangrijke wervende en bindende rol spelen en naast het leveren van beleidsmatige input het platform tijdelijk (uitsluitend in de opstartfase) financieel ondersteunen.

Toelichting:

Het betreft hier het percentage van het totale PSOM-budget dat is besteed aan succesvol afgeronde projecten die in de afgelopen 10 jaar zijn gestart.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

8. Economische analyses en prognoses

Algemene doelstelling

Een breed vertrouwde bron van beleidsrelevante economische analyse zijn.

Omschrijving

Om wetenschappelijk verantwoorde en up-to-date onafhankelijke economische analyses en prognoses te maken.

Het behalen van de doelstelling heeft als effect dat de analyses en prognoses gedragen worden door regering, het parlement en overige maatschappelijke organisaties.

Verantwoordelijkheid

De Minister is systeemverantwoordelijk ten aanzien van het CPB. Inhoudelijk gezien is het CPB onafhankelijk.

Externe factoren

• De beoordeling van het wetenschappelijk niveau van de analyses en prognoses van het CPB door een externe visitatiecommissie;

• De beoordeling van de beleidsrelevantie van de analyses en prognoses van het CPB door een externe toetsgroep van beleidsmakers;

• waarborgen van de onafhankelijke positie van het CPB.

Verwijzingen beleidsstukken

• Wet voorbereiding van de vaststelling van een Centraal Economisch Plan;

• Protocol voor de planbureaufunctie van CPB, RIVM, RPB en SCP.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* De raming bestaat uitsluitend uit apparaatsuitgaven van het CPB. Deze uitgaven zijn in bestuurlijk opzicht slechts in beperkte mate flexibel.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

9. Voorzien in maatschappelijke behoefte aan statistieken

Algemene doelstelling

Het van overheidswege verrichten van statistisch onderzoek ten behoeve van praktijk, beleid en wetenschap en het openbaar maken van de op grond van zodanig onderzoek samengestelde statistieken.

Omschrijving

Om onbetwiste, samenhangende en actuele statistische informatie over maatschappelijke en economische ontwikkelingen te leveren, waardoor:

• maatschappelijke en economische ontwikkelingen in samenhang worden beschreven;

• nationale en internationale Europese verplichtingen op statistisch gebied worden nagekomen;

• de verdeling van fondsen (Gemeente en Provinciefonds) en de vaststelling van afdrachten en indexeringen (loonkosten en prijsontwikkeling) op basis van objectieve gegevens, efficiënt kunnen worden vastgesteld;

• beleidsanalyses, modelsimulaties, prognoses en geavanceerde microdata-analyses kunnen worden uitgevoerd.

Verantwoordelijkheid

Het CBS is verantwoordelijk voor het opstellen en uitvoeren van een adequaat statistisch programma voor efficiënte gegevensverzameling en- bewerking en voor de publicatie voor de daaruit resulterende statistische informatie.

De CCS houdt toezicht op het CBS en is bovendien verantwoordelijk voor de coördinatie van statistische informatievoorziening van Rijkswege.

De minister is eindverantwoordelijk voor het in stand houden van de voorwaarden voor de productie van statistieken en voor de rechtmatigheid en doelmatigheid van de besteding van de publieke gelden die daarmee gemoeid zijn.

Externe factoren

• de beschikbaarheid op de arbeidsmarkt van personeel van voldoende kwaliteit;

• voldoende (tijdige) beschikbaarheid van gegevens. Het CBS produceert statistieken uit twee bronnen: eigen enquêtes en centrale overheidsregistraties. Het CBS-beleid is erop gericht de eigen enquêtes zoveel mogelijk te beperken in het kader van reductie van administratieve lasten. De afhankelijkheid van externe registraties neemt daardoor toe.

Verwijzingen beleidsstukken

• Wet op het Centraal bureau voor de statistiek art. 3, 4, 15, 25 en 79;

• Meerjarenprogramma 2004–2008;

• Strategienota «Statistieken die tellen».

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* De raming bestaat uitsluitend uit apparaatuitgaven van het CBS. Deze uitgaven zijn in bestuurlijk opzicht slechts in beperkte mate flexibel.

Operationele doelstelling

Het zijn van een toonaangevend kennisinstituut dat kan inspelen op de vraag naar informatie van beleid en wetenschap.

Motivering

Om de (wetenschappelijke) kwaliteit van de statistieken te kunnen borgen en door gebruikers als gezaghebbende bron van betrouwbare en valide statistische informatie te worden beschouwd.

Om het gebruik van statistieken van het CBS voor de ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van beleid onder meer door de ministeries (en daarmee de maatschappelijke relevantie van het CBS) te optimaliseren.

Instrumenten

• Externe publicaties door CBS-medewerkers.

• Samenwerking met universiteiten, planbureaus en andere (kennis)instituten.

• Zeven adviesraden, waarin ministeries, planbureaus en wetenschap zijn vertegenwoordigd. Deze adviesraden adviseren de DG c.q. divisiedirecteuren van het CBS.

• Periodieke internationale benchmark.

• Systematische contacten met ministeries, planbureaus en onder andere (beleids)gebruikers ten behoeve van de opstelling van het werkprogramma.

• Het Centrum voor Beleidsstatistiek ten behoeve van maatwerkrapportages voor ministeries en andere beleidsgebruikers.

• Het ontwikkelen en optimaliseren van voorzieningen voor de analyse van CBS-microdata door wetenschappelijk en beleidsonderzoekers.

• Gebruikersenquête.

• Toegankelijk StatLine.

Activiteiten

• Samenwerking met wetenschappelijke instellingen, planbureaus, etc. met het oog op publicaties in de pers, tijdschriften en dergelijke.

• Raadplegen van adviesraden waarin onder andere ministeries, planbureaus en wetenschap zijn vertegenwoordigd.

• Vergroten klantenbereik en omzet van het Centrum voor Beleidsstatistiek.

• Centralisatie en verbetering microdata-faciliteiten (one-stop-shop).

• Faciliteiten op gebied van remote-execution en remote-access.

Doelgroepen

Ministeries, planbureaus, universiteiten, onderzoekbureaus, bedrijfsleven, media, etc., zowel in Nederland als internationaal

Verwijzingen beleidsstukken

• Strategienota «Statistieken die tellen»

• Meerjarenprogramma 2004–2008

• Uitgangspunten jaarplan 2008 (nog niet beschikbaar).

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

10. Elektronische communicatie en post

Algemene doelstelling

Een hoogwaardig aanbod van netwerken en diensten voor elektronische communicatie en post.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om een voor economische groei noodzakelijke hoogwaardige communicatie-infrastructuur te creëren en meer maatschappelijk rendement te halen uit ICT, treedt de overheid op als marktmeester, waarborgt zij publieke belangen (veiligheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid en transparantie) en neemt zij knelpunten weg die belemmeren dat marktinitiatieven voor de ontwikkeling en toepassing van netwerken en diensten voor elektronische communicatie tot stand komen.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor een efficiënt werkende communicatie- en postmarkt en het waarborgen van publieke belangen (veiligheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid en transparantie). Daarnaast faciliteert en stimuleert de minister waar nodig innovatie in de elektronische communicatie en postsector.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van de marktontwikkelingen in de elektronische communicatie en postsector, waaronder:

• De mate van concurrentie op de markten voor elektronische communicatie en post;

• De convergentie tussen netwerken en markten voor omroep, communicatie en informatie naar het internetprotocol; doordat alle media digitaal verstuurd kunnen worden via het interprotocol bewegen aanbieders van deze voorheen gescheiden markten zich op elkaars terrein. Dit vergroot het aanbod en versterkt de concurrentie, maar zorgt ook voor nieuwe kwetsbaarheden (o.a. virussen, cybercrime);

• De digitalisering van de ether (radio en televisie van analoog naar digitaal); dit vergroot de pluriformiteit en technische kwaliteit van het aanbod en de doelmatige benutting van de infrastructuur;

• Het maatschappelijke draagvlak voor de uitrol van draadloze netwerken (plaatsing van antennes); gebrek aan draagvlak leidt tot netwerken met slechte dekking en remt introductie van nieuwe toepassingen.

• Het verloop van de Europese onderhandelingen over het nieuw regelgevend kader voor de elektronische communicatiesector.

Toelichting:

De Information Society Index (ISI) is een breed samengestelde index die de basisvoorwaarden voor de informatiemaatschappij meet. De score is gebaseerd op de categorieën PC’s, ICT-uitgaven, internetgebruik, e-commerce, breedband, mobiel, opleidingsniveaus en burgerlijke vrijheden.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2007 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationeel doel

Dit betreft de regeling vrijstelling post: BTW-vrijstelling voor diensten, bestaande uit brieven tot een bepaald gewicht en de daarmee gepaard gaande leveringen, bedoeld in artikel 2, tweede lid, van de Postwet die worden verricht door TPG.

Markt en spelregels

OD 1

Een efficiënt werkende communicatie- en postmarkt.

Motivering

Om consumenten en bedrijven betere keuzemogelijkheden te bieden ten aanzien van aanbieders, producten en diensten, schept de overheid de randvoorwaarden voor een concurrerende communicatieen postmarkt.

Instrumenten

• Telecommunicatiewet: wet van 19 oktober 1998, houdende regels inzake de telecommunicatie.

• Postwet: wet van 26 oktober 1988, houdende herziening van de wetgeving met betrekking tot de uitvoering van de postdienst.

• Lidmaatschap van/bijdrage aan internationale organisaties: de International Telecommunication (ITU), de Universal Postal Union (UPU), de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), de European Conference of Postal and Telecommunications Administrations (CEPT) en de Europese Telecommunicatie Standaardisatie Instelling (ETSI).

• Uitvoering, toezicht en handhaving door OPTA en het Agentschap Telecom.

• Nummerplannen: hierin zijn de bestemmingen van de telefoonnummers en netwerkcodes wettelijk vastgelegd.

• Nationaal Frequentieplan en de regeling gebruik van frequentieruimte zonder vergunning. In het Frequentieplan wordt per frequentieband aangegeven voor welk type gebruik de band is bestemd en op welke wijze de verdeling van de frequentieruimte over de verschillende gebruikers plaatsvindt.

• Antenneregister: dit register geeft een overzicht van de antenne-installaties voor mobiele telefonie en landelijke omroep die in Nederland in werking zijn.

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• In het kader van de herziening van het EU-regelgevingskader voor de elektronische communicatiesector (New Regulatory Framework) worden de vijf EU-richtlijnen die de basis vormen van dit kader herzien. In 2008 wordt onderhandeld over de nieuwe richtlijnteksten. Nederland zet hierbij in op een meer evenwichtige verhouding tussen de Europese Commissie en de nationale toezichthouders en op flexibilisering van het spectrumbeleid.

• Inwerkingtreding van het wetsvoorstel en de uitvoeringsregelingen ter implementatie van de Nota Frequentiebeleid 2005 (Kamerstukken II, 2005–2006, 24 095, nr. 188) is voorzien in de tweede helft van 2008. Flexibilisering van de mogelijkheden voor het gebruik van frequenties staat hierin centraal. Dit wordt praktisch ingevuld met de flexibilisering van bestaande en nieuwe mobiele telecommunicatievergunningen. Het resultaat is dat vergunningen onder andere een toenemend techniek- en dienstenneutraal karakter krijgen, waarmee er meer ruimte komt voor innovatie.

• Met de inwerkingtreding van de Rijksbrede Verzamelwet vereenvoudiging vergunningen (voorzien: eind 2007) en de uitvoeringsregelingen wordt een deel van het frequentiegebruik vergunningvrij gemaakt.

• Deelnemen aan het EU-besluitvormingstraject voor de volledige liberalisering van de postmarkten in de EU.

• Actualiseren van het Nationaal Frequentieplan, zodat wordt voorzien in de nieuwe behoeften aan frequenties. Hiermee wordt mede uitvoering gegeven aan de besluitvorming in de Wereld Radio Conferentie van 2007 en harmonisatiebesluiten van de Europese Commissie en de CEPT.

• Het actualiseren van nummerplannen, zodat dreigende schaarste wordt voorkomen door tijdig nieuwe series van nummers te openen, zoals voor contactcentra van de overheid in de 14xy-serie.

• Vanaf 2007 wordt de nieuwe beleidsagenda «De netwerkconsument» voor de middellange termijn (tot 2010) uitgevoerd. Hiermee wordt de consument in en via de elektronische communicatiesector optimaal gepositioneerd. In 20 008 worden de problemen met overstappen tussen internetaanbieders en de (lange en dure) wachttijden bij 0900-nummers aangepakt.

• Het versterken van het maatschappelijk draagvlak voor de uitrol van landelijke netwerken voor mobiele communicatie. Onder andere door het Nationaal Antennebeleid beter te laten aansluiten op de behoefte van gemeenten en om meer antennes te laten plaatsen op rijksobjecten. Met name ten aanzien van gemeenten (en burgers) speelt tevens communicatie en voorlichting een belangrijke rol en hier wordt onverminderd op ingezet.

• Het voorbereiden van en deelnemen aan het UPU-congres om mondiale afspraken te maken over o.a. de aflevertarieven voor het internationale postverkeer.

• Het voorbereiden van en deelname aan de Wereld Telecommunicatie Standaardisatie Assembly van de ITU in 2008.

• Het deelnemen aan de Ministeriële OESO-bijeenkomst in Seoul in juni 2008 over de toekomst van de digitale economie. Nederland zal tijdens deze bijeenkomst de resultaten presenteren van het project «Toekomst van het internet», dat in 2007 is gestart.

Toelichting:

1. De prestatie-indicator geeft de gestelde doelen weer van het streven naar meer vrij gebruik van frequentieruimte, dus zonder dat een vergunning nodig is. De streefwaarde is dat in 2008 10% van de huidige bekende (sub)vergunningcategorieën omgezet is in een registratieverplichting of in vergunningvrij gebruik. Dat betekent dat het relevante aantal banden met een verplichte vergunning moet dalen van 60 naar 54.

2. De prestatie-indicator geeft de gestelde doelen weer van het streven naar gedeeld gebruik van frequentieruimte (een frequentieband wordt dan voor meerdere gebruikers of toepassingen bestemd). De streefwaarde is dat in 2008 10% van de frequentiebanden met een primaire vergunninggebonden toepassingen is omgezet naar banden voor gedeeld gebruik. Dat betekent dat het relevante aantal banden met primaire vergunninggebonden toepassing moet dalen van 319 naar 287.

Om deze twee doelen te kunnen realiseren wordt de Nota Frequentiebeleid geïmplementeerd (o.a. aanpassing van wet- en regelgeving).

Toelichting:

De Herfindahl Hirschmann Index (HHI) geeft de mate van concentratie aan binnen (een deelmarkt van) de telecommunicatiesector. De HHI wordt uitgedrukt in een getal tussen de 0 en 10 000. Uit marktwerkingsoogpunt heeft een situatie waarin er geen partijen zijn met een dominante marktpositie de voorkeur. Volgens de HHI is de kans hierop beneden een waarde van 1800 beperkt. De Telecommunicatiewet geeft de randvoorwaarden voor een gezonde, competitieve markt, maar de overheid dicteert uiteraard niet hoeveel marktpartijen er moeten zijn. Voor mobiele telefonie: door de overname van Telfort door KPN (waardoor het marktaandeel van KPN is toegenomen en er één aanbieder minder is) is de marktconcentratie in 2005 (van 2480 naar 3393) gestegen. Voor Breedband Internettoegang (op retailniveau): bij deze HHI wordt naar de marktaandelen van individuele ISP’s (Internet Service Provider) gekeken, die breedband internettoegang als dienst aanbieden. Deze markt is reeds verdeeld over een groot aantal ISP’s, die elk een groot aantal abonnees hebben.

OD 2

Een veilig en betrouwbaar elektronisch- en postnetwerk.

Motivering

Om publieke belangen (veiligheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid en transparantie) te waarborgen en vertrouwen in elektronische en postnetwerkdiensten en -toepassingen te bevorderen. Elektronische communicatie ontwikkelt zich steeds meer tot een alomtegenwoordige en kritische infrastructuur zonder welke de meeste economische en maatschappelijke functies niet meer zouden functioneren. Vertrouwen in en veiligheid van elektronische communicatie zijn daarom van steeds groter belang.

Instrumenten

• Telecommunicatiewet: wet van 19 oktober 1998, houdende regels inzake de telecommunicatie.

• Lidmaatschap van/bijdrage aan internationale organisaties, waaronder het Internet Governance Forum.

• Programma Digibewust: dit voorlichtingsprogramma heeft als doel de kwetsbaarheid van bedrijven en consumenten op het gebied van ICT te verminderen, door hen bewust te maken van de mogelijke gevaren van elektronische communicatie en de maatregelen die zij kunnen treffen om veilig te communiceren.

• Nationale Infrastructuur Bestrijding Cybercrime (NIBC): dit publiek-private samenwerkingsverband draagt bij aan een effectieve bestrijding van cybercrime.

• Nationaal Continuïteit Overleg-Telecommunicatie (NCO-T). In het NCO-T, waaraan aanbieders van vitale telecommunicatienetwerken en -diensten en EZ deelnemen, worden beschermingsmaatregelen ontwikkeld ter vermindering van de kwetsbaarheid van de vitale infrastructuren en diensten. Ook worden afspraken gemaakt om in geval van een ernstige verstoring schade voor de maatschappij zo veel mogelijk te beperken.

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• In 2008 richt Digibewust zich op senioren. Hiervoor zal samengewerkt worden met ouderenorganisaties.

• Verdere invulling geven aan hoofdstuk 11 Telecommunicatiewet (spam en telemarketing): o.a. de afronding van de implementatie van de motie Van Dam/Atsma (Kamerstukken II, 2003–2004, 26 643, nr. 51) inzake de uitbreiding van spamverbod naar rechtspersonen en uitwerking en de invoering van een wettelijk verplicht «bel-me-niet-register» in 2008. Daarnaast is aanpak van spyware en malware prioriteit van OPTA.

• De follow up van de VN World Summit on the Information Society (WSIS). Nederland zal in de relevante internationale organisaties actief blijven bijdragen aan de vormgeving van het bestuur van het internet, zodat de internationale publieke belangen zeker gesteld kunnen worden (m.n. verdere internationalisering van ICANN en actieve deelname aan het Internet Governance Forum).

• Samen met de Stichting Internet Domein Namen (SIDN) worden in 2008 afspraken en maatregelen geïmplementeerd om de continuïteiten stabiliteit van het .nl-internetdomein te waarborgen. Afspraken over andere internetdomeinen (zoals .com en .org) worden op mondiaal niveau (in ICANN-verband) gemaakt.

• Bijdragen aan de tweede cyclus Bescherming Vitale Infrastructuur (BVI). De tweede cyclus BVI wordt door BZK gecoördineerd en wordt door de departementen die verantwoordelijk zijn voor vitale infrastructuren in Nederland uitgevoerd. EZ verzorgt een nadere analyse van kwetsbaarheden binnen de vitale sector ICT & telecom.

• Leveren van een actieve bijdrage aan de internationale beleidsontwikkeling op het vlak van netwerk- en informatiebeveiliging binnen de EU, de OESO en de VN. De gemeenschappelijke doelstelling is om een cultuur van veiligheid verder tot ontwikkeling te brengen in de deelnemende lidstaten. In samenwerking met de verschillende betrokken partijen geeft Nederland hier mede invulling aan.

Toelichting:

In het kader van het programma Digibewust hebben in 2007 alle basisscholen in Nederland (ruim 8000) voorlichtings- en lesmateriaal over (on)veiligheid en elektronische communicatie. Het streven is dat in 2008 ten minste 2250 scholen gebruik maken van 1 of meerdere onderdelen van de verstuurde informatie. Dit zal door middel van een enquête worden geëvalueerd.

Toelichting:

1. Het kengetal (opgenomen in Safer Internet Eurobarometer van de Europese Commissie 2005) meet in hoeverre burgers van 15 jaar en ouder weten waar of bij wie zij ongewenste/illegale content die zij tegenkomen op het internet kunnen melden.

2. Een kwaliteitseis die aan de universele dienst wordt gesteld is dat 95% van de brieven binnen 24 uur wordt bezorgd. De OPTA controleert jaarlijks of TNT zich aan deze wettelijke normen houdt.

Programmatisch pakket

OD 3

Ontwikkeling van innovatieve voorzieningen, producten en diensten voor elektronische communicatie en benutting ervan door de consument, het bedrijfsleven en de (semi-)publieke sector.

Motivering

Om meer economisch en maatschappelijk rendement te behalen met ICT, faciliteert de overheid de ontwikkeling en benutting van voorzieningen, producten en diensten voor elektronische communicatie. Nederland heeft een uitstekende infrastructuur voor elektronische communicatie, maar de benutting ervan door burgers, bedrijven en de (semi-)publieke sector blijft achter ten opzichte van andere landen.

Instrumenten

• Actieprogramma Maatschappelijke Sectoren & ICT (M&ICT): dit programma draagt bij aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken in de sectoren mobiliteit, onderwijs, veiligheid en zorg door belemmeringen voor grootschalig gebruik van ICT-toepassingen en -diensten binnen en tussen deze sectoren weg te nemen.

• Programma Nederland Digitaal in Verbinding (NDiV): dit programma richt zich op stimuleren van ICT in het MKB (voorheen Programma Nederland Digitaal, baanbrekend met ICT).

• Uitgifte van vergunningen.

• Deelname in en subsidie geven aan ECP.NL (het onafhankelijk platform voor de ontwikkeling van eNederland) voor specifieke projecten op het gebied van vertrouwen, randvoorwaarden en interoperabiliteit.

• Programma eVaardigheden: om de eVaardigheden in Nederland op een hoger niveau te brengen zullen activiteiten plaatsvinden, mogelijk gebundeld in een programma eVaardigheden, die via privaat-publieke samenwerking uitgevoerd kunnen worden.

• Programma’s op het gebied van elektronische overheid.

• Programma Convergentie: dit programma richt zich op het creëren van optimale randvoorwaarden voor de ontwikkeling en toepassing van multimediale/crossmediale diensten.

• Coördinatie van het Rijksbrede ICT-beleid, o.a. uitbrengen van een voortgangsrapportage.

• Subsidies in het kader van het Programma Implementatie ICT-Agenda (PRIMA).

In 2008 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• Bevorderen van digitale omroep en digitalisering van analoge etherradio door waar nodig vergunningen te verlenen, innovatie te bevorderen en informatie beschikbaar te stellen. De vergunningverlening van TDAB-frequentieruimte zal worden afgerond. Bezien wordt hoe digitaal gebruik van de FM-band mogelijk kan worden gemaakt. Tevens zal een begin worden gemaakt met de voorbereiding op de uitgifte in 2009 van vergunningen voor de FM-frequentieruimte voor de periode vanaf september 2011. Voorts zal het communicatietraject digitalisering van communicatie- en omroepinfrastructuren («Signaal op digitaal») worden uitgevoerd, om de gebruiker informatie te geven over huidige en toekomstige ontwikkelingen op dit terrein. Begin 2008 zal ook een aantal frequenties in de 2,6 GHz band worden geveild voor mobiele communicatiediensten, zoals mobiele telefonie en Wimax.

• Bijdrage leveren aan de totstandkoming van de eOverheid, (terugbrengen regeldruk en betere dienstverlening):

– Implementatie dienstenrichtlijn: één loket voor buitenlandse dienstverleners.

– Doorontwikkeling van het Bedrijvenloket (o.a. persoonlijke internetpagina) en eFormulieren.

– Verdere ontwikkeling van het beleid en instrumenten voor elektronische identificatie en authenticatie tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en overheid. Realisatie van Gemeenschappelijke Machtigings- en Toegangsvoorziening.

– Realisatie van een bedrijvenservicecode voor elektronische dienstverlening, inclusief verbetering van de monitoring van de effecten van de eOverheid voor bedrijven.

– Uitvoering van een actieplan Open Source Software en Open Standaarden.

– Introductie van eFactureren bij de overheid.

• Activiteiten in het kader van het Programma Nederland Digitaal in Verbinding, waaronder doelsubsidie aan Syntens om het MKB te stimuleren tot digitale ketensamenwerking.

• Onderzoeken of er voldoende openbare en onafhankelijke bronnen beschikbaar zijn voor de consument om een goede keuze te maken uit het aanbod van distributienetwerken voor RTV-toepassingen.

• Ontwikkeling (in overleg met de satellietsector) en implementatie van beleid t.a.v. de downlink1 (o.a. aanpassen van de Telecommunicatiewet).

• In het kader van het programma Convergentie wordt, voor zover nodig, het beleid en de regelgeving uit het analoge tijdperk (bijv. Mediawet, Auteursrecht) in overleg met betrokken departementen aangepast aan het digitale tijdperk zodat er een toekomstbestendige en innovatiebevorderende uitoefening van het auteursrecht ontstaat; er ruimte is voor de consument als producent (prosument); en ordeningsvraagstukken voor digitale markten worden geagendeerd.

Toelichting:

De prestatie-indicator geeft het aantal concrete initiatieven van (semi-) publieke instellingen en marktpartijen aan in het kader van het Actieprogramma Maatschappelijke Sectoren & ICT, dat leidt tot het verbreden van het gebruik van innovatieve ICT-toepassingen en diensten in de sectoren mobiliteit, onderwijs, veiligheid en zorg. Aard en aantal van de opschalingsprojecten is afhankelijk van prioriteitstelling door de betrokken departementen. Projecten worden na afloop geëvalueerd op het behalen van de doelstelling en de bredere maatschappelijke effecten.

Toelichting:

1. Nederland wil bij de wereldtop horen op het gebied van Breedband, zowel op het gebied van de netwerken als op het gebied van diensten. Op het gebied van infrastructuur (aantal aansluitingen op xDSL2, kabel en andere netwerken per 100 inwoners) heeft Nederland al een koppositie tussen landen als Korea, Denemarken en Japan. Nederland kende in juni 2006 het op één na hoogste aantal breedbandaansluitingen per 100 inwoners (28,8), vlak achter koploper Denemarken. Zuid-Korea is, na jarenlang koploper geweest te zijn, in de eerste helft van 2006 voorbijgestreefd door zowel Denemarken als Nederland.

2. EZ streeft er naar dat bedrijven steeds meer zaken met de overheid elektronisch kunnen afhandelen. Advies Overheid.nl brengt met de Overheid.nl Monitor de belangrijkste vorderingen en knelpunten bij de ontwikkeling van de elektronische overheid in kaart. Het kengetal meet welk percentage van de totale publieke dienstverlening op elektronische wijze kan worden afgehandeld.

3. De ICT-prestaties van het Europese bedrijfsleven worden systematisch gemeten in de «European e-Bussiness Readiness Index». Onderliggende indicatoren zijn onder meer het percentage ondernemingen dat online diensten en producten afneemt; het percentage ondernemingen dat online orders kan ontvangen en het percentage ondernemingen dat factureert zonder gebruikmaking van papier.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

4. DE NIET-BELEIDSARTIKELEN

21. Algemeen

Betreft apparaatsuitgaven die niet zijn toegedeeld aan een beleidsartikel.

Omschrijving

Om inzicht te geven in de apparaatsuitgaven die niet zijn toegedeeld aan beleidsartikelen. Het betreft personele en materiële uitgaven van stafdiensten (inclusief de Algemene Leiding) en de centrale personele en materiële uitgaven van het ministerie. Daarnaast zijn ook de uitgaven van het Regiebureau Inkoop Rijksoverheid en het kennisnetwerk Professioneel en Innovatief Aanbesteden, Netwerk voor Overheidsopdrachtgevers (PIANOo) in dit artikel opgenomen.

Budgettair overzicht