A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2008 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2008. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2008.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2008 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze Memorie van Toelichting toegelicht (de zogenaamde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat baten-lastendiensten)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van het Agentschap SZW en Inspectie Werk en Inkomen voor het jaar 2008 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze Memorie van Toelichting en wel in de paragraaf inzake de diensten die een baten-lastenstelsel voeren.

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2008

B. DE BEGROTINGSTOELICHTING

HOOFDSTUK 1: LEESWIJZER

Inleiding

De begroting 2008 is op een aantal punten gewijzigd ten opzichte van de begroting 2007. Aanleiding voor de wijziging is het wegvallen van een aantal artikelonderdelen en de wens om de begroting compacter en leesbaarder te maken. De begroting 2008 bevat 11 beleidsartikelen, tegenover 15 in de begroting van vorig jaar. Nieuw is de indeling van de beleidsartikelen in drie clusters. Hierdoor worden de activiteiten van SZW geordend naar soort aandachtsgebied binnen de sociale zekerheid.

In de begroting wordt verwezen naar beleids- of kamerstukken. Net als in voorgaande jaren zijn deze beleidsstukken via de internetsitewww.rijksbegroting.nlte raadplegen.

Opbouw begroting

De begroting van SZW is opgebouwd uit de volgende hoofdstukken:

2. Beleidsagenda 2008

In de beleidsagenda wordt aandacht besteed aan de hoofdlijnen van het beleid van SZW in de huidige kabinetsperiode. Daarbij is speciale aandacht voor de beleidsprioriteiten die voortvloeien uit het beleidsprogramma van het kabinet.

3. Beleidsartikelen

De belangrijkste beleidsdoelstellingen van SZW zijn in afzonderlijke beleidsartikelen opgenomen. De begroting van SZW bestaat uit 11 beleidsartikelen. Alle beleidsartikelen hebben dezelfde opbouw. In de paragraaf «Algemene doelstelling» staan de omschrijving en de verwachte effecten van het beleid. In de paragraaf «Budgettaire gevolgen van beleid» worden de begrotings- en premiegefinancierde uitgaven op het betreffende beleidsterrein toegelicht. Daarna worden per operationele doelstelling de activiteiten en doelgroepen van het beleid gepresenteerd. Elk beleidsartikel wordt afgesloten met het «Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid».

4. Niet-beleidsartikelen

De artikelen 97 (Aflopende regelingen), 98 (Algemeen) en 99 (Nominaal en onvoorzien) zijn de niet-beleidsartikelen. Deze artikelen bevatten de middelen op de begroting van SZW die niet rechtstreeks aan een doelstelling gekoppeld kunnen worden, bijvoorbeeld omdat het om een technische of administratieve voorziening gaat (onvoorzien, loon-prijsbijstelling).

5. Bedrijfsvoeringsparagraaf

In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan specifieke thema’s binnen de bedrijfsvoering van het departement.

6. Diensten die een baten-lastenstelsel voeren

Onder het ministerie vallen twee baten-lastendiensten: het Agentschap SZW en de Inspectie Werk en Inkomen. Van deze twee baten-lastendiensten is een technische paragraaf opgenomen die bestaat uit een meerjarige begroting en een kasstroomoverzicht met daarbij een bondige toelichting.

7. Verdiepingsbijlage

In dit hoofdstuk is de opbouw van de beschikbare verplichtingenbedragen, de kasuitgaven en de ontvangsten ten opzichte van de stand ontwerp-begroting 2007 per artikel weergegeven. De belangrijkste mutaties worden kort toegelicht.

8. Bijlagen

De ontwerp-begroting 2008 bevat acht bijlagen.

Afwijkingen van de Rijksbegrotingsvoorschriften

Toedeling van de apparaatsuitgaven

Het ministerie van SZW heeft in deze begroting de apparaatsuitgaven zoveel mogelijk aan de verschillende beleidsartikelen toegerekend. Toerekening van middelen (personeel en materieel) vindt jaarlijks plaats op basis van een herziene, globale toedeling van de personeelsinzet naar de verschillende beleidsartikelen. Deze verdeelsleutel zal ook in het departementaal jaarverslag 2008 gehanteerd worden. Voor 2009 en volgende jaren zijn bij de beleidsartikelen nog geen apparaatsuitgaven geraamd.

Bij de afzonderlijke beleidsartikelen worden de toegerekende apparaatsuitgaven wel vermeld maar niet toegelicht. In artikel 98 (Algemeen) is een integraal overzicht van de inzet van personeel en materieel opgenomen inclusief de verdeling van de personeelsinzet over de verschillende beleidsartikelen en de niet-beleidsartikelen.

Effectinformatie

In de begroting wordt het principe gevolgd dat de beleidsdoelen worden geformuleerd in termen van te realiseren effecten (outcome) en/of in daarvan afgeleide prestatiegegevens. Als daarvan wordt afgeweken moet dit worden gemotiveerd («pas toe of leg uit», beter bekend als «comply or explain»).

De algemene lijn is daarom dat per begrotingsartikel bij de algemene doelstelling (AD) of, wanneer dat beter past, bij de operationele doelstelling (OD) effectgegevens worden gepresenteerd. Waar dit onmogelijk of minder zinvol is, wordt dit bij de betreffende AD of OD toegelicht. Dit betreft de artikelen 43, 46, 50 en 51. Bij sommige onderdelen van deze artikelen zijn indicatoren moeilijk objectief meetbaar en/of zou het meten relatief kostbaar en tijdrovend zijn in verhouding tot de uitgaven en/of de administratieve lasten.

Informatie over nalevingsniveaus

In de begroting zijn nalevingniveaus als prestatie-indicator opgenomen. Met deze nalevingniveaus wordt de invloed van het beleid op de mate waarin de wet wordt nageleefd in beeld gebracht. Het in beeld brengen van de invloed van het beleid blijkt echter statistisch-technisch lastig, met name met betrekking tot de vraag of wijzigingen in de tijd in het nalevingsniveau kunnen worden toegeschreven aan het gevoerde beleid. Er wordt nagegaan óf en op welke wijze indicatoren, met de daaraan gekoppelde streefwaarden, ten aanzien van het handhavingsbeleid kunnen worden ontwikkeld, waarbij er een goede balans is tussen de beleidsmatige relevantie en de eisen die aan de indicatoren gesteld worden. Bij de begroting 2009 wordt het resultaat van deze exercitie gepresenteerd.

Wijzigingen ten opzichte van de vorige begroting

De begrotingsindeling is ten opzichte van 2007 op een aantal punten gewijzigd. Een overzicht van de wijzigingen is te vinden in tabel 1.1. Naast deze wijzigingen is het budget van CWI overgeheveld van het oude artikel 22 naar het nieuwe artikel 47 om zo de activiteiten van de ketenpartners op het terrein van re-integratie binnen één artikel te presenteren.

Het beleidsterrein emancipatie is met ingang van het begrotingsjaar 2007 overgegaan naar het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Artikel 35 is daarmee op de begroting van SZW komen te vervallen. Dit geldt ook voor de uitgaven voor kinderopvang. Deze uitgaven waren begroot op artikel 25. De uitgaven voor emancipatie en kinderopvang worden ook voor het jaar 2006 toegelicht op de begroting van OCW.

De budgetten voor de aanpak onwillige jongeren, de kindertoeslag en de uitkeringslasten van de kinderbijslag zijn met ingang van 2008 overgegaan van SZW naar de programmaminister voor Jeugd en Gezin. Deze uitgaven vielen onder respectievelijk artikel 22 en artikel 33. Vanuit oogpunt van inzichtelijkheid zijn ook de uitgaven voor 2007 te vinden in de begroting van Jeugd en Gezin.

Het wegvallen van de bovengenoemde budgetten en de wens om de begroting beter leesbaar te maken heeft geleid tot aanpassingen in de artikelindeling. Zo zijn de oude artikelen 25, 26 en 27 samengevoegd in een nieuw artikel «arbeidsverhoudingen». De artikelen 30 en 31 zijn samengevoegd in een nieuw artikel «inkomensbescherming met activering». Omdat de indeling van de artikelen is gewijzigd zijn alle artikelen opnieuw genummerd, beginnend vanaf artikel 41.

HOOFDSTUK 2: BELEIDSAGENDA 2008

Inleiding

Nederland staat in de komende jaren voor een niet geringe opgave. De wereldeconomie, de technologie, de Nederlandse bevolking en de natuurlijke omgeving zullen verder veranderen. Ieder van die ontwikkelingen raakt de Nederlandse samenleving en economie op ingrijpende wijze; het schept kansen, maar ook bedreigingen.

De ontwikkeling van de werkgelegenheid heeft in de afgelopen jaren een keer ten goede gemaakt. Voor het eerst in decennia neemt het aantal mensen dat is aangewezen op een uitkering af. Die keer ten goede zullen we vast moeten houden, willen we de opgave waar we voor staan met vertrouwen tegemoet kunnen zien. Dat gaat niet vanzelf; het vergt een voortdurende inspanning, creativiteit en bereidheid tot verandering. Inzet daarbij is om bij alle veranderingen een samenleving te bewaren waarin ieder in veiligheid een menswaardig bestaan kan opbouwen en tot zijn recht kan komen, en waarin we de toekomst met vertrouwen tegemoet kunnen zien omdat we er gezamenlijk op zijn voorbereid. Dat zal niet in één kabinetsperiode lukken, maar het blijft de inzet waard om samen daaraan te werken en te bouwen.

Een open economie en samenleving maken Nederland zowel afhankelijk van als ontvankelijk voor ontwikkelingen en invloeden die van buiten komen. Veranderingen en dynamiek zullen daarom ook in de voorzienbare toekomst het maatschappelijk leven bepalen en dit beïnvloeden en veranderen; of het daarbij nu om turbulente veranderingen gaat of gestage ontwikkelingen die pas geleidelijk zichtbaar worden. Overheden kunnen dit proces maar beperkt beheersen of bijsturen. Mensen zijn primair op zelfredzaamheid, wederzijdse steun en onderlinge verantwoordelijkheid aangewezen. Overheidsbeleid zal daarom gericht moeten zijn op het versterken van ieders vermogen om daarin mee te komen, op toerusting en ontplooiing, en op het verschaffen van instrumenten die houvast, wederzijdse steun en onderlinge samenwerking bevorderen. Daarbij is bijzondere aandacht nodig voor mensen met een zwakkere positie op de arbeidsmarkt.

Het vermogen tot verandering wordt mede bepaald door de menselijke behoefte aan zekerheid en aan het elementaire vertrouwen dat in moeilijke tijden op anderen kan worden teruggevallen. Tegenhanger van toenemende dynamiek is dan ook het ontwikkelen van zekerheid en vertrouwen; in eigen identiteit, in eigen vermogen en steun van anderen, in perspectief op werk en inkomen, in een gemeenschappelijke toekomst. Zekerheden die houvast bieden zonder vast te houden, want dan raakt men achterop en valt terzijde in de maatschappelijke ontwikkeling.

Rode draad van het beleid in de komende jaren is vanuit die optiek: het vasthouden van de groei, het scheppen van activerend houvast en het versterken van wederzijdse samenhang en solidariteit. Het vergt een beleid gericht op de ontwikkeling van mensen langs vier dimensies; zelfstandigheid, zekerheid, verantwoordelijkheid en betrokkenheid. Arbeidsparticipatie en maatschappelijke participatie vormen daarbij een centraal element. Arbeid is meer dan een middel om inkomen te verwerven. Het bevestigt mensen in hun sociale en maatschappelijke zelfstandigheid; het bevordert ontplooiing, eigenwaarde, integratie en emancipatie, en het vormt het belangrijkste vehikel om mee te komen in het proces van modernisering van het maatschappelijk leven. Optimale arbeidsparticipatie is tegelijk de noodzakelijke voorwaarde om de trends van deze tijd – ontgroening en vergrijzing, technologische verandering en globalisering – met vertrouwen tegemoet te treden.

Doelstellingen

De uitdagingen nu en voor de toekomst zijn helder. Het bepaalt ook de hoofddoelstelling van het beleid in de komende tijd, te weten het scheppen van een ondernemende samenleving waarin ieder in veiligheid tot zijn recht kan komen en een menswaardig bestaan kan opbouwen.

Dit vereist vooreerst een goed functionerende arbeidsmarkt waarin beschikbare talenten daar ingezet worden waar er behoefte aan bestaat en waarin mensen niet worden gediscrimineerd, uitgebuit of uitgesloten. Dat impliceert een arbeidsmarkt waarin mensen kunnen functioneren in goed werkende, flexibele arbeidsorganisaties die een gezonde en veilige omgeving waarborgen. Daarbinnen zullen zowel werknemer als werkgever bedacht moeten zijn op de voortdurende ontwikkeling van de vaardigheden en «employability» van werknemers, zodat deze met vertrouwen de noodzaak van een periodieke wisseling van baan onder ogen kunnen zien. Voorwaarde daarvoor is ook een stelsel van effectieve arbeidsbemiddeling; van bruikbare begeleiding bij het proces van werk zoeken en re-integratie; het elimineren van drempels en factoren die bij werknemers dan wel bij werkgevers de overgang van baan naar baan belemmeren, en een activerend net van sociale zekerheid en sociale voorzieningen waar men tijdelijk op terug kan vallen.

Het vereist voorts dat bij alle demografische veranderingen, de arbeidsparticipatie geen knelpunt vormt voor de groei, zodat die groei dienstbaar gemaakt kan worden aan de participatie van mensen met een zwakke arbeidsmarktpositie of die wegens gebreken of andere oorzaken dreigen te worden uitgesloten. Binnen het kader van het algemeen arbeidsmarktbeleid vergt dit bijzondere aandacht voor de positie van ouderen, vrouwen, gedeeltelijk arbeidsgeschikten en gehandicapten, alsmede allochtone jongeren. Bij ouderen gaat het daarbij niet alleen om het versterken van de toegang, maar voor alles ook om het verminderen van de uitstroom voor de pensioengerechtigde leeftijd.

Arbeidsparticipatie is wel de belangrijkste maar niet de enige vorm van participatie. Ook andere vormen van maatschappelijke participatie moeten worden versterkt om de samenhang, binding en betrokkenheid in de samenleving te versterken, en mede op die wijze een antwoord te vinden op verschijnselen van vereenzaming en onderling wantrouwen, en op de groeiende behoefte aan zorg.

Het gaat bij dit alles om een opdracht van overheid en samenleving. De overheid kan door middel van voorzieningen en beleid slechts de voorwaarden scheppen om mensen in staat te stellen afzonderlijk en gezamenlijk een antwoord te vinden op deze veranderingen en de vraagstukken die deze met zich meebrengen. En ook dat zal de overheid moeten doen in afstemming en samenwerking met verschillende maatschappelijke en sociale partijen. De huidige economische situatie maakt het mogelijk om juist nu belangrijke stappen te zetten; de economie vraagt om veranderingen en maakt ze ook mogelijk. Maar dan zullen we die mogelijkheid wel moeten grijpen. De honderdduizenden vacatures maken het mogelijk om «met de wind in de rug» maatregelen door te voeren voor meer dynamiek en toereikende, activerende zekerheid.

Deze beleidsagenda laat zien dat op vele fronten tegelijk actie nodig is: zowel op het terrein van arbeidsmarkt en werkgelegenheid, als op het gebied van zekerheid en stimulans, betrokkenheid en verantwoordelijkheid en de internationale verankering van de eigen identiteit. Een belangrijk deel van de activiteiten vindt plaats met andere partijen, binnen het project «Iedereen doet mee». Het project heeft als doel in 4 jaar tijd 200 000 mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt aan de slag te helpen. Het gaat om arbeidsparticipatie én maatschappelijke participatie. In het project wordt een reeks maatregelen gericht op het behalen van deze doelstelling gebundeld. Uitgangspunt in het project is dat ondersteuning aan mensen gericht op activering zoveel als mogelijk op decentraal niveau ingezet en ontwikkeld moeten worden. Met de betrokken partijen in de samenleving wil het kabinet de komende jaren alles op alles zetten om juist ook diegenen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt, te ondersteunen om werk te vinden.

Hoofdlijnen van beleid

Meer mensen aan het werk

Het gaat goed met de Nederlandse economie: er is al enige tijd sprake van robuuste economische groei, de werkgelegenheid groeit en de werkloosheid zakt naar 4% in 2008. Mensen profiteren over de hele linie van die groei. Zo ligt het aantal mensen in de bijstand voor het eerst sinds 1981 onder de 300 000. Het recordaantal vacatures biedt kansen voor mensen die tot nu toe langs de kant stonden.

Die gunstige ontwikkeling van de economie betekent dat er meer werk is voor meer mensen. De benodigde mensen moeten er wel zijn, anders zal de economie onherroepelijk tegen grenzen aanlopen. Gevolg is dan oververhitting op de arbeidsmarkt, die tot bovenmatige loonstijgingen leidt, waardoor Nederland zichzelf uit de internationale markten prijst. De situatie eind jaren negentig en de daarop volgende economische terugval begin deze eeuw is wat dat betreft tekenend. Het verlies aan internationale concurrentiepositie dat toen geleden is, heeft Nederland nog steeds niet helemaal goedgemaakt.

Naast deze «tijdelijke» economische ontwikkelingen, zijn er meer geleidelijke, structurele ontwikkelingen gaande die de arbeidsmarkt voor grote uitdagingen plaatsen. Het gaat dan om globalisering, technologische innovatie en vooral ook vergrijzing. Door vergrijzing zal het aantal werkenden ten opzichte van het aantal ouderen fors afnemen. De sectorstructuur van de arbeidsmarkt zal drastisch wijzigen. Zo zullen sectoren als zorg en persoonlijke dienstverlening de komende jaren steeds belangrijker worden. beleid langs drie lijnen. Ten eerste zullen we de beschikbare arbeidsreserves maximaal moeten aanspreken om draagvlak te creëren voor het opvangen van de gevolgen van vergrijzing. Ten tweede is het nodig om het aanpassingsvermogen van onze arbeidsmarkt te vergroten door het vinden van een nieuw evenwicht tussen flexibiliteit en zekerheid. En ten derde zullen we moeten investeren in de inzetbaarheid van onze werknemers. Meer en betere opleidingskansen maakt mensen weerbaar, ook op de arbeidsmarkt van morgen.

Meer mensen aan het werk is echter niet alleen nodig om economische redenen, maar ook voor de kwaliteit van de samenleving en de sociale samenhang. Daarom is het verhogen van de participatie een belangrijke uitdaging voor het kabinet. Dat kan ook. Een absolute grens is nog niet in zicht: we kunnen met elkaar meer werken dan we nu doen. Van het totaal in Nederland beschikbare aantal arbeidsuren, benutten we een derde deel niet in de arbeidsmarkt. In dat opzicht is nog ruim 5 miljard uur «vrij». Dit arbeidspotentieel zit voor het grootste deel bij vrouwen die niet of alleen in deeltijd arbeid verrichten (zie figuur). Naast deeltijdarbeid is ook de relatief korte voltijdswerkweek een oorzaak achter het internationaal gezien geringe aantal gewerkte uren in Nederland. Een derde van het onbenutte potentieel zit daarnaast bij mensen van 55 tot 65 jaar. Een substantieel deel zit bij lager opgeleiden en kansarme groepen op de arbeidsmarkt. Bij kansarme groepen kan naast belemmeringen (een lichamelijke beperking of taalachterstand) ook discriminatie een rol spelen bij de achterblijvende arbeidsparticipatie. Op de participatietop heeft het kabinet afspraken gemaakt met sociale partners over het tegengaan van (bewuste en onbewuste) discriminatie. Eind dit jaar komt een landelijke discriminatiemonitor arbeidsmarkt beschikbaar, die meer inzicht zal geven in de mate waarin dit voorkomt.

5,4 mld beschikbare arbeidsuren naar arbeidsmarktstatus

idem naar leeftijd

Het kabinet onderschrijft het doel dat sociale partners hebben gesteld in het MLT-advies van de SER, te weten dat Nederland structureel een arbeidsparticipatie van 80% zou moeten bereiken. Gegeven de demografische ontwikkeling houdt dit in dat dit doel al in 2016 moet worden bereikt; daarna zal de beroepsbevolking snel gaan krimpen. Berekeningen op basis van CPB-cijfers geven aan dat (internationale) economische ontwikkelingen in combinatie met het voorgenomen beleid ertoe leiden dat de arbeidsparticipatie in deze kabinetsperiode zal toenemen met 309 000 arbeidsjaren in 2011 ten opzichte van 2006. Om de eerder genoemde doelstelling van 80% in 2016 te halen, zijn 492 000 extra arbeidsjaren nodig. Deze kabinetsperiode bedraagt de stijging ruim de helft van die opgave en daarmee liggen we goed op koers.

Om de arbeidsparticipatie te verhogen, neemt het kabinet de komende jaren een fors aantal maatregelen. Deze maatregelen worden mede specifiek gericht op de groepen waar meer arbeidsuren in principe beschikbaar zijn. Het gaat dan om nieuwe fiscale instrumenten, zoals een inkomensafhankelijke arbeidskorting en een inkomensafhankelijke combinatiekorting. Werken wordt daardoor lonender. Gegeven het belang van een hogere participatie heeft het kabinet er daarnaast voor gekozen de lasten verder te verschuiven van arbeid naar consumptie. Dit gebeurt door in 2009 het hoge BTW-tarief te verhogen met 1% en de opbrengst daarvan aan te wenden om de lasten op arbeid te verlagen. Belangrijkste instrument hierbij is de WW-premie voor werknemers die substantieel zal worden verlaagd. Deze maatregel bevordert de arbeidsparticipatie en verbetert de houdbaarheid van de overheidsfinanciën. Naast maatregelen om de participatie te verhogen, neemt het kabinet ook maatregelen met betrekking tot de vergrijzingsgerelateerde instituties. Om de AOW ook in de toekomst welvaartsvast te houden, wordt van ouderen met een relatief hoog inkomen een bijdrage gevraagd. Dit geldt alleen voor mensen die zijn geboren ná 1945 (en dus vanaf 2011 65 jaar oud worden). Dit kan door langer door te werken of door het betalen van een extra heffing. Keuzevrijheid staat hierbij voorop. De systematiek heeft daarom twee componenten: een positieve prikkel voor mensen om langer door te werken en een heffing naar draagkracht.

Re-integratie en begeleiding

Om in de komende kabinetsperiode 200 000 mensen die nu, ondanks alle vacatures, geen plaats vinden op de arbeidsmarkt, aan de slag te krijgen is een grote inspanning op het terrein van de re-integratie nodig. Het gaat dan om extra investeirngen in mensen, in de vorm van begeleiding, training en/of opleidingsmogelijkheden. Daarbij zal op veel grotere schaal dan thans gebruik kunnen worden gemaakt van de mogelijkheid om met behulp van de uitkeringen terugkeer naar reguliere arbeid te realiseren. Het kabinet wil daarbij gebruik maken van de bereidheid die door de organisatie van werkgevers is uitgesproken om op grote schaal arbeidsplaatsen aan te bieden voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt, met de ambitie dat tenminste 50% na afloop van de priode waarin loonkostensubsidies (LKS) is verstrekt, aan het werk blijft.

Tegen deze achtergrond is het Kabinet van plan het re-integratie instrumentarium voor het UWV en gemeenten verder uit te bouwen. Voor mensen met een redelijke kans om na uiterlijk een jaar regulier arbeid te vinden, kunnen straks niet alleen gemeenten maar tot 2010 ook het UWV loonkostensubsidies geven als dat noodzakelijk is. Daarnaast krijgen gemeenten meer mogelijkheden om mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt te re-integreren. Het gaat daarbij om te re-integreren personen voor wie niet zoals bij de loonkostensubsidie er een redelijke waarschijnlijkheid is dat zij na een jaar in reguliere arbeid zullen uitstromen, maar voor wie arbeidsparticipatie wel tot de mogelijkheid behoort na een langere periode van herintreden. In die gevallen zou met behoud van de uitkering, een persoon gedurende ten hoogste twee jaren (met een bonus en eventueel de mogelijkheid van verlenging) door een werkgever kunnen worden ingezet, op voorwaarde dat scholing (ten minste een dag per week) en begeleiding verzekerd zijn.

Voorts wordt bezien hoe ook voor personen die geen perspectief hebben op re-integratie meer dan thans vormen van maatschappelijke participatie mogelijk zijn met behoud van de uitkering. Het betreft hier echter een wezenlijk andere soort van inzet, omdat de inzet niet gericht is op reguliere arbeid en het gebruik van middelen in deze gevallen niet tijdelijk is.

Effectieve ondersteuning naar werk is gebaat bij maatwerk. De individuele re-integratieovereenkomst (IRO) is daar een belangrijk middel voor. Meer maatwerk voor de burger betekent ook meer (beleids) ruimte voor de professionele uitvoerders van het UWV, CWI en gemeenten. De klant zal onder begeleiding van het UWV (CWI, gemeenten) op zoek gaan naar de kortste weg naar werk. Om dit te realiseren is een goede inkoop van re-integratietrajecten en aansluiting bij de vraag van werkgevers onontbeerlijk. Waar nodig worden sancties ingezet als re-integratieinstrument. Daarnaast zullen UWV en SZW samen modellen ontwikkelen om inzicht te krijgen in de effectiviteit en de kwaliteit van de dienstverlening.

De WGA wordt in 2009 geëvalueerd. Bij deze evaluatie zal worden bezien op welke wijze een overgang naar een volledig privaat stelsel zodanig kan plaatsvinden, dat deze overgang bedrijven het minst belast.

Zekerheid en stimulans

Het stelsel van sociale zekerheid biedt mensen zekerheid op het gebied van inkomen, maar moet ook waar mogelijk mensen stimuleren om maximaal gebruik te maken van hun mogelijkheden tot participatie. Versterking van de activerende werking van de sociale zekerheid is en blijft actueel. Zekerheden en stimulansen moeten daarvoor goed met elkaar in balans zijn. Voor het stelsel van sociale zekerheid betekent dat in de eerste plaats dat de zekerheid van een uitkering voor werklozen en gedeeltelijk arbeidsgeschikten gepaard moet gaan met prikkels om te participeren. Positieve prikkels en ondersteuning, maar ook negatieve prikkels in de vorm van eisen, handhaving en sancties. In de tweede plaats moet de ondersteuning op maat zijn, gebaseerd op de mogelijkheden en verantwoordelijkheden van de persoon in kwestie.

Klantgericht

Veel uitkeringsgerechtigden vinden gelukkig zelf de weg naar werk. Maar soms is ondersteuning nodig, in eerste instantie bij de zoektocht naar ander werk. Mensen en vacatures moeten bij elkaar komen, zonder een overdaad aan bureaucratie. Dat betekent dat uitvoerders in de keten van sociale zekerheid beter samenwerken. De introductie van het digitaal klantdossier helpt daarbij. Hierdoor zal een klant al zijn gegevens maar een keer hoeven aan te leveren. Klant en casemanager kunnen daardoor sneller aan de slag. Ook krijgt de klant te maken met één loket waarin UWV, gemeente en CWI samenwerken. De ervaringen met samenwerking in de toonkamers vormen hiervoor de inspiratiebron. Ook werkgevers krijgen in de toekomst met maar één loket te maken waarachter die drie uitvoerders samenwerken. Het kabinet werkt momenteel de plannen uit voor deze vergaande stroomlijning, uiteraard in nauwe afstemming met de uitvoerders.

Niet alleen voor hulp op weg naar de arbeidsmarkt of voor het aanvragen van een uitkering is er straks maar één loket. Partijen werken ook aan stroomlijning van het aanvragen van ondersteuning op het terrein van zowel zorg als inkomen. De verschillende regelingen vragen immers vaak om dezelfde informatie en dat wekt terecht irritatie op. Uitvoerders kijken nu hoe het vanuit het perspectief van de klant eenvoudiger kan. Binnenkort wordt er een site gelanceerd (www.regelhulp.nl) die chronisch zieken, gehandicapten en ouderen wegwijs maakt in de verschillende regelingen en alle aanvraagformulieren voor die regelingen bundelt. De komende periode zal het Ministerie van SZW samen met het Ministerie van VWS en de uitvoerders hieraan verder bouwen.

Voorzieningen voor gedeeltelijk arbeidsgeschikten

Voor veel gedeeltelijk arbeidsgeschikten is het nog moeilijk om een passende baan te vinden of hun huidige baan te houden. Ook voor deze groep hebben overheid en sociale partners afspraken gemaakt over extra inzet voor een hogere uitstroom naar werk. Die inzet begint bij een zorgvuldige herbeoordeling die een goed beeld geeft van de mogelijkheden van gedeeltelijk arbeidsgeschikten om weer aan de slag te gaan. Circa een derde van de herbeoordelingen leidt tot een verlaging of beëindiging van de uitkering. Waar nodig zet UWV voor hen gerichte re-integratieondersteuning in. Steeds meer mensen slagen er na verloop van tijd in om weer aan het werk te komen; na 18 maanden is dat circa de helft. Zorgvuldigheid staat in dit hele proces voorop. Het kabinet heeft in dit kader een aantal maatregelen genomen om tot de juiste maatvoering te komen (zoals leeftijdsverlaging herbeoordeling aan het nieuwe Schattingsbesluit; verlenging van de uitkeringsduur van de TRI). Ook is de beeldvormingscampagne met het oog op de arbeidsparticipatie van gedeeltelijk arbeidsgeschikten verlengd.

De inspanningen van sociale partners, overheid, uitvoerders en klanten zelf hebben geleid tot een forse daling van de instroom in de WIA/WAO. Die trend wil het kabinet de komende jaren, onder het gunstige economische gesternte, versterkt doorzetten. Tegelijkertijd geeft de daling de ruimte om de WAO-uitkering te verhogen voor de volledig arbeidsongeschikten. Zo gaan zekerheid en stimulans tot participatie hand in hand.

De ondersteuning van mensen die minder dan 35% arbeidsongeschikt zijn bevonden (de zogenaamde 35-mingroep), is de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. Zij moeten op de eigen werkplek of elders binnen of buiten het bedrijf oplossingen vinden om mensen weer te laten werken. Op dit moment raakt 40% van de 35-minners echter werkloos in de maanden na de herbeoordeling. Op de participatietop hebben sociale partners bevestigd dat zij hun inspanningen zullen opvoeren. Voor herbeoordeelden die na 12 maanden nog geen uitzicht hebben op werk, zullen kabinet en werkgevers de komende jaren 10 000 brugbanen creëren. Een brugbaan biedt iemand een tijdelijke tussenschakel van maximaal één jaar om met name praktische werkervaring en arbeidsroutine op te doen bij een werkgever. Dat biedt zekerheid op een mogelijkheid om werkervaring op te doen, maar ook een stimulans om door te stromen naar een reguliere baan.

Ook in de Wajong wil het kabinet meer stimulans richting participatie. De instroomraming van de Wajong bedraagt 12 500 per jaar. Hierdoor dreigt het aantal Wajongers tot boven de 300 000 personen op te lopen. Deze mensen hebben in de huidige regeling een beperkte kans op uitstroom uit deze regeling. Het SER-advies wijst daar ook op. In de toekomst is in de eerste plaats een beter onderscheid nodig tussen de verschillende groepen die in aanmerking komen voor een Wajong-uitkering. Een belangrijk deel van hen heeft zeer zware beperkingen en is daardoor vaak voor het leven aangewezen op inkomensondersteuning door de overheid. Voor hen biedt de Wajong zekerheid en dat moet ook zo blijven. Voor een ander deel van de mensen is participatie nog wel een reële mogelijkheid, hetzij op de arbeidsmarkt, hetzij in vormen van beschermd werk of in maatschappelijk participatie. Dat betekent dat de zekerheid kan worden aangevuld met stimulans tot meer participatie. Daarvoor is aandacht nodig voor de mogelijkheden, kansen en wensen van die mensen bij de keuring, begeleiding en een mogelijk re-integratietraject.

Sterke rol voor sterke gemeenten

Gemeenten zijn een belangrijke partner in het project «Iedereen doet mee». In het bestuurlijk akkoord hebben Rijk en gemeenten afgesproken dat gemeenten 100 000 mensen aan het werk zullen helpen de komende vier jaar: 75 000 uit de bijstand en 25 000 mensen die nu geen uitkering ontvangen. Om gemeenten voldoende armslag te geven om die doelstelling te bereiken, worden de geldstromen naar gemeenten voor volwasseneneducatie, inburgering en re-integratie samengevoegd in het zogeheten Participatiefonds. De bewindspersonen van de betrokken departementen (OCW, SZW en WWI) zullen de vormgeving van dit fonds gezamenlijk uitwerken. Ook de VNG wordt hierbij betrokken. Ook krijgen gemeenten zekerheid over de hoeveelheid geld die zij beschikbaar hebben voor re-integratie voor de hele kabinetsperiode. Die zekerheid geeft hen meer ruimte en meer armslag om maatwerk te leveren. Alleenstaande ouders met kleine kinderen tot 5 jaar krijgen de mogelijkheid om gedurende maximaal 6 jaar vrijgesteld te worden van de plicht om te solliciteren. Daar hoort wel een scholingsplicht bij, om de kansen op werk voor die ouders te vergroten op het moment dat de kinderen groter zijn.

Om te voorkomen dat jongeren tussen wal en schip belanden, komt er een leerwerkplicht tot 27 jaar. Jongeren die een beroep doen op de gemeente komen daardoor niet langer in de bijstand. Zij krijgen een passend aanbod om te leren of te werken of een combinatie van die twee.

De sociale werkvoorziening is een belangrijke voorziening voor mensen die niet zelfstandig op de arbeidsmarkt kunnen functioneren. Het beschermd werken houdt deze groep betrokken, rekening houdend met hun beperkingen. Desalniettemin zien kabinet en gemeenten een aantal vraagpunten, zoals de wachtlijsten en het groeiend beroep op de regeling. Ook is de vraag of de participatie kan worden versterkt. Het kabinet zal met de betrokken partijen een fundamentele herbezinning opstarten.

Werknemers en werkgevers

Zekerheid en stimulans zijn niet alleen voor de sociale zekerheid sleutelbegrippen. Ook bij de arbeidsovereenkomst is de balans tussen deze begrippen van belang. Stimulansen om te investeren in de eigen opleiding en mobiliteit lijken hier nog onvoldoende ontwikkeld. En de verschillende procedures die nu bestaan hebben het geheel onoverzichtelijk gemaakt en geleid tot een vergoedingpraktijk (met soms erg hoge vergoedingen) waarbij vraagtekens kunnen worden gezet. Dit leidt tot rechtsonzekerheid voor werknemers en gaat ten koste van de mogelijkheden voor werkgevers om nieuwe mensen aan te nemen. Het kabinet heeft sociale partners dan ook gevraagd om te adviseren over een pakket aan maatregelen om de arbeidsovereenkomst aan te passen. In die arbeidsovereenkomst wil het kabinet meer nadruk op scholing zien, via een wederzijdse verplichting tot scholing. Daarnaast wil het kabinet het ontslag wettelijk regelen, waarbij de ontslagvergoeding wordt gemaximeerd. Daarbij past een betere bescherming voor mensen met een tijdelijke arbeidsovereenkomst door een aanpassing van de Wet flexibiliteit en zekerheid (flexwet). Eind augustus hebben sociale partners hun advies uitgebracht. Het kabinet betreurt dat de partners een verdeeld advies hebben uitgebracht en zal de verschillende standpunten nader bestuderen bij de voorbereiding van de voorstellen.

Voor iedereen geldt ten slotte dat een van de belangrijkste zekerheden het pensioen vormt: mensen willen ervan op aan kunnen dat zij na het stoppen met werken voldoende inkomen overhouden. De voorwaarden voor een zeker pensioen zijn geregeld met de Pensioenwet en het financiële toetsingskader. In verband daarmee zijn in de Pensioenwet verschillende verplichtingen opgenomen ten aanzien van de communicatie richting deelnemers bij een pensioenregeling. Dit geldt voor medezeggenschap, «pension fund governance», maar ook voor vormen van informatieverstrekking richting deelnemers. Een belangrijk doel voor deze kabinetsperiode is dat mensen voldoende inzicht moeten hebben in hun pensioen. Mensen blijken vaak te weinig bewust te zijn van de aanspraken die ze hebben, de risico’s en mogelijkheden om zaken aan te passen. Op verzoek van het parlement praat de SER daarover met partijen in de samenleving. Ook zullen sociale partners kijken naar de huidige afspraken in pensioenregelingen over de dekking van bepaalde risico’s, zoals arbeidsongeschiktheid en inkomen voor nabestaanden bij overlijden.

Betrokkenheid en verantwoordelijkheid

Mensen willen zelf betrokken zijn bij de vormgeving van hun directe omgeving. Via medezeggenschap zijn zij betrokken bij hun werkomgeving, via vrijwilligerswerk of mantelzorg dragen ze bij aan een sociale, leefbare buurt. Mensen willen daarnaast verantwoordelijkheid dragen, maar hebben daar soms ondersteuning bij nodig.

De nieuwe Arbowet is een goed voorbeeld van een wijziging die de betrokkenheid en verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers op een evenwichtige manier heeft vergroot. Zij zijn sinds 1 januari 2007 primair verantwoordelijk voor de preventie van ziekteverzuim en goede arbeidsomstandigheden. Werkgevers en werknemers kunnen nu samen bepalen hoe zij in de eigen sector of onderneming willen voldoen aan de wettelijke eisen over arbeidsomstandigheden. Dat leidt tot meer draagvlak op de werkvloer voor de gekozen maatregelen en daarmee tot een verbetering van de veiligheid en gezondheid. Om werkgevers en werknemers te ondersteunen bij die nieuwe verantwoordelijkheid is concrete kennis van de wettelijke eisen en de beschikbare instrumenten om daaraan te voldoen cruciaal. Het kabinet ondersteunt partijen bij het per sector opstellen en verspreiden van die kennis, via zogenaamde arbocatalogi en een website (het Arbokennisportaal). Zo kan iedereen die bij arbo- of verzuimbeleid is betrokken, werknemers, werkgevers, preventiemedewerkers, OR-leden informatie vinden om goed beslagen ten ijs te komen. Verantwoordelijkheid betekent ook dat we mensen aanspreken op hun verantwoordelijkheid om de regels na te leven. Ook in deze kabinetsperiode worden fraude en illegale tewerkstelling effectief en hard aangepakt. Daarvoor wordt de samenwerking tussen de diverse handhavers in interventieteams geïntensiveerd. Om de controles gericht te kunnen inzetten, zullen we in de uitvoering meer en beter gebruik maken van risicoanalyses.

Samenleven als maatschappelijk kapitaal

Arbeidsparticipatie is niet voor iedereen op afzienbare termijn weggelegd. Maar dat wil niet zeggen dat mensen zonder werk of uitzicht op werk aan de kant komen te staan. Integendeel, ook of misschien wel juist voor hen is betrokkenheid bij de samenleving van groot belang. Het kabinet streeft niet alleen naar samen werken, maar ook naar samen leven. Samen leven vindt in eerste instantie plaats in het gezin. Door gezinnen maatschappelijk betrokken te houden, komen kinderen niet op achterstand te staan.

Gemeenten zijn de eerst aangewezen partij om (het risico van) sociale uitsluiting te signaleren en te voorkomen en bestrijden. Het kabinet geeft hen daarvoor instrumenten in handen. Er komen extra middelen voor gemeenten voor armoedebestrijding en schuldhulpverlening en de langdurigheidstoeslag wordt gedereguleerd. Schulden kunnen leiden tot sociale uitsluiting, omdat ze mensen verhinderen om actief deel te nemen aan belangrijke activiteiten of zelfs op zoek te gaan naar werk. Kabinet en gemeenten zullen onderzoeken hoe de schuldhulpverlening effectiever kan worden. Ook zullen kabinet en gemeenten alles op alles zetten om mensen die financiële ondersteuning te geven waar ze recht op hebben en het niet-gebruik van de diverse regelingen terug te dringen. Daarvoor zullen gemeenten onder meer beter samenwerken met lokale organisaties als voedselbanken, zodat mensen makkelijker de weg vinden naar de gemeentelijke ondersteuning.

Daarnaast wil het kabinet voorkomen dat kinderen uit een economisch zwak milieu, ook maatschappelijk op achterstand komen te staan. Kinderen moeten de kans krijgen om volledig mee te doen, juist als hun ouders daar even niet in slagen. Gemeenten gaan gezinnen daarom ondersteunen door het mogelijk te maken dat de kinderen lid worden van een sportvereniging, naar de bieb gaan of met een computer kunnen werken.

Meedoen in inkomensbeleid

Mensen zijn in eerst instantie zelf verantwoordelijk voor hun eigen inkomen. Individuele beslissingen over opleiding, beroep, lengte werkweek, gezinsvorming en grote uitgaven, zijn natuurlijk doorslaggevend voor de inkomenspositie en -ontwikkeling van een persoon. De beste manier om meer inkomen te verkrijgen is te gaan werken, of meer uren te gaan werken of promotie te maken. Maar ook tegenslag en toeval spelen een rol. In Nederland hebben wij een voorkeur voor een gelijkmatige, evenwichtige inkomensverdeling. Al te grote verschillen tussen de laagste en de hoogste inkomens stuiten op maatschappelijke weerstand. De spreiding in inkomens is in internationaal perspectief dan ook bijzonder klein: alleen landen als Zweden en Denemarken zijn vergelijkbaar. Onze onderlinge betrokkenheid is groot en dat moeten we vooral zo houden.

Het inkomensbeleid staat in het teken van die betrokkenheid: de inkomensontwikkeling van de diverse groepen in Nederland dient evenwichtig te zijn. Al te grote spreiding van effecten van beleidswijzigingen bijvoorbeeld is meestal niet wenselijk, hoewel het niet altijd te vermijden valt en in sommige gevallen juist de bedoeling is. Evenwichtig betekent ook dat bijzondere aandacht gewenst is voor huishoudens met kinderen, middengroepen en kwetsbare groepen. Kwetsbaar zijn vooral die mensen die niet alleen een laag inkomen hebben, maar ook weinig mogelijkheden om daar zelfstandig verandering in te brengen.

Bij de concrete invulling van het inkomensbeleid staan we voor verschillende uitdagingen. De eerste uitdaging is het combineren van de wens om meer mensen te belonen voor scholing, hard werken en het nemen van risico’s met de wens om excessen tegen te gaan. De tweede uitdaging ligt in de wens om steun goed te richten, zodat het geld terecht komt bij diegenen die het echt nodig hebben, zonder dat dit leidt tot ingewikkelde, onuitvoerbare regelingen of ten koste gaat van de prikkel tot arbeidsdeelname.

In 2008 neemt de inflatie toe en gaan de zorgkosten omhoog. Hierdoor gaan de meeste mensen er iets op achteruit in 2008 (circa – ¼%). De inkomensontwikkeling in 2008 kent een grote spreiding doordat de fiscale aftrekmogelijkheid voor buitengewone uitgaven voor de ziektekosten beter wordt toegesneden op specifieke uitgaven van chronisch zieken en gehandicapten. Bijlage 8.5 gaat in op deze spreiding.

Het kabinet neemt een fors pakket aan maatregelen om de sociale minima en ouderen in 2008 te ontzien. Hierdoor gaan mensen met lage inkomens er over het algemeen niet op achteruit. Tevens stelt het kabinet enkele lastenverzwarende maatregelen uit naar latere jaren. Dit kan ook omdat de verwachte koopkrachtontwikkeling vanaf 2009 voor alle groepen gunstig is, ook met de voorziene lastenverzwaring.

Tegelijkertijd zet het kabinet fors in op een verbetering van de arbeidsparticipatie in deze kabinetsperiode. Dit gebeurt onder andere via een verlaging van de belasting op arbeid. Werk blijft immers het beste middel om de inkomenspositie te verbeteren.

Internationaal

De Nederlandse economie is een open economie, die profiteert van de groei van de wereldeconomie. De laatste vijftien jaar is bijna de helft van de economische groei in Nederland te danken aan groei van de uitvoer en de ontwikkeling van de internationale economie.

De Nederlandse samenleving profiteert ook van invloeden van buitenaf. Technologische veranderingen, maatschappelijke vernieuwing en culturele inspiratie, zoals de opkomst van internet hebben veel goeds gebracht. Dat is niet nieuw; saté, kauwgom en rapmuziek zijn ook niet oorspronkelijk van Nederlandse bodem. Die openheid heeft ook nadelen; negatieve invloeden die we willen weren of temperen. Volwaardig deelnemen aan de internationale samenleving, zowel economisch als sociaal en cultureel, en tegelijk weerbaar zijn tegen negatieve invloeden, vergt besef van eigen waarde en identiteit; niet als fort om ons daarachter te verschuilen, maar als rugzak bij onze bijdrage aan een internationale samenleving.

De economische en maatschappelijke openheid van Nederland schept de noodzaak en verantwoordelijkheid om samen met andere landen de ordening en sturingsmogelijkheden te scheppen, die het mogelijk maken om de schadelijke gevolgen tegen te gaan, risico’s te beheersen en optimaal te profiteren van de geboden mogelijkheden. Nederland is in dat opzicht in het bijzonder verweven met de Europese Unie; niet in de laatste plaats op het terrein van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Alle lidstaten van de Europese Unie staan voor gelijke uitdagingen: vergrijzing, verschuivende markten, technologische veranderingen, ook al levert dit voor ieder een eigen specifieke problematiek op. De ontwikkeling van de «interne markt» bevordert economische groei en werkgelegenheid. De «Lissabon-strategie» en de dialoog over het sociale beleid geven hieraan belangrijke impulsen. Doelstellingen op sociaal terrein zijn daarbij de versterking van de arbeidsdeelname, houdbaarheid van sociale systemen, het realiseren van een «level playing field» en faciliteren van een vrij verkeer van personen. Dat vergt afspraken om (oneigenlijke) concurrentie op sociale- en arbeidsvoorwaarden tegen te gaan, het risico van «sociale dumping» en een «race to the bottom» binnen Europa te beperken en het vrij verkeer van werknemers en diensten mogelijk te maken.

In toenemende mate raken «Brusselse» initiatieven op aanpalende terreinen (zoals staatssteun, financiële dienstverlening, grensoverschrijdende fusies en dienstenverkeer) steeds meer direct aan de nationale sociale beleidsagenda. De toekomst van Nederland, ook op sociaal terrein, ligt in Europa, maar kracht en uitgangspunt daarbij zijn de diversiteit van de lidstaten en de subsidiariteit tussen de lidstaten en de Unie. Vandaar dat steeds beoordeeld moet worden wat Europese regeling behoeft en wat beter nationaal gedaan kan worden. Het is de vraag of de Europese Unie op het terrein van «sociale diensten van algemeen belang» kaderregelgeving moet ontwikkelen omdat dit mogelijk onvoldoende recht doet aan de verscheidenheid aan sociale systemen en de wijze waarop deze zijn georganiseerd.

In een wereldwijde economie en globale markten is de Europese Unie niet het enige kader voor de regeling van de arbeidsmarkt en sociale zekerheid. Vanouds is de ILO (de International Labour Organisation, een VN-organisatie) het kader voor internationale afspraken op dit terrein. In de huidige ontwikkeling van de wereldeconomie moet evenwel bezien worden of verbreding en modernisering van die verdragen nodig is. De snelle ontwikkeling van de wereldeconomie maakt het nodig dat daarbinnen de toegang tot «goed en fatsoenlijk werk» en elementaire sociale zekerheid gewaarborgd worden. Samen met Duitsland zet Nederland zich in voor een dergelijke modernisering. Daarbij hoort onder meer de regel dat elk land een minimum niveau aan bescherming biedt, waarbij de concrete invulling van dat minimum natuurlijk afhangt van de sociaal-economische omstandigheden van elk land. De invoering van een dergelijk minimum brengt de millenniumdoelstelling over terugdringing van de armoede dichterbij. Komend jaar is in dit verband cruciaal, omdat de ILO dan moeten besluiten of de modernisering van de sociale zekerheidsverdragen inderdaad op de agenda komt.

Slot

De eigen nationale invulling van het stelsel van werk en inkomen blijft in de turbulente internationale omgeving een opgave. Er is op alle fronten actie nodig om de voorwaarden te creëren zodat mensen goed tot hun recht kunnen komen in de samenleving. Participatie, bij voorkeur op de arbeidsmarkt maar zeker ook maatschappelijk, is daarvoor van groot belang. Dat vraagt om een goed werkende arbeidsmarkt, activerende sociale zekerheid met een klantvriendelijke uitvoering en goede arbeidsomstandigheden. Het kabinet wil de komende periode, samen met sociale partners en gemeenten, daaraan werken.

Overzicht uitdeling enveloppen

Onderstaand is een overzicht gegeven van de intensiveringen opgenomen in voornamelijk de begroting van SZW ten laste van de pijler 4: WAO/WIA-brugbanen/participatie en onderkant arbeidsmarkt. Deze intensiveringen zijn mede gefinancierd uit de lastenenveloppe economische structuurversterking en participatie.

1: In de bedragen achter «totaal artikelen» is sprake van een dubbeltelling in verband met de rijksbijdragen (zie bijlage 8.3).

HOOFDSTUK 3: BELEIDSARTIKELEN

Artikel

41 Inkomensbeleid

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een evenwichtige en activerende inkomensontwikkeling.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om een evenwichtige inkomensontwikkeling te bereiken en tegelijkertijd financiële prikkels voor werkaanvaarding in stand te houden en te verbeteren.

Bij het inkomensbeleid speelt constant een afweging tussen het streven naar een evenwichtige inkomensontwikkeling, de bestrijding van de armoedeval en het streven naar evenwichtige overheidsfinanciën. Een maatregel die één doelstelling dichterbij brengt, leidt er vaak toe dat een andere doelstelling lastiger bereikbaar wordt.

Verkleining van de werkloosheidsval impliceert bijvoorbeeld dat de koopkrachtontwikkeling van werkenden en uitkeringsgerechtigden uit elkaar gaan lopen. Een verhoging van de arbeidskorting versterkt de arbeidsmarktprikkels, maar heeft budgettaire gevolgen.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• het volgen en beoordelen van de inkomensontwikkeling van burgers door middel van standaard koopkrachtcijfers en armoedevalcijfers en indien mogelijk corrigerend optreden;

• het in kaart brengen en beoordelen van de gevolgen van het geheel aan beleidsvoorstellen voor het koopkrachtbeeld en de armoedeval.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• de financieel economische situatie en daarmee de mogelijkheden om negatieve effecten te compenseren;

• algemene factoren zoals loon- en prijsontwikkeling;

• doorwerking van het beleid van andere departementen en overheidsorganen.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effect dat:

• een evenwichtige inkomensontwikkeling tot stand komt, met bijzondere aandacht voor groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens;

• de arbeidsparticipatie wordt gestimuleerd.

Budgettaire gevolgen van beleid

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2008

Operationele doelstelling

1: Het bereiken van een zo evenwichtig mogelijk over de verschillende inkomensgroepen gespreide inkomensontwikkeling.

Motivering

Om te komen tot een evenwichtige inkomensverdeling en bescherming van de inkomenspositie van groepen zonder perspectief op de arbeidsmarkt, huishoudens met kinderen en de middeninkomens.

Instrumenten

• Generiek koopkrachtbeeld in de vorm van een standaard koopkrachtoverzicht;

• Specifiek koopkrachtbeeld van afzonderlijke maatregelen die niet in het generieke koopkrachtbeeld tot uitdrukking komen.

Activiteiten

• Beoordelen van de inkomenseffecten van beleid en zo mogelijk corrigerend optreden. In 2008 wordt per saldo € 600 miljoen besteed aan de verbetering van de koopkracht. Verder worden enkele lastenverzwarende maatregelen uitgesteld naar latere jaren.

• In 2008 spelen de volgende voor het inkomensbeeld relevante maatregelen:

– Er wordt € 160 miljoen uitgegeven aan de reparatie van de koopkracht van ouderen. Dit gebeurt door het verhogen van de ouderenkorting met € 100, verlagen van de aanvullende ouderenkorting met € 25 en verhogen van de AOW/ANW-tegemoetkoming met € 10;

– Er wordt € 370 miljoen besteed aan de reparatie van de koopkracht voor sociale minima. Dit gebeurt via een verlaging van het belastingtarief 1e schijf met 0,05%-punt en een verhoging van het kindgebonden budget met € 40. Verder wordt de voorgenomen bevriezing van de algemene heffingskorting één jaar uitgesteld;

– De koopkracht van werkenden wordt verbeterd door de volgende maatregelen: de werknemerspremie WW gaat met 0,35%-punt omlaag, de arbeidskorting met € 30 omhoog en de aanvullende combinatiekorting gaat met € 35 omhoog. De maatregelen ter financiering van de koopkracht-maatregelen gaan echter ook deels ten koste van (onder andere) de koopkracht van werkenden: verhogen van het tarief 2e schijf met 0,45%-punt en een verlaging van de combinatiekorting met € 40;

• Verder wordt de fiscale kinderkorting in een toeslag omgezet (het kindgebonden budget), de no-claim vervangen door een eigen risico voor de zorgpremie en de buitengewone uitgavenaftrek voor de ziektekosten versoberd.

• Monitoren van de loonontwikkeling, de inflatie en de pensioenpremies:

– De lonen stijgen met 3,25% in 2008;

– De inflatie stijgt met 2,1%. Een aantal inflatieverhogende maatregelen wordt met een half jaar uitgesteld om de stijging van de inflatie te beperken;

– De gemiddelde pensioenpremie stijgt van 4,64% in 2007 naar 4,73% in 2008.

Doelgroepen

De verschillende inkomensgroepen met bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen, huishoudens met kinderen en de middengroepen.

Indicatoren

• De inkomensontwikkeling van burgers wordt gevolgd door middel van standaard koopkrachtcijfers zoals gepresenteerd in tabel 41.2, tweede kolom. Deze cijfers laten voor een aantal standaardhuishoudens de inkomensontwikkeling zien als gevolg van de gemiddelde loon- en prijsontwikkeling en als gevolg van generieke maatregelen, zoals aanpassingen in belastingen, (ziektekosten-)premies en kinderbijslag. Het standaardkoopkrachtbeeld voor 2008 laat een licht negatief beeld zien. De koopkracht van sociale minima en ouderen met een klein aanvullend pensioen wordt gerepareerd. De meeste anderen huishoudens leveren in 2008 iets in (doorgaans – ¼%).

• Werkende alleenstaande ouders met een laag inkomen gaan er flink op vooruit in 2008. Dit komt door het vervangen van de kinderkorting door het kindgebonden budget. Tot 2008 konden zij de kinderkorting vaak niet verzilveren doordat te weinig belasting werd betaald. Werkende alleenstaande ouders met een laag inkomen profiteren wel van deze nieuwe toeslag.

• In 2008 treedt er een grote spreiding op in de koopkracht die niet goed tot uiting komt in de standaardkoopkrachttabel. Dit komt doordat:

1. in de standaardkoopkracht alleen rekening wordt gehouden met de effecten van de wijziging van de fiscale aftrek voor buitengewone uitgaven voor de ziektekosten die voor iedereen gelden. Het werkelijke effect wijkt hiervan af doordat een deel van de personen geen gebruik maakt van het recht op deze aftrek en personen die de ziektekosten wel aftrekken, vaak meer kosten aftrekken dan de voor iedereen geldende kosten (bijvoorbeeld specifieke ziektekosten).

2. de no-claim van € 255 vervangen wordt door een eigen risico van € 150 en er een compensatieregeling komt voor personen die gedurende meerdere jaren hoge ziektekosten hebben. Personen met hoge ziektekosten profiteren hiervan en personen met lage ziektekosten gaan erop achteruit.

  In bijlage 8.5 (Inkomensbeleid) wordt nader ingegaan op de omvang en spreiding van de niet in het generieke beeld opgenomen effecten van maatregelen.

• In de derde kolom staat een prognose van de totale koopkrachtontwikkeling in de kabinetsperiode, zodat de cumulatieve koopkrachteffecten over meerdere jaren inzichtelijker worden. Deze prognose is overigens wel met meer onzekerheden omgeven. Verder zijn nog niet alle voornemens uit het Coalitieakkoord meegenomen omdat de uitwerking soms nog niet gedetailleerd genoeg is. Het standaard koopkrachtbeeld voor de kabinetsperiode laat een positieve koopkrachtontwikkeling zien voor alle standaardgroepen.

• Tabel 41.2 is opgesteld volgens de conclusies van het rapport «Opbouw en samenstelling inkomenskengetallen» (ministerie van SZW, augustus 2003), met één wijziging: in plaats van een alleenstaande AOW-er met € 5 000 aanvullend pensioen wordt nu uitgegaan van een alleenstaande AOW-er met € 10 000 aanvullend pensioen. Gezien de veranderingen in het inkomensbeeld sinds 2003 is deze categorie representatiever voor alleenstaande ouderen met een klein aanvullend pensioen. De cijfers houden geen rekening met veranderingen in de samenstelling van de bevolking of in persoonlijke omstandigheden van burgers zoals werkaanvaarding of baanverlies, promotie of verandering van huishoudsamenstelling (scheiding, geboorte van een kind).

Bron: berekening SZW.

* In 2008 treedt er een grote spreiding op in de koopkracht. Deze wordt nader toegelicht in bijlage 8.5.

** De overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting wordt met ingang van 2009 geleidelijk afgebouwd. Voor een alleenverdiener met een modaal inkomen is het inkomenseffect hiervan – 0,5% per jaar en voor een alleenverdiener met een 2*modaal inkomen – 0,3%. Dit effect is nog niet opgenomen in het standaardbeeld omdat het grootste deel van de groep onder het overgangsrecht valt. Er geldt namelijk een uitzondering voor ouders met jonge kinderen en voor mensen die geboren zijn voor 1972.

Operationele doelstelling

2: In stand houden en verbeteren van financiële prikkels voor werkaanvaarding

Motivering

Om bij te dragen aan een activerend inkomensbeleid.

Instrumenten

Armoedevaltoets, waarbij onderscheid wordt gemaakt naar de werkloosheidsval, de herintredersval en de deeltijdval.

Activiteiten

• Het omzetten van de kinderkorting in een toeslag (het kindgebonden budget);

• Aanpassing van de huurtoeslag (omzetting tabel met inkomensklassen in formule);

• De koopkrachtmaatregelen werken door op de armoedeval: Het gaat hierbij om:

– Verlagen van de werknemerspremie WW met 0,35%-punt.

– Verlagen van de combinatiekorting met € 40.

– Verhogen van de aanvullende combinatiekorting met € 35.

– Verhogen van de arbeidskorting met € 30.

– Verlagen van het tarief 1e schijf met 0,05%-punt.

– Verhogen van het tarief 2e schijf met 0,45%-punt.

– Verhogen van het kindgebonden budget met € 40.

– Versobering buitengewone uitgavenaftrek.

Doelgroepen

Huishoudens die door een hogere arbeidsparticipatie hun inkomen kunnen verbeteren.

Indicatoren

• De onderstaande tabel presenteert indicatoren voor de ontwikkeling van de werkloosheidsval, de herintredersval en de deeltijdval. De werkloosheidsval geeft de inkomensvooruitgang aan bij het aanvaarden van werk vanuit een bijstandsuitkering. De herintredersval is de inkomensvooruitgang bij het aanvaarden van werk door de niet-werkende partner. De deeltijdval wordt gemeten als de inkomensvooruitgang bij één dag extra werken.

• Naar aanleiding van het SZW-onderzoek «De armoedeval: een nieuwe kijk op een oud probleem» is de presentatie van de armoedevalcijfers aangepast. Omdat de beoogde groei van de arbeidsparticipatie voor een belangrijk deel kan worden gerealiseerd via een vergroting van de deeltijdbanen, ligt de focus meer op de deeltijdval bij tweeverdieners. Daarnaast zijn de cijfers aangepast aan de bevinding dat werkenden meestal meer verdienen dan het minimumloon.

• Verbetering werkloosheidsval: De werkloosheidsval voor gezinnen met kinderen verbetert door de vervanging van de kinderkorting door het kindgebonden budget. Een deel van het verzilveringsprobleem voor alleenstaande ouders op minimumloonniveau wordt hierdoor opgelost. Alleenstaande ouders op 120% minimumloonniveau en alleenverdieners met kinderen hebben geen verzilveringsprobleem meer.

• Verslechtering herintredersval minimumloon: De herintredersval voor gezinnen met kinderen met een inkomen op minimumloonniveau verslechtert licht door de invoering van het kindgebonden budget. Dit komt doordat nu ook alleenverdieners met een laag inkomen volledig van het kindgebonden budget profiteren. De inkomenspositie van alleenverdieners op minimumloonniveau verbetert door het kindgebonden budget, terwijl de inkomenspositie van tweeverdieners gelijk blijft. Het verschil tussen alleenverdieners en tweeverdieners op minimumloonniveau neemt daardoor iets af.

• Verbetering herintredersval 120% minimumloon: De herintredersval verbetert wel voor personen met een inkomen (net) boven het minimumloon.

• De deeltijdval blijft vrijwel onveranderd.

• De aanpassing van de huurtoeslag leidt ertoe dat er bij een geringe stijging in het inkomen minder grote schokeffecten optreden in de hoogte van de huurtoeslag. Pieken in de marginale druk worden voorkomen. Deze maatregel wordt verder toegelicht in bijlage 8.5.

Bron: berekening SZW.

* Vanwege afronding zijn de waarden niet altijd gelijk aan het verschil in de eerste twee kolommen.

** Er wordt uitgegaan van een voltijdbaan (5 dagen), tenzij anders vermeld.

*** Er wordt uitgegaan van een huishouden met 2 kinderen tussen 6 en 11 jaar.

CLUSTER ARBEIDSMARKT

Het cluster arbeidsmarkt bevat de beleidsartikelen die betrekking hebben op het functioneren van de arbeidsmarkt. Het cluster bestaat uit de beleidsartikelen «Arbeidsparticipatie», «Arbeidsverhoudingen», «Arbeidsomstandigheden» en «Pensioenbeleid».

Arbeidsparticipatie is de komende jaren een van de speerpunten van het beleid. Maatregelen om de arbeidsparticipatie te bevorderen richten zich zowel op specifieke groepen, bijvoorbeeld ouderen, als op de gehele werkende bevolking, zoals zorgen voor een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten.

Het beleid op het terrein van de arbeidsverhoudingen is gericht op een goed functionerend stelsel van overleg tussen de sociale partners onderling en met de overheid, met een adequaat niveau van arbeidsrechtelijke bescherming voor werknemers dat in overeenstemming is met de maatschappelijke ontwikkelingen en met de eigen verantwoordelijkheid van sociale partners voor de arbeidsvoorwaardenvorming. De minister is daarbij verantwoordelijk voor vormgeving en onderhoud van de stelsels voor zelfregulering door sociale partners, een basisniveau van wettelijke arbeidsrechtelijke bescherming, verlofregelingen en gelijke behandeling bij arbeid, en waar relevant de bevordering van de naleving daarvan.

In artikel 44 komen Arbeidsomstandigheden en verzuim aan de orde. Ook hier is een belangrijke taak weggelegd voor werknemers en werkgevers zelf. Zij zullen het arbeidsomstandighedenbeleid moeten uitvoeren.

Het artikel «Pensioenbeleid», ten slotte, behandelt de tweede pijler van het Nederlandse pensioenstelsel, de collectieve pensioenregelingen. Het beleid is erop gericht de houdbaarheid en het bereik van deze pensioenen te vergroten. Daarnaast is een grotere kennis van deelnemers over het eigen pensioen van belang.

Artikel

42 Arbeidsparticipatie

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een toename van de netto arbeidsparticipatie.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om te bevorderen dat het aandeel werkenden in de leeftijdscategorie 15 tot en met 64 jaar (verder) toeneemt.

SZW creëert via wet- en regelgeving en overleg met sociale partners voorwaarden om verhoging van de arbeidsparticipatie te stimuleren.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• beleid en maatregelen die het makkelijker maken om op de arbeidsmarkt toe te treden;

• het stimuleren van de samenwerking tussen de sociale partners, de gemeenten, UWV en CWI.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• goed inspelen op conjuncturele ontwikkelingen door de uitvoerende instanties;

• bereidheid tot samenwerking in de keten van werk en inkomen.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• de netto arbeidsparticipatie stijgt;

• de (langdurige) werkloosheid wordt teruggedrongen.

Indicatoren

Dit betreft de netto arbeidsparticipatie. Hieronder wordt verstaan het aantal mensen met een baan van minimaal 12 uur per week als percentage van de bevolking van 15–64 jaar.

In het beleidsprogramma is een streven geformuleerd om in 2016 een bruto-arbeidsparticipatie van 80% te bereiken conform de definitie die de SER in haar advies gebruikte. In die definitie worden ook de werklozen meegeteld en is de beroepsbevolking beperkt tot de groep 20–64 jarigen. In onderstande streefwaarde is met dit verschil in definitie rekening gehouden.

Bronnen: CBS, Statline

Figuur 42.1: netto arbeidsparticipatie en werkzame personen 15–64 jaar (%)

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:Leerwerk trajecten/EVC

In het kader van het project Iedereen doet mee is het verbeteren van de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt vice versa een van de prioriteiten. Extra middelen worden ingezet om het leven lang leren te stimuleren.

Stimulering arbeidsparticipatie

In aanvulling op en ter versterking van het algemene arbeidsmarktbeleid is besloten tot het uitvoeren van een aantal aanvullende acties. Hierdoor was in 2008 een budget van circa € 11 miljoen beschikbaar. Aanvullend is vanuit het project Iedereen doet mee in 2008 € 11 miljoen oplopend tot € 15 miljoen beschikbaar gesteld. Dit budget zal worden ingezet ten behoeve van onder andere de volgende onderdelen: langer doorwerken, ouderen, no-risk polis, hoger opgeleide vluchtelingen, Taskforce deeltijd+, diversiteitsmanagement, bestrijding van jeugdwerkloosheid.

Ontvangsten

De ontvangsten hebben betrekking op de bestuurlijke boeten in het kader van de Wet Arbeid Vreemdelingen.

Bron: Ministerie van Financiën

Toelichting:

De startersaftrek bij arbeidsongeschiktheid stimuleert gedeeltelijk arbeidsongeschikten een eigen onderneming te starten en op deze wijze (gedeeltelijk) in het eigen inkomen te voorzien. De uitgaven aan de startersaftrek bij arbeidsongeschiktheid betreffen de uitgaven aan de aftrekpost waarop arbeidsongeschikten die een eigen bedrijf starten een beroep kunnen doen als zij voldoen aan een verlaagd urencriterium. De regeling is per 1 januari 2007 in werking getreden.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2008

Toelichting:

Het budget van OD 3 is verplicht voor de projecten No-risk polis en de afrekeningen van de lopende tranches subsidieregeling leeftijdsbewust beleid. Daarnaast is er een bestuurlijke toezegging voor 2008 voor de laatste tranche (6) van de subsidieregeling leeftijdsbewustbeleid.

Operationele doelstelling

1: Beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten.

Motivering

Om ervoor te zorgen dat onze economie innovatief, concurrerend en ondernemend blijft en ook bij toenemende internationale concurrentie de welvaart kan waarborgen is een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten van belang. Een indicatie hiervan geven de arbeidskosten per eenheid product in de industrie in vergelijking met de concurrenten in het eurogebied

Instrumenten

Vooral door voorwaardenscheppend beleid draagt de overheid bij aan een beheerste ontwikkeling van de arbeidskosten. Dit gebeurt onder meer door beheersing van belastingen en premies ten laste van arbeidsinkomen en door vermindering van administratieve lasten op arbeid.

Activiteiten

Uitgangspunt van het Coalitieakkoord is dat zowel burgers als bedrijven minimaal gevrijwaard blijven van per saldo lastenverzwaringen ten opzichte van het basispad met ongewijzigd beleid. In 2008 treedt echter een stijging op in de gemiddelde wig op inkomen uit arbeid, dit als gevolg van vooral hogere zorgpremies. De voor 2009 voorziene lastenverlichting zal weer een neerwaartse invloed hebben op de gemiddelde wig.

Doelgroepen

De doelgroepen zijn zowel burgers als bedrijven.

Indicatoren

De gemiddelde wig op het inkomen uit arbeid (het verschil tussen de loonkosten en het netto loon als percentage van de loonkosten) is een goede indicator van de lastendruk zoals werkgevers en werknemers die ervaren. De veranderingen in het stelsel van belastingen en premies komen daarin goed traceerbaar tot uitdrukking. Het CPB gebruikt de indicator bij het opstellen van de loonramingen.

In het coalitieakkoord is voor 2011 een administratieve lastenverlichting voor het bedrijfsleven afgesproken van 25% t.o.v. de administratieve lasten op 1 maart 2007. In overleg met Financiën en EZ zal bezien worden hoe deze taakstelling verdeeld wordt over de departementen.

Bronnen: CPB Centraal Economisch Plan; Ministerie van Financiën.

* zie toelichting indicatoren

Kengetallen

De ontwikkeling van de arbeidskosten per eenheid product wordt in belangrijke mate bepaald door de contractlonen die de sociale partners in vrije loononderhandelingen overeenkomen. Daarnaast zijn inspanningen die leiden tot een stijging van de arbeidsproductiviteit van invloed. In 1997–2003 stegen deze arbeidskosten onder invloed van toenemende krapte op de arbeidsmarkt in Nederland jaarlijks 1,1% sterker dan in het eurogebied. Dit heeft mede geleid tot werkgelegenheidsverlies in 2003–2005. Na een verbetering van de concurrentiepositie in 2004 en 2005 blijkt dat deze in 2006 opnieuw is verslechterd. Ook voor 2007 en 2008 verwacht het CPB dat de loonkosten van de Nederlandse industrie sterker zullen stijgen dan bij de concurrenten.

Bron: CPB Macro Economische Verkenning 2008

Operationele doelstelling

2: Stijging van het aandeel werkenden en werklozen in de beroepsbevolking met een startkwalificatie.

Motivering

Om duurzame arbeidsparticipatie te bevorderen. Het minimale niveau voor duurzame arbeidsparticipatie is het startkwalificatieniveau (MBO-2 of havo-vwo).

Instrumenten

• Fiscale faciliteiten voor werkgevers (WVA onderwijs waaronder WVA startkwalificatie);

• ESF regeling;

• Tijdelijke stimuleringsregeling leren en werken;

• Informatievoorziening (telefonische helpdesk, www.opleidingenberoep.nl en publiekscampagne).

Activiteiten

• Bevorderen van samenwerking gericht op de uitvoering van nieuwe duale en evc-trajecten;

• Bevordering van de toegankelijkheid van scholing en evc via een verbetering van de evc – en adviesinfrastructuur.

Doelgroepen

Werkenden en werkzoekenden zonder startkwalificatie.

Indicatoren

Het percentage geeft aan welk deel van de beroepsbevolking (25–65 jaar) een startkwalificatie heeft. Een startkwalificatie is een diploma op MBO-2 niveau of Havo. Het streven is dat in 2012 meer dan 80% van de beroepsbevolking een startkwalificatie bezit.

Bronnen: CBS EBB Kernprogramma

Kengetallen

Naar aanleiding van de Tijdelijke stimuleringsregeling «leren en werken» moeten samenwerkingsverbanden leiden tot in totaal 10 000 extra duale trajecten in 2008. Daarnaast is het streven erop gericht dat er 20 000 extra EVC trajecten gerealiseerd worden in 2008.

Bronnen: SZW/OCW Jaarverslag Leren & Werken

* voor deze aantallen moeten in 2008 nog bestuurlijke afspraken gemaakt worden

Operationele doelstelling

3: Wegnemen van factoren die de arbeidsparticipatie van specifieke groepen belemmeren.

Motivering

Om te voorkomen dat de arbeidsparticipatie van specifieke groepen achterblijft (in aanvulling op en ter versterking van het algemene arbeidsmarktbeleid).

Instrumenten

Instrumenten gericht op ouderen:

• Tijdelijke subsidieregeling stimuleren leeftijdsbewust beleid (kamerstukken II, 2003/04 27 046, nr. 5);

• Communicatietraject onder leiding van Regiegroep GrijsWerkt (kamerstukken II, 2003/04 27 046, nr. 8, kamerstukken II, 2006/07 27 046, nr. 16);

• Actieplan terugdringen werkloosheid 45-plussers (kamerstukken II, 2006/07 27 046, nr. 17).

Overige instrumenten:

• Maatregelen ter bevordering van diversiteitsbeleid bij werkgevers;

Activiteiten

• Uitvoeren beleidsprogramma «Iedereen doet mee».

Activiteiten gericht op jongeren:

• Uitvoering Pilot No-riskpolis in 3 gemeenten: effectstudie naar financiële afdekking van werkgeversrisico op loondoorbetaling bij ziekte voor jongeren op een BBL traject (kamerstukken II, 2005/06 29 544, nr. 55);

• Operatie Jong, bijdrage aan de Landelijke Jeugdmonitor t/m 2010 (kamerstukken II, 2005/06 29 284, nr. 5).

Activiteiten gericht op etnische minderheden:

• 300 hoger opgeleide vluchtelingen aan werk helpen in 3 jaar (uitvoering door samenwerkingsverband VWS/EZ en OCW);

• Uitvoering afspraken Werktop inzake hoger opgeleide allochtonen.

• Verlenen van micro-kredieten.

Activiteiten gericht op (allochtone) vrouwen:

• Samenwerking stimuleren tussen alle (keten)partners;

• Toepassen van methodieken om werkgevers en de doelgroep bij elkaar te brengen;

• Stimuleren en ondersteunen van lokale initiatieven;

• Ondersteunen van een traineeprogramma voor allochtone vrouwen;

• Onderzoek naar de effectiviteit van de verschillende onderdelen van de PaVEM-cocktail.

Overige activiteiten:

• Handhaven WAV door de Arbeidsinspectie in samenwerking met de Vreemdelingenpolitie en de Belastingdienst.

Doelgroepen

• Ouderen;

• Jongeren;

• Etnische minderheden;

• (Allochtone) vrouwen.

Indicatoren

De genoemde participatiecijfers betreffen de netto arbeidsparticipatie. Dit is het aandeel van mensen met een baan van minimaal 12 uur in de genoemde bevolkingsgroep. Het percentage werkloze jongeren is het aandeel van jongeren in de totale werkloosheidcijfers.

Overtreding WAV is het percentage bedrijven dat zich niet houdt aan de regels van de Wet Arbeid Vreemdelingen.

In het nieuwe kabinetsprogramma zijn er geen bijgestelde doelstellingen opgenomen voor specifieke bevolkingsdoelgroepen. Er worden daarom geen nieuwe streefcijfers afgesproken voor de jaren na 2010.

In tabel 42.8 worden geen uitspraken gedaan over het nalevingsniveau WAV, omdat de meting 2006 voor dit doel geen bruikbare resultaten heeft opgeleverd. Zie ook de toelichting in de leeswijzer bij «Informatie over nalevingsniveau’s»

Bronnen:

¹ CBS Statline; CBS EBB Kernprogramma;

² SZW/AI, jaarverslag

* De doelstelling voor etnische minderheden is een toename van de netto-arbeidsparticipatie die «evenredig» is aan de toename voor autochtonen. Volgens de prognose van het CPB neemt de netto-arbeidsparticipatie van 15–64 jarigen in 2007 en 2008 toe met 1,4 respectievelijk 0,8 procentpunt. Voor etnische minderheden betekent dit een toename naar 48,1% in 2007 en 48,9% in 2008.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

* Deze beleidsdoorlichting richt zich op het volledige artikel, met bijzondere aandacht voor OD 1 en OD 3

Artikel

43 Arbeidsverhoudingen

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor een flexibel instrumentarium voor moderne arbeidsverhoudingen en voorwaarden.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om bij te dragen aan evenwichtige arbeidsverhoudingen, waarbij werknemers een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming wordt geboden dat in overeenstemming is met de maatschappelijke ontwikkelingen en dat sociale partners voldoende ruimte biedt voor eigen verantwoordelijkheid.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• de vormgeving en het onderhoud van het wettelijke instrumentarium ten behoeve van de zelfregulering door sociale partners en van de structuur van het overleg met de sociale partners;

• de vormgeving en het onderhoud van een basisniveau van wettelijke arbeidsrechtelijke bescherming en de bevordering van de naleving daarvan;

• de vormgeving en werking van het wettelijke stelsel van verlofregelingen, met inbegrip van de levensloopregeling;

• de vormgeving en het onderhoud van de wetgeving gericht op gelijke behandeling bij de arbeid en de bevordering van de naleving daarvan.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• de toepassing van het wettelijke instrumentarium door werkgevers en werknemers;

• maatschappelijk draagvlak voor de in de wetgeving neergelegde normen;

• de beschikbaarheid van een voldoende effectief handhavingsinstrumentarium voor hetzij werkgevers en werknemers, hetzij de overheid.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• sociale partners stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen tot stand brengen en ondernemingen goed functioneren door betrokkenheid van werknemers;

• een verantwoorde ontwikkeling van collectief tussen sociale partners afgesproken arbeidsvoorwaarden plaatsvindt;

• een goede balans ontstaat tussen de rechten en plichten voortvloeiend uit de arbeidsovereenkomst met inbegrip van een adequaat stelsel van ontslagbescherming;

• risico’s voor de gezondheid en veiligheid van werknemers voor zover deze verband houden met de arbeids- en rusttijden verminderen;

• werkenden in staat zijn arbeid te combineren met zorgtaken;

• op de arbeidsmarkt minder ongerechtvaardigde verschillen in de behandeling van werkzoekenden en van werknemers bestaan.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Het budget voor OD1 betreft vooral de Subsidieregeling Kwaliteit Arbeidsverhoudingen en CAO-onderzoek. Daarnaast zijn middelen (€ 1 mln in 2010, € 5 mln in 2011 en € 6 mln in 2012) gereserveerd voor het oplossen van het probleem dat een hogere ontslagvergoeding voor ouderen een negatieve invloed kan hebben op de kans om in dient genomen te worden. Een onderzoek naar een mogelijke oplossing is door het kabinet toegezegd aan sociale partners bij de adviesaanvraag aan de Stichting van de Arbeid over de Hoofdlijnen heroverweging arbeidsovereenkomstenrecht en ontslagrecht.

Het budget voor OD4 betreft onder andere de subsidies voor Expertisecentrum LEEFtijd en (voor 2008) voor de afwikkeling van subsidies in het kader van het Europees Jaar van gelijke kansen voor iedereen.

De overige budgetten betreffen gereserveerde gelden voor met name subsidies en voorlichting.

In de apparaatsuitgaven zijn de personele en materiële uitgaven verdisconteerd van de ministeriële uitvoeringstaken op het terrein van de wet CAO en de wet AVV, met inbegrip van rapportages over de arbeidsvoorwaardenontwikkeling, en van de handhaving van ATW en (met ingang van 2007) WML.

De ontvangsten betreffen (ramingen van) geïnde boeten in het kader van de handhaving door de Arbeidsinspectie op het terrein van de ATW en de WML.

Toelichting:

De uitgaven betreffen de uitkeringen aan werknemers in verband met zwangerschaps- en bevallingsverlof alsmede pleegzorg- en adoptieverlofuitkeringen die via premies worden gefinancierd, de uitgaven voor uitkeringen aan zelfstandigen in verband met zwangerschaps- en bevallignsverlof en de uitvoeringskosten van het UWV die met het verstrekken van deze uitkeringen gepaard gaan.

Bron: raming SZW, Financiën

Toelichting:

De uitgaven voor de levensloopregeling betreffen de gederfde belastinginkomsten vanwege deelname van werknemers aan de levensloopregeling, inclusief de uitgaven voor de heffingskortingen (de levensloopverlofkorting en de ouderschapsverlofkorting) die werknemers kunnen toepassen als ze deelnemen aan de levensloopregeling. De bedragen in tabel 43.3 zijn ramingen, gebaseerd op de realisatie van het aantal deelnemers aan en de totale inleg in de levensloopregeling in 2006, zoals gepubliceerd door het CBS.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2008

Operationele doelstelling

1: Het bevorderen van stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen.

Motivering

Om stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen te bevorderen wordt het recht op onderhandeling door sociale partners gewaarborgd en collectieve arbeidsvoorwaardenvorming geregeld;

Om het grondwettelijke recht op medezeggenschap door werknemers te regelen, te waarborgen en te bevorderen.

Om een adequate overlegstructuur tussen het kabinet en sociale partners in stand te houden ten behoeve van onderlinge beleidsafstemming, coördinatie op sociaal en sociaaleconomisch terrein en om zoveel mogelijk draagvlak te verkrijgen voor het kabinetsbeleid.

Instrumenten

• Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO), Wet op het Algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (AVV) en Wet op de loonvorming;

• Wet op de bedrijfsorganisatie (WBO);

• Wet op de ondernemingsraden (WOR), Wet op de Europese ondernemingsraden (WEOR) en Wet rol werknemers Europese vennootschap;

• Overleg tussen werkgevers- en werknemersorganisaties en de overheid, waaronder het voor- en najaarsoverleg tussen het kabinet en de Stichting van de Arbeid;

• Subsidieregeling kwaliteit arbeidsverhoudingen.

Activiteiten

• Uitvoeren van de ministeriële taken op grond van de wet CAO en de wet AVV, waaronder:

– het registreren van Cao’s en bevestigen van de ontvangst van de melding van het sluiten, wijzigen of opzeggen van Cao’s;

– het verrichten van Cao-onderzoek en rapporteren van belangrijke Cao-ontwikkelingen, onder andere aan het parlement en sociale partners;

– het voorbereiden van besluiten van algemeenverbindendverklaring (AVV) van (bepalingen van) Cao’s en het behandelen van tegen verzoeken tot AVV ingediende bedenkingen en dispensatieverzoeken aan de hand van het Toetsingskader AVV;

• Het onderhouden van een adequate overlegstructuur tussen kabinet en sociale partners en het voeren van overleg met sociale partners in het bijzonder op centraal niveau, maar ook op decentraal niveau;

• Het volgen van de naleving van de code Tabaksblat door topbestuurders en het uitwerken van het adviesrecht van de OR aan de vergadering van aandeelhouders op het voorstel van de Raad van Commissarissen voor het beloningsbeleid van topbestuurders (bij beursgenoteerde vennootschappen);

• Herziening van de Wet op de bedrijfsorganisatie (WBO) voortvloeiend uit het kabinetsstandpunt over de toekomst van de PBO;

• Stimuleren van de kwaliteit van de medezeggenschap;

• Uitvoering subsidieregeling kwaliteit arbeidsverhoudingen, waarbij jaarlijks op medefinancieringsbasis (50%) circa 10 subsidies worden verleend aan innovatieve en concrete projecten die bijdragen aan daadwerkelijke veranderingen op het terrein van de arbeidsverhoudingen.

Doelgroepen

• Sociale partners (werkgevers en werknemers) en hun organisaties;

• Ondernemingsraden en Europese ondernemingsraden;

• (Hoofd)product- en (hoofd)bedrijfschappen en de SER.

Indicatoren

Output en outcome zijn moeilijk objectief meetbaar. Het toepassen van het voor zelfregulering aangeboden instrumentarium ligt bij de sociale partners. Het overleg met sociale partners kent telkens wisselende onderwerpen. Er zijn daarom geen indicatoren geformuleerd.

Kengetallen

• De kengetallen geven informatie over de mate van het gebruik van het aangeboden instrumentarium door sociale partners;

• Meting van de naleving medezeggenschap vindt om de drie jaar plaats. Voor het percentage OR-plichtige ondernemingen is daarom geen raming 2007 opgenomen.

Bronnen:

¹ SZW, Voorjaarsrapportage cao-afspraken (kamerstukken II, 2006/07, 30 800 XV, nr. 74);

² RvB, onderzoek naleving WOR (kamerstukken II, 2005/06, 27 610, nr. 4).

Operationele doelstelling

2: Zorgdragen voor een goede balans tussen rechten en plichten van werkgevers en werknemers voortvloeiend uit de arbeidsovereenkomst.

Motivering

Om de bescherming van werknemers te waarborgen, in evenwicht met de belangen van de onderneming en met inachtneming van de eigen rol en verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers.

Instrumenten

• Arbeidsovereenkomstenrecht;

• Buitengewoon Besluit arbeidsverhoudingen 1945, Wet melding collectief ontslag en Ontslagbesluit;

• Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (WML), Besluit minimumjeugdloonregeling en Beleidsregels WML;

• Beleidsregels Werktijdverkorting;

• Arbeidstijdenwet (ATW), Arbeidstijdenbesluit (ATB), Arbeidstijdenbesluit vervoer (ATB-v);

• Nadere Regeling Kinderarbeid;

• Voorlichting.

Activiteiten

• De modernisering van het arbeidsovereenkomstenrecht, waaronder het ontslagrecht en de regels die gelden voor werknemers met een tijdelijk contract;

• Het bevorderen van zelfstandig ondernemerschap;

• Het evalueren van de bestuursrechtelijke handhaving ATW;

• Het bijdragen aan de totstandkoming, aanpassing en implementatie van internationale regelgeving en rapportage daarover;

• Het controleren, handhaven en sanctioneren van de WML en de ATW door de Arbeidsinspectie;

• Specifieke voorlichtingscampagnes bij nieuwe wet- en regelgeving.

Doelgroepen

• Werknemers;

• Werkgevers.

• Zelfstandigen in geval van veiligheidsrisico’s voor derden.

Indicatoren

Output en outcome zijn moeilijk objectief meetbaar. De doelstelling van het beleid is te komen tot een transparante regelgeving waarbij op evenwichtige wijze rekening wordt gehouden met de bescherming van de werknemers en de vereisten van de onderneming. Voor dit evenwicht is geen objectieve indicator te geven.

Kengetallen

Op basis van de voorlopige realisaties over de eerste helft 2007 is het aantal ontslagaanvragen CWI voor 2007 geraamd. Voor 2008 wordt uitgegaan van een gelijkblijvend niveau ten opzichte van 2007.

Op basis van de ingediende verzoeken in de eerste vier maanden van 2007 is het aantal ontbindingsverzoeken via de rechtbanken voor geheel 2007 geraamd. Voor 2008 wordt uitgegaan van een gelijkblijvend niveau ten opzichte van 2007.

Het aantal aanvragen werktijdverkorting is erg afhankelijk van incidenten en fluctueert daarmee sterk van jaar op jaar. Voor 2007 en 2008 wordt uitgegaan van een aantal (toegewezen) aanvragen dat correspondeert met een gemiddelde over een langere periode.

Ten aanzien van de WML zijn gegevens opgenomen over de (resultaten van de) handhavingsinspanningen van de Arbeidsinspectie. Gelet op de korte ervaring met WML-handhaving betreft het vooralsnog de ramingen, zoals die bij de begroting 2007 zijn opgesteld.

Bronnen:

¹ CWI, jaarverslag;

² SZW, onderzoeksrapport werktijdverkorting;

³ Arbeidsinspectie.

Operationele doelstelling

3: Bevorderen van het combineren van arbeid en zorg.

Motivering

Om werknemers in staat te stellen de arbeidsduur (tijdelijk) aan te passen in verband met zorgtaken.

Instrumenten

• Wet arbeid en zorg;

• Wet aanpassing arbeidsduur;

• Levensloopregeling.

Activiteiten

• De betekenis van het instrumentarium van het arbeid-en-zorgbeleid voor vergroting van de arbeidsparticipatie voor met name vrouwen wordt betrokken bij de activiteiten van de Taskforce DeeltijdPlus;

• In overleg met de sociale partners wordt de werking van de Wet aanpassing arbeidsduur onderzocht;

• Het voornemen is om het ouderschapsverlof per 1 januari 2009 te verlengen tot 26 weken; het kabinet beziet op welke wijze de overige voornemens uit het Coalitieakkoord ten aanzien van de levensloopregeling kunnen worden gerealiseerd tegen de achtergrond van een beleidsverkenning naar de mogelijkheden van vereenvoudiging van het stelsel van fiscale regelingen voor inkomensreserveringen.

• In de Wet Arbeid en Zorg wordt in 2008 een recht voor vrouwelijke zelfstandigen opgenomen op een publieke zwangerschaps- en bevallingsvoorziening gedurende 16 weken. Deze voorziening voorziet in een uitkering in verband met bevalling en is er op gericht om te bevorderen dat de gezondheid van moeder en kind niet wordt geschaad. De regeling wordt uitgevoerd door het UWV en wordt gebaseerd op de inkomsten van de zelfstandige in het voorafgaande jaar met een maximum van 100% van het wettelijk minimumloon.

Doelgroepen

• (potentiële) werknemers;

• werkgevers.

Indicatoren

De discrepantie tussen feitelijke en gewenste opname van verlof wordt gemeten als het aandeel werknemers (m/v) dat behoefte heeft aan verlof, maar dit (nog) niet gebruikt, op het totaal aantal werknemers (m/v) met behoefte aan verlof. De volgende vormen van verlof zijn meegenomen in de meting van de indicator: ouderschapsverlof, kortdurend zorgverlof en langdurend zorgverlof. De module Arbeid en zorg van de Enquête Beroepsbevolking wordt eenmaal per twee jaar uitgevoerd. Gegevens over 2007 komen in 2008 beschikbaar. Omdat er voor 2008 geen cijfers beschikbaar komen, is er voor dat jaar geen streefwaarde. De eerstvolgende streefwaarde is voor 2009.

Bron: CBS, EBB-module – arbeid en zorg

Kengetallen

• De kengetallen over zwangerschaps- en bevallingsverlof, adoptieverlof, ouderschapsverlof en de levensloopregeling betreffen het gebruik (aantal toekenningen respectievelijk deelnemers);

• Vanaf 1 augustus 2004 is het recht op een uitkering in verband met zwangerschap en bevalling, adoptie en opname van een pleegkind in het gezin voor zelfstandigen beperkt tot de alfahulpen. In 2008 komt er een regeling voor vrouwelijke zelfstandigen.

Bronnen:

¹ UWV, jaarverslag;

² CBS, EBB kernprogramma;

³ CBS, EBB module – Levensloop;

* raming

Operationele doelstelling

4: Bevorderen van gelijke kansen op de arbeidsmarkt en toegang tot de arbeidsmarkt door bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling bij arbeid en beroep.

Motivering

Om werknemers en werkzoekenden bescherming te bieden tegen ongelijke behandeling en te waarborgen dat eenieder gelijke kansen heeft op het terrein van arbeid.

Instrumenten

• Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij arbeid;

• Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen;

• Wet verbod van onderscheid op grond van arbeidsduur;

• Wet gelijke behandeling van tijdelijke en vaste werknemers;

• Commissie gelijke behandeling;

• Commissie klachtenbehandeling aanstellingskeuringen;

• Subsidie aan Expertisecentrum LEEFtijd.

Activiteiten

• Het tegengaan van ongerechtvaardigd leeftijdsonderscheid door voorlichting, overleg met sociale partners, het volgen van jurisprudentie en overleg en samenwerking met het Expertisecentrum LEEFtijd;

• Implementatie van de Richtlijn betreffende de toepassing van het beginsel van gelijke kansen en gelijke behandeling van mannen en vrouwen in werkgelegenheid en beroep (recast-richtlijn). Deze richtlijn past de terminologie aan van eerdere Europese gelijke behandelingsrichtlijnen aan jurisprudentie en introduceert een eenduidige definitie van bepaalde termen uit eerdere richtlijnen;

• Het terugdringen van ongelijke beloning in strijd met de wet door voorlichting, onderzoek, ontwikkeling van instrumenten en overleg met sociale partners;

• Het ondersteunen van werkgevers onder andere via de Quickscan gelijke beloning, Managementtool gelijke beloning, de Handleiding sekseneutrale functiewaardering en de Leidraad aanstellingskeuringen;

• Integratie van de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij arbeid, de Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen en de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte in de Algemene wet gelijke behandeling;

• Bevorderen van een zorgvuldig werving- en selectiebeleid met name op grond van leeftijd en etniciteit door subsidie voor bewustwordingsactiviteiten;

• Het tegengaan van negatieve beeldvorming en discriminatie van etnische minderheden op de arbeidsmarkt (als vervolg op het Breed Initiatief Maatschappelijke Binding) via het project van de landelijke discriminatiemonitor.

Doelgroepen

• Werkgevers, werknemers en hun vertegenwoordigers;

• Relevante belangenorganisaties en organisaties van professionals.

Indicatoren

• De gecorrigeerde beloningsverschillen fungeren als indicator voor de stand van beloningdiscriminatie;

• De ongecorrigeerde beloningsverschillen fungeren als indicator voor de stand van de emancipatie;

• Het streven is erop gericht dat zowel de gecorrigeerde als de ongecorrigeerde beloningsverschillen afnemen;

• Het laatste jaar waarvoor realisaties van beloningsverschillen beschikbaar zijn is 2004. Realisaties voor 2006 komen naar verwachting in 2008 beschikbaar.

Bronnen: SZW, de arbeidsmarktpositie van werknemers

Kengetallen

De gegevens van de Commissie gelijke behandeling en van de Commissie klachtenbehandeling aanstellingskeuringen betreffen het aantal klachten en/of oordelen ingediend bij respectievelijk uitgesproken door deze commissies.

Bronnen:

¹ Commissie Gelijke Behandeling, jaarverslag

² Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen, jaarverslag

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

* Deze beleidsdoorlichting richt zich op het volledige artikel, met nadruk op OD1, OD2 en OD4.

Artikel

44 Arbeidsomstandigheden en verzuim

Algemene doelstelling

Bevorderen van veilige en gezonde arbeidsomstandigheden en een goede verzuimaanpak.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om de veiligheid en gezondheid van werknemers te beschermen en arbeidsuitval te voorkomen is een goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid noodzakelijk. Dit is van belang voor het beperken van het beroep op de WIA en de gezondheidszorg en voor het in stand houden van de arbeidsproductiviteit.

Veilige en gezonde arbeidsomstandigheden dragen daarnaast bij aan het inperken van (bedrijfs)risico’s met ingrijpende effecten op de samenleving, bijvoorbeeld bij bedrijven die werken met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen.

De daadwerkelijke uitvoering van goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid is de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. SZW stimuleert het arbobeleid van bedrijven en ziet erop toe dat de arbeidsomstandighedenwet wordt nageleefd.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• Het bevorderen dat werkgevers en werknemers veilige en gezonde arbeidsomstandigheden en een goed verzuimbeleid in hun ondernemingen realiseren;

• De handhaving van de Arbeidsomstandighedenwet.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• De mate waarin werkgevers en werknemers in bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• ongevallen en gezondheidsschade bij werkenden worden beperkt;

• verzuim wordt beperkt en arbeidsgeschiktheid wordt bevorderd;

• incidenten en gezondheidseffecten met een maatschappelijk ontwrichtend karakter worden beperkt;

• de kosten van de WIA en van loondoorbetaling bij ziekte worden beperkt.

Indicatoren

De gekozen prestatie-indicatoren zijn maatgevend voor de veiligheid en gezondheid van werknemers.

Bronnen:

¹ TNO/CBS, nationale enquête arbeidsomstandigheden;

² SZW, verplichte melding van incidenten aan de EU;

³ CBS, nationale verzuimstatistiek

* Dit betreft industriële incidenten waarbij een grote hoeveelheid gevaarlijke stoffen vrijkomt. Door het treffen van beschermende maatregelen, kunnen deze incidenten zonder schadelijke effecten voor de omgeving verlopen. Indien het desondanks misgaat, kunnen de incidenten grote maatschappelijke gevolgen hebben. De vuurwerkramp in Enschede en de oliebrand eind 2005 in het Verenigd Koninkrijk zijn hier voorbeelden van.

** cijfer over 2005.

Opmerking: aanvullende gegevens en kengetallen over het Arbobeleid zijn terug te vinden in de Arbobalans 2006 (vanaf oktober 2007 te vinden opwww.arbo.nl)

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

De uitgaven onder subsidies zijn toe te schrijven aan de regelingen FARBO, SPA en arbocatalogi en de uitgaven voor verzuimbeleid, arbeidsveiligheid, sociale zekerheid en zorg en informatievoorziening. De arboconvenanten zijn in 2007 afgerond. De uitfinanciering hiervan is ook onder «subsidies» opgenomen.

De ontvangsten houden verband met de handhaving door de Arbeidsinspectie van de regelgeving op arboterrein.

De subsidieregeling arbocatalogi, (looptijd tot en met 2009) is op 3 september 2007 inwerking getreden en wordt uitgevoerd door het Agentschap SZW.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2008

Operationele doelstelling

1: Bevorderen dat werkgevers en werknemers in bedrijven een effectief en efficiënt arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid voeren

Motivering

Om te bereiken dat werkgevers en werknemers in bedrijven een effectief en efficiënt arbeidsomstandighedenbeleid voeren, richt de overheidsinzet zich op het stimuleren en bevorderen dat werkgevers en werknemers de eigen verantwoordelijkheid hiervoor nemen. Met de herziene Arbeidsomstandighedenwet die per 1 januari 2007 van kracht is, krijgen werkgevers en werknemers immers de ruimte om, binnen de wettelijke begrenzing, arbeidsomstandighedenbeleid af te stemmen op de eigen onderneming. Ook is met de herziene Arbeidsomstandighedenwet de administratieve lastendruk voor ondernemingen verminderd. Dit verhoogt het draagvlak voor het arbeidsomstandighedenbeleid binnen de onderneming en maakt het meer kostenefficiënt. Hiermee wordt het arbeidsomstandighedenbeleid effectiever.

Ook winnen ondernemingen aan arbeidsproductiviteit door een adequate arbeidsomstandigheden- en verzuimaanpak.

De verantwoordelijkheid voor de vormgeving van het arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid ligt bij de sociale partners. Vandaar de overheidsinzet op het stimuleren en bevorderen van deze eigen verantwoordelijkheid. Door middel van het handhavingsbeleid van SZW wordt de naleving van de Arbeidsomstandighedenwet bevorderd.

Instrumenten & Activiteiten

• De herziene Arbeidsomstandighedenwet en -regelgeving;

• Het standpunt van Nederland met betrekking tot de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers voor de invulling van de arbeidsomstandigheden wordt ingebracht in EU werkgroepen en discussies (kamerstukken II, 2005/06, 30 552);

• Handhaving van wet- en regelgeving;

• Het volgen en onderzoeken van maatschappelijke trends, ontwikkelingen, blootstelling aan arbeidsrisico’s, effecten van arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid en naleving van wet- en regelgeving;

• Communicatie en voorlichting;

• Subsidieverlening/regelingen, onder andere het tijdelijk subsidiëren van het opstellen van afspraken tussen sociale partners over de invulling van de eigen arbeidsomstandigheden (de arbocatalogi).

Doelgroepen

Werkgevers, werknemers, arboprofessionals (preventiemedewerkers, bedrijfsarts, veiligheidskundige etcetera).

Indicatoren

De gekozen indicatoren zijn maatgevend voor de werking van het overheidsbeleid op het terrein van arbeidsomstandigheden binnen bedrijven. De naleving van regelgeving wordt weergegeven door het percentage bedrijven met een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). De tweede indicator geeft aan welk percentage van de bedrijven na inzet van handhavingsinstrumenten door de Arbeidsinspectie bij hercontrole voldoet aan de Arbowet (volledige naleving op de geïnspecteerde punten).

De indicator «percentage bedrijven dat onder de werking van een arbocatalogus valt» is gekoppeld aan de herziene Arbeidsomstandighedenwet die van kracht is geworden per 1 januari 2007. Daarom is er geen realisatie van 2006 opgenomen.

Bron:

¹ SZW/AI-monitor;

² SZW/AI

* In dit aantal is de taakstelling uit het Coalitieakkoord nog niet verwerkt.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

* ARIE = Aanvullende risico-inventarisatie en -evaluatie

** VASt = Versterking Arbobeleid voor Stoffen

*** SPA = Subsidieregeling Preventie van Arbeidsuitval

**** VAV = Versterking arbeidsveiligheid

Artikel

45 Pensioenbeleid

Algemene doelstelling

Bevorderen en beschermen van arbeidspensioenen.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om werkgevers en werknemers te stimuleren afspraken te maken voor aanvullend pensioen en een waarborg te scheppen dat een pensioentoezegging van de werkgever aan zijn werknemers na pensionering gestand wordt gedaan.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• een adequaat wettelijk kader voor arbeidspensioenen;

• een op arbeidspensioenen toegesneden fiscaal kader, samen met de minister van Financiën;

• de organisatie van het toezicht op de uitvoering van pensioenregelingen;

• het overleg met sociale partners over een betaalbaar en duurzaam pensioenstelsel dat rekening houdt met maatschappelijke ontwikkelingen en anderen aspecten van sociaaleconomisch beleid.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• arbeidsvoorwaardenonderhandelingen;

• een transparant beheer en bestuur van pensioenuitvoerders;

• het pensioenbewustzijn in de samenleving;

• (macro-)economische ontwikkelingen;

• ruimte in EU-regelgeving voor handhaving van nationale kenmerken van pensioenstelsels.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• ouderen na pensionering over een adequate inkomensvoorziening beschikken;

• maatschappelijk vertrouwen bestaat in het pensioenstelsel waardoor er een basis is voor een collectieve en solidaire financiering.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Het budget voor OD1 betreft gereserveerde gelden voor onderzoek. Voor 2006 en 2007 zijn tevens middelen opgenomen in het kader van de Tijdelijke regeling eenmalige tegemoetkoming pensioenverevening. Het budget voor OD2 betreft gereserveerde gelden voor onderzoek en subsidies.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2008

Bij dit artikel is in 2008 alleen sprake van apparaatsuitgaven. De tabel budgetflexibiliteit is daarom niet van toepassing.

Operationele doelstelling

1: Vergroten van de houdbaarheid en het bereik van het stelsel van aanvullende pensioenen.

Motivering

Om zoveel mogelijk werknemers in de gelegenheid te stellen op collectieve en solidaire wijze een aanvulling op de AOW te verkrijgen om na pensionering hun levensstandaard zo goed mogelijk te kunnen handhaven.

Instrumenten

• De Pensioenwet;

• Wet verplichte Beroepspensioenregelingen;

• Wet verplichtstelling bedrijfstakpensioenfondsen 2000;

• Fiscale regelingen voor pensioenen.

Activiteiten

• Bevorderen van gelijke behandeling: geen onrechtmatig onderscheid naar leeftijd, geslacht, aanstellingsduur en soort arbeidsovereenkomst;

• Overleggen met pensioenuitvoerders over verbeteringen in de praktijk van de uitvoering van pensioenregelingen;

• Uitoefenen van toezicht door de Nederlandse Bank en Autoriteit Financiële Markten;

• Overleggen in EU-verband om op Europees niveau de voorwaarden te creëren, waarbinnen het Nederlands pensioenstelsel goed kan functioneren.

Doelgroepen

• Werkgevers;

• Werknemers;

• Pensioenuitvoerders.

Indicatoren

• Aantal fondsen met een reservetekort: het aantal fondsen met een eigen vermogen kleiner dan het vereist eigen vermogen. In de dekkingsgraad wordt de verhouding tussen het vermogen en de verplichtingen van het pensioenfonds tot uitdrukking gebracht. Bij een dekkingsgraad kleiner dan 105% is bij een gemiddeld fonds sprake van onderdekking. Bij een dekkingsgraad kleiner dan 130% is bij een gemiddeld fonds sprake van een reservetekort.

• Toetredingsleeftijd bij pensioenregelingen. De realisatie 2006 heeft betrekking op de situatie onder de Pensioen- en Spaarfondsenwet. In de nieuwe Pensioenwet bedraagt de toegestane toetredingsleeftijd ten hoogste 21 jaar. In 2007 is sprake van een overgangstermijn met betrekking tot deze bepaling. Daarom zijn geen streefcijfers opgenomen voor deze indicator. Vanaf volgend jaar zal de indeling van deze indicator worden aangepast aan de nieuwe situatie.

Bronnen: DNB, kwartaalbericht juni 2007; DNB, Pensioenmonitor.

Kengetallen

• Mogelijkheid van vrijwillige voortzetting van deelname in de pensioenregeling naar percentage actieve deelnemers;

• Type regeling bij pensioenregelingen.

Bron: DNB, Pensioenmonitor.

Operationele doelstelling

2: Verbeteren van de betrokkenheid van deelnemers bij hun pensioenvoorziening

Motivering

Om deelnemers te stimuleren kennis te nemen van hun pensioenregelingen en hun verantwoordelijkheid voor aanvullend pensioen te nemen.

Instrumenten

Pensioenwet, met name de bepalingen over voorlichting aan deelnemers en de bepalingen over medezeggenschap en de governance van pensioenuitvoerders.

Activiteiten

• Ondersteunen Stichting Pensioenkijker in de bevordering van het pensioenbewustzijn onder Nederlanders;

• Overleggen met sociale partners, gepensioneerden en pensioenuitvoerders over verbetering van de kwaliteit van het besturen van pensioenuitvoerders.

Doelgroepen

Deelnemers en gepensioneerden in pensioenregelingen.

Indicatoren

De kennis van de pensioenregeling wordt gemeten als het percentage werkenden in de leeftijd van 20 tot 65 jaar dat aangeeft inzicht te hebben in de hoogte van het eigen aanvullend pensioen.

Bron: RvB, kennis van ouderdomspensioenen.

Kengetallen

• Opvattingen van werknemers tussen 20 en 65 jaar over de verantwoordelijkheid voor het regelen van een aanvullend pensioen;

• Verwachtingen van werkenden met inzicht in de hoogte van het eigen aanvullend pensioen over het kunnen rondkomen van hun pensioen.

Bron: RvB, kennis van ouderdomspensioenen.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

CLUSTER ACTIVERENDE SOCIALE ZEKERHEID

Het cluster «activerende sociale zekerheid» bevat het beleid dat erop is gericht mensen zowel inkomenszekerheid te verschaffen als te ondersteunen bij het weer vinden van werk. Dit beleid komt tot uitdrukking in de Werkloosheidswet (WW), de Wet werk en bijstand (WWB), de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) en de Wajong. Al deze instrumenten zijn te vinden onder artikel 46. Het activerende element bestaat bij deze uitkeringen vaak uit verplichtingen en financiële prikkels gericht op het aanvaarden van werk. Het handhavingsbeleid ondersteunt de activerende werking van het stelsel. Een ander belangrijk onderdeel van de activerende sociale zekerheid is het re-integreren van uitkeringsgerechtigden. De inspanningen op het gebied van re-integratie zijn toegelicht op artikel 47. Hieronder vallen bijvoorbeeld het re-integratiedeel van de WWB en de re-integratie-inspanningen van UWV en CWI. De Wet sociale werkvoorziening (Wsw) is een aparte voorziening voor arbeidsgehandicapten die wel willen werken, maar dit vanwege de aard en ernst van hun handicap niet kunnen in een reguliere baan of zonder begeleiding. De Wsw wordt toegelicht in artikel 48.

Artikel

46 Inkomensbescherming met activering

Algemene doelstelling

Zorgdragen voor adequate bescherming met activerende voorwaarden tegen financiële risico’s bij inkomensverlies.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Om personen te beschermen tegen de financiële risico’s als gevolg van ziekte, werkloosheid of arbeidsongeschiktheid. Daarbij wordt hen een inspanningsverplichting opgelegd om betaalde arbeid te verkrijgen, danwel maatschappelijk te participeren, en worden aan werkgevers, andere private partijen of gemeenten prikkels gegeven die aan preventie en activering bijdragen.

SZW creëert de voorwaarden voor het verlenen van de uitkeringen en zorgt voor de uitvoering door het laten verstrekken van uitkeringen door UWV, gemeenten of private partijen. SZW verstrekt hiertoe de financiële middelen of richt het regelgevend kader in zodat private arrangementen mogelijk en rechtszeker zijn.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• Een adequate bescherming van personen tegen inkomensverlies;

• De coördinatie van het rijksbeleid op het terrein van armoede en «sociale uitsluiting»;

• De bepaling van de hoogte van het sociaal minimum en de algemene bijstandsniveaus;

• De bepaling van de op te leggen verplichtingen aan de uitkeringsgerechtigden;

• De vormgeving en werking van het wettelijke stelsel;

• Sturing en toezicht op een rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering van de sociale verzekeringen door het UWV;

• Monitoring van uitvoering door private partijen;

• Het toezicht op een rechtmatige, doelmatige en doeltreffende uitvoering van de bijstandswetten door gemeenten.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• Een effectieve uitvoering van de wetten door UWV en gemeenten;

• Het naleven van de verplichtingen van de wet- en regelgeving door de uitkeringsgerechtigden, werkgevers en private partijen;

• De inspanning gericht op het verkrijgen van betaald werk van de uitkeringsgerechtigden.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• Er invulling is gegeven aan de grondwettelijke taak van de overheid om te zorgen voor de «bestaanszekerheid der bevolking»;

• Voorzien wordt in uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende, noodzakelijke kosten van bestaan (bijzondere bijstand op grond van de WWB);

• Personen er weer in slagen zelfstandig in hun levensonderhoud te voorzien;

• Werknemers en jonggehandicapten adequaat worden beschermd tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van werkloosheid, ziekte of arbeidsongeschiktheid;

• Werkgevers worden gestimuleerd om gedeeltelijk arbeidsgeschikte werknemers in dienst te houden of te nemen;

• Personen niet onnodig in de uitkering verblijven.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

Wajong uitkeringslasten

De uitkeringslasten van de Wajong uitkering stijgen vanaf 2006 als gevolg van een toenemend aantal uitkeringsgerechtigden. Vanaf 2007 zijn de uitkeringslasten Wajong hoger vanwege het verhogen van de uitkering van 70 naar 75 procent van het wettelijk minimumloon voor volledig arbeidsongeschikten.

Het aantal mensen met een Wajong uitkering blijft de komende jaren om twee redenen toenemen. In de eerste plaats blijft de uitstroom de komende jaren lager dan de instroom, omdat de Wajong pas bestaat sinds 1976 zodat pas vanaf 2023 de eerste lichting 18-jarigen uit 1976 de 65-jarige leeftijd zal bereiken. In de tweede plaats is de instroom in de Wajong de afgelopen jaar sterk gestegen. Het is nog niet duidelijk in welke mate deze stijgende trend zich door blijft zetten. De SER is gevraagd te adviseren over de mogelijkheden om de arbeidsparticipatie van Wajong-gerechtigden te bevorderen. Het SER advies is inmiddels verschenen. Mede aan de hand van het SER-advies wordt bezien hoe het activerende karakter van de Wajong versterkt kan worden.

Wajong uitvoeringskosten

Het totale uitvoeringskostenbudget van UWV daalt in de tijd. De toedeling van uitvoeringskosten aan de Wajong volgt dit patroon in sterkere mate, omdat de taakstelling voor het UWV uit het Coalitieakkoord vooralsnog bij de Wajong is geboekt. Toerekening naar premiegefinancierde regelingen zal nog plaatsvinden.

BIA

Dit betreffen de uitgaven voor deze tijdelijke overgangsregeling. Per 1 december 2016 zal het uitkeringsrecht op grond van de BIA vervallen.

TRI

Deze regeling is in het leven geroepen om de inkomensgevolgen als gevolg van de herbeoordelingen in het kader van de Wet wijziging systematiek herbeoordelingen te beperken. De verwachting is dat drie jaar na het beëindigen van de herbeoordelingsoperatie geen personen een beroep zullen doen op de regeling.

In 2007 is, naar aanleiding van het Coalitieakkoord, de duur van de TRI-tegemoetkoming verlengd van zes naar twaalf maanden. Dit geldt voor zowel lopende en nieuwe gevallen als voor beëindigde gevallen. De uitgaven zijn hierop aangepast.

WWB

Deze uitgaven hebben betrekking op het inkomensdeel van de Wet werk en bijstand (WWB). De raming is gebaseerd op de MLT van het CPB. Met de VNG zijn afspraken gemaakt over meerjarige budgetten van het Inkomensdeel, waarbij het de bedoeling is dat gemeenten hun «winst» langer mogen vasthouden. Het werkdeel van de WWB is begroot op beleidsartikel 47 (Re-integratie). De gemeenten ontvangen een vergoeding voor de uitvoeringskosten via de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Bij de invoering van de WWB (december 2003) bedroeg het aantal bijstandsgerechtigden 336 000. Na een aanvankelijk lichte stijging begon in de loop van 2005 een daling die zich versterkt doorzette in 2006. In december 2006 bedroeg het aantal bijstandsgerechtigden (jonger dan 65 jaar) 302 000, het laagste aantal in 25 jaar. Geholpen door de aantrekkende economie, werpt de «impuls» van de WWB intussen dus zijn vruchten af.

Er komt een werk-/leerplicht voor jongeren tot 27 jaar, waarbij het uitgangspunt is dat jongeren geen bijstand ontvangen maar leren of werken. Het gaat hierbij om circa 29 000 jongeren die nu een WWB-uitkering ontvangen.

IOAW/IOAZ/Bijstand zelfstandigen

Dit betreffen optellingen per regeling van het budgetdeel (25%) en het declaratiedeel (75%). Een vergoeding voor de uitvoeringskosten ontvangen gemeenten via de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Het voornemen is de mogelijkheid van verdergaande decentralisatie van deze uitkeringen te verkennen.

IOAW/IOW

Vanaf 2007 wordt een stijging verwacht van volume en lasten vanwege de weglek van de afschaffing van de vervolguitkering WW. Vanaf 2009 gaat de stijgende lijn verder vanwege de gevolgen van de duurverkorting WW en de ruimere mogelijkheden voor 60-plussers in de door het kabinet voorgenomen IOW (SER-pakket).

IOAZ

In de IOAZ zijn weinig ontwikkelingen ten aanzien van volume en lasten te verwachten.

Bijstand zelfstandigen

Een betere conjunctuur vermindert het aantal ondernemers dat door financiële problemen een beroep doet op het Bbz. Tegelijkertijd ontstaat er meer belangstelling voor het starten van een onderneming. Per saldo is het effect op de uitkeringslasten naar verwachting beperkt. Door middel van een experiment wordt bezien of kredietverlening aan starters via borgstelling kan worden overgelaten aan banken. Dit kan op termijn tot verlaging van de uitgaven leiden.

Bijzondere bijstand

Deze via de algemene uitkering uit het Gemeentefonds verstrekte middelen maken het gemeenten mogelijk burgers financiële ondersteuning te bieden vanwege uit bijzondere omstandigheden voorvloeiende noodzakelijke kosten.

Bijstand overig (waaronder armoede en «sociale insluiting»)

Uit dit budget worden onder meer preventieve en curatieve beleidsactiviteiten op het gebied van bestrijding van armoede, bevordering van participatie, tegengaan van niet-gebruik van inkomensvoorzieningen en aanpak van problematische schulden (preventie, budgetbegeleiding, nazorg) voor rijk en gemeenten gefinancierd. Hieronder valt ook het budget voor het onderhoud en de doorontwikkeling van de WWB, waaronder: het Innovatie Programma Werk en bijstand (IPW). Doelstelling daarvan is het stimuleren van gemeenten en andere organisaties om via nieuwe wegen meer mensen aan het werk te krijgen/te laten participeren. Daarnaast spelen de kosten van de toetsingscommissie voor aanvullende uitkeringen aan gemeenten een rol. SZW stelt de beschikbare middelen voor schuldhulpverlening in de periode 2007–2009 beschikbaar via een toevoeging aan de algemene uitkering van het gemeentefonds.

WWIK

Dit betreft de uitkeringslasten en uitvoeringskosten van de WWIK die door 20 uitvoerende centrumgemeenten en de organisatie «Kunstenaars & Co» wordt uitgevoerd.

Vazalo

Op deze post staan middelen gereserveerd voor de Wet Vazalo. Het is nog niet bekend wanneer de wet in werking treedt.

Handhaving

Uit deze middelen worden onder meer de uitvoeringskosten van het Inlichtingenbureau voor gemeenten en de maatregelen van het SZW-Handhavingsprogramma 2007–2010 gefinancierd. De in het kader van dit programma gereserveerde middelen voor programmatisch handhaven zijn eenmalig toegevoegd aan de algemene uitkering van het gemeentefonds.

Toelichting:

WW uitkeringslasten

In 2008 wordt de dalende lijn in de uitkeringslasten WW verder doorgetrokken. Goede economische vooruitzichten en de effecten van verschillende WW-maatregelen, zorgen voor een gunstige volumeontwikkeling in de WW. Naar aanleiding van het Coalitieakkoord worden de mogelijke effecten van invoering van premiedifferentiatie onderzocht.

De Richtlijn passende arbeid wordt per 1 januari 2009 aangescherpt zodat werklozen sneller een baan moeten zoeken en aanvaarden die op aspecten als opleidings- en loonniveau, arbeidstijd, arbeidspatroon en contractsvorm afwijkt van de baan waaruit zij werkloos zijn geworden. De aanscherping van het arbeidsbegrip vergroot de uitstroom uit de WW naar werk.

Daarnaast zorgen de veranderingen in de loonkostensubsidies (zie artikel 47) voor een daling van het WW-volume en daarmee ook van de uitkeringslasten.

WW uitvoeringskosten

Als gevolg van het dalende WW-volume, vertonen de uitvoeringskosten eveneens een dalende lijn.

WAO/IVA/WGA uitkeringslasten

Sinds 2006 hebben nieuwe arbeidsongeschikten recht op een IVA- of WGA-uitkering in plaats van een WAO-uitkering. De uitkeringslasten WAO dalen dus omdat er geen nieuwe gevallen meer bijkomen, terwijl de uitkeringslasten IVA en WGA stijgen, omdat een nieuw bestand wordt opgebouwd. In de uitkeringslasten WAO zijn inbegrepen de gevolgen van het Coalitieakkoord, te weten de uitkeringsverhoging voor volledig arbeidsongeschikten per 1 juli 2007 en de aanpassing van de herbeoordelingsoperatie voor 45-plussers.

De uitkeringslasten WGA betreffen het totaal van publiek verzekerde werkgevers en eigenrisicodragers.

WAO/IVA/WGA uitvoeringskosten

De uitvoeringskosten van de WAO vertonen vanaf 2006 een dalende lijn als gevolg van het dalend aantal WAO’ers. Dit komt doordat met de invoering van de WIA geen instroom meer plaatsvindt in de WAO. Hierdoor neemt de instroom in de WIA toe waardoor de uitvoeringskosten van de IVA en WGA zullen toenemen. Alleen in 2007 is sprake van een stijging van de uitvoeringskosten WAO ten opzichte van 2006 als gevolg van de aanpassing van de herbeoordelingsoperatie uit het Coalitieakkoord en de extra werkzaamheden naar aanleiding van de aanpassing van het Schattingsbesluit in verband met de maatmanproblematiek.

ZW uitkeringslasten

In 2008 zullen de uitkeringslasten van de ZW onder invloed van een dalend WW-volume en de Doorbetaling WW bij ziekte nog verder afnemen. Door een verder dalend WW-volume is ook na 2008 nog sprake van een licht dalende trend van de uitkeringslasten ZW.

ZW uitvoeringskosten

De uitvoeringskosten ZW vertonen in 2007 een stijging als gevolg van de toerekening van incidentele projectkosten aan de ZW. Vanaf 2007 dalen de uitvoeringskosten geleidelijk als gevolg van afnemend aantal uitkeringsgerechtigden. Vanaf 2010 dalen de uitvoeringskosten iets sterker vanwege de verwachte baten als gevolg van het project Vernieuwing van het UWV (invoering efficiëntere werkwijze).

WAZ uitkeringslasten

De uitkeringslasten WAZ blijven afnemen, omdat de toegang tot de WAZ per 1 augustus 2004 is beëindigd. In de uitkeringslasten WAZ zijn inbegrepen de gevolgen van het Coalitieakkoord, te weten de uitkeringsverhoging voor volledig arbeidsongeschikten per 1 juli 2007 en de aanpassing van de herbeoordelingsoperatie voor 45-plussers.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationele doelstelling 2008

Operationele doelstelling

1: Zorgdragen dat werknemers bij werkloosheid een tijdelijk loonvervangend inkomen ontvangen én tot werkhervatting worden gestimuleerd

Motivering

Om de tijdelijke inkomensbescherming van werknemers bij werkloosheid te waarborgen en hen te activeren tot werkhervatting.

Instrumenten

• Werkloosheidswet (WW);

• Bijdrage uitvoeringskosten aan het UWV.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• Instandhouden en onderhouden van een toekomstbestendige en activerende wettelijke verzekering tegen werkloosheid;

• Toezien op een doelmatige en rechtmatige wetsuitvoering;

• Voorlichting.

Activiteiten UWV:

• Uitvoering van de wettelijke verzekering;

• Handhaving.

Doelgroepen

• Verzekerden (werknemers);

• WW-gerechtigden;

• Premiebetalers (werkgevers en werknemers).

Indicatoren

• Het kabinet wil de arbeidsparticipatie van ouderen verhogen, onder meer door het beroep van oudere werknemers (vanaf 55 jaar) op de WW terug te dringen. De eerste indicator geeft de verhouding weer van de instroom van ouderen in de WW tot de gemiddelde instroom voor de totale populatie. De tweede en derde indicator bieden een aanwijzing voor de activerende werking van de WW voor oudere werklozen en voor de totale WW-populatie. De tweede indicator geeft weer hoeveel WW-gerechtigden binnen een jaar na aanvang van hun uitkering, vanwege werkhervatting zijn uitgestroomd. De derde indicator geeft dit gegeven weer voor de WW-gerechtigden die bij instroom in de WW 55 jaar of ouder waren;

• Het beoogde maatschappelijke effect van handhaving is dat onnodig gebruik van WW-uitkeringen wordt tegengegaan en misbruik wordt voorkomen. De nalevingsindicatoren maken inzichtelijk in hoeverre de belangrijkste verplichtingen worden nagekomen;

• Het totaal geconstateerde fraudebedrag en de afdoening worden als kengetal in beeld gebracht. Dat geldt ook voor de mate waarin kennis van regelgeving aanwezig is. Dit is van invloed op de mate waarin de uitkeringsgerechtigden zich aan de wet houden.

Bronnen:

¹ UWV Jaarverslag;

² UWV administratie: voorlopige cijfers op basis van realisatiegegevens 1e halfjaar 2006;

³ SZW, Porosz

* voor 2008 en 2012 zijn geen streefwaarden geformuleerd, zie toelichting in de leeswijzer.

Kengetallen

Het volume van de ontslagwerkloosheid daalt naar verwachting van 237 duizend uitkeringsjaren in 2006 naar 145 duizend in 2008. Het aantal beëindigde uitkeringen blijft ook in 2008 hoger dan het aantal nieuwe uitkeringen.

Figuur 46.2: Uitkeringen Werkloosheidswet (x 1000)

Bronnen:

¹ SZW, financiële administratie;

² UWV, fondsennota;

³ UWV, jaarverslag;

⁴ ZW, Porosz

Operationele doelstelling

2: Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor arbeidsongeschikte en zieke werknemers

Motivering

Om werknemers te beschermen tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van ziekte en arbeidsongeschiktheid.

Instrumenten

• Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA), bestaande uit de IVA- en WGA-regelingen;

• Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO);

• Ziektewet (ZW);

• Wet arbeidsongeschiktheidsuitkering zelfstandigen (WAZ) (beëindigd per 1 augustus 2004);

• Loondoorbetaling bij ziekte;

• Bijdrage uitvoeringskosten aan het UWV.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• Creëren van de uitkeringssystematiek om gedeeltelijk arbeidsgeschikten te stimuleren om arbeid te verrichten;

• Treffen van financiële maatregelen ter stimulering van werkgevers om gedeeltelijk arbeidsgeschikte werknemers in dienst te houden of te nemen;

• Handhaving van wet- en regelgeving.

Activiteiten UWV

• Verstrekken van IVA-, WGA-, WAO-, ZW- en WAZ-uitkeringen;

• Herbeoordelen bestaande groepen uitkeringsgerechtigden.

Doelgroepen

• Werknemers;

• Zelfstandigen, voor zover uitkeringsgerechtigd voor augustus 2005.

Indicatoren

Met de invoering van de WIA is de arbeidsongeschiktheidsverzekering gericht op activering bij wie dat kan. Het oogmerk is om de instroom, die voorheen jaarlijks in de WAO erg hoog was, te beperken. In het najaarsakkoord 2004 werd overeengekomen dat 25 000 volledig duurzaam arbeidsongeschikten een drempel was om te bepalen of in 2006 sprake kon zijn van verhoging van de IVA-uitkering tot 75% van het laatstverdiende loon. Ook nu de beslissing daarover in 2006 reeds is genomen, kan het aantal van 25 000 voor de komende jaren gelden als een (ruwe) maatstaf; overschrijding indiceert een onwenselijke ontwikkeling.

¹ UWV, jaarverslag

² SZW, Porosz

* voor 2008 en 2012 zijn geen streefwaarden geformuleerd, zie toelichting in de leeswijzer.

Kengetallen

Sinds 2006 komen nieuwe uitkeringsgerechtigden in de IVA en WGA. Niettemin is er ook dan nog instroom in de WAO van zogenaamde herlevingen (mensen die eerder al een WAO-recht gehad hebben). Om een goed beeld van de ontwikkeling van bestand, instroom en uitstroom te krijgen, moet dan ook gekeken worden naar het totaal van WAO en WIA. De totale instroom komt in 2007 en 2008 op circa 39 000 personen, hetgeen een derde lager is dan het niveau in 2004, het laatste volledige jaar van instroom in de WAO. De uitstroom is fors hoger dan de instroom zodat de omvang van het bestand daalt tot iets boven de 600 000 personen eind 2008. Door het afnemende bestand daalt de uitstroom wel langzaam. De percentages werkende WAO/IVA/WGA’ers en WAZ’ers zijn gebaseerd op de realisatie 2005 omdat de realisatie 2006 nog niet bekend is.

Bronnen: UWV, Jaarverslag;

¹ SZW, Porosz

Operationele doelstelling

3: Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor jonggehandicapten

Motivering

Om jonggehandicapten te beschermen tegen het risico van gebrek aan inkomen als gevolg van arbeidsongeschiktheid.

Instrumenten

• Wet op de arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (WAJONG);

• Bijdrage uitvoeringskosten aan UWV.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• Instandhouden en onderhouden van een toekomstbestendige en activerende wettelijke voorziening voor jonggehandicapten;

• Toezien op een doelmatige en rechtmatige wetsuitvoering;

• Voorlichting.

Activiteiten UWV

• Claimbeoordeling;

• Verstrekken van WAJONG-uitkeringen;

• Herbeoordelen bestaande jonggehandicapten.

Doelgroepen

Jonggehandicapten die voor het bereiken van de 18 jarige leeftijd arbeidsongeschikt zijn geworden, geen arbeidsverleden hebben en daardoor niet zelf in hun levensonderhoud kunnen voorzien.

Jonggehandicapten die na de 18-jarige leeftijd maar voor het betreden van de arbeidmarkt arbeidsongeschikt zijn geraakt, bijvoorbeeld tijdens hun studie, en daardoor niet zelf in hun levensonderhoud kunnen voorzien.

Indicatoren

Output/outcome zijn in beginsel wel meetbaar maar dit is in verhouding tot de uitgaven en/of administratieve lasten relatief kostbaar en tijdrovend. Er zijn daarom geen indicatoren opgenomen.

Kengetallen

Het Wajong-bestand groeit tot ruim 170 000 personen eind 2008. Uitgedrukt als percentage van de bevolking tussen 18 en 65 jaar (de «verzekerde» populatie) is dit 1,6%. De instroom in de Wajong ligt fors hoger dan de uitstroom, zodat het bestand jaarlijks met 7 á 8 000 personen groeit. Het percentage werkende Wajong’ers is gebaseerd op de realisatie 2005 omdat de realisatie 2006 nog niet bekend is.

Bronnen: UWV jaarverslag 2006, Juninota financiële ontwikkeling UWV-fondsen 2007–2008

Operationele doelstelling

4: Zorgdragen voor een inkomensvoorziening voor bepaalde herkeurde arbeidsongeschikten

Motivering

Om oudere herkeurde arbeidsongeschikten die op grond van de Wet terugdringing beroep op de arbeidsongeschiktheidsregelingen (TBA) hun arbeidsongeschiktheidsuitkering geheel of gedeeltelijk hebben verloren, een inkomen op minimumniveau te bieden en hen te motiveren te gaan werken.

Om herbeoordeelde arbeidsongeschikten die een lagere uitkering of geen uitkering meer ontvangen, meer gelegenheid te geven om nieuw werk te zoeken.

Instrumenten

• De tijdelijke Wet beperking inkomensgevolgen arbeidsongeschiktheidscriteria (BIA);

• De Tijdelijke Regeling Inkomensgevolgen herbeoordeelde arbeidsongeschikten (TRI);

• Bijdrage uitvoeringskosten UWV.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• toezien op een rechtmatige wetsuitvoering;

• onderhouden van de wet- en regelgeving.

Activiteiten UWV:

• beoordelen van recht op een uitkering;

• verstrekken van uitkeringen.

Doelgroepen

• Personen die op 1 augustus 1993 reeds recht hadden op een arbeidsongeschiktheidsuitkering en op die dag 45 jaar of ouder waren (na afloop van WW-periode);

• Personen die op 31 december 1986 in de leeftijd van 35 jaar of ouder waren en zowel op die datum als ook op 31 juli 1993 een arbeidsongeschiktheidsuitkering ontvingen (na afloop van WW-periode).

• Herbeoordeelde arbeidsongeschikten, die een lager arbeidsongeschiktheidspercentage hebben gekregen, die niet meer zijn gaan verdienen en die geen recht op WW hebben.

Indicatoren

Het meten van output/outcome is in beginsel wel mogelijk maar in verhouding tot de uitgaven en/of administratieve lasten relatief kostbaar en tijdrovend. Het relevante instrument, de BIA, is een overgangsregeling voor een steeds kleiner wordende groep uitkeringsgerechtigden. Ultimo 2016 zal het uitkeringsrecht op grond van de BIA vervallen. Gezien het geringe aantal gerechtigden, het geringe uitkeringsbedrag en de korte looptijd van de TRI-regeling zijn geen indicatoren geformuleerd.

Kengetallen

Het aantal BIA-uitkeringen loopt langzaam terug naar 0 in 2016. Het aantal TRI-uitkeringen loopt veel sneller terug naar 0 in 2010. Dat het aantal TRI-uitkeringen in 2008 nog stijgt is een gevolg van het recente Coalitieakkoord waarin is afgesproken dat de duur van de TRI verlengd wordt van 6 naar 12 maanden. Reeds beëindigde TRI-uitkeringen kunnen daardoor heropend worden voor de verlenging van 6 maanden.

Bronnen:

UWV, jaarverslag;

Operationele doelstelling

5: Zorgdragen dat toereikende middelen worden verstrekt aan gemeenten voor inkomensaanvulling tot minimumniveau aan mensen die niet zelf (volledig) kunnen voorzien in hun levensonderhoud

Motivering

Om inkomensverlies tot onder het niveau van het sociaal minimum te voorkomen en om personen zo spoedig mogelijk zelfstandig in het eigen levensonderhoud te laten voorzien.

Om het gemeenten mogelijk te maken burgers financiële ondersteuning te bieden vanwege uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten.

Instrumenten

• De Wet werk en bijstand (WWB);

• Het inkomensdeel van de WWB (het re-integratiebudget is toegelicht bij artikel 47);

• Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW);

• Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ);

• Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz) 2004;

• Wet werk en inkomen kunstenaars (WWIK);

• Inlichtingenbureau gemeenten;

• Financiële middelen, onder meer ter voorkoming en bestrijding van problematische schulden;

• Handhavingsprogramma 2007–2010;

• Middelen voor bijzondere bijstand via de algemene uitkering uit het Gemeentefonds.

Activiteiten

Activiteiten SZW:

• Onderhouden van de wet- en regelgeving;

• Ramen macrobudget WWB inkomensdeel en onderhouden verdelingssystematiek;

• Toezien op een rechtmatige wetsuitvoering;

• Bestrijden van armoede en bevorderen dat kinderen en jongeren uit problematische gezinnen – ondanks armoede kunnen meedoen;

• Tegengaan van niet-gebruik van inkomensvoorzieningen;

• Aanpak van problematische schulden;

• Schrappen sollicitatieplicht alleenstaande ouders met jonge kinderen in ruil voor een scholingsplicht (medebetrokkenheid van Jeugd en Gezin);

• Het samen met Justitie ontwerpen van een uitvoerbare inningsmethode, die weer samenhangt met een eenvoudige methode van vaststelling alimentatie;

• Uitvoeren van de maatregelen van het Handhavingsprogramma 2007–2010;

• Het bepalen van het wettelijk kader voor bijzondere bijstandsverlening.

Activiteiten gemeenten:

• Beoordelen van recht op een uitkering;

• Verstrekken van uitkeringen;

• Uitvoeren van de bijzondere bijstand;

• Uitvoeren van de maatregelen, met betrekking op de uitkering in het gemeentelijk domein, van het Handhavingsprogramma 2007–2010.

Doelgroepen

• Mensen tot 65 jaar die niet zelf (volledig) kunnen voorzien in hun levensonderhoud (bijstand als aanvulling op een onvolledige AOW-uitkering is toegelicht in artikel 49);

• Mensen met een langdurig minimuminkomen en/of grote afstand tot de arbeidsmarkt;

• Mensen in armoede of met een risico op armoede;

• Mensen met problematische schulden;

• Alleenstaande ouders en hun kinderen;

• Beroepsmatig actieve kunstenaars die niet over voldoende middelen kunnen beschikken om te voorzien in hun levensonderhoud;

• Academieverlaters kunstvakopleidingen;

• Burgers met uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten, zonder toereikende eigen middelen.

Indicatoren

• De regering verwacht dat de WWB leidt tot een bijstandslastenreductie van 5% in 2007, ten opzichte van een situatie zonder WWB, rekening houdende met de conjunctuur en effecten van Rijksbeleid. In het kader van de evaluatie WWB is voor dit laatste een analyse voorzien, waarvan de uitkomsten eind 2007 beschikbaar komen (zie het overzicht van onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het beleid).

• De mate waarin het inkomensdeel macrobudget WWB toereikend is. De bijzondere bijstand wordt gefinancierd uit de algemene uitkering uit het Gemeentefonds. Output en outcome zijn moeilijk door het Rijk te beïnvloeden. De bevoegdheden op het terrein van de bijzondere bijstand zijn namelijk bij gemeenten belegd. Er zijn daarom geen indicatoren over bijzondere bijstand opgenomen.

Bronnen: SZW, Evaluatie WWB

* Uitgangspunt is dat het macrobudget toereikend is. Dit wordt jaarlijks na afloop van het budgetjaar vastgesteld. De minister van SZW is verantwoordelijk voor de uiteindelijke raming en vaststelling van het inkomensdeel macrobudget WWB, en monitort zodoende continu de systematiek. Mochten aanzienlijke en structurele discrepanties worden geconstateerd tussen het definitieve budget en de macrorealisatie, dan kan dit in het bestuurlijk of politiek overleg aan de orde komen.

Kengetallen

VNG en SZW zijn in overleg om gezamenlijk te komen tot kengetallen voor armoede en schuldhulpverlening. Daarom zijn hierover in de begroting 2008 nog geen kengetallen opgenomen. In overleg met CBS wordt nagegaan welk kengetal meer relevante informatie over bijzondere bijstand kan geven dan het tot nog toe gebruikte kengetal, dat een beperkte invalshoek had.

Bronnen:

¹ CBS Bijstandsuitkeringsstatistiek (jaargemiddelden);

² SZW financiële administratie;

³ SZW, Porosz;

⁴ CBS, bijstandsdebiteuren- en fraudestatistiek.

Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid

Artikel

47 Re-integratie

Algemene doelstelling

Uitstroom naar regulier werk van die uitkeringsgerechtigden en werklozen die dat niet op eigen kracht kunnen.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Re-integratie richt zich op het verkleinen van de afstand tot regulier werk, opdat de kans op het verkrijgen van regulier werk wordt vergroot. Re-integratie richt zich op de uitstroom naar regulier werk, waarmee wordt bijgedragen aan de vergroting van de netto-arbeidsparticipatie en de vermindering van de uitkeringsafhankelijkheid.

Verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

• Het toezicht op een rechtmatige uitvoering van de WWB door gemeenten (flexibel re-integratiebudget);

• De uitvoering van re-integratie-inspanningen door UWV en het toezicht daarop;

• De uitvoering van bemiddeling-inspanningen door CWI en het toezicht daarop;

• Het stimuleren van de samenwerking tussen gemeenten, UWV en CWI;

• De uitvoering van ESF en EQUAL programma’s;

• Wet- en regelgeving (medewetgever) in relatie tot re-integratie en handhaving.

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt af van:

• Effectieve uitvoering van de wetten door gemeenten, UWV en CWI op het gebied van re-integratie en handhaving;

• Goede samenwerking tussen de uitvoerende instanties;

• Goed inspelen op conjuncturele ontwikkelingen door de uitvoerende instanties;

• Realiseren van een sluitende aanpak voor (niet) uitkeringsgerechtigden (zowel volwassenen als jongeren);

• Optimale benutting van ESF en EQUAL programma’s;

• Optimale werking van de re-integratiemarkt.

Effectgegevens

Behalen van deze doelstelling heeft als effecten dat:

• Instroom in de langdurige werkloosheid wordt beperkt;

• Langdurige uitkeringsafhankelijkheid wordt beperkt.

Kengetallen

De ketenuitstroomquote WW/WWB betreft het aandeel uitkeringsgerechtigden dat binnen 12 maanden na instroom weer is uitgestroomd uit de WW/WWB. Hierbij worden door zowel CWI als UWV/gemeenten vormen van re-integratie-ondersteuning ingezet.

Er worden nog geen afspraken met de ketenpartners gemaakt over de komende jaren.

Bron: CWI Jaarverslag.

* realisatie 2005, cijfers over 2006 komen in december 2007 beschikbaar.

Budgettaire gevolgen van beleid