INHOUDSOPGAVE

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (begrotingsstaat ministerie)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor het jaar 2009 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten samen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2009. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2009.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2009 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (begrotingsstaat agentschappen)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de agentschappen Centrale Financiën Instellingen (CFI) en het Nationaal Archief voor het jaar 2009 vastgesteld. De in de begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de agentschappen.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. DE LEESWIJZER

De begroting 2009 bevat de volgende onderdelen:

a. de beleidsagenda;

b. de beleidsartikelen;

c. de niet-beleidsartikelen;

d. de bedrijfsvoeringsparagraaf;

e. de diensten die een baten-lasten stelsel voeren;

f. het verdiepingshoofdstuk;

g. de bijlagen.

a. De beleidsagenda

De beleidsagenda verbindt de belangrijkste beleidsdoelen van het ministerie van OCW. Nieuw is dat deze is opgezet aan de hand van de doelstellingen en projecten van OCW uit het beleidsprogramma van het kabinet.

Evenals in de begroting 2008 staat aan het einde van de beleidsagenda een overzicht van de belangrijkste beleidsprioriteiten voor de komende periode, alsmede de instrumenten die daarvoor worden ingezet en de prestatiegegevens waarmee de voortgang op deze prioriteiten wordt gemeten. De belangrijkste aspecten van de kwaliteit en de prestaties van het onderwijsstelsel, waaronder de Lissabon-doelstellingen, zijn door middel van grafieken in beeld gebracht. Deze overzichtstabel en grafieken vormen de schakel tussen de beleidsagenda en de verschillende beleidsartikelen.

b. De beleidsartikelen

Elk beleidsartikel is in principe opgebouwd volgens de standaardindeling:

• algemene beleidsdoelstelling;

• tabel budgettaire gevolgen van beleid;

• operationele beleidsdoelstellingen;

• overzicht beleidsonderzoeken.

Er is in deze begroting veel aandacht besteed aan de formulering van een samenhangend geheel van doelstellingen en bijbehorende prestatiegegevens, die een stabiele uitgangspositie vormt voor de beleidsverantwoording tijdens deze kabinetsperiode. De begroting 2009 bouwt voort op de verbeteringen die in de begroting 2008 ten aanzien van de prestatiegegevens zijn gerealiseerd. Vergeleken met de begroting 2008 is de samenhang tussen de doelstellingen in de verschillende begrotingsartikelen verbeterd. In de doelstellingen staat de leerling, de docent, de wetenschapper of de cultuurparticipant centraal. In alle onderwijsartikelen zijn de belangrijkste functies van het onderwijs (kwalificatie, differentiatie, integratie), en de belangrijkste randvoorwaarden (toerusting, kwaliteit instellingen en docenten, toegankelijkheid) in de doelstellingen verwerkt. De doelstellingen in de cultuurartikelen maken een duidelijker onderscheid tussen de deelname aan cultuur en het aanbod daarvan.

De doelstellingen zijn zoveel mogelijk onderbouwd met relevante en zinvolle prestatiegegevens (indicatoren of evaluatieonderzoek) waaraan streefwaarde of streefrichting is verbonden. Waar we een onderbouwing van doelstellingen met prestatiegegevens zinvol achten, maar nog niet over gegevens beschikken, is een ontwikkelperspectief geformuleerd.

In de gehele begroting is invulling gegeven aan motie Douma(Tweede Kamer, vergaderjaar 2004–2005, 29 949, nr. 11): beleidsdoelen zijn geformuleerd in termen van te realiseren maatschappelijke effecten en daarvan afgeleide prestatiegegevens. Waar hiervan is afgeweken, wordt in het artikel een motivering gegeven volgens het principe «pas toe of leg uit» (comply or explain). Voor de volgende beleidsartikelen kunnen (nog) geen zinvolle en relevante prestatiegegevens met streefwaarden worden weergegeven:

• Art. 5 Technocentra. Het platform Bèta-Techniek evalueert nu de werkzaamheden van de technocentra. Over resultaten van de activiteiten die in 2007 hebben plaatsgevonden verschijnt in het najaar van 2008 een evaluatieverslag.

• Art. 8.3.2 Internationaal onderwijsbeleid. Prestatie-indicatoren zijn hier weinig zinvol, het is niet goed mogelijk om een kwantitatieve relatie te leggen tussen de Nederlandse inzet in internationaal overleg met vele actoren en het bereiken van internationale doelen. Uiteraard is er wel kwalitatieve informatie beschikbaar, ondermeer rond belangrijke vergaderingen van de EU en de UNESCO.

• Art. 11, 12 en 13 Studiefinanciering, WTOS, Lesgelden. De doelstellingen op deze beleidsterreinen worden onderbouwd met kengetallen van onder andere de onderwijsdeelname en het verwachte rendement, en van het aantal ontvangers of gebruikers. Hierbij zijn geen streefwaarden vastgesteld. Het streven van de overheid is gericht op het waarborgen van de financiële toegankelijkheid van het onderwijs en niet dat zoveel mogelijk studerenden gebruik maken van deze instrumenten. De onderwijsdeelname en het rendement zijn het resultaat van een breed scala van factoren, waarbij de beschikbaarheid van studiefinanciering of WTOS een relatief beperkte rol speelt.

Ook in de begroting 2009 is de invloed van het beleid op de gewenste maatschappelijke situatie niet altijd rechtstreeks of volledig vast te stellen, het betreft immers complexe beleidsproblemen en ingewikkelde causale relaties. Een van de belangrijkste functies van de opgenomen indicatoren is dat zij een positieve of negatieve trend, soms in internationaal perspectief, kunnen signaleren. In deze begroting zijn de prestaties van het beleid zo goed mogelijk in beeld gebracht, maar enige terughoudendheid bij de beoordeling van de indicatoren is altijd geboden: het zijn indicaties van de uitkomsten van het beleid. Niettemin zijn in deze begroting de maatschappelijke doelstellingen en prioriteiten op creatieve wijze en met ambitie geformuleerd en zo adequaat mogelijk onderbouwd met meetbare prestatie- en effectgegevens.

In het constituerend beraad van 22 februari 2007 is vastgesteld dat de minister voor Jeugd en Gezin medebetrokken is bij een aantal beleidsterreinen waarvoor andere bewindspersonen primair verantwoordelijk zijn. Een en ander is vervolgens nader toegelicht(Kamerstukken 2006–2007, 31 001, nr. 3).

De minister voor Jeugd en Gezin is medebetrokken bij het beleid ten aanzien van de WMO, AWBZ, kinderopvang, voorschoolse opvang, leerlinggebonden financiering, de TOG-regeling en preventie in het SZW-domein, interlandelijke adoptie en internationale kinderontvoering, aanpak jeugdcriminaliteit, strafzaken Raad voor de Kinderbescherming, Halt, JJI’s en jeugdreclassering en huiselijk geweld.

Medebetrokkenheid in deze impliceert dat de minister voor Jeugd en Gezin door de primair verantwoordelijke bewindspersonen op deze terreinen actief geïnformeerd wordt over en vanuit het kabinet als eerste betrokken wordt bij beleidsonderwerpen en dossiers die raken aan de verantwoordelijkheid van de minister van Jeugd en Gezin voor een integraal jeugd- en gezinsbeleid. Ook houdt dit in dat de minister voor Jeugd en Gezin pro-actief alle zaken aankaart bij zijn collega-bewindspersonen, en bij bovengenoemde onderwerpen in het bijzonder, die hij in het belang van de jeugd en het gezin acht.

Naar aanleiding van de motie Bakker c.s. (Tweede Kamer, vergaderjaar 2005–2006, 30 391, nr. 3) is per beleidsartikel een tabel opgenomen waarbij per operationele doelstelling vanaf 2009 wordt aangegeven hoeveel middelen juridisch verplicht zijn, hoeveel middelen bestuurlijk gebonden en hoeveel middelen niet juridisch verplicht of bestuurlijk gebonden.

c. Niet-beleidsartikelen

Er zijn vier zogenaamde niet-beleidsartikelen:

• nominaal en onvoorzien

• ministerie algemeen

• inspecties

• adviesraden

In artikel 18 (ministerie algemeen) is een onderdeel toegevoegd: verzameluitkering OCW. Deze toevoeging volgt uit de wijziging van de Financiële verhoudingswet(Tweede Kamer 2007–2008. 31 327, nr. 2)

d. Bedrijfsvoeringsparagraaf

In deze paragraaf wordt ingegaan op de interne bedrijfsvoering. Hierin wordt een toelichting gegeven op de belangrijkste ontwikkelingen op dit gebied. Daarnaast worden knelpunten beschreven die mogelijk een risico vormen voor de realisatie van de beleidsdoelstellingen en wordt aangegeven welke beheersmaatregelen hierbij worden genomen. Voor wat betreft de externe sturing komen dit jaar specifiek punten als ontwikkelingen in de uitvoering, de administratieve lastendruk, evidence based onderwijsbeleid en het rijksbrede subsidiekader aan de orde.

e. Diensten die een baten-lasten stelsel voeren

Dit onderdeel bevat de cijfermatige overzichten van de agentschappen Centrale Financiën Instellingen en het Nationaal Archief.

f. Verdiepingshoofdstuk

In dit onderdeel worden per beleidsartikel de mutaties getoond tussen de stand ontwerpbegroting 2008 en de ontwerpbegroting 2009. De ondergrens voor het toelichten van mutaties is € 2,2 miljoen. Een aantal mutaties is centraal toegelicht (loonbijstelling, prijsbijstelling, intensiveringen, ombuigingen).

g. Bijlagen

De volgende bijlagen zijn bij de begroting opgenomen:

• Overzicht moties en toezeggingen

• Overzicht RWT’s en ZBO’s

• Afkortingen

• Trefwoorden

• Begrippen

2. BELEIDSAGENDA

Inleiding

Er is alle reden om te investeren in onderwijs, kinderopvang, wetenschap, cultuur en emancipatie. Deze terreinen zijn immers van cruciaal belang voor de persoonlijke ontwikkeling en het gemeenschappelijke welbevinden van alle Nederlanders, onze economie, de sociale samenhang en culturele uitwisseling. Dit kabinet trekt er dan ook jaarlijks extra geld voor uit. Oplopend tot ruim € 2 miljard aan het eind van deze kabinetsperiode. In 2009 investeren we reeds ruim € 1 miljard extra.

Onderwijs

Elke dag wordt hard gewerkt om goed onderwijs te geven. Door docenten, ouders, leidinggevenden en ondersteunend personeel. Veel leerlingen presteren uitstekend omdat er een goede docent voor hun klas staat, omdat hun ouders achter hen staan en omdat de school zijn zaken op orde heeft. In het Onderwijsverslag 2006–2007 stelt de Inspectie van het Onderwijs dat de kwaliteit van het Nederlandse onderwijs op de meeste instellingen voldoende is.

Maar er is ook zeker ruimte voor verbetering. Ons onderwijs kan beter en moet dus beter. Zo bestaan er zorgen over een groeiend aantal leerlingen dat de basisvaardigheden (taal en rekenen) niet eigen is. Ook het aantal zwakke scholen is verontrustend. Daarnaast bestaat grote zorg over het aantal voortijdig schoolverlaters.

In deze begroting worden verschillende investeringen aangekondigd. Bij de keuze voor onze investeringen in 2009 hebben we ons laten leiden door de hoofdgedachte dat de inspanningen van de overheid dienstbaar moeten zijn aan het primaire proces in de klas en aan de professional. Want als de discussie over het rapport van de Commissie Dijsselbloem één ding heeft aangetoond, dan is het wel dat het mis gaat in het onderwijs wanneer verantwoordelijkheden van overheid, scholen en leraren teveel door elkaar heen lopen. De overheid bemoeit zich niet met de didactiek, maar richt zich op haar primaire verantwoordelijkheid: het scheppen van goede randvoorwaarden. Hiervoor gaan wij onderwijsdoelstellingen definiëren, prestaties inzichtelijk maken en optreden bij misstanden. Dat betekent dat de overheid bepaalt wat leerlingen op enig moment minimaal moeten hebben geleerd, maar docenten beschikken over de professionele ruimte: zeggenschap over het ontwerp en de uitvoering van onderwijskundig en kwaliteitsbeleid van de school.

Met de in deze begroting voorgestelde maatregelen stelt OCW zich ten doel de kwaliteit van het onderwijs te verhogen. Dat is onze belangrijkste taak voor 2009 en latere jaren. Voor het verbeteren van de kwaliteit is het nodig het vertrouwen te herstellen. Vertrouwen in de professionaliteit van de leraar, vertrouwen in de professionaliteit van schoolbesturen, maar ook vertrouwen in de overheid. Dat betekent dat we kiezen voor terughoudendheid bij het belasten van het onderwijs met maatschappelijke opgaven. Als gezegd: goed onderwijs draagt bij aan de economische ontwikkeling van en de saamhorigheid en integratie in de samenleving. Maar dit grote maatschappelijke profijt is niet het primaire doel; goed onderwijs is op de eerste plaats van belang voor (jonge) mensen zelf, voor hun persoonlijke vorming en ontwikkeling, voor hun bestaanszekerheid, hun weerbaarheid en wendbaarheid in het leven.

Rekenen en taal

Onderwijs gaat niet alleen maar over kennisoverdracht; van belang is allereerst het verwerven van primaire basisvaardigheden. Omdat het belang hiervan jarenlang werd onderschat, is een herwaardering van deze basisvaardigheden noodzakelijk. Hier is een correctie nodig, maar zonder de didactische autonomie van scholen aan te tasten. Daarom komen er wettelijke referentieniveaus die voorschrijven welke taal- en rekenvaardigheden leerlingen op verschillende momenten van hun schoolloopbaan moeten beheersen. Deze slag zal in alle sectoren van het onderwijs gemaakt moeten worden. Om deze extra opgave te financieren, is € 115 miljoen beschikbaar gesteld voor herstelwerkzaamheden. Die kunnen alleen slagen met de steun van scholen en docenten.

Leraren

De leraar vormt de spil bij het verbeteren van de kwaliteit. Maar de komende jaren gaat driekwart van de leraren in het voortgezet onderwijs met pensioen of naar een andere baan. Ook in andere onderwijssectoren is de uitstroom groot. De aanwas van nieuwe leraren blijft daar vér bij achter. De gevolgen van het snel groeiende lerarentekort zijn nu al merkbaar: steeds meer lesuitval, verhoogde werkdruk en onbevoegde docenten voor de klas.

Hoog tijd om het tij te keren. Daarom maakt dit kabinet het lerarenberoep aantrekkelijker door een betere beloning, lagere werkdruk, meer scholingsmogelijkheden en meer zeggenschap voor leraren. Dit moet ervoor zorgen dat meer mensen kiezen voor een baan in het onderwijs, met genoeg perspectieven om ook in het onderwijs te willen blijven.

Elke school is zo goed als zijn docenten. Daarom verdienen goede, bevlogen leraren meer waardering en respect. Op basis van het Actieplan Leraren worden maatregelen genomen die de leraar in zijn professionaliteit steunen. Zo wordt in 2009 de «professionele ruimte» van de leraar vastgelegd en zijn of haar positie versterkt. Tevens wordt de beloning verbeterd. Daarnaast wordt sterker ingezet op innovatie binnen het onderwijs. Het kabinet trekt voor deze plannen honderden miljoenen per jaar extra uit, oplopend tot uiteindelijk ruim € 1 miljard in 2020.

Menselijke maat

Voor het vertrouwen van zowel de leerling als de leraar is de menselijke maat van groot belang. Kennen en gekend worden geeft een gevoel van veiligheid en geeft invloed op het beleid. In het najaar ontvangt de Kamer een onderzoek naar de menselijke maat in het onderwijs. Het is zaak om hier de komende jaren samen aan verder te werken, om gezamenlijk een stap te zetten in de verdere verbetering van de kwaliteit van het onderwijs.

Stapelen

Om het opleidingsniveau te verhogen, kan het stapelen van opleidingen heel effectief zijn. Juist door stapelen laat de leerling zijn ontwikkeling zien. Wij vinden dan ook dat het stapelen van opleidingen gestimuleerd moet worden. Als een leerling een bepaalde opleiding heeft afgerond, moet hij uitgedaagd worden om ook een volgende stap te zetten, om door te stromen naar een hogere opleiding om zo het uiterste uit zichzelf te halen. Dit is niet alleen van belang voor de leerling zelf, maar ook voor de samenleving die een groeiende behoefte heeft aan hoger opgeleiden. Het kabinet start een onderzoek naar de belemmeringen die er zijn voor het stapelen en doorstromen in het onderwijs. De kwantitatieve en kwalitatieve gevolgen van de beleidsopties worden in kaart gebracht.

Zorgleerlingen

Dit kabinet wil dat leerlingen die extra zorg nodig hebben, die zorg ook kunnen krijgen van de leraar. Daartoe krijgen scholen in het primair en voorgezet onderwijs de verantwoordelijkheid om een passend onderwijsaanbod te doen aan elke leerling. Om dit te realiseren gaan scholen samenwerken in regionale netwerken. OCW investeert oplopend tot 2011 € 60 miljoen in het passend onderwijs.

Schooluitval

Schooluitval is een groot maatschappelijk probleem. Samen met scholen, gemeenten, CWI, zorginstellingen, justitie, politie en het regionale bedrijfsleven werkt OCW aan het halveren van de schooluitval in 2012 (ten opzichte van 2002). In 2009 legt OCW hiervoor de nadruk op een soepele overgang van vmbo naar mbo en maatwerktrajecten. In 2009 is € 39 miljoen extra beschikbaar voor het bestrijden van schooluitval.

Maatschappelijke stage

Met de maatschappelijke stage verrichten scholieren vrijwilligerswerk waarmee ze op een praktische manier maatschappelijke ervaring opdoen. Het schooljaar 2008–2009 is hierin een belangrijk jaar omdat scholen, maatschappelijke organisaties en gemeenten via pilots gezamenlijk vorm en inhoud gaan geven aan de maatschappelijke stage. Als onderdeel van het groeimodel voor het zorgvuldig invoeren van maatschappelijke stages hebben scholen grote vrijheid bij de invulling.

Inmiddels zijn ook heel veel maatschappelijke organisatie actief betrokken bij de maatschappelijke stages. Op basis van de resultaten van de pilots en de ervaringen van scholen en maatschappelijke organisaties vindt na afloop van het schooljaar 2008/2009 een evaluatie plaats. De uitkomsten van deze evaluatie en de inmiddels breed opgedane ervaring zullen betrokken worden bij de verdere invoering van de maatschappelijke stage.

Kinderopvang

Dit kabinet vindt kinderopvang heel belangrijk. Gestreefd wordt naar kwalitatief goede opvang in peuterspeelzalen en kinderopvanginstellingen voor alle kinderen in Nederland, met als uitgangspunt dat kinderen met plezier naar de opvang gaan. Daar moeten ze een warme, veilige plek vinden waar ze kunnen spelen en ongemerkt werken aan hun taal en sociale ontwikkeling. Alle kinderen die het nodig hebben krijgen in 2011 voorschoolse educatie aangeboden om hun achterstand in te kunnen lopen. Steeds meer ouders maken gebruik van kinderopvang. Tegelijkertijd daalt het aantal vrouwen dat stopt met werken of minder gaat werken na de geboorte van het eerste kind. De arbeidsparticipatie van vrouwen met jonge kinderen neemt dan ook toe. Het kabinet is voornemens om de regeling kinderopvang naar structuur en grondslag zo spoedig mogelijk te herzien, ten einde de arbeidsparticipatie effectiever en efficiënter te bevorderen.

De kwaliteit van de leidsters is bepalend voor de kwaliteit van de kinderopvang. Daarom reserveren wij tot en met 2012 een bedrag van € 40 miljoen voor de verbetering van de kwaliteit van de opleidingen. Om de sterk gestegen kosten op te vangen trekt dit kabinet extra geld uit voor de kinderopvang. Tevens wordt via diverse maatregelen getracht de stijging van de kosten terug te dringen. Hierbij worden de lagere inkomens zoveel mogelijk ontzien.

Wetenschap

Excellent wetenschappelijk onderzoek levert oplossingen voor problemen in de maatschappij. Daarom gaan we de beste wetenschappers de vrijheid geven onderzoek te doen, waarbij ze hun eigen aanpak kunnen bepalen. Ook investeren wij in een onderzoeksinfrastructuur van hoog niveau.

Cultuur en media

Kunst maakt het leven mooier. We willen er dan ook zoveel mogelijk mensen van laten genieten. Jong geleerd is oud gedaan: daarom willen we jongeren tot 18 jaar veelvuldig in contact brengen met kunst en cultuur via onderwijs en cultuurkaart.

Alle mensen moeten toegang hebben tot een breed media-aanbod. Hiervoor rusten wij de publieke omroep toe om multimediaal te opereren. Om verstandig om te gaan met alle media richten wij een expertisecentrum voor mediawijsheid op.

Emancipatie

Dit kabinet staat voor gelijke kansen, vrijheden en verantwoordelijkheden voor iedereen in onze samenleving. Voor vrouwen en mannen, hetero en homo. Emancipatie is dan ook nog niet af. Daarvoor moeten vrouwen eerst zonder problemen carrière kunnen maken, óók als ze in deeltijd werken, óók als ze moeder zijn. Homo-emancipatie vraagt om sociale acceptatie van homoseksualiteit. Wie homoseksueel is, moet daarvoor uit kunnen komen. Je moet gewoon homo of lesbisch kunnen zijn!

Topinkomens

Het kabinet zal, in het verlengde van de kabinetslijn op het advies van de Commissie Dijkstal (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 28 479, nr. 36), in 2009 wetsvoorstellen naar de Tweede Kamer sturen om de salarissen van bestuurders in de semipublieke sector te normeren. Hierbij kan per sector gedifferentieerd worden in de zwaarte van het beloningsregime. Voor de deelsectoren van OCW geldt het zwaarste regime van maximaal 130% van het huidige ministersalaris. Voor de publieke omroepen geldt bovendien dat er ook een normering, in de vorm van een beloningscode, zal gaan gelden voor niet-bestuurders.

Slot

Om inzichtelijk te maken op welke manier OCW in 2009 bijdraagt aan het realiseren van de ambities van het kabinet, is de beleidsagenda ingedeeld op basis van de doelstellingen en projecten uit het beleidsprogramma «Samen werken, Samen Leven» van het kabinet. De beleidsagenda sluit af met een schakeltabel, waarin de relatie wordt gelegd tussen deze doelstellingen, de daarbij horende indicatoren en de beleidsartikelen, en de financiële paragraaf.

Kwaliteit Onderwijs

Doelstelling 37: Verhogen van de kwaliteit van onderwijs onder meer door primair, voortgezet, en beroepsonderwijs (po, vo en bve) naadloos op elkaar en op het hoger onderwijs (ho) aan te laten sluiten

Onderwijs draait om talenten van jongeren én om de onderwijsinhoud die jongeren nodig hebben voor persoonlijk, maatschappelijk en beroepsmatig functioneren. Het doel van dit kabinet is om de opbrengst van het onderwijs en in het bijzonder dat van het taal- en rekenonderwijs te verhogen.

Rekenen en taal

Begin 2008 heeft de expertgroep «Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 332, nr. 1) haar eindrapport uitgebracht. Op basis van dit rapport wil OCW dat in 2011 de gemiddelde leerprestaties van alle groepen leerlingen voor taal en rekenen aantoonbaar zijn gestegen ten opzichte van 2005. Ook moeten de resultaten voor taal en rekenen en wiskunde tijdens de schoolperiode ten minste op het niveau liggen dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• Duidelijk vastleggen wat leerlingen aan het eind van elke onderwijssector, op het terrein van taal en rekenen moeten kennen en kunnen. Dit gebeurt samen met het onderwijsveld door het wettelijk vastleggen van de referentieniveaus.

• In het po objectief en gevalideerd vaststellen of de leerlingen voldoen aan de basiskennis en basisvaardigheden op het gebied van taal en rekenen. De examenprogramma’s in het voortgezet onderwijs worden geijkt op de (definitief vastgestelde) referentieniveaus. In het mbo wordt voor rekenen en taal een centrale examinering ingevoerd, zonder voorbij te gaan aan de specifieke kenmerken van het mbo bij de verschillende kwalificatieniveaus. Het taal- en rekenonderwijs op de pabo’s en de tweedegraads lerarenopleidingen wordt geoptimaliseerd. De referentieniveaus worden verwerkt in de leerlingvolgsystemen.

In totaal wordt in drie leerjaren (2008/2009, 2009/2010, 2010/2011) over de sectoren heen ruim € 115 miljoen geïnvesteerd.

Gewichtenregeling primair onderwijs

Dit kabinet stelt met ingang van schooljaar 2009/2010 meer geld beschikbaar voor scholen in de zogenoemde impulsgebieden: gebieden met veel armoede. Hiervoor wordt de gewichtenregeling zodanig gewijzigd dat er meer rekening gehouden wordt met de sociaal-economische omgeving waarin kinderen opgroeien.

Vanaf het schooljaar 2008–2009 wordt de algemene drempel in de gewichtenregeling verlaagd naar 6%. Scholen met 6% achterstandskinderen kunnen dan aanspraak maken op de gewichtenregeling. Samen met de maatregelen op het gebied van vve (zie doelstelling 39) en de voortzetting van de schakelklassen, moet dit leiden tot een vermindering van 40% van de taalachterstanden in 2011 ten opzichte van 2002. Hiervoor is in 2009 € 10 miljoen extra beschikbaar.

Passend onderwijs

Dit kabinet wil de kwaliteit en de organisatie van het onderwijs aan leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs die extra ondersteuning nodig hebben, verbeteren. Aanleiding voor deze herziening is dat uit evaluatie blijkt dat er naast positieve punten ook een aantal knelpunten is.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• De verantwoordelijkheid voor een passend onderwijsaanbod bij de schoolbesturen leggen. Schoolbesturen krijgen de verantwoordelijkheid om voor alle leerlingen die worden aangemeld/staan ingeschreven een passend onderwijszorgaanbod te verzorgen. Om dit te realiseren gaan scholen samenwerken in regionale netwerken. Deze netwerken ontstaan door de huidige samenwerkingsverbanden in het po, vo en (v)so (voortgezet speciaal onderwijs) te verbinden (proces van «onderop»). Hierdoor zullen meer leerlingen een passend onderwijsaanbod krijgen (resulterend in een kwalificatie) en minder leerlingen uitvallen. In 2011 moet er een landelijk dekkende infrastructuur zijn van regionale netwerken. Doel voor 2009 is een dekking van 20%.

• Kerndoelen en leerlijnen invoeren. Om de kwaliteit en doelgerichtheid te verbeteren worden kerndoelen en leerlijnen ingevoerd in het (v)so en wordt het kwalificatiesysteem aangepast. In 2011 dient het aantal scholen onder intensief toezicht (betreft de risicovolle, zwakke en zeer zwakke scholen) in het speciaal basisonderwijs en het (v)so afgenomen te zijn tot 12%. Voor 2009 is het doel resp. 30 en 40%.

OCW investeert oplopend tot 2011 € 60 miljoen in het Passend onderwijs. In de beleidsuitvoering wordt nauw aangesloten bij het beleidsprogramma van het ministerie van Jeugd en Gezin (J&G). Het ministerie van J&G is verantwoordelijk voor de zorg in de school die vanuit het gemeentelijke en preventieve domein wordt geleverd.

Onderwijstijd

De Inspectie heeft in 2007 bij 120 bve-opleidingen en 76 vo-scholen een onderzoek uitgevoerd naar de naleving van de wettelijke voorschriften voor onderwijstijd voor het schooljaar 2006–2007. 72 vo-scholen voldeden niet aan de wettelijke norm voor onderwijstijd, 15 vo-scholen zodanig dat dit wordt aangemerkt als buitensporig niet-normconform. Bij de bve-opleidingen constateerde de Inspectie een beperkte verbetering in de naleving van onderwijstijd. Ook werd geconstateerd dat negen instellingen onvoldoende uren hadden (geprogrammeerd en/of) gerealiseerd. Al deze scholen vallen in het schooljaar 2007–2008 onder verscherpt inspectietoezicht.

Over onderwijstijd in het vo en bve is al een aantal keer gesproken met de Tweede Kamer. In deze debatten is toegezegd dat voor vo een kwalitatief onderzoek naar de onderwijstijd wordt uitgevoerd (door de commissie «Onderwijstijd» o.l.v. Clemens Cornielje). Ten behoeve van het onderzoek is een aantal richtinggevende uitgangspunten meegegeven: een wettelijke norm als zodanig blijft nodig, de inhoud en kwaliteit van het onderwijsprogramma staan niet ter discussie en de financiële kaders worden gevormd door het thans geldende budget. OCW verwacht de conclusies en aanbevelingen van de Commissie in december 2008. Voor de bve-sector is toegezegd, dat een evaluatie naar de 850-urennorm wordt uitgevoerd. Dit onderzoek staat los van het toezicht door de inspectie en wordt in 2009 uitgevoerd. De uitkomsten zullen in 2010 met de Tweede Kamer worden besproken. Voor bve-instellingen is het streven 10% verbetering, dit betekent dat zo’n 86% van de opleidingen die gecontroleerd worden voldoen aan de wettelijke voorschriften voor onderwijstijd.

Overgang vmbo-mbo-hbo

De verschillende overgangen in de beroepskolom zijn voor veel leerlingen en studenten nog steeds een kwetsbaar moment. Voortijdige schooluitval (zie ook project Aanval op de uitval) is dan ook vooral geconcentreerd rond de verschillende overgangen. OCW wil de overgangen tussen vmbo-mbo-hbo beter en efficiënter maken. Daarom gaat OCW onder andere door middel van experimenten (vmbo-mbo2 voor schooljaar 2008–2009 en Associate degree, twee jarige hbo-opleiding, op locatie van een mbo-onderwijsinstelling in 2009) onderzoeken hoe de doorstroom in de beroepskolom is te verbeteren.

Zorgvuldige invoering competentiegerichte kwalificatiestructuur in het mbo

Het mbo moet studenten de garantie bieden dat ze goed voorbereid zijn op zowel de samenleving als op de arbeidsmarkt. Daarom is het belangrijk dat het onderwijs dat ze hebben genoten goed aansluit op de wensen en behoeften van de arbeidsmarkt. Om deze doelen te bereiken wordt op dit moment het mbo gemoderniseerd. Dat houdt in dat de oude (op eindtermen gebaseerde) opleidingen, worden omgevormd tot nieuwe opleidingen die gebaseerd zijn op nieuwe kwalificatiedossiers. Het streven is om in 2010 de kwalificatiestructuur voor alle dan startende studenten gereed te hebben. In 2009 zal daartoe een evaluatie plaatsvinden. OCW verwacht dat met de omvorming van opleidingen de aansluiting van het beroepsonderwijs op de arbeidsmarkt soepeler zal verlopen en dat het onderwijs door studenten als aantrekkelijker wordt ervaren. Voor de verdere verbetering van de aansluiting op de arbeidsmarkt gaat OCW de kwaliteit van de beroepspraktijkvorming (bvp) verhogen en zorgen dat alle studenten een passende bvp-plaats vinden. Regionale partijen worden gestimuleerd met elkaar afspraken te maken over de afstemming tussen de vraag en aanbod van opleidingen, die moeten uitmonden in een Regionale Agenda Arbeidsmarkt – Beroepsonderwijs. Gestart wordt in drie à vier regio’s.

Evidence based onderwijs

Bij het verbeteren van de onderwijskwaliteit staat centraal: het systematisch evalueren van onderwijsopbrengsten door leraren en schoolleiders, het versterken van de handelingsbekwaamheid van leraren en het gebruik van evidence based, succesvolle methodieken. Deze aanpak sluit aan bij de kwaliteitsagenda’s van de verschillende sectoren.

Het stimuleren van evidence based onderwijs wordt wat betreft het onderwijsbeleid vorm gegeven door vaker gebruik te maken van experimenten, zoals op het gebied van referentieniveaus rekenen en taal, overgang vmbo-mbo, stages, hoogbegaafdheid, lerarentekort en voortijdig schoolverlaten. Ook zorgt OCW ervoor dat scholen beter kunnen profiteren van resultaten van wetenschappelijk onderzoek.

Om evidence based onderwijs te stimuleren heeft OCW in 2008 het Top Institute for Evidence Based Education Research (TIER) opgericht. TIER betreft een onderzoeksprogramma waarin drie universiteiten samenwerken (Universiteit van Amsterdam, Universiteit Maastricht en Universiteit Groningen). OCW heeft een subsidie verstrekt aan TIER van jaarlijks € 1 miljoen voor de periode van 5 jaar. Het instituut verricht onderzoek naar evidence based onderwijs en evidence based onderwijsbeleid. De focus daarbij is onderwijskundig en economisch. In 2009 doet TIER onder andere onderzoek naar schoolkeuze, leerprestaties en de kwaliteit van leraren, voortijdig schoolverlaten en de niet-monetaire opbrengsten van onderwijs.

Daarnaast voert Senter Novem momenteel het Actieprogramma «Onderwijs Bewijs» uit. Doel van dit programma is om via wetenschappelijke experimenten kennis te krijgen over wat werkt en niet werkt in het primair en voortgezet onderwijs. Scholen én onderzoeksinstellingen kunnen gezamenlijk projectvoorstellen indienen. Voor het programma is voor de periode 2007–2010 een budget beschikbaar van ongeveer € 25 miljoen.

Bestuur en toezicht

Verminderen regeldruk en administratieve lasten

OCW wil de administratieve lasten voor onderwijsinstellingen verlichten.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• Bij de totstandkoming van nieuwe wet- en regelgeving voor instellingen toetsen of de lastenconsequenties van wijzigingen in wet- en regelgeving zijn aangegeven.

• Bestaande werkwijzen en wetgeving aanpassen. De komende jaren zet OCW in op lastenverlichting voor scholen via het verminderen van toezichtlasten door het samenvoegen van toezichthouders, het invoeren van risicogericht toezicht, de invoering van het onderwijsnummer in het po en het vereenvoudigen van de melding en registratie van verzuim.

• Onderzoek uitvoeren. In 2008 is een onderzoek naar de reductie van subsidieregelingen in gang gezet. Met dit onderzoek wordt nagegaan of het aantal subsidieregels en regels over aanvullende bekostiging (verder) kan worden verminderd en hoe de overgebleven regels kunnen worden vereenvoudigd, geharmoniseerd, of praktischer en met minder uitvoeringslasten kunnen worden ingericht.

• De regeldruk voor professionals verminderen. Gebleken is dat leraren nog weinig merken van de inspanningen op het gebied van deregulering, daarom wordt in opdracht van OCW onderzocht welke regels «neerslaan» op professionals en welke regels zij onnodig als belastend ervaren.

Deze maatregelen zijn de vorige kabinetsperiode in gang gezet lopen door in deze kabinetsperiode.

Inspectie

In overleg met de Tweede Kamer zijn de uitgangspunten bepaald voor vernieuwing van het toezicht. Centraal daarin staat het uitvoeren van risicogericht toezicht. Jaarlijks stelt de inspectie op basis van een analyse van opbrengsten, jaarstukken en signalen voor elke school een toezichtarrangement vast. Bij scholen waar geen tekortkomingen of risico’s zijn, onderneemt de Inspectie geen verdere actie. Er is hier sprake van «verdiend vertrouwen». De scholen die een verhoogd risico hebben op het leveren van onvoldoende kwaliteit krijgen bijzondere aandacht van de inspectie.

Alle scholen, ook de scholen zonder tekortkomingen of risico’s, worden minimaal éénmaal in de vier jaar bezocht. Dit kan in het kader zijn van een regulier onderzoek, een themaonderzoek of een onderzoek voor het Onderwijsverslag. In de loop van 2009 zal een voorstel voor wijziging van de Wet op het onderwijstoezicht aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

Principes van Goed Bestuur

Voor de onderwijssectoren po/vo wordt eind 2008 Goed Bestuur-wetgeving aan de Tweede Kamer aangeboden. In deze wetgeving worden op de sector toegesneden voorstellen gedaan voor de realisering van een aantal basisprincipes van goed bestuur zoals de scheiding van de functies bestuur en intern toezicht, ruimte voor interne zeggenschap van docenten en de verantwoording aan belanghebbenden in en rond de school (zgn. horizontale verantwoording) en nadere interventiemogelijkheden.

Voor de bve-sector heeft de Tweede Kamer in april 2008 ingestemd met een wetsvoorstel waarin de scheiding tussen bestuurder en interne toezichthouder bij onderwijsinstellingen wordt geregeld. De verwachting is dat het wetstraject in 2008 kan worden afgerond. De bve-instellingen hebben een eigen governance-code ontwikkeld en geïmplementeerd. Na inwerkingtreding van het wetsvoorstel zullen zij jaarlijks verantwoording afleggen over de omgang met de code in het geïntegreerd jaardocument dat vanaf verslagjaar 2009 gebruikt zal worden.

Doelstelling 11: Hoger onderwijs met meer kwaliteit en minder uitval

Het kabinet wil het studiesucces van studenten en de kwaliteit van het hoger onderwijs verhogen. In de strategische agenda voor het hoger onderwijs en het onderzoeks- en wetenschapsbeleid «Het Hoogste Goed»(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 1) staan de ambities OCW op dit gebied beschreven. Concreet gaat het om:

• Verhogen studiesucces en onderwijskwaliteit en verminderen van uitval van studenten uit de bachelorfase.

• Verhogen van het rendement van niet-westerse migranten. Het rendement van niet-westerse migranten is in 2014 zoveel mogelijk ingelopen op het rendement van autochtonen (verschil is nu nog ca. 20%).

• Verhogen van excellentie in bachelor -en masteropleidingen en het aantrekken van meer excellente studenten.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

Meer geld uitgeven aan de uitvoering van de strategische agenda «Het Hoogste Goed». Over de besteding zijn meerjarenafspraken gemaakt, die op twee manieren vorm krijgen: tussen overheid en de hoger onderwijssector en tussen de overheid en één of meer instellingen. Daarnaast komt er meer geld voor excellentie (via het Sirius-programma en Huygens Scholarship Programme-beurzen voor talentvolle studenten). Om te kunnen beoordelen of de extra investeringen leiden tot de gewenste resultaten, volgt OCW de onderwerpen in deze strategische agenda jaarlijks aan de hand van gegevens over studiesucces, kwaliteit en differentiatie. Daarover doet OCW jaarlijks verslag in het document Kennis in Kaart, te beginnen in 2009. Dit document beschrijft de kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van het stelsel, maar ook de voortgang van de belangrijkste beleidsdoelen. Mocht blijken dat de resultaten achterblijven, dan treft het kabinet maatregelen. Zo kan het aan de lumpsum toegevoegde budget stopgezet worden als instellingen onvoldoende aan de ambities bijdragen. Dan kan gekozen worden het budget doelmatiger te besteden via besteding op grond van afspraken met afzonderlijke instellingen of aan andere prioriteiten.

Het gaat hier om een aanpak vanuit vertrouwen, die past bij de ambities voor het hoger onderwijs in Nederland: sterke, autonome instellingen en een overheid met een scherp zicht op de prestaties van deze instellingen. In de voortgangsrapportage van de strategische agenda (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 31) wordt verder ingegaan op de ambities en de gemaakte meerjarenafspraken.

Doelstelling 38: Voldoende gekwalificeerd onderwijspersoneel nu en in de toekomst.

Leraren hebben de hoofdrol als het gaat om de kwaliteit van het onderwijs. Zij moeten meer ruimte krijgen voor hun belangrijkste taak: het geven van goed en gedegen onderwijs. Vanaf 2010 dreigt door de vergrijzing een fors tekort aan leraren, vooral in het voortgezet onderwijs (3 300 leraren in 2011). In het basisonderwijs wordt een tekort aan schoolleiders verwacht. Zonder maatregelen zal het tekort aan schoolleiders in deze sector oplopen tot 500 in 2011. De vervangingsvraag in het mbo stijgt in 2010 naar 1 860 leraren.

Eind november 2007 kwam OCW met een actieplan: «LeerKracht van Nederland»(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 45). Met dit uitgebreide pakket aan maatregelen reageert het kabinet op het advies van de Commissie Leraren en het advies van de Onderwijsraad «Leraarschap is eigenaarschap» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 53). Op 16 april 2008 heeft minister Plasterk met de sociale partners in het onderwijs een akkoord over het actieplan gesloten. De afspraken zorgen voor een flinke verbetering van de kwaliteit van het lerarenkorps en dragen daarmee bij aan de kwaliteit van het onderwijs.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• De waardering voor het leraarschap verhogen. De «professionele ruimte» van de leraar wordt verankerd in de sectorwetten. Uitgangspunt is dat de leraar in de dagelijkse onderwijspraktijk over voldoende «professionele ruimte» moet beschikken om zijn werk goed te kunnen doen.

• Leraren beter belonen (met een sterk accent op opleiding en prestaties) en zorgen voor een beter loopbaanperspectief. In het convenant Leerkracht van Nederland zijn per sector afspraken gemaakt over de invoering van meer hogere leraarsfuncties («functiemix»). Per 1 augustus 2010 wordt hiermee een start gemaakt. Vanaf 1 januari 2009 zullen de salarislijnen in de sectoren po, vo en bve worden ingekort. In de sectoren vo en bve komt extra geld beschikbaar voor een nieuw «functiegebouw» in de Randstadregio’s en Almere. Door verbetering van de beloning wordt het beroep van leraar aantrekkelijker en zullen meer mensen kiezen voor een baan in het onderwijs.

• Concrete afspraken maken met de inspectie over de inbedding van het toezicht op het leraarschap in het nieuwe (risicogerichte) toezicht. OCW verwacht dat scholen hierdoor meer gaan investeren in hun human capital.

• De positie van leraren in de school versterken. Vanaf 1 augustus 2008 is er een scholingsfonds voor leraren. Elke leraar kan éénmaal in zijn loopbaan een beroep doen op het scholingsfonds om een opleiding te volgen voor een hoger kwalificatieniveau. OCW verwacht dat dit een positief effect heeft op de professionaliteit van leraren, op de kwaliteit van het onderwijs en op de aantrekkelijkheid van het beroep.

• Professionaliteit schoolleiders bevorderen. Goede schoolleiders zijn onmisbaar voor professionele scholen. Zij hebben een centrale rol in het personeelsbeleid. Vanaf najaar 2008 gaat OCW met scholen, instellingen en beroepsgroep in gesprek over versterking van de professionaliteit van schoolleiders.

• Meer oudere leraren in het onderwijsproces houden. In het convenant Leerkracht van Nederland is afgesproken dat sociale partners in hun CAO-overleg vóór 1 januari 2010 afspraken maken over het realiseren van een regeling om ouderen langer in het onderwijsproces te laten functioneren.

• In samenspraak met lerarenopleidingen, scholen en instellingen werken aan de ontwikkeling van een kwaliteitsagenda voor het opleiden van leraren. Deze agenda wordt na de zomer van 2008 aan de Tweede Kamer aangeboden. In deze agenda staan voorstellen om de kwaliteit van de initiële opleiding te verhogen. Onder andere door de ontwikkeling van gezamenlijke eindtermen en toetsen en het verder professionaliseren van leraren die al actief zijn in het onderwijs.

• Extra ruimte maken voor innovatie in het onderwijs om het lerarentekort op te lossen. Voorstellen hiervoor worden ingediend voor de FES-ronde waarover het kabinet begin 2009 beslist (max. € 90 miljoen).

Het kabinet trekt voor deze plannen honderden miljoenen per jaar extra uit, oplopend tot ruim € 1 miljard in 2020.

Project Aanval op de schooluitval

Dit kabinet wil schooluitval voorkomen. Schooluitval is een groot maatschappelijk, sociaal én een individueel probleem. De door het vorige kabinet ingezette ’aanval op de uitval’ heeft geholpen, maar niet genoeg. Om te komen tot halvering van het aantal schooluitvallers wordt het offensief voortgezet en versterkt. Het is nodig de lat hoog te leggen, omdat schoolverlaters zonder een startkwalificatie twee keer zo vaak geen baan hebben als jongeren die wel een startkwalificatie hebben en vijf keer zo vaak het criminele pad op gaan als jongeren die wel een startkwalificatie hebben. Er wordt hierdoor veel talent en arbeidskracht verspild. Scholen, gemeenten, CWI, zorginstellingen, justitie, politie en het regionale bedrijfsleven dragen allemaal bij aan de strijd tegen schooluitval. Zij weten als geen ander waar «de gaten» vallen en wat op regionaal niveau nodig is om de uitval nog verder terug te dringen. Scholen en gemeenten hebben hierbij een sleutelrol en werken daarbij nauw samen met bovenstaande ketenpartners.

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de aanpak van het verzuim en moeten zorgen dat uitvallers weer terug in de schoolbanken komen. Hierbij werken zij samen met het regionale bedrijfsleven. Ook moeten ze zorgen voor een lokale zorgstructuur en samenhang tussen de schakels in de jeugdketen («ketenregisseur»). Contactgemeenten van RMC-regio’s hebben de regie, zij maken afspraken met scholen en andere «regiopartners», creëren een regionaal netwerk, coördineren verzuimmeldingen, en doen de registratie en doorverwijzing.

Dit kabinet heeft zich ten doel gesteld het aantal schoolverlaters terug te brengen van 53 100 in het schooljaar 2006–2007 tot 35 000 in het schooljaar 2010–2011 (dit wordt bekend in 2012). Voor het schooljaar 2008–2009 betekent dit een reductie van circa 4 500 (dit wordt bekend in 2010). Het geld voor de landelijke programma’s is een aanvulling op het geld dat al via de vierjarige convenanten beschikbaar was om deze reductie mogelijk te maken.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• Extra aandacht besteden aan een soepele overgang van vmbo naar mbo. Het vmbo en het mbo kunnen samen een aantal preventieve maatregelen nemen om de kans op een succesvolle overgang te vergroten.

• Zorgen dat de loopbaanoriëntatie, studiekeuze en begeleiding van leerlingen verbeterd wordt. Loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) staat voor een breed scala aan maatregelen voor het op weg helpen van leerlingen/deelnemers naar een passende (vervolg-)opleiding/beroep. Uitgaande van deze benadering omvat LOB naast studie- en beroepskeuzeoriëntatie ook mentoring, coaching en persoonlijke begeleiding.

• Meer en betere zorg op school ondersteunen. Meer en betere zorg betekent dat elke jongere die zorg nodig heeft, die moet kunnen krijgen. Scholen spelen hierin een centrale rol: jongeren zijn via scholen te bereiken en school is ook vaak de plek waar jongeren begeleid kunnen worden. De ervaring leert dat een Zorg- en Advies Team (ZAT) een goede manier is om de interne zorg voor een jongere af te stemmen op de externe zorg. Hierbij spelen de Centra voor Jeugd en Gezin (CJG’s) een belangrijke rol.

• Het onderwijs aantrekkelijker maken door sport en cultuur. Traditionele onderwijsvormen blijken niet altijd voldoende om jongeren te motiveren om op school te blijven. Vernieuwende onderwijsvormen op het gebied van sport en cultuur, die aansluiten bij de belevingswereld van jongeren, kunnen het onderwijs voor jongeren aantrekkelijker maken.

• Meer ruimte bieden aan vmbo-scholieren die het best leren met hun handen. Vmbo-scholen en roc’s gaan samen programma’s ontwikkelen voor leerlingen die graag met hun handen werken. Er zijn tien vmbo-scholen die dit schooljaar zijn begonnen met vakcolleges. Aandachtspunten hierbij zijn het regionale bedrijfsleven (vanaf het derde leerjaar gaan de leerlingen werken bij bedrijven in de regio), meer techniekonderwijs en integratie vmbo-mbo. De vakcolleges bieden een zesjarige opleiding aan die leidt tot een startkwalificatie (mbo-2).

• Experimenten vmbo-mbo2 uitvoeren. Voor een groep van vmbo-scholen is het per 1 augustus 2008 mogelijk om een geïntegreerd traject van vmbo-mbo2 aan leerlingen van de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo aan te bieden. In dit traject is het vmbo-examen geen verplicht onderdeel, het einddoel is een – mbo opleiding – op niveau 2. Leerlingen in het experiment stappen niet over van de vmbo-school naar het ROC, maar ze blijven in hun vertrouwde omgeving, met leraren die ze al kennen. Het experiment moet het voortijdig schoolverlaten (vsv) van deze groep jongeren, voor wie de overstap van vmbo naar mbo vaak problematisch verloopt, terugdringen.

• Zorgen voor meer maatwerktrajecten om uitval te voorkomen. Maatwerktrajecten zijn bedoeld voor jongeren tot 23 jaar uit de zwakkere groepen van de beroepsbevolking die wel een startkwalificatie kunnen halen. In deze trajecten werken scholen en onderwijsinstellingen intensief samen met bedrijven, kenniscentra, gemeenten en CWI. Met de FES-middelen 2007 worden naar schatting ruim 11 000 maatwerktrajecten gerealiseerd. Ook de laatste tranche extra FES-middelen 2008 zijn voor dit doel beschikbaar.

• 20 000 EVC-trajecten (Erkennen Verworven Competenties) ondersteunen voor schooluitvallers van 18 tot 23 jaar. Naast het voorkómen van schooluitval, moeten er ook maatregelen komen voor jongeren die al uitgevallen zijn. Met EVC- of maatwerktrajecten kunnen deze jongeren alsnog een startkwalificatie halen en een plek op de arbeidsmarkt verwerven.

Via het beleidsprogramma vsv worden deze maatregelen op macroniveau tweejaarlijks gemonitord.

Om deze maatregelen uit te kunnen voeren zijn vierjarige convenanten met scholen (BVE-instellingen en scholen in het voortgezet onderwijs) en gemeenten in alle 39 RMC-regio’s afgesloten. Zij moeten de uitval de komende vier jaar met 40% verminderen. Scholen ontvangen € 2000 per nieuwe vsv’er minder. De convenantafspraken zijn op basis van «no cure, no pay». Naast het geld uit de convenanten, is er extra geld beschikbaar voor het uitvoeren van vsv-programma’s. Per RMC-regio is een bedrag beschikbaar, afhankelijk van het aantal nieuwe vsv-ers in een regio. Dit geld is alleen bestemd voor de scholen. Behalve bij de G4, daar gaat al het geld naar de gemeenten. De complexiteit van de vsv-problematiek bij de G4 vraagt om meer regie van deze gemeenten.

Gemeenten zetten samen met WWI in de geselecteerde 40 krachtwijken in op het tegengaan van voortijdige schoolverlaten en de herbestemming en herontwikkeling van karakteristiek cultureel erfgoed. OCW geeft in deze wijken prioriteit aan het voorkomen van onderwijsachterstanden.

Om bovenstaande acties te kunnen uitvoeren, is vanaf 2008 extra geld beschikbaar. In 2009 gaat het om € 39 miljoen; dit loopt op tot € 71 miljoen (indicatief) in 2011. Hiervan is circa € 22 miljoen beschikbaar voor de convenanten. Het geld voor de vsv-programma’s is in 2009 circa € 15 miljoen, waarvan € 4,8 miljoen beschikbaar is voor de G4.

Doelstelling 40: Het fors uitbreiden van het aantal brede scholen

Het kabinet wil het aantal brede scholen fors uitbreiden. Het realiseren van een dekkend aanbod van brede scholen in de 40 krachtwijken is hierbij een specifiek doel. Brede scholen bieden door structurele samenwerking met partners uit verschillende sectoren lokaal maatwerk, waardoor de ontwikkelingskansen van kinderen worden vergroot. Gemeenten streven naar 1200 brede scholen in 2010. Het Rijk ondersteunt dit streven. In 2009 wordt de eerstvolgende meting van het aantal brede scholen gehouden. Dan moeten er ongeveer 1100 brede scholen zijn.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• Zorgen dat er meer combinatiefuncties komen. Met de «impuls brede scholen, sport en cultuur» is het de bedoeling dat er in 2012, 2500 combinatiefuncties zijn. Naast geld van de ministeries van OCW en VWS, worden deze combinatiefuncties ook gefinancierd door de deelnemende gemeenten. Met deze structurele formatieplaatsen kunnen brede scholen onder andere het binnen- en buitenschoolse sport- en cultuuraanbod in het primair en voortgezet onderwijs vergroten. Scholen worden zo ondersteund om structureel samen te werken met partners uit andere sectoren. Deze maatregel voorziet in de behoefte van brede scholen aan extra menskracht. In 2009 is vanuit OCW voor de combinatiefuncties € 8,7 miljoen beschikbaar. Daarnaast is in 2009 € 11,4 miljoen onderdeel van het accres van het Gemeentefonds.

• Gemeenten ondersteunen bij het realiseren van multifunctionele accommodaties. In 2008 komt er een stimuleringsarrangement voor de realisatie van multifunctionele accommodaties in het primair onderwijs. Multifunctionele huisvesting vergroot de mogelijkheden voor samenwerking van brede scholen, maar het lukt gemeenten niet altijd om op tijd in geschikte multifunctionele gebouwen te voorzien. Het arrangement stimuleert gemeenten ook om bij de realisatie van de multifunctionele schoolgebouwen zo mogelijk samen te werken met (semi) private partijen zoals woningcorporaties en kinderopvanginstellingen. Gemeenten krijgen vanaf 2009 geld uit het stimuleringsarrangement.

• Ondersteunend personeel op de po-scholen inzetten om de werkdruk van schoolleiding en leerkrachten te verlichten. Juist in de grote steden en de krachtwijken is dit hard nodig. Daarom hebben de po-scholen in de 40 wijken die een aanvraag hebben ingediend, voorrang gekregen bij de toekenning van een loonkostensubsidie voor het aanstellen van een conciërge.

• Scholen ondersteunen. In 2008 wordt het «steunpunt Brede scholen» opgericht, vanwege de behoefte aan een loket waar men terecht kan met vragen. Het steunpunt is een duidelijk aanspreekpunt voor scholen en gemeenten en een eerste vraagbaak voor hen die zich (willen gaan) bezig houden met de brede school.

• Onderzoek uitvoeren. In opdracht van OCW wordt in 2008 gestart met een longitudinaal onderzoek naar de effecten van de brede school. Hierdoor kan beter worden onderbouwd wat de meerwaarde vormt van brede scholen. Dit onderzoek loopt door in 2009.

• Continue voorlichting geven aan scholen en gemeenten, bijvoorbeeld viawww.bredeschool.nl.

• Als proef werken aan een bundeling van geldstromen (van instanties waar scholen mee samenwerken; Rijk, gemeenten en derden), vooral via het vereenvoudigen van verantwoording.

Doelstelling 41: Een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs

Goed onderwijs bereidt leerlingen voor op hun rol in de samenleving. Met de invoering van een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs, wil het kabinet leerlingen laten ervaren hoe mooi het is om iets voor een ander te doen. En wat ook belangrijk is: de maatschappelijke stagiair van vandaag kan de vrijwilliger van morgen worden! De maatschappelijke stage kan zodoende ook op langere termijn een positieve bijdrage leveren aan de sociale samenhang. In het schooljaar 2011–2012 wordt de maatschappelijke stage een onderdeel van het kerncurriculum. OCW streeft ernaar dat 20% van de leerlingen in schooljaar 2008–2009 een maatschappelijke stage lopen. Dit percentage loopt op van 35% in 2009–2010, 65% in 2010–2011 naar 100% in 2011–2012.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• Pilots uitvoeren. Vanaf schooljaar 2008/2009 wordt door middel van pilots stevig ingezet op het uitbreiden van het aantal leerlingen dat deelneemt aan de maatschappelijke stage. Er wordt informatie verzameld over factoren die in positieve zin bijdragen en knelpunten waar leerlingen, scholen en andere betrokken partijen tegenaan lopen. Zo is er aandacht voor de eventuele verdringing van beroepsstages in het vmbo, extra begeleiding voor praktijk en speciaal onderwijs en eventuele extra inspanningen van school en stageaanbieders om Nederlandse leerlingen met een niet-westerse achtergrond aan een maatschappelijke stage te helpen. De pilots zijn geslaagd wanneer zij voldoende informatie opleveren voor de verdere vormgeving van de maatschappelijke stage.

• Ondersteuning bieden. De sitewww.samenlevenkunjeleren.nlen de helpdesk «maatschappelijke stage» worden verder ingevuld om scholen, leerlingen, stageaanbieders en stagemakelaars goed te informeren en te ondersteunen. Daarnaast geven CPS en Movisie ondersteuning door middel van het aanbieden van starterspakketten, workshops en lesmateriaal.

• Monitoren en evalueren. De invoering van de maatschappelijke stage wordt continue gevolgd. De pilots leveren belangrijke informatie op voor de tussenevaluatie die najaar 2009 plaatsvindt. Ook wordt input verkregen via scholen die niet deelnemen aan de pilots. De tussenevaluatie en de opgedane ervaringen van scholen zullen worden betrokken bij de verdere invoering van de maatschappelijke stage.

Doelstelling 42: Het geleidelijk invoeren van gratis schoolboeken in het voortgezet onderwijs met ingang van schooljaar 2008–2009, en volledig per schooljaar 2009–2010

De schoolkosten voor ouders met kinderen in het voortgezet onderwijs zijn hoog. Zo zijn de prijzen van boekenpakketten de laatste vijf jaar aanzienlijk gestegen. Dit wordt onder andere veroorzaakt door een beperkte marktwerking op de educatieve boekenmarkt. Het kabinet heeft besloten de schoolboeken gratis te maken voor de ouders. Zo wil het kabinet de kosten voor ouders met kinderen in het voortgezet onderwijs verlagen en voorkomen dat kinderen zonder boeken op school komen, omdat ouders de rekening voor het boekenpakket niet betalen. Daarnaast wil het kabinet de marktwerking op de educatieve boekenmarkt verbeteren door scholen zelf te laten bestellen: de bepaler betaalt.

Doordat scholen niet op tijd boeken konden inkopen, rekening houdend met de aanbestedingsregels, zullen de boeken in het schooljaar 2008–2009 nog niet gratis verstrekt worden. In het schooljaar 2008–2009 krijgen alle ouders via de Sociale Verzekering bank of de Informatie Beheer Groep € 316 (prijspeil 2008) per kind in het (bekostigde) voortgezet onderwijs. Vanaf het schooljaar 2009–2010 krijgen de scholen voor voortgezet onderwijs deze € 316 per kind bij de lumpsum. Scholen hebben daarmee ook de verplichting om hun leerlingen gratis van lesmateriaal/schoolboeken te voorzien. Een taskforce van OCW ondersteunt scholen bij de aanbestedingsprocedure en eventuele juridische procedures.

Vanaf 2008 is voor gratis lesmateriaal/schoolboeken jaarlijks circa € 300 miljoen beschikbaar. Daarnaast is er een overgangsbudget van € 46,5 miljoen verspreid over 2008 t/m 2010 beschikbaar voor eventuele extra kosten waar scholen tegenaan lopen. Deze tegemoetkoming wordt in het voorjaar van 2009 uitbetaald. Tegenover die kosten staat een verlaging van de uitkering van de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten (WTOS). De WTOS is een inkomensafhankelijke tegemoetkoming voor ouders om de schoolkosten, en schoolboeken van hun schoolgaande kinderen te kunnen betalen. Nu scholieren in het voortgezet onderwijs gratis boeken krijgen, kan de tegemoetkoming voor die groep omlaag.

Doelstelling 59: Het tegengaan van radicalisering

In augustus 2007 is het rijksbrede actieplan tegen polarisatie en radicalisering naar de Tweede Kamer gestuurd(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 29 754, nr. 103). Het doel van dit actieplan is het voorkomen en terugdringen van polarisatie en radicalisering in Nederland. Radicalisering kan de veiligheid op scholen beïnvloeden. OCW is verantwoordelijk voor het veiligheids- en radicaliseringsbeleid binnen OCW-instellingen inclusief het beleid voor de sociale veiligheid op scholen, en de rol van onderwijs bij de aanpak van radicalisering.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• Instrumenten inzetten (concrete tools, kenniskring, informatie, kennis- en adviescentrum) die aansluiten op de vraag uit het onderwijsveld. Hiermee wil OCW dat instellingen en docenten – naar behoefte en op aanvraag – voldoende informatie en expertise krijgen op het gebied van polarisatie en radicalisering.

• Beleid ontwikkelen om de sociale veiligheid op OCW-instellingen te verbeteren. Zo komen er onder andere veiligheidsmaatregelen voor onderwijsinstellingen die bijdragen aan het terugdringen van radicalisering op de scholen. In de brief aan de Tweede Kamer van november 2007 is het veiligheidsbeleid uitgewerkt(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 29 240, nr. 15).

Het kabinet stelt deze kabinetsperiode in totaal € 28 miljoen beschikbaar voor het tegengaan van polarisatie en radicalisering. Dit bedrag staat op de begroting van BZK. Scholen en instellingen kunnen hun voorstellen indienen bij BZK.

Uitstekende kinderopvang

Doelstelling 39: Het realiseren van een sluitend systeem voor kinderopvang voor 0–4 jarigen (inclusief arbeidsparticipatie vrouwen)

Harmonisatie kinderopvang en vve

Dit kabinet wil in lijn met de brief van het kabinet van 23 mei 2008 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 322, nr. 24), de kwaliteit van de peuterspeelzalen harmoniseren met die van de kinderopvang. Met als doel dat alle voorzieningen voor jonge kinderen dezelfde uitgangspunten voor veiligheid en gezondheid hanteren. Voor peuterspeelzalen betekent dat ondermeer: de professionalisering van het personeel, het afschaffen van het zogenaamde ambitieniveau 0 (alleen inzet van vrijwilligers), een leidster/kind ratio van 1:8 en een landelijk geregeld toezicht. Het specifieke karakter van peuterspeelzalen als laagdrempelige buurtvoorziening blijft intact. Ook de financiering wordt meer geharmoniseerd.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• Een landelijke kwaliteitskader uitwerken. In 2009 wordt verder gewerkt aan de voorbereiding van een wettelijk landelijk kwaliteitskader voor peuterspeelzaalwerk, gericht op inwerkingtreding in 2010. In 2009 is er € 15 miljoen beschikbaar voor de kwaliteitsimpuls, ter voorbereiding van de harmonisatieregelgeving 2010.

• € 20 miljoen beschikbaar stellen aan gemeenten. Dit geld is bedoeld als tegemoetkoming voor ouders van leerlingen die vve volgen in peuterspeelzalen. Op basis van onderzoek bleken de kosten van de peuterspeelzalen de belangrijkste barrière. Door de tegemoetkoming komt de eigen bijdrage van ouders op hetzelfde niveau als in de Wet kinderopvang. Met de VNG is afgesproken dat gemeenten alle kinderen die vve nodig hebben een plaats aanbieden (dus ook kinderen van ouders die geen arbeid en zorg combineren). Deze kinderen volgen dan kwalitatief hoogwaardige onderwijsprogramma’s. Samen met de aangepaste gewichtenregeling (zie doelstelling 37) en de voortzetting van de schakelklassen, moeten deze maatregelen ertoe leiden dat in 2011 alle doelgroepleerlingen onder 2,5- tot 6-jarigen deelnemen aan een VVE-programma, en tot een vermindering van taalachterstanden van 40% in 2011 ten opzichte van 2002.

Verhogen kwaliteit en opleidingsniveau personeel kinderopvang

In het coalitieakkoord is het plan opgenomen om te investeren in de kwaliteit van de kinderopvang. De kwaliteit van de kinderopvang staat of valt (volgens wetenschappelijk onderzoek) met de kwaliteit van de pedagogisch medewerkers («leidsters»). Daarom is er binnen de OCW-begroting tot en met 2012 een bedrag van € 40 miljoen gereserveerd voor de verbetering van de kwaliteit van de opleidingen.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• De kwaliteit van de medewerkers verbeteren;

• De aansluiting tussen opleidingen en de kinderopvangpraktijk verbeteren.

Door de werkgevers, werknemers en ouders in de kinderopvang is samen met de opleidingen, wetenschap en praktijk een beleidsnotitie uitgewerkt, waarin beide hoofdroutes zijn uitgewerkt. Deze notitie dient als raamwerk voor een programma van activiteiten, zoals samenwerking tussen de opleidingen en de sector en het uitrollen van bestaande didactische cursussen en programma’s. Het programma gaat naar verwachting najaar 2008 van start.

Financiering kinderopvang

Om het stelsel voor de langere termijn financieel houdbaar en beheersbaar te maken en daarmee een verdere groei van het gebruik mogelijk te maken, zijn aanpassingen aan het huidige kinderopvangstelsel noodzakelijk. Hierbij moeten de positieve kanten behouden blijven en ongewenste neveneffecten (zoals misbruik en oneigenlijk gebruik) worden beëindigd. Kinderopvang faciliteert de combinatie van arbeid en zorg en ondersteunt een duurzame ontwikkeling van de arbeidsparticipatie. Dit doel is leidend bij aanpassingen aan het stelsel.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• Een wetswijziging voorbereiden voor de herziening van het systeem van gastouderopvang. De wijziging behelst de introductie van thuiscrèches, het koppelen van de registratie van gastouderopvang aan de organisaties voor kinderopvang en het introduceren van gedifferentieerde uurprijzen voor verschillende vormen van opvang. Met dit systeem blijft de keuzevrijheid voor ouders gewaarborgd. Het wetsvoorstel dient op 1 januari 2010 in werking te treden.

• De Wet kinderopvang verbeteren via een aantal maatregelen, waaronder versterking van de positie van ouders.

Het kabinet is voornemens om de regeling kinderopvang naar structuur en grondslag zo spoedig mogelijk te herzien, ten einde de arbeidsparticipatie effectiever en efficiënter te bevorderen.

Ter dekking van de groei van de uitgaven in 2009 heeft het kabinet in juni 2008 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 322, nr. 24) gekozen voor de volgende inzet van middelen en maatregelen. Dit is inclusief een extra groei over 2008 en verdere jaren met circa € 0,3 miljard die is gebleken uit de uitvoeringsgegevens over het eerste half jaar van 2008:

• Incidentele dekking vanuit de algemene middelen;

• Het beschikbaar stellen van middelen uit de enveloppe kinderopvang;

• Het aanpassen van de tabel voor de kinderopvangtoeslag. De tabel voor de kinderopvangtoeslag is aangepast in het licht van de kabinetsdoelstellingen rond participatie en koopkracht. De kosten voor het eerste kind worden voor alle ouders met eenzelfde percentage verhoogd. De lage inkomens gaan er in absolute bedragen (en in procenten van het besteedbare inkomen) minder op achteruit dan de hogere inkomens. De kosten voor het tweede en volgende kind worden voor de hoogste inkomens iets verhoogd. Kinderopvang blijft daarmee voor iedereen financieel toegankelijk. De Algemene maatregel van bestuur waarin dit geregeld wordt is juni 2008 ingediend, gericht op inwerkingtreding in 2009.

Hoogstaande wetenschap

Doelstelling 12: Het versterken van de internationale reputatie van Nederlandse wetenschappelijke instellingen en onderzoeksinstellingen

Het Nederlandse onderwijs en onderzoek kan alleen op hoog niveau blijven presteren als de onderzoeksinfrastructuur van hoge kwaliteit is en de beste mensen volop ruimte krijgen. Daarom wil het kabinet het primaat van ongebonden en zuiver wetenschappelijk onderzoek herstellen en onderzoeksgeld reserveren voor de beste onderzoekers. Door meer ruimte te bieden aan excellente onderzoekers en grensverleggend onderzoek kan de aansluiting bij de wereldtop behouden blijven. Dit staat ook beschreven in de strategische agenda «Het Hoogste Goed». De top kan alleen worden bereikt als er voldoende wordt geïnvesteerd in talent en in excellent wetenschappelijk onderzoek.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• Onderzoekers meer ruimte geven om hun eigen onderzoek te bepalen en onderzoeksgroepen te vormen en te kiezen waar zij hun onderzoek willen doen. Excellent wetenschappelijk onderzoek wordt ondersteund door instellingen die talent aan zich weten te binden en goede faciliteiten bieden. De «vernieuwingsimpuls» wordt in 2009 uitgebreid, waardoor meer onderzoeksgeld verdeeld kan worden op basis van competitie. NWO wordt belast met de uitvoering van de uitgebreide «vernieuwingsimpuls» waarvoor vanaf 2009 structureel € 150 miljoen beschikbaar is.

• Meer ruimte bieden aan promovendi om een eigen onderzoeksloopbaan te kiezen (vrije keuze van onderwerp en promotor) en meer ruimte bieden aan universiteiten om onderzoekersopleidingen daarvoor in te richten. Onderzoekersopleidingen worden zo meer naar Amerikaans model ingericht (soms aangeduid als «graduate schools»). Zo kunnen een aantal promovendi op basis van een open competitie in aanmerking komen voor zogenoemde «training grants». In vervolg op de motie Joldersma(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 5) is NWO gevraagd om in overleg met relevante partijen de vormgeving van het graduate schools-model voor de Nederlandse situatie uit te werken. Voor graduate schools is in 2009 € 3 miljoen, in 2010 € 11 miljoen en vanaf 2011 € 15 miljoen beschikbaar.

• De toename van het aantal vrouwelijke hoogleraren ondersteunen (streefwaarde is 15% in 2010, waarde in 2007 was 11.2%). Onder andere door de inzet van de «vernieuwingsimpuls» en het Aspasiaprogramma. Ook wordt met het Mozaïekprogramma gestreefd naar een toename van Nederlandse onderzoekers met een niet-westerse achtergrond. Door dit programma kunnen jaarlijks ruim 20 afgestudeerde migranten een promovendusplaats krijgen.

• Grootschalige onderzoeksinfrastructuren ondersteunen. Om te kunnen blijven aansluiten bij internationale ontwikkelingen is het belangrijk dat er in Nederland voldoende ruimte is voor structurele investeringen in grootschalige onderzoeksfaciliteiten. Hiervoor zijn op basis van de European Strategy Forum on Research Infrastructures (ESFRI) en de nationale roadmap-commissie (commissie van Velzen), prioriteiten gesteld en geld aan projecten toegewezen. Uit de enveloppemiddelen voor kennis en innovatie wordt in 2009 € 16 miljoen via NWO ingezet. Daarnaast beslist het kabinet in het voorjaar van 2009 over de verdeling van de FES-middelen, ondermeer over enkele voorstellen voor grootschalige researchinfrastructuren.

• Een nieuw accreditatiestelsel introduceren. In het hoger onderwijs wordt een nieuw stelsel geïntroduceerd dat meer prikkels voor kwaliteit omvat en minder administratieve lasten met zich meebrengt. De Tweede Kamer heeft ingestemd met de hoofdlijnen voor dit nieuwe stelsel(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 21 en 27) en groen licht gegeven voor verdere uitwerking en pilots. In het nieuwe stelsel kunnen hogescholen en universiteiten een instellings-audit laten doen. De NVAO stelt dan vast of een instelling de kwaliteit van het onderwijs goed waarborgt via onder andere een goed werkend kwaliteitszorgsysteem, voldoende betrokkenheid van studenten en een adequaat personeelsbeleid. Indien dit het geval is, zal de accreditatie van de opleidingen op een lichtere manier gebeuren. Per 1 januari 2010 moet het nieuwe accreditatiestelsel in werking treden.

Doelstelling 14: Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie

Het kabinet wil kennis op een betere manier koppelen aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken en de totstandkoming van nieuwe producten en diensten. In de strategische agenda «Het Hoogste Goed» zijn plannen ontwikkeld om wetenschap een stevigere inbedding te geven in de samenleving. Bijvoorbeeld door actieve communicatie over wetenschap en door te zorgen voor een betere benutting van onderzoeksresultaten (met behoud van onafhankelijkheid van onderzoek). Een belangrijke voorwaarde voor het benutten van onderzoeksresultaten is het investeren in de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek en het verder ontwikkelen van incentives voor valorisatie. Meer aandacht voor praktijkgericht onderzoek op hogescholen moet het onderwijs op hogescholen verrijken door het versterken van vaardigheden op het gebied van kennisverwerving, onderzoek en kennistoepassing en de samenwerking met universiteiten, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties.

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

• De vraagsturing bij TNO en GTI’s in 2010 integraal invoeren. Met vraagsturing wordt geprobeerd de ontwikkeling van kennis binnen deze instellingen beter aan te laten sluiten bij de maatschappelijke en economische vraag. Daarom worden de programma’s voor de twaalf onderzoeksthema’s van TNO en GTI’s volledig vraaggestuurd en vraaggeprogrammeerd, waarbij er voldoende ruimte is voor kennisopbouw over de thema’s heen. OCW werkt hierbij samen met EZ en andere betrokken departementen.

• De «uitvinderregeling», beter publiek toegankelijk maken via de websites van alle universiteiten. Het is de bedoeling dat onderzoekers door de uitvinderregelingen meer kunnen profiteren van de opbrengst van intellectueel eigendom.

• De valorisatie verhogen. De projectgroep Valorisatie (met daarin kennisinstellingen, bedrijven en departementen) inventariseert welke factoren van belang zijn om valorisatie te bevorderen en welke rol de verschillende partijen daarbij kunnen spelen, met als doel hier op termijn afspraken over te maken.

Project Nederland ondernemend innovatieland

Met het project Nederland Ondernemend Innovatieland (NOI) wil het kabinet de concurrentiepositie van Nederland versterken en maatschappelijke vraagstukken aanpakken. Dit project loopt door gedurende de gehele kabinetsperiode. Daarom is de interdepartementale programmadirectie Kennis en Innovatie opgericht(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 406, nr. 112). De ministeries van OCW en EZ zijn verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding. Door het programma van NOI wil het kabinet kennis, ondernemerschap en innovatie inzetten om een aantal maatschappelijke problemen aan te pakken. Het programma van het project NOI bestaat uit drie centrale deelprogramma’s.

• Lange termijnstrategie Nederland Ondernemend Innovatieland. De lange termijnstrategie geeft een beeld van de Nederlandse samenleving in 2030, vertaald in concrete ambities en doelstellingen. De kern van de strategie ligt in het stellen van doelen op 3 essentiële factoren die samen het «dynamisch vernieuwingsvermogen» vormen. Deze drie factoren zijn: het versterken en benutten van talenten, het versterken en benutten van kennis in publiek en privaat onderzoek en het bevorderen van innovatief ondernemerschap.

• De maatschappelijke innovatieagenda en de uitwerking daarvan in concrete innovatieprogramma’s. Hierin staat het inzetten van kennis, ondernemerschap en innovatie om maatschappelijke vraagstukken op te lossen centraal. De maatschappelijke innovatieagenda’s voor zorg, veiligheid, water en energie zijn in 2008 opgesteld en worden in de loop van 2008 vertaald naar concrete acties en programma’s. Een agenda voor onderwijs en een agenda voor duurzame agro-innovatie volgen begin 2009.

• Versterken innovatief vermogen. Doel van dit deelprogramma is het versterken van het innovatief vermogen van bedrijven, kennisinstellingen en overheden. De focus ligt op drie aandachtsgebieden: Nederland als brandpunt voor talent, kennis moet rollen en de innovatieve overheid. Binnen deze thema’s zijn concrete projecten gestart, zoals een TaskForce Technologie, Onderwijs, Arbeidsmarkt om het tekort aan technici en technologen te verminderen.

OCW is nauw betrokken bij het tweede innovatieplatform. De minister-president is voorzitter van dit platform en de ministers van OCW en EZ zijn respectievelijk eerste en tweede vice-voorzitter. Het tweede platform is gericht op maatschappelijke innovatie en ondernemerschap (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 27 406, nr. 107). Ook in het OCW-beleid komt deze ambitie terug. OCW zal de doelstellingen van het onderwijsinnovatiebeleid presenteren in de nog uit te brengen maatschappelijke innovatieagenda onderwijs. Verder zal voor maximaal € 90 mln. aan voorstellen bij het FES worden ingediend met als doel door innovatie het lerarentekort te verminderen. Het Innovatieplatform heeft voorgesteld te experimenteren met De Netwerkschool, dit experiment maakt deel uit van de FES-voorstellen. Daarnaast zal voor minimaal €78 miljoen aan voorstellen bij het FES worden ingediend voor de incidentele financiering van enkele grootschalige researchfaciliteiten. MP

Rijk cultureel leven

Doelstelling 73: Alle jongeren tot 18 jaar raken actief of passief vertrouwd met cultuur en kunstvormen en met de Nederlandse geschiedenis

Het kabinet streeft naar een hoogwaardig cultuuraanbod dat voor zoveel mogelijk mensen toegankelijk is. In het cultuurbeleid van het kabinet staan de ontwikkeling van talent en de vergroting van deelname aan cultuur centraal. Het kabinet wil dat alle jongeren tot 18 jaar actief of passief vertrouwd raken met cultuur en kunstvormen en met de Nederlandse geschiedenis. Deze doelstelling heeft het kabinet in «Kunst van leven», de hoofdlijnennotitie over het cultuurbeleid (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 28 989, nr. 44) uitgewerkt in een tienpuntenplan. Alle maatregelen uit het plan zijn gericht op het zelf beoefenen en ervaren van cultuur.

Cultuurkaart

Het kabinet gaat ervoor zorgen dat scholen beter kunnen voldoen aan de kerndoelen en eindtermen op het gebied van kunst en cultuur. Bijvoorbeeld door een cultuurkaart voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs. Deze cultuurkaart is de opvolger van de huidige CKV-bonnen. De invoering van de cultuurkaart stelt alle leerlingen in het voortgezet onderwijs in staat culturele activiteiten te ondernemen. Dit draagt bij aan de cultuurparticipatie van jongeren. Ruim 900 000 leerlingen uit het voortgezet onderwijs krijgen vanaf het schooljaar 2008–2009 de cultuurkaart. Voor het project is jaarlijks een bedrag van € 15,5 miljoen beschikbaar.

Gratis musea

Met ingang van het schooljaar 2009–2010 krijgen kinderen tot en met 12 jaar vrije toegang krijgen tot musea. Deze maatregel bevordert het museumbezoek door leerlingen van de basisschool. Door vrije toegang wordt de cultuurparticipatie van kinderen en gezinnen naar verwachting verhoogd. Het is de bedoeling dat hierdoor in 2011 het aantal bezoeken van kinderen in de leeftijd tot en met twaalf jaar met 30% is toegenomen ten opzichte van 2008. In 2008 is een nulmeting gehouden. Voor de invoering van vrije toegang tot musea voor kinderen tot en met twaalf jaar is vanaf 2009 € 5,4 miljoen per jaar beschikbaar.

Internationale excellentie en subsidieplan 2009–2012

Voor internationale excellentie trekt de regering € 4 miljoen extra uit. Dit geld gaat naar enkele wereldspelers op verschillende terreinen van cultuur.

Tegelijk met deze begroting wordt het subsidieplan 2009–2012 naar de Kamer gezonden. De cultuursubsidies worden voor het eerst volgens een nieuwe systematiek verdeeld. Voor de instellingen in de basisinfrastructuur komt de komende 4 jaar in totaal ruim € 10 miljoen extra per jaar beschikbaar.

Internationaal cultuurbeleid

Het kabinet zet gericht in op sectoren waarin Nederland internationaal al sterk staat, maar nog sterker kan worden. Voor de komende periode hebben de brancheorganisaties en sectorinstituten voor mode, design en architectuur en de ministeries van BZ, EZ en OCW de handen ineengeslagen. Samen wordt extra ingezet op internationale uitwisseling, presentatie, marktverruiming en verhoging van de innovatie- en concurrentiekracht voor deze internationaal sterk opkomende sectoren. Het internationaal cultuurbeleid 2009–2012 is uitgewerkt in de brief die OCW samen met BZ, tegelijkertijd met deze begroting uitbrengt.

Canon van Nederland en leesbevordering

Het kabinet ondersteunt scholen bij de invoering van de canon van Nederland. Voor de verbetering van de historische kennis in het onderwijs is de canon een waardevol instrument. De vijftig vensters van de canon laten belangrijke personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis zien. Het kabinet is van plan om de canon met ingang van het schooljaar 2009–2010 op te nemen in de kerndoelen voor de bovenbouw van het primair en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Het voorstel hiervoor wordt najaar 2008 naar de Tweede Kamer gestuurd. De Stichting Leerplanontwikkeling ontwikkelt een handreiking voor docenten. De stichting entoen.nu zet een informatiecampagne op.

Daarnaast is in 2008 het programma voor leesbevordering «Kunst van Lezen» van start gegaan. Met dit programma komt er extra geld beschikbaar voor het reguliere leesbevorderingsbeleid. Doel van het programma is om kinderen en jongeren te verleiden tot het lezen van literatuur. Het programma besteedt aandacht aan de canon door Nederlandstalige (jeugd)literatuur en klassieke werken aan de vijftig vensters te verbinden. Ofschoon in de eerste plaats een cultuurprogramma, draagt het ook bij aan een betere taalvaardigheid. In dat kader worden er activiteiten ontwikkeld die complementair zijn aan de (voor)leesprogramma’s voor kinderen van 0–3 en van 5–12 jaar. Het programma leesbevordering loopt tot en met 2011. In 2009 is hiervoor een budget beschikbaar van in totaal € 2 miljoen. De voortgang en resultaten van het programma worden gemonitord. Halverwege de looptijd van het programma wordt de Tweede Kamer hierover geïnformeerd.

Fonds cultuurparticipatie

Voor de uitvoering van veel van de bovenstaande plannen is een belangrijke rol weggelegd voor het «programmafonds cultuurparticipatie». Het fonds versterkt de banden tussen amateurkunst en cultuureducatie. Het vormt de start van een nieuw stimuleringsbeleid. De missie van het programmafonds is om de cultuurparticipatie van alle burgers te stimuleren. De komende jaren legt het fonds het accent op actieve participatie. Het fonds bestaat uit drie deelprogramma’s: cultuureducatie, amateurkunst en volkscultuur. Het programmafonds is een goed middel om de doelen van Rijk, gemeenten en provincies te realiseren. Aan het «programmafonds cultuurparticipatie» stelt de regering een bedrag beschikbaar dat oploopt tot ruim € 22 miljoen in 2011. Het programmafonds krijgt geld om culturele instellingen in staat te stellen de canon aantrekkelijk te presenteren. Het fonds cultuurparticipatie gaat per 1 januari 2009 van start.

Nationaal Historisch Museum

In Arnhem komt een Nationaal Historisch Museum (NHM). Het museum heeft als doel laagdrempelig en aantrekkelijk de geschiedenis van Nederland te presenteren. Het NHM bevordert het historisch besef en de kennis van de geschiedenis van Nederland. Hiervoor wordt een stichting opgericht met een raad van toezicht en een directie. De stichting krijgt als opdracht een gebouw in Arnhem te realiseren en, vooruitlopend op de opening hiervan, activiteiten en manifestaties te organiseren. Dit gebeurt in samenwerking met landelijke, lokale en regionale organisaties. Voor het NHM is € 3 miljoen beschikbaar in 2009, oplopend naar € 12 miljoen in 2011.

Doelstelling 74: Het aanbod van de publieke omroep is kwalitatief hoogwaardig en crossmediaal en richt zich op een breed en divers publiek

Het kabinet wil dat burgers toegang hebben tot een breed en pluriform media-aanbod. Daarbij past een sterke publieke omroep en een onafhankelijke en pluriforme pers. Het mediagebruik verandert onder invloed van digitalisering. Om effect te sorteren strekt het mediabeleid zich uit over de volle breedte van het medialandschap. Het richt zich op alle hedendaagse vormen van contentproductie- en distributie: publieke en commerciële omroep, kranten en opiniebladen en journalistieke en culturele uitingen op internet. De acties op het terrein van mediabeleid voor 2009 zijn:

Mediawijsheid

Het Mediawijsheid Expertisecentrum gaat kinderen, (groot)ouders, opvoeders en leerkrachten helpen actief en verstandig gebruik te maken van media. In 2008 is het centrum gestart met onder meer online dienstverlening via de sitewww.mediawijsheidkaart.nl. In 2009 moet de organisatie «echt staan» en wordt de service uitgebreid met fysieke loketten bij «Beeld en Geluid» en de bibliotheken. Er komt een publiekscampagne over mediawijsheid en de samenwerking tussen partijen die actief zijn met mediawijsheid wordt bevorderd. Het budget voor het Mediawijsheid Expertisecentrum loopt op tot minimaal € 1 miljoen in 2010.

Wijzigingen mediawet

De taak en organisatie van de landelijke publieke omroep wordt in 2009 aan de eisen van deze tijd aangepast. Dit gebeurt door twee wijzigingen van de mediawet. De «Multimediawet» zorgt ervoor dat de publieke omroep volop multimediaal kan opereren. De wet verruimt ook de regels voor reclame en sponsoring bij de commerciële omroep. De «Erkenningswet» schept de kaders voor de nieuwe concessieperiode 2010–2015 van de publieke omroep en maakt duidelijk welke eisen gesteld worden aan de erkenning van omroepverenigingen. In 2009 wordt ook de Richtlijn Audiovisuele mediadiensten in de Mediawet opgenomen (Implementatiewet). Hiermee wordt de regelgeving op het terrein van omroep en lineaire audiovisuele diensten gemoderniseerd en geliberaliseerd. Vergelijkbare diensten worden op dezelfde wijze gereguleerd, ongeacht de technische distributiewijze. Dit moet leiden tot een gelijk speelveld op de markt van audiovisuele mediadiensten.

Voorbereiding nieuwe concessietermijn publieke omroep

In 2009 wordt de visitatie van de landelijke publieke omroep en de wereldomroep afgerond. De visitatiecommissie beoordeelt hoe de publieke omroep zijn taak heeft vervuld tussen 2005 en 2010 en schenkt daarbij aandacht aan de programmering, het bereikte publiek, de organisatie en de financiering. Ook wordt het doel en de functie van het «stimuleringsfonds culturele omroepproducties» geëvalueerd. Kerntaak van het fonds is het bevorderen van de kwaliteit van de culturele programmering van de publieke omroep. De visitaties en evaluaties vormen de opmaat voor de nieuwe concessieperiode van de landelijke publieke omroep (2010–2015) en de verlening van erkenningen aan omroepverenigingen in 2010.

Financiering

In het mediabeleid staat de overheid op gepaste afstand. Daarom is wetgeving belangrijk om de optimale voorwaarden te scheppen voor publieke en commerciële partijen in het veld om hun taak goed uit kunnen voeren. Voor de publieke omroep hoort daar nog een passende financiering bij. Bij de landelijke omroep door de rijksoverheid en bij de regionale en lokale omroepen door respectievelijk de provincies en gemeenten. Het Commissariaat voor de Media ziet toe op de naleving van de prestatieovereenkomst 2008–2010 van de landelijke publieke omroep die in november 2007 is afgesloten.

Geëmancipeerd Nederland

Doelstelling 36: Het kabinet geeft een nieuwe impuls aan het emancipatiebeleid en aan het homo-emancipatiebeleid

Het vernieuwde emancipatiebeleid wordt inmiddels volop uitgevoerd op landelijk, provinciaal en gemeentelijk niveau. De bedoeling is meer vrouwen aan de top, het vergroten van de arbeidsparticipatie van vrouwen en het wegwerken van beloningsverschillen tussen vrouwen en mannen. Voor lesbiennes en homo’s wil het kabinet de veiligheid en de sociale acceptatie vergroten. Voor de vernieuwing van het emancipatiebeleid en het lesbisch- en homo-emancipatiebeleid is in deze kabinetsperiode een extra bedrag oplopend tot € 10 miljoen in 2011 beschikbaar. Er is in 2007 en 2008 begonnen met het uitvoeren van de activiteiten en programma’s die zijn aangekondigd in de nota «Meer kansen voor vrouwen»(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 30 420, nr. 50) en de nota «Gewoon homo zijn» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 017, nr. 33).

Om dit doel te bereiken gaat OCW (in 2009):

Meer kansen voor vrouwen

• Koploperovereenkomsten financieel ondersteunen. Eind 2008 zijn bestuurlijke afspraken gemaakt met minimaal 20 «koplopergemeenten» over maatschappelijke participatie van vrouwen uit etnische minderheden en over tijdbeleid om de combinatie van arbeid en zorg «tussen 7 en 7» te vereenvoudigen. Voor uitvoering van deze koploperovereenkomsten is ongeveer € 5 miljoen beschikbaar voor maatschappelijke participatie en € 2.5 miljoen voor tijdbeleid «7 tot 7».

• Een bijdrage leveren aan de «Taskforce DeeltijdPlus». De eerste resultaten van deze – in 2008 ingestelde – taskforce worden in 2009 naar verwachting zichtbaar. De taskforce besteedt aandacht aan het verhogen van het aantal uren dat vrouwen werken. Doelstelling van het kabinet is een verhoging van de arbeidsdeelname van vrouwen met een baan van tenminste twaalf uur per week van 58% in 2007 naar minimaal 65% in 2011. SZW stelt gedurende deze kabinetsperiode € 5 miljoen beschikbaar voor de taskforce.

• De charter «Talent naar de top» financieel ondersteunen. Het streven is dat in 2011 het aandeel vrouwen in topposities van het bedrijfsleven 20% bedraagt. Hiervoor is een taskforce ingesteld, die een charter «Talent naar de top» heeft gepresenteerd. Toonaangevende bedrijven en overheidsinstellingen, die de ambitie hebben het aantal vrouwen aan de top te vergroten, hebben zich hierop ingeschreven. Voor de ontwikkelfase is vanuit EZ en OCW gezamenlijk € 1 miljoen beschikbaar. EZ en OCW financieren ook de vervolgfase.

• De beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen verminderen. Hiervoor is afgesproken dat bij de overheid het beloningsverschil van 4% (in 2004) in de komende kabinetsperiode minimaal gehalveerd wordt en zo mogelijk geheel wordt weggewerkt. In 2009 wordt dit beleidsvoornemen door BZK verder uitgewerkt.

• De deelname van meisjes aan technische opleidingen stimuleren. In 2009 wordt een plan van aanpak voor de bevordering van de deelname van meisjes in technische opleidingen gemaakt. Hiervoor is € 3 miljoen beschikbaar.

• Meer aandacht besteden aan de emancipatie van mannen. De voornemens zijn opgenomen in de kabinetsreactie op het «Plan van de man» en worden verder uitgewerkt in de «gezinsnota» van de minister voor Jeugd en Gezin.

Gewoon homo zijn

• Koploperovereenkomsten financieel ondersteunen. De vier grote steden en twaalf middelgrote gemeenten hebben in 2008 een koploperovereenkomst homo-emancipatie getekend. Hiervoor is ongeveer € 1 miljoen beschikbaar. Het streven is dat er in 2011 minimaal 50 gemeenten zijn met een actief homo-emancipatiebeleid.

• Gay & straight – alliances financieel ondersteunen. Er worden in 2008 «gay & straight-alliances» gesloten tussen homo-organisaties en sectororganisaties in de sectoren arbeid, onderwijs, sport en ouderenzorg. Deze worden vanaf 2009 uitgevoerd. Hiervoor is in deze kabinetsperiode ongeveer € 1,5 miljoen beschikbaar.

• Een bijdrage leveren aan de dialoog over homoseksualiteit. In 2009 wordt deze dialoog verder verbreed. De dialoog wordt gevoerd door jongeren, in migrante en levensbeschouwelijke kringen.

• Een bijdrage leveren aan de landelijke «Uit-de-kast-kom-dag». Deze dag wordt voor het eerst in 2009 georganiseerd.

Bijlage: Schakeltabel beleidsagenda 2009

Toelichting

In onderstaande schakeltabel zijn ter instrumentatie van de doelstellingen en projecten uit het beleidsprogramma indicatoren en streefwaarden opgenomen die in relatie staan tot de voorgenomen beleidsinspanningen en prioriteiten van de OCW begroting 2009. Zij zijn voorzien van de meest recente gerealiseerde waarden en waar mogelijk tussenstreefwaarden voor 2009 en streefwaarden voor 2011 of verder. Soms ontbreken streefwaarden bij de indicatoren of zijn de streefwaarden niet specifiek gekwantificeerd. Voor een toelichting hierop wordt verwezen naar de achterliggende beleidsartikelen.

Daarnaast zijn niet voor alle genoemde indicatoren recente gerealiseerde waarden beschikbaar. Dit heeft zowel te maken met de doorlooptijd als de periodiciteit van metingen en peilingen. Voor het uitvoeren en verwerken van metingen is immers tijd nodig, waarbij het ene onderzoek meer tijd vergt dan het andere. Ook maken sommige streefwaarden gebruik van onderzoek dat bijvoorbeeld maar één keer per twee jaar, of nog minder vaak, uitgevoerd wordt. Het is niet altijd zinvol of wenselijk vanuit het oogpunt van de administratieve lasten en het kostenaspect, om jaarlijks te monitoren. Grote internationale onderzoeken zijn bijvoorbeeld erg kostbaar. In de achterliggende beleidsartikelen is zoveel mogelijk toegelicht wanneer nieuwe gegevens worden verwacht. Zie ook de leeswijzer in de begrotingstoelichting.

Toelichting stelselindicatoren

Onderstaande figuren illustreren de kwaliteit en het functioneren van het onderwijsstelsel als geheel. Het betreft een selectie van de stelselindicatoren die ook zijn opgenomen in de publicatie Bestel in Beeld. De gegevens zijn geactualiseerd voor het jaar 2007.

Stelselindicatoren dienen enerzijds ter verantwoording (op hoofdlijnen) aan de Tweede kamer over de kwaliteit en de resultaten van het onderwijsstelsel en anderzijds voor het signaleren van risico’s en kansen in het stelsel: is het bestaande beleid toereikend om afspraken over stelseldoelen na te komen.

Vijf van de twaalf hier opgenomen stelselindicatoren sluiten aan bij de afgesproken EU benchmarks in het Lissabonproces. Hiermee plaatsen we ons stelsel in een internationale context. Doel hiervan is te leren van wederzijdse ervaringen en waar mogelijk verbeteren van de eigen prestaties.

Dit geldt ook voor de zesde indicator: onderwijsuitgaven per deelnemer.

De overige indicatoren zeggen iets over de kwaliteit van scholen en hun toegevoegde waarde, de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt en de beschikbaarheid van voldoende onderwijspersoneel. Het betreffen belangrijke prioritaire thema’s uit de beleidsagenda.

Indicatoren en kengetallen van (kwaliteit en prestaties van) het onderwijsstelsel

1) Lissabon-doelstelling: Opleidingsniveau

Percentage 20–24 jarigen met tenminste hoger secundair onderwijs (bron: Eurostat)

2) Lissabon-doelstelling: Voortijdig schoolverlaten

Percentage 18–24 jarigen dat geen onderwijs volgt en geen startkwalificatie heeft behaald (bron: Eurostat)

Doelstelling: 85% in 2010; Zie artikel 3 en 4

Doelstelling: 8% in 2010; Zie artikel 3 en 4

3) Lissabondoelstelling: Leesvaardigheid)

Percentage 15-jarige leerlingen met lage leesvaardigheden (bron: PISA

4) Lissabondoelstelling: Bèta-Techniek

Verandering (% 2007 t.o.v. 2000) instroom en uitstroom Natuur en Techniek (bron: CFI)

Doelstelling: 9% in 2010; Zie artikel 3 en 4

Doelstelling: 15% meer uitstroom in 2010 t.o,v. 2000; Zie artikel 6 en 7

5) Lissabondoelstelling: Leven lang leren)

Percentage 25–64 jarigen dat deelneemt aan leeractiviteiten (bron: Eurostat

6) Onderwijsuitgaven per deelnemer

Als aandeel van het Bruto Binnenlands Product per hoofd, 2005. (bron: OESO)

Doelstelling:20% in 2010; Zie artikel 4

Kengetal, geen streefwaarde;

Zie voor uitgaven/deelnemer artikelen 1–7

Indicatoren en kengetallen van de (kwaliteit en prestaties) van het onderwijsstelsel

7) Toegevoegde waarde scholen

Percentage scholen met voldoende opbrengsten t.o.v. het niveau dat o.g.v. samenstelling leerlingpopulatie mag worden verwacht (bron: Inspectie van het Onderwijs)

8) Kwaliteitskenmerken scholen

Percentage scholen dat voldoende scoort op diverse kwaliteitskenmerken (bron: Inspectie van het Onderwijs)

Kengetal, geen streefwaarde; Zie ook artikel 1 en 3

Zie voor streefwaarden bij deze kwaliteitskenmerken artikel 1 en 3

9) Oordeel ouders over kwaliteit school van hun kind

Rapportcijfer ouders (bron: OCW Onderwijsmeter)

10) Doorlopende leerlijn

Percentage gediplomeerden naar bestemming (bron: onderwijsmatrix)

Doelstelling: tenminste rapportcijfer 7,5 in 2010; Zie artikel 1 en 3

Zie voor streefwaarden bij deze indicator artikel 3

11) Aansluiting onderwijs – arbeidsmarkt

Percentage afgestudeerden dat aangeeft dat de opleiding voldoende basis was om te starten op de arbeidsmarkt (bron: ROA)

12) Openstaande vacatures

Aantal vacatures voor leraren en managers in 3e kwartaal in fte (bron: Arbeidsmarktmonitor)

Zie voor streefwaarden bij deze indicator artikel 1, 3, 4, 6 en 7

Doelstelling: totaal aantal vacatures < 2200 fte in 2009; Zie artikel 9

Aansluiting ontwerpbegroting 2008 naar 2009

Deze beleidsagenda wordt afgesloten met de financiële paragraafAansluiting ontwerpbegroting 2008 naar 2009. In deze paragraaf worden conform de rijksbegrotingsvoorschriften de belangrijkste budgettaire veranderingen op de OCW-begroting gepresenteerd en toegelicht. Deze budgettaire veranderingen zijn het gevolg van met name het coalitieakkoord, de kaderbriefbesluitvorming (enveloppenverdeling) en de augustusbesluitvorming (definitief kabinetsbesluit over de begrotingen).

Toelichting:

Enveloppe

Het betreft de bedragen die zijn toegevoegd aan de OCW begroting. Deze middelen zijn inclusief het LNV aandeel, welke zijn overgeboekt naar de begroting van LNV (zie overige technische verschillen). De onderverdeling van de enveloppen wordt in tabel 2 en 3 toegelicht.

Additionele middelen kinderopvang

Het betreft de bedragen die zijn toegevoegd aan de begroting van OCW. Kinderopvang wordt verder toegelicht onder tabel 4 van deze paragraaf.

Maatregelen buitengewone uitgaven

Hervormingen binnen de regeling buitengewone uitgaven (BU) hebben gevolgen voor inkomensafhankelijke toeslagen, waaronder de kinderopvangtoeslag. Als gevolg daarvan is de raming voor de kinderopvangtoeslag licht neerwaarts bijgesteld.

Teldatum MBO

De tweede teldatum MBO is erop gericht de instellingen aanvullend te prikkelen tot het voorkomen van voortijdige schooluitval. Uit de telling van 1 februari 2008 blijkt dat het aantal deelnemers op de 2e teldatum minder is afgenomen (ten opzicht van 1 oktober 2007) dan ten tijde van het opstellen van het coalitieakkoord was verondersteld. Als gevolg hiervan is vanaf 2009 de ingeboekte korting van € 155 miljoen verlaagd met € 114 miljoen (inclusief aandeel LNV).

Prijscompensatie versnelling schoolboeken

De versnelling van de invoering van schoolboeken naar 2008 zorgt voor extra uitgaven in dit jaar en minder uitgaven in de daarop volgende jaren.

Invoering BTW-plicht administratiekantoren

Met ingang van 1 januari 2009 wordt de BTW-vrijstelling voor administratiekantoren in het onderwijs afgeschaft. Alle onderwijssectoren worden hiervoor gecompenseerd. In totaal bedraagt het compensatiebedrag € 16,5 miljoen structureel.

Incidentele loonontwikkeling

De bedragen van de incidentele loonontwikkeling zijn inclusief oploop toegevoegd aan de begroting van OCW. Deze worden ingezet ter dekking van de kabinetsreactie op het actieplan «LeerKracht van Nederland».

Leerlingenontwikkeling

Mede als gevolg van de bevolkingsontwikkeling zijn de ramingen met betrekking tot de deelname aan het onderwijs bijgesteld. De ramingen laten ten opzichte van de begroting 2008 een hogere deelname in het po, vo en wo zien. Het totaal aantal deelnemers in het mbo was aanmerkelijk lager dan geraamd, vooral vanwege het feit dat het ingeschatte effect van de kwalificatieplicht (circa 20 000 extra mbo-deelnemers) nog niet zichtbaar was in de telling van 1 oktober 2007. In het hbo zijn meer deeltijdstudenten geteld dan was geraamd en minder voltijdstudenten.

De budgettaire vertaling van deze leerlingenontwikkeling wordt toegelicht in het algemene deel van het verdiepingshoofdstuk.

Werkleerrecht

In verband met de beoogde invoering van de Werkleerrecht in de loop van 2009 wordt verwacht dat 20% van de doelgroep vrijwillig kiest om een middelbare beroepsopleiding te gaan volgen. Voor deze verwachte extra groei van deelnemers aan het mbo, wordt het mbo gecompenseerd.

«Fonds Economische Structuur»-middelen (FES-middelen)

De FES-middelen worden toegelicht in het algemene deel van het verdiepingshoofdstuk.

Versleuteling basisregistraties VROM

Dit betreft het aandeel van OCW in de kosten voor de basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG), Topografie en Grootschalige Basis Kaart Nederland (GBKN). Dit wordt toegelicht in het algemene deel van het verdiepingshoofdstuk.

Intertemporele compensatie

Dit betreft voor een deel een kasschuif in het kader van het actieplan ’LeerKracht van Nederland’. Daarnaast is er sprake van een kasschuif van 2009 naar 2008 in verband met een wijziging in de wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten (WTOS) vanwege de invoering van de gratis schoolboeken. Om de OCW-begroting over de jaren heen sluitend te maken is er tevens een kasschuif van 2008 naar latere jaren.

Eindejaarsmarge 2007/2008

Dit betreffen middelen die in 2007 op de OCW begroting nog niet tot uitgaven hebben geleid en zijn doorgeschoven naar 2008.

Wegwerken achterstanden restauraties monumenten

Dit amendement, dat is aangenomen tijdens het debat over de voorjaarsnota, behelst een eenmalige impuls van € 50 miljoen voor het wegwerken van de achterstanden in restauratie van monumenten.

Meevallers/ramingsbijstellingen

Dit is een saldering van de mee- en tegenvallers aan de uitgavenkant van de begroting.

Loon- en prijsbijstellingen

Deze worden toegelicht in het algemene deel van het verdiepingshoofdstuk.

Overige technische verschillen

De overige technische bijstellingen betreffen grotendeels desalderingen met de ontvangsten en overboekingen met andere departementen, waaronder het LNV-aandeel uit de enveloppen.

Zie voor de meerjarenraming van de uitgaven per artikel het verdiepingshoofdstuk (samenvatting).

Enveloppen

Toelichting:

De tranche 2009 uit de verschillende enveloppen is aan de OCW-begroting toegevoegd. Daarnaast zijn oplopen uit enveloppen Kinderopvang, Onderwijs (actieplan «LeerKracht van Nederland») en Cultuur en monumenten aan de begroting toegevoegd. De oploop van de overige enveloppen voor 2010 en verder en het resterende deel uit de enveloppe Cultuur en monumenten is conform de afspraak uit het coalitieakkoord gereserveerd op de aanvullende post bij het ministerie van Financiën. Besluitvorming over deze tranches vindt in het voorjaar 2009 en 2010 plaats.

Kinderopvang

* Loon en prijsbijstelling en overboeking naar gemeentefonds

** Zie tabel 24.4, beleidsartikel 24

Toelichting:

Het gebruik van de kinderopvang groeit harder dan verwacht. Om de financiële houdbaarheid van het stelsel op lange termijn te waarborgen, zijn aanpassingen van het stelsel noodzakelijk. In bovenstaande tabel wordt de problematiek, het totaal aan maatregelen en de bijbehorende dekking weergegeven. In artikel 24 wordt hier dieper op ingegaan.

Ontvangsten

Toelichting:

Ramingsbijstelling Wet kinderopvang

Dit betreft een verhoging van de ontvangstenraming door terugvordering van teveel uitbetaalde kinderopvangtoeslag. Kinderopvang wordt verder toegelicht onder tabel 4 van deze paragraaf en in artikel 24.

Technische bijstellingen

Het betreft hier een bijstelling van de autonome ramingen en desalderingen met de uitgaven.

Zie voor de meerjarenraming van de ontvangsten per artikel het verdiepingshoofdstuk (samenvatting).

3. BELEIDSARTIKELEN

ARTIKEL 1. PRIMAIR ONDERWIJS

1.1 Algemene doelstelling: het primair onderwijs zorgt dat leerlingen in de eerste fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het legt bovendien de basis voor de huidige en toekomstige deelname van deze leerlingen aan de samenleving.

Omschrijving

Alle kinderen hebben recht op passend en kwalitatief goed primair onderwijs in voldoende toegeruste scholen (Grondwet, art 23:Stb. 2002, 200). De overheid houdt daarvoor een stelsel van (speciale) basisscholen en scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in stand en waarborgt de kwaliteit van het onderwijs. Voor leerlingen die extra zorg nodig hebben, heeft de overheid als taak om ondersteuning te bieden en onderwijsachterstanden te voorkomen (Wet op het primair onderwijs en Wet op de expertisecentra). De overheid verplicht ouders door middel van de Leerplichtwet om hun kinderen onderwijs te laten volgen.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen en bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige besteding van onderwijsmiddelen en het borgen van de onderwijskwaliteit. De instrumenten die hij tot zijn beschikking heeft, zijn wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister in een positie gebracht die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen voor goed bestuur.

De minister voor Jeugd en Gezin is verantwoordelijk voor zorg in de school vanuit het gemeentelijke en preventieve domein. In de beleidsvorming over de samenwerking tussen onderwijs en jeugdzorg werken de ministers van OCW en JenG nauw samen, omdat de school de vind- en werkplaats is van kinderen en jongeren met problemen.

Externe factoren

Het onderwijs wordt ook bepaald door de inzet van leerlingen, ouders, leraren, schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld jeugdzorg), andere overheden en bedrijven. De minister is daarom ook afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen (zoals veranderingen in de samenstelling van de leerlingenpopulatie en het lerarenbestand) en conjuncturele ontwikkelingen.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

Toelichting:

1–2: Deze indicator brengt het nationale prestatieniveau in vergelijking met andere landen in beeld. Het is de ambitie dat het Nederlandse basisonderwijs tot de top vijf van de wereld behoort als het gaat om wat leerlingen presteren op gebieden als taal en rekenen. Minder goede internationale prestaties zijn aanleiding tot een grondige evaluatie. Eind 2008 volgt een nieuwe peiling van TIMSS over het jaar 2007. In 2011 volgt een nieuwe peiling van PIRLS.

3: Deze indicator wordt bepaald door de gemiddelde prestaties van de school te bekijken over een periode van drie jaren, hierbij rekening houdend met de sociaal economische status en etniciteit van de leerlingpopulatie. Hierdoor ontstaat een goed zicht op scholen die langere tijd zeer zwakke of juist zeer goede opbrengsten hebben. Wel is de meting relatief: de prestaties worden afgezet tegen een verwacht niveau waardoor er altijd scholen zijn waarvan de prestaties onder, dan wel boven het verwachte niveau liggen. In oktober 2007 heeft Prof. dr. J.L. Peschar in opdracht van OCW het onderzoek afgerond: «Over leerwinst als stelselindicator. Een verkennend onderzoek naar de ontwikkeling van een stelselindicator voor leerwinst of toegevoegde waarde van het onderwijs in Nederland». De resultaten van een vervolgopdracht voor de constructie van deze absolute indicator komen eind 2008 beschikbaar.

4: Nederland streeft ernaar dat op termijn (na 2020) bijna de helft van de Nederlandse beroepsbevolking tussen de 25 en 44 jaar hoger opgeleid is. Om deze doelstelling te bereiken, is het gewenst dat meer leerlingen in het primair onderwijs een hoger prestatieniveau bereiken en dat zij dat niveau ook vasthouden in het voortgezet onderwijs. Begin 2009 zijn nieuwe cijfers beschikbaar.

5: Ouders worden jaarlijks gevraagd naar hun tevredenheid met de school van hun kind. In 2008 is het rapportcijfer 7,5. Het is de ambitie om dit cijfer in de toekomst ten minste op een 7,5 te houden. Of deze ambitie gerealiseerd wordt, zal niet alleen beïnvloed worden door het departementale beleid, zoals het beleid voor ouderbetrokkenheid, maar ook door factoren waar het departement minder direct invloed op kan en wil uitoefenen. In 2009 zal een nieuwe waardering voor 2009 beschikbaar zijn.

1.2 Budgettaire gevolgen van beleid

¹ Met ingang van 1 augustus 2006 is er een vraaggestuurde financiering van schoolbegeleidingsdiensten en worden de middelen stapsgewijs opgenomen in de vergoeding aan scholen. In deze tabel verschuiven deze middelen dan naar het onderdeel «personele bekostiging».

² De middelen voor innovatie in het Primair onderwijs zijn met ingang van deze begroting opgenomen onder het instrument «verbeteren van taal- en rekenopbrengsten». Deze middelen worden hier volledig voor ingezet. De middelen voor leer- en hulpmiddelen zijn voor 2009 en 2010 ook opgenomen onder het instrument «verbeteren van taal- en rekenopbrengsten».

³ De middelen voor de eerste opvang aan leerplichtige asielzoekers zijn met ingang van 1 augustus 2007 opgenomen in de lumpsum. In deze tabel zijn deze middelen daarom opgenomen onder het instrument «personele bekostiging».

Coalitieakkoord

In het coalitieakkoord zijn voor artikel 1 (primair onderwijs) enveloppegelden gereserveerd. Uit de enveloppe «onderwijs» gaat het om een bedrag van € 31,3 miljoen in 2008 oplopend tot indicatief € 185,1 miljoen in 2011. Vanaf 2010 is de oploop van de enveloppemiddelen op de aanvullende post bij Financiën gereserveerd. In totaal komt uit de tranche 2009 € 28 miljoen per jaar uit de enveloppen beschikbaar. Daarnaast is met de begroting 2008 voor artikel 1 een bedrag uit de enveloppe «kinderopvang» beschikbaar gekomen van € 53,5 miljoen in 2008 en € 41,5 miljoen in 2009 voor voor- en vroegschoolse educatie.

In het coalitieakkoord zijn voor artikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid) enveloppegelden gereserveerd voor lerarenbeleid. Bij Nota van Wijziging (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 200 VIII, nr. 58) zijn extra middelen vrijgemaakt voor de uitvoering van het actieplan «LeerKracht van Nederland» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 53). Vanaf 2009 is structureel € 126,5 miljoen overgeboekt naar artikel 1 (primair onderwijs).

De beleidsambities in deze begroting zijn uitgaande van deze indicatieve invulling geformuleerd. Met de enveloppemiddelen worden onder andere de volgende maatregelen voorzien:

• De ontwikkeling van het taal- en rekenonderwijs en het opstellen van een beschrijving van wat leerlingen aan het eind van het basisonderwijs voor taal en rekenen moeten kennen en kunnen. (zie 1.3.2)

• Maatregelen die volgen uit de Kwaliteitsagenda PO(Tweede Kamer, 2007–2008, 31 293, nr. 1) die in samenwerking met de sector is opgesteld. Daarbij wordt gefocust op versterking van het taal- en rekenonderwijs en de kwaliteitszorg. (zie 1.3.2)

• Voortgaande financiering van innovatieprojecten via het IPO Platform Kwaliteit en Innovatie. (zie 1.3.2)

• Begeleiding van het proces naar passend onderwijs. (zie 1.3.3)

• Versterking van het onderwijsachterstandenbeleid, waarbij er enerzijds voldoende geld in de grote steden beschikbaar blijft, en anderzijds meer geld beschikbaar komt voor gemeenten in landelijke gebieden met specifieke plattelandsproblematiek. (zie 1.3.3)

• Versterking van het aanbod van voorschoolse educatie en vroegschoolse educatie. (zie 1.3.3)

• Stimulering van de ontwikkeling van brede scholen, met name in de zogenaamde 40 krachtwijken. (zie 1.3.4)

• Lerarenbeleid in het primair onderwijs, conform het actieplan «LeerKracht van Nederland». Zie de maatregelen bij artikel 9, (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid)

¹ Exclusief de voorcalculatorische uitdelingen en de programmakosten overig.

² De enveloppemiddelen die nog niet juridisch zijn verplicht, zijn opgenomen als bestuurlijk gebonden.

1.3 Operationele beleidsdoelstelling

1.3.1 Leerlingen volgen onderwijs op voldoende toegeruste scholen voor primair onderwijs

Motivering

De overheid heeft de verantwoordelijkheid om scholen goed toe te rusten zodat scholen in staat zijn om te voldoen aan eisen voor toegankelijkheid en kwaliteit. Scholen en schoolbesturen moeten kunnen inspelen op de specifieke omstandigheden en onderwijs op maat bieden. De lumpsumbekostiging stelt hen daarbij in staat om zelf af te wegen hoe het beschikbare budget het beste kan worden ingezet. Hierover verantwoordt het bestuur zich.

In januari 2008 hebben de besturen- en schoolleidersorganisaties uit het primair onderwijs de PO-raad opgericht. De PO-raad behartigt de gemeenschappelijke belangen van het primair onderwijs; in ieder geval op het gebied van de bekostiging, goed werkgeverschap en de hoofdlijnen van het onderwijsbeleid. De oprichting van de PO-raad is een belangrijke stap in de verdere ontwikkeling van een krachtige en zelfbewuste sector.

Bij de Tweede Kamer wordt dit najaar een wetsvoorstel ingediend die betere mogelijkheden biedt om gericht te kunnen optreden als er sprake is van evident slecht onderwijs of slecht bestuur. Het gaat daarbij om uitzonderlijke gevallen waarin bijvoorbeeld het niveau van het onderwijs op een school ernstig of langdurig te kort schiet en er geen zicht is op verbetering. In zo’n geval kan in het belang van de leerlingen worden besloten tot sluiting van de school. Een ander voorbeeld is dat een bestuur door een aanwijzing kan worden gecorrigeerd als er sprake is van ernstig wanbeleid.

Instrumenten

• Personele bekostiging

De basis voor de personele bekostiging van scholen is het aantal leerlingen, de gemiddelde leeftijd van de leraren en het opleidingsniveau van de ouders. Voor de bekostiging van vervangers van bijvoorbeeld zieke leraren (vervangingsfonds) en voor de verzekering van de wachtgelden (participatiefonds) geldt een verzekeringsplicht. De premiebetaling is verplicht en voor de bekostiging van de vervangers moeten scholen declaraties indienen. Dat brengt veel regels en administratie met zich mee. Daarom zal in deze kabinetsperiode een eerste experimentele stap worden gezet naar decentralisatie van vervanging. De beoogde startdatum is 1 januari 2009. De uitkomst van het experiment is bepalend voor de vervolgstappen. Op termijn zal ook nader onderzoek gedaan worden naar een herziening van het participatiefonds.

• Materiële bekostiging

Het Rijk verstrekt schoolbesturen een lumpsumbekostiging voor de materiële instandhouding van scholen. Deze bekostiging is gebaseerd op een programma van eisen. Eens per vijf jaar vindt een evaluatie van de programma’s van eisen plaats. Deze evaluatie toetst of de bekostiging adequaat is. De eerstvolgende evaluatie is in 2011.

• Verbeteren binnenmilieu basisscholen

Er is voor vijf jaar geld vrijgemaakt om het binnenmilieu in basisscholen te verbeteren. Dit geld wordt ingezet voor een bewustwordingscampagne. De GGD bezoekt in de komende 5 jaar scholen voor basisonderwijs. Bij deze bezoeken ontvangt de school een informatiepakket, een CO₂-meter en een bouwtechnisch advies op maat. Verder krijgen alle scholen in het primair onderwijs een (eenmalige) financiële bijdrage voor verbeteringen van het binnenmilieu.

• Onderwijspersoneelsbeleid

De instrumenten en activiteiten die voor specifiek onderwijspersoneelsbeleid worden ingezet, worden toegelicht in artikel 9, (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid). Hierin zijn ook de maatregelen beschreven uit het «Convenant LeerKracht van Nederland»(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 53). Deze maatregelen zijn gericht op de aanpak van het tekort aan leraren en schoolleiders, versterken van de positie van de leraar en verbeteren van de kwaliteit van het leraarberoep en daarmee de kwaliteit van het onderwijs. Het geld dat hiervoor is gereserveerd, staat deels op artikel 1 onder het instrument «personele bekostiging» en deels op artikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid).

• Invoering onderwijsnummer

Het streven is om vanaf 2010 alle scholen te bekostigen op basis van het onderwijsnummer. In 2008 worden scholen in de gelegenheid gesteld om de kwaliteit van de gegevens in hun leerlingenadministratie te verbeteren. Tegelijkertijd testen de softwareleveranciers, CFI en de IB-Groep hun systemen en passen deze zodanig aan dat de gegevensuitwisseling voor de scholen zo gemakkelijk mogelijk wordt. In 2009 zullen de scholen kennismaken met de nieuwe manier van uitwisseling van leerlinggegevens met de IB-groep. Scholen worden geïnformeerd – onder andere viawww.pgno.nl/po/ – en krijgen ondersteuning via een helpdesk. OCW en de besturenorganisaties werken daarin samen.

• Versterken positie ouders

Betrokkenheid van ouders is belangrijk voor de kinderen. De landelijke ouderorganisaties versterken de medezeggenschapsfunctie van ouders door het geven van cursussen en ondersteuning. Daarnaast voeren zij projecten uit die de deskundigheid van ouders bevorderen en de samenwerking tussen ouders, school en andere opvoeders verbetert. Het is de bedoeling om eind 2008 afspraken te maken met de onderwijs- en ouderorganisaties en de lerarenopleiders over het gericht informatie uitwisselen tussen leraren en ouders, met als doel om de leeropbrengsten te verhogen en schooluitval te voorkomen. Verder ondersteunt OCW het «Platform Allochtone Ouders en Onderwijs» om ook de zichtbaarheid en de betrokkenheid van migrantenouders te vergroten. In 2008 zal een onderzoek worden gestart naar de mate van ouderbetrokkenheid in het funderend onderwijs. Dit onderzoek zal in 2011 worden herhaald. Op basis van de onderzoeksopzet zullen eind 2008 indicatoren worden opgesteld. Tot slot brengt het ministerie jaarlijks de Onderwijsgids uit voor ouders en verzorgers.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

Deze indicator geeft een indicatie van de mate waarin scholen gebruik maken van de onderwijstijd. Het niveau blijft hoog. De inhoud van deze indicator is ten opzichte van eerdere begrotingen aangepast. Dit komt door veranderingen in het toezichtskader van de Inspectie van het Onderwijs. Het kwaliteitskenmerk «onderwijstijd» bestaat nu uit één aspect dat binnen het toezichtskader is gehandhaafd: «de leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd».

In 2007 is onderzoek gedaan naar overhead in het basisonderwijs (Basisonderwijs en bureaucratie. Een empirisch onderzoek naar de allocatie van middelen in basisscholen. Ecorys). In 2008 worden de uitkomsten hiervan uitgewerkt tot een instrument voor de scholen. De bedoeling is dat scholen daarmee zelf kunnen nagaan of er bij hen sprake is van overbodige overhead. Omdat het een instrument voor scholen is, worden er geen streefwaarden geformuleerd.

Meetbare gegevens over de personele bekostiging zijn opgenomen in artikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid).

Naast kwantitatieve gegevens, zijn voor de mate waarin deze operationele doelstelling wordt behaald ook kwalitatieve gegevens relevant. In het «overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid» (tabel 1.11) zijn de geplande kwalitatieve onderzoeken opgenomen. Zo wordt eens per vijf jaar de materiële bekostiging geëvalueerd en wordt getoetst of de bekostiging adequaat is geweest.

Bron: Referentieraming 2008, raming op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren

NB: De gewichtenregeling is herzien per 1 augustus 2006. Hierdoor zijn twee nieuwe gewichten (0.3 en 1.2) ingevoerd en zal geleidelijk tot en met 1 oktober 2009 de oude gewichtenregeling worden afgebouwd. De leerlingen in het (v)so zijn inclusief visueel gehandicapten leerlingen (ca 700 leerlingen). Voor de overige (v)so-leerlingen wordt m.i.v. teldatum 01-10-2008 de zorgbekostiging gebaseerd op het aantal van 64 200 leerlingen.

Bron: Referentieraming 2008, raming op teldatum 1 oktober van de respectievelijke jaren

NB: De berekeningswijze is als volgt: gesaldeerde uitgaven in de respectievelijke jaren in constante prijzen gedeeld door het aantal leerlingen per 1 oktober van de respectievelijke jaren.

Bron: CFI-tellingen, op peildatum 1 oktober van de respectievelijke jaren

1.3.2 Leerlingen volgen onderwijs van hoge kwaliteit

Motivering

Het primair onderwijs moet het voor de leerling mogelijk maken naar die vorm van voortgezet onderwijs te gaan die het beste aansluit bij zijn capaciteiten. Dit vraagt om kwalitatief goed primair onderwijs. De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs en rapporteert hierover in het Onderwijsverslag.

Uit het Onderwijsverslag blijkt dat de meeste scholen in het primair onderwijs het goed doen. Zo is het eindniveau van 95% van de basisscholen voldoende. Maar de Inspectie van het Onderwijs wijst ook op een paar hardnekkige problemen. Scholen verschillen in de ontwikkelingsmogelijkheden die zij hun leerlingen bieden en in de resultaten die zij met hun leerlingen bereiken. De kwaliteit van het taal- en rekenonderwijs moet omhoog. De Inspectie van het Onderwijs concludeert in het «Onderwijsverslag 2006–2007» dat bij een groeiend aantal leerlingen deze basisvaardigheden ontoereikend zijn om goed in de samenleving te kunnen functioneren. (www.onderwijsinspectie.nl)

Om de kwaliteit van het primair onderwijs duurzaam te verbeteren, is in samenwerking met de sector de Kwaliteitsagenda PO opgesteld. Deze is in november 2007 landelijk gepresenteerd (Tweede Kamer, 2007–2008, 31 293, nr. 1). Hierin is de ambitie vastgelegd dat de taal- en rekenprestaties in 2011 aantoonbaar verhoogd zijn. Om dit te bereiken: (1) wordt vastgelegd wat leerlingen aan het einde van het basisonderwijs moeten kennen en kunnen voor taal en rekenen. (2) wordt opbrengstgericht werken gestimuleerd, onder andere door leerkrachten te leren hoe zij de toetsgegevens beter kunnen benutten. (3) wordt het handelingsrepertoire van leerkrachten versterkt door scholing en van elkaar te leren. Hiervoor is samen met de sectororganisaties een subsidieregeling gemaakt, waarvan een groep scholen al in 2008 gebruik van kan maken. (4) worden taalachterstanden verminderd door de inzet van vve en taalachterstandenbeleid (taalpilots, schakelklassen, e.d.) te intensiveren. (5) wordt geïnvesteerd in een«rijke leeromgeving», zodat de talenten van leerlingen optimaal kunnen worden ontwikkeld. Dit wordt bevorderd door bestaande en nieuwe projecten ondersteunend te laten zijn aan de doelen van de Kwaliteitsagenda.

In de Kwaliteitsagenda is ook de ambitie geformuleerd dat het aantal zeer zwakke scholen in 2011 met de helft afgenomen moet zijn en dat de tijd dat een school zeer zwak is korter moet worden. Volgens de Inspectie van het Onderwijs was op 1 januari 2008 in het basisonderwijs 1,4% van de scholen (96 scholen), in het speciaal basisonderwijs 6,4% van de scholen en in het (voortgezet) speciaal onderwijs 5% van de scholen zeer zwak. Al deze scholen staan onder verscherpt toezicht. Ook is het de ambitie om in het speciaal basisonderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs het aantal risicovolle scholen terug te dringen. Zie ook paragraaf 1.3.3.

Instrumenten

• Verbeteren van taal- en rekenopbrengsten

Om het taal- en rekenonderwijs duurzaam te verbeteren zijn er structureel middelen beschikbaar. In 2009 gaat het om bijna € 26 miljoen. De middelen worden ingezet voor de uitwerking en normering van referentieniveaus, zoals geadviseerd door de projectgroep Doorlopende Leerlijnen, en voor het ontwikkelen van didactische leer- en hulpmiddelen om de referentieniveaus te realiseren. In samenwerking met de PO-raad worden de referentieniveaus in 2008 ter bespreking voorgelegd aan het onderwijsveld, voordat de referentieniveaus uiterlijk in 2010 worden vastgelegd in wet- en regelgeving. De referentieniveaus bieden scholen meer duidelijkheid en focus bij het taal- en rekenonderwijs. Om leraren te ondersteunen worden ze in 2009 vertaald naar tussendoelen en leerlijnen taal en rekenen/wiskunde en naar leerlingvolgsystemen en toetsen. Scholen kunnen in pilots leren werken met referentieniveaus. Voor leerlingen die zwak zijn in taal en rekenen, worden de consequenties van de referentieniveaus zorgvuldig in kaart gebracht. Hierna kunnen bestaande en eventueel nieuwe trajecten worden ingezet om ook deze leerlingen zoveel mogelijk de referentieniveaus te laten halen. Het Projectbureau Kwaliteit (PK!) van het PO Platform Kwaliteit en Innovatie (en in de toekomt van de PO-raad) stimuleert en ondersteunt scholen om de taal- en rekenprestaties te verbeteren. Samenwerkende scholen kunnen via PK! subsidieaanvragen doen voor verbetertrajecten waarmee bewezen effectieve aanpakken worden verspreid en toegepast.

• Leer- en hulpmiddelen

De middelen uit tranche 2008 (€ 1 miljoen) zijn deels ingezet voor taal- en rekenprojecten en deels voor het verbeteren van het binnenmilieu. De middelen uit tranche 2009 (€ 6 miljoen) worden in 2009 en 2010 ingezet voor de ontwikkeling van leer- en hulpmiddelen om de referentieniveaus te realiseren en zijn daarom in tabel 1.2 verschoven naar het instrument «verbeteren van taal- en rekenopbrengsten».

• Toezicht zeer zwakke scholen

De Inspectie van het Onderwijs houdt intensief toezicht op zeer zwakke scholen. Ook besteedt de Inspectie van het Onderwijs veel aandacht aan preventie omdat voorkomen beter is dan genezen. Daarnaast maakt de Inspectie van het Onderwijs analyses van de zeer zwakke scholen. Deze analyses zijn de basis voor afspraken met sectororganisaties en medeoverheden als er sprake is van een concentratie van zeer zwakke scholen. De sectororganisaties ondersteunen ook individuele zeer zwakke scholen en zijn verenigd in het «Steunpunt Zeer Zwakke Scholen». Het steunpunt ontwikkelt hulpmiddelen voor zeer zwakke scholen en ontvangt hiervoor subsidie. Tegen scholen die er niet in slagen hun prestaties te verbeteren wordt strenger opgetreden. In verband hiermee wordt het wetsvoorstel «goed onderwijs en goed bestuur» ontwikkeld.

• Excellentie en talentontwikkeling

Talentvolle leerlingen worden nu niet altijd herkend en uitgedaagd. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat juist bij cognitieve toptalenten relatief vaak sprake is van onderpresteren op het gebied van taal en rekenen. Het is belangrijk talentvolle en excellente leerlingen uit te dagen het maximale uit zichzelf te halen, voor de kinderen zelf, maar ook voor onze kennissamenleving. Om excellentie te stimuleren op de basisschool wordt een regeling opgesteld waarmee op lokaal niveau innovatieve projectvoorstellen kunnen worden ontwikkeld die gericht zijn op een duurzame versteviging van de aandacht voor dit onderwerp op de basisscholen. Deskundigen zullen zorgen voor onafhankelijk advies. Deze regeling is voor drie jaar.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1 t/m 3: De gemiddelde vaardigheidscores voor taal, begrijpend lezen en rekenen zijn de laatste jaren stabiel gebleven. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) meet dit aan de hand van informatie van het CITO en het leerlingvolgsysteem. Het streven is om die scores omhoog te krijgen. De ambities voor de middellange termijn worden in overleg met het onderwijsveld vastgesteld, mede op basis van de nulmeting onderwijsprestaties basisonderwijs (CITO, 2008). Nieuwe gegevens voor 2008 zijn beschikbaar in 2009.

4: Het percentage scholen dat systematisch de kwaliteit van de opbrengsten, het leren en het onderwijzen evalueert, is in het schooljaar 2006/2007 met 7% gedaald. Uit het Onderwijsverslag 2007 blijkt dat de percentages van jaar tot jaar schommelen. Dat hangt samen met specifieke aandacht voor kwaliteitszorg in het voorafgaande jaar (de introductie van schoolplan en schoolgids, speciale aandacht voor kwaliteitszorg in vakbladen voor schoolleiders). Vanuit de Kwaliteitsagenda besteedt OCW de komende jaren veel aandacht aan kwaliteitszorg en een beter gebruik van toetsgegevens uit het leerlingvolgsysteem. De verwachting is daarom dat het percentage scholen met een goede kwaliteitszorg zal stijgen. De ambities zijn in overleg met het onderwijsveld vastgesteld.

De inhoud van deze indicator is ten opzichte van eerdere begrotingen aangepast. Dit komt door veranderingen in het toezichtskader van de Inspectie van het Onderwijs. Het kwaliteitskenmerk «kwaliteitszorg» is samengesteld uit twee aspecten die binnen het toezichtskader zijn gehandhaafd: «de school evalueert de kwaliteit van haar opbrengsten» en «de school evalueert het leren en onderwijzen».

5: Ook de inhoud van deze indicator is aangepast door veranderingen in het toezichtskader van de Inspectie van het Onderwijs. Het kwaliteitskenmerk «instructie» is samengesteld uit drie aspecten die bij de observaties in klassen gehandhaafd zijn: «de leraren realiseren een taakgerichte werksfeer», «de leraren leggen duidelijk uit» en «de leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten». Uit observaties van de Inspectie van het Onderwijs blijkt dat veruit de meeste leraren voldoen aan deze drie aspecten. Het is de ambitie om dit te handhaven.

6: De tevredenheid van ouders is hoog. Het streven is om dat zo te houden.

7: In de Kwaliteitsagenda is de ambitie geformuleerd om het aantal zeer zwakke scholen terug te dringen. Zie ook tabel 1.9.

1.3.3 Leerlingen kunnen zonder drempels het primair onderwijs volgen dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften.

Motivering

Sommige leerlingen zijn zonder extra ondersteuning niet of niet goed in staat om onderwijs te volgen. Het gaat hier bijvoorbeeld om leerlingen met leermoeilijkheden of grote leerachterstanden of om leerlingen met een handicap of stoornis die een belemmering kan zijn bij het volgen van regulier onderwijs. De overheid houdt voor deze kinderen een stelsel van speciale basisscholen en (voortgezet) speciaal onderwijs in stand. Daarnaast kunnen ouders van een kind met een indicatie voor het (voortgezet) speciaal onderwijs er ook voor kiezen hun kind met een «rugzak» (leerlinggebonden financiering) naar het reguliere onderwijs te laten gaan.

Voor leerlingen die extra zorg nodig hebben, wordt in de beleidsuitvoering nauw aangesloten bij het beleidsprogramma van de minister voor Jeugd en Gezin. Hij is namelijk verantwoordelijk voor de zorg in de school die vanuit het gemeentelijke en preventieve domein wordt geleverd.

De systemen voor extra ondersteuning van leerlingen zijn complex en sterk aanbodgericht. Veel leerlingen krijgen niet het onderwijs dat bij hen past. Het aantal leerlingen met ernstige gedragsproblemen (cluster 4) is sterk gegroeid. Vorig jaar stelde de Inspectie van het Onderwijs vast dat bijna de helft van de scholen voor speciaal basisonderwijs onvoldoende scoorde en onder intensief toezicht staat. Bij instellingen voor (voortgezet) speciaal onderwijs ging het bij cluster 4 om meer dan 50%. Al met al is dit aanleiding voor het realiseren van «passend onderwijs».

Scholen in sommige gebieden in de grote steden of op het platteland hebben te kampen met een cumulatie van problemen die kunnen leiden tot onderwijsachterstand. Dit blijkt uit diverse onderzoeken. Deze scholen hebben een extra impuls nodig. Hiervoor wordt de gewichtenregeling aangepast.

Op dit moment wordt iets meer dan de helft van de kinderen uit de doelgroep bereikt met voorschoolse educatie (vve). Recent is met de VNG afgesproken dat gemeenten alle kinderen die voorschoolse educatie nodig hebben, een plaats aanbieden. Gemeenten spannen zich in om deze plaatsen op 1 augustus 2011 via de kinderopvang en de peuterspeelzaal aan te kunnen bieden.

Instrumenten

• Passend onderwijs

Met «passend onderwijs» zal de kwaliteit en de organisatie van het onderwijs aan zorgleerlingen verbeterd worden. De wijze waarop dit gebeurt, is beschreven in de brieven aan de Tweede Kamer van 25 juni 2007 (Tweede Kamer 2006/07, 27 728, nr. 98) en 5 december 2007(Tweede Kamer 2007/2008, 27 728, nr. 101). Kenmerkend is dat het een lerend proces is dat van ’onderop’ wordt vormgegeven. Dit betekent dat het wettelijk kader tot stand komt op basis van ervaringen die in de praktijk via experimenten en zogenoemde veldinitiatieven worden opgedaan.

In de voorjaarsnota 2007 is een forse verhoging van het meerjarige zorgbudget opgenomen. Het totale budget dat hiermee ontstaat in 2008–2009 vormt het budgettair kader waarbinnen de voorstellen voor «passend onderwijs» zich af moeten spelen. Voor «passend onderwijs» bedraagt de tranche 2009 uit de enveloppemiddelen € 5 miljoen. Tranche 2008 was € 20 miljoen.

In het schooljaar 2008–2009 starten de eerste experimenten en veldinitiatieven. Het gaat om regionale netwerken die «passend onderwijs» vormgeven. De vorming van regionale netwerken wordt verder gestimuleerd via een subsidieregeling. Er is in de zomer van 2008 een evaluatie- en adviescommissie «passend onderwijs» ingericht. Deze commissie adviseert ook op basis van bovengenoemde ervaringen.

In het schooljaar 2008–2009 worden de kerndoelen in het speciaal onderwijs ingevoerd. Scholen worden gestimuleerd om te werken met leerlijnen om deze kerndoelen te halen en om hun leermiddelen aan te passen. Verder worden activiteiten ontwikkeld om personeel (na) te scholen. Hierbij zijn de pabo’s, de lerarenopleidingen en de leerkrachten in het reguliere en het speciale onderwijs betrokken.

Tenslotte worden pilots uitgevoerd om de positie van de ouders te versterken.

• Onderwijsvoorzieningen voor jongeren met een handicap

Het kabinet beoogt de verantwoordelijkheid voor onderwijsvoorzieningen voor jongeren met een handicap met ingang van 2009 over te hevelen van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid naar de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Een wetsvoorstel hiervoor is in juni 2008 naar de Eerste Kamer gestuurd. Op dit moment worden deze voorzieningen toegekend op basis van de Wet invoering en financiering Wet WIA (IWIA) . Het gaat bijvoorbeeld om vervoer in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs en het wetenschappelijk onderwijs, gebruik van een doventolk en verschillende hulpmiddelen, die de leerling of student met een handicap in staat moet stellen deel te nemen aan het onderwijs. Vanaf 1 januari 2009 zal het geld hiervoor alvast worden overgeboekt naar de begroting van OCW. Het budget zal zonodig nog worden aangepast op basis van de gerealiseerde uitgaven in 2008 en wordt vastgesteld bij Voorjaarsnota 2009.

• Onderwijsachterstandenbeleid

Gewichtenregeling

Onderwijsachterstanden bij kinderen kunnen zijn ontstaan door sociale, culturele en economische omstandigheden. Om deze achterstanden te voorkomen en te bestrijden, ontvangen basisscholen extra geld op basis van de gewichtenregeling. Deze middelen zijn opgenomen in de lumpsum. In het voorjaar van 2008 is de Tweede Kamer akkoord gegaan met het voorstel om met ingang van het schooljaar 2008–2009 de drempel in de gewichtenregeling te verlagen naar 6% en met ingang van het schooljaar 2009–2010 de impulsgebieden te introduceren. Impulsgebieden zijn postcodegebieden met veel lage inkomens en/of uitkeringen. Scholen in deze gebieden krijgen een extra bedrag per gewichtenleerling. Hiermee wordt het onderwijsachterstandenbeleid versterkt. Er blijft voldoende geld in de grote steden beschikbaar en er komt meer geld beschikbaar voor gemeenten in landelijke gebieden met specifieke plattelandsproblemen. Uit tranche 2009 van de enveloppemiddelen is € 10 miljoen beschikbaar voor de aanpassing van de gewichtenregeling.

Voorschoolse en vroegschoolse educatie

In het voorjaar van 2008 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de wijze waarop het kabinet de vve-doelstellingen wil realiseren. Met de VNG is afgesproken dat gemeenten alle kinderen die voorschool nodig hebben een plaats aanbieden. Gemeenten spannen zich in om dat op 1 augustus 2011 gerealiseerd te hebben via kinderopvang en peuterspeelzaal, met kwalitatief hoogwaardige vve-programma’s en onder de juiste uitvoeringscondities. Gemeenten bepalen zelf welke kinderen van 2,5 jaar tot 4 jaar vve nodig hebben.

Met de G4 is afgesproken dat zij in 2011 13 400 plaatsen aanbieden. Er zijn verder pilots gestart in gemeenten in Oost-Groningen, Drenthe en Zuid-Limburg. Deze pilots ontvangen in 2008 en 2009 geld uit de enveloppe «kinderopvang». De resultaten zijn eind 2010 bekend. Ook in de wijkactieplannen en/of charters van de meeste krachtwijken, is de doelstelling opgenomen om in 2011 meer kinderen uit de doelgroep te bereiken.

Met de 31 grootste gemeenten zijn in het kader van het grote stedenbeleid (GSB III) prestatie-afspraken gemaakt over voorschoolse educatie en over schakelklassen. De eerste resultaten van de schakelklassen zijn positief. De Tweede Kamer is daarover in het voorjaar van 2008 geïnformeerd. De GSB III – periode loopt eind 2009 af. In 2009 zal er onder regie van de minister van WWI een nieuw systeem ontwikkeld worden.

Met de besturen- en schoolleidersorganisaties wordt gewerkt aan een agenda «focus op vroegschoolse educatie» om het aanbod van de vroegschoolse educatie uit te breiden en de kwaliteit ervan te verhogen.

In 2008 en 2009 wordt het professionaliseringstraject voor voor- en vroegschoolse educuatie voortgezet. Hierdoor zullen in 2011 in totaal 10 000 personen in peuterspeelzalen, kinderopvang en het onderwijs een (na)scholingscursus hebben gevolgd. Naast het opleiden van vve-personeel bestaat het «Vversterk-programma» uit diverse andere modules, zoals het versterken van de kwaliteit van roc’s en pabo’s op het gebied van vve, managementtrainingen en maatwerkprojecten.

Vanuit de enveloppen is in 2008 en in 2009 € 70 miljoen beschikbaar voor voor- en vroegschoolse educatie. Van deze incidentele investeringen is € 16,5 miljoen respectievelijk € 28,5 miljoen onderdeel van het accres van het gemeentefonds. De resterende bedragen (€ 53,5 miljoen en € 41,5 miljoen) staan op beleidsartikel 1.

Bovendien is voor de harmonisatie van de financiering van het peuterspeelzaalwerk, kinderopvang en vve uit de enveloppe «kinderopvang» € 20 miljoen structureel beschikbaar vanaf 2009. Hiermee komt de eigen bijdrage van ouders, waarvan het kind gebruik maakt van vve, voor peuterspeelzalen op hetzelfde niveau als de ouderbijdrage bij de kinderopvang. In 2009 zullen de voorstellen voor wet- en regelgeving die uit dit beleid voortvloeien, aan de Tweede Kamer worden voorgelegd. In beleidsartikel 24, wordt dit verder toegelicht.

• Segregatie

Het is belangrijk dat kinderen van verschillende afkomst zoveel mogelijk met elkaar kunnen opgroeien en samen naar school gaan. Middelen zijn beschikbaar voor het uitvoeren van pilots in 7 gemeenten om na te gaan welke instrumenten het meest effectief zijn bij het bevorderen van gemengde scholen. Gemeenten, scholen en ouders worden gestimuleerd een bijdrage te leveren aan het verminderen van de segregatie in het basisonderwijs door contacten tussen diverse bevolkingsgroepen met verschillende culturen te vergroten. Het Kenniscentrum Gemengde Scholen en de Stichting Kleurrijke Scholen evenals twee voor dit doel benoemde «ambassadeurs» bieden daarbij ondersteuning.

• Veiligheid op school

OCW subsidieert het Centrum School en Veiligheid. Dit centrum informeert en adviseert onderwijsinstellingen, besturen, ouders en leerlingen over school en veiligheid. Daarnaast houdt OCW door het regelmatig laten uitvoeren van de «quick scan veiligheid» zicht op de ontwikkelingen van het veiligheidsbeleid op scholen. Ook zijn er structurele middelen beschikbaar voor inzet van schoolmaatschappelijk werk in het kader van veiligheid en opvang van risicoleerlingen en voor plaatsen voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1: Het is de bedoeling dat er in 2011 een dekkende infrastructuur is van regionale verbanden voor zorgleerlingen. Het uitgangspunt vormen de bestaande samenwerkingsverbanden in het primair en voortgezet onderwijs en de regionale expertisecentra. Naar verwachting zullen ongeveer 80 netwerken worden gevormd. Per netwerk zullen ongeveer 3 samenwerkingsverbanden voor het primair onderwijs participeren. Het streven is dat eind 2009 ongeveer 16 netwerken (20%) zijn gevormd.

2: Uit het Onderwijsverslag blijkt dat het percentage risicoscholen in het speciaal basisonderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs veel hoger is dan in het basisonderwijs. Het streven is dat het percentage risicoscholen op een vergelijkbaar niveau komt als in het basisonderwijs. De ambities worden in overleg met het onderwijsveld vastgesteld. De ambitie is dat in 2009 het aantal scholen onder geïntensiveerd toezicht in het speciaal basisonderwijs is teruggebracht tot 30%, in het (voortgezet) speciaal onderwijs tot 40%. In 2011 moeten de percentages zijn teruggelopen tot 12%. De cijfers voor het (voort)gezet speciaal onderwijs betreffen cluster 4. Gegevens over andere clusters zijn in het betreffende jaar niet beschikbaar.

3: In de Kwaliteitsagenda is de ambitie geformuleerd om het aantal zeer zwakke scholen terug te dringen. Zie ook tabel 1.8.

4: Hier is de indicator opgenomen voor doelgroepkinderen van 4 en 5 jaar. De doelgroep bestaat uit achterstandsleerlingen op basis van de gewichtenregeling. In het beleidsartikel 24, Kinderopvang, staat de indicator voor doelgroepkinderen van 2 en 3 jaar: het gaat om kinderen die een risico hebben op een taalachterstand in het Nederlands door een gebrek aan taalaanbod in de omgeving waarin zij opgroeien. Het is de bedoeling dat het percentage doelgroepleerlingen onder 2 t/m 5-jarigen dat voor- of vroegschoolse educatie krijgt aangeboden, in deze kabinetsperiode groeit naar 100%. Voor de vier grote steden geldt dat deze doelstelling in de krachtwijken al in 2009 gehaald moet worden. Het percentage van deelname aan vroegschoolse programma’s is gedaald. Dit is geen goed teken. Met de besturen- en onderwijsvakorganisaties komen we tot een «agenda focus op vroegschoolse educatie» om het belang van vve onder de aandacht te brengen. De verwachting is dat het percentage weer gaat stijgen.

5: De doelgroep bestaat uit achterstandsleerlingen op basis van de oude en de nieuwe gewichtenregeling. Het doel is om de taalachterstand in de komende jaren verder te reduceren.

1.3.4 Leerlingen krijgen een beter aanbod van aansluitende voorzieningen in en om de school

Motivering

De school is de centrale schakel in een keten van voorzieningen voor alle kinderen van 0 tot 12 jaar. Het is van belang dat op lokaal en op landelijk niveau samenhangend jeugdbeleid wordt gerealiseerd. Door meer samenhang te bewerkstelligen in de voorzieningen voor 0- tot 12-jarigen worden de ontwikkelingskansen van kinderen vergroot. Een sluitend, afwisselend dagprogramma vergemakkelijkt ook de combinatie van arbeid en zorg voor de ouders van jonge kinderen. De schoolbesturen zijn verantwoordelijk voor de aansluiting met de buitenschoolse opvang. Verschillende voorzieningen sluiten echter nog onvoldoende op elkaar aan: scholen, opvang- en zorginstellingen, sport- en cultuuraanbieders en medeoverheden (gemeenten en provincies) stuiten op knelpunten bij het realiseren van meer samenhang in het aanbod. Sluitende dagarrangementen en combinatiefuncties kunnen hier een oplossing bieden. Het kabinet ondersteunt lokale initiatieven en stimuleert dat er meer brede scholen ontstaan.

Instrumenten

• Brede scholen

Brede scholen ontstaan vanuit lokale initiatieven. OCW steunt deze initiatieven door middel van onderzoek en verschillende activiteiten op het terrein van voorlichting en communicatie, bijvoorbeeld viawww.bredeschool.nl.

De komende tijd worden er initiatieven genomen om de ontwikkeling van brede scholen, met name in de zogenaamde 40 krachtwijken, waar nodig te stimuleren. Vanuit de enveloppen is hiervoor geld beschikbaar, vooral voor de realisatie van combinatiefuncties. In 2009 is er € 10 miljoen, waarvan € 5,7 miljoen onderdeel is van het accres van het gemeentefonds. Er is ook geld beschikbaar vanuit het voortgezet onderwijs (€ 3,5 miljoen), cultuur (€ 0,9 miljoen) en op de begroting van VWS. Aan gemeenten wordt ook een structurele bijdrage gevraagd. Met deze gebundelde inzet van middelen moet het aantal combinatiefuncties in onderwijs, cultuur en sport verhoogd kunnen worden tot 2500 fte. Hierover zijn bestuurlijke afspraken gemaakt tussen het Rijk (OCW en VWS), gemeenten (VNG) en vertegenwoordigers van de sectoren onderwijs, sport en cultuur. De middelen zijn in eerste instantie ten goede gekomen aan de G30. Vervolgens komen gemeenten op basis van het aantal inwoners onder de 18 jaar in aanmerking voor deelname. Verder wordt geïnvesteerd in multifunctionele accommodaties, komt er een meerjarig onderzoek naar de effectiviteit van de brede school en wordt er een «steunpunt brede scholen» opgericht. Hiervoor is ongeveer € 29 miljoen beschikbaar. Een aanzienlijk deel van dit geld wordt ingezet voor het «stimuleringsarrangement multifunctionele accommodaties».

• Dagarrangementen en combinatiefuncties

Voor de regeling «dagarrangementen en combinatiefuncties» is voor de periode 2006–2008 € 100 miljoen beschikbaar gesteld. Eind 2008 is de regeling afgelopen. In 2009 volgt de slotafrekening.

• Tussenschoolse opvang

Scholen zijn verantwoordelijk voor het (laten) organiseren van een overblijfvoorziening. Dit wordt via de lumpsum bekostigd. Daarnaast is er geld beschikbaar voor de scholing van overblijfmedewerkers en voor voorlichting, onderzoek en communicatie.

Meetbare gegevens bij deoperationele doelstelling

Toelichting:

1: Het kabinet ondersteunt de gemeentelijke ambitie om in 2011 in totaal 1200 brede scholen te hebben.

2: Deze indicator betreft het aantal combinatiefuncties. Dit zijn functies voor professionals die bij één werkgever in dienst zijn, maar werkzaam zijn in of ten behoeve van meerdere sectoren. Het betreft met name het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs en de cultuur- en sportorganisaties. De nulmeting voor de G30 heeft al plaatsgevonden. In oktober/november zal er een éénmeting plaatsvinden voor de G30. In de gemeentelijke verklaring hebben deelnemende gemeenten toegezegd mee te werken aan de outputmonitor. Deze indicator wordt verder ontwikkeld met VWS en de sector. Er worden nog afspraken gemaakt over hoe het aantal wordt gemeten en gemonitord.

3: Onderzoek van Research voor Beleid geeft aan dat gebruik van de «regeling scholing overblijfmedewerkers» (Staatscourant 9 mei 2007, nr. 89) bijdraagt aan de deskundigheidsbevordering van overblijfmedewerkers en daarmee aan de verbetering van de kwaliteit van tussenschoolse opvang (Research voor Beleid, 2004: Evaluatie van de subsidieregelingen scholing overblijfkrachten 2002, 2003) (bijlage bij brief van 19 oktober 2004,Tweede Kamer, vergaderjaar 2004–2005, 29 800 VIII, nr. 17). Het aantal medewerkers dat is geschoold, geeft aan in hoeverre er gebruik is gemaakt van de regeling. De streefwaarde is gebaseerd op de beschikbare middelen die voor dit doel bestemd zijn.

1.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

ARTIKEL 3. VOORTGEZET ONDERWIJS

3.1 Algemene doelstelling: het voortgezet onderwijs zorgt dat leerlingen in deze fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het best past bij hun talenten. Het bereidt hen voor op volwaardige deelname aan de samenleving en een bij hun talenten passende (toekomstige) positie op de arbeidsmarkt.

Omschrijving

Alle leerlingen doorlopen in de periode – waarin ze van 12-jarig kind opgroeien tot jong-volwassene van ongeveer 18 jaar – het voortgezet onderwijs. Daarin worden circa 900 000 leerlingen begeleid naar en gekwalificeerd voor een voor hen passende vervolg- en/of beroepsopleiding. Het voortgezet onderwijs biedt de leerlingen daarvoor verschillende leerroutes aan (van praktijkonderwijs tot vwo). Verder heeft het voortgezet onderwijs de taak hen naar de arbeidsmarkt (pro) of een diploma te leiden (overige schoolsoorten), die passen bij hun talenten en wensen. Dat vraagt niet alleen bijzondere aandacht voor leerlingen met gedrags- en opvoedingsproblemen, maar zeker ook voor leerlingen met speciale talenten of leerlingen die in algemene zin uitblinken. Daarnaast heeft het voortgezet onderwijs de taak om voor kwalitatief goed onderwijs te zorgen. Onderwijskwaliteit staat de komende periode meer dan ooit centraal in het beleid. De Kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs «Onderwijs met ambitie» kan leiden tot een zichtbaar beter onderwijs door extra inzet op een beperkt aantal samenhangende prioriteiten (en basisvoorwaarden), zowel in de periode van 2008 tot 2011 als daarna. De geformuleerde prioriteiten zijn:

1. Rekenen en Taal. Basiskwaliteit op orde: aantoonbare verbetering van de taal- en rekenprestaties: Nederlandse leerlingen blijken minder goed te presteren op deze basisvaardigheden dan eerder het geval was. En juist een goede beheersing van deze vaardigheden is essentieel voor een succesvolle onderwijsloopbaan. De ambitie is om de leerlingenprestaties op het gebied van rekenen en taal in internationale en longitudinale onderzoeken, zoals PISA, PIRLS en VOCL, op een hoger niveau te brengen. Daarnaast is het streven om het aandeel leerlingen in het voortgezet onderwijs, dat op of onder PISA-leesniveau 1 zit, terug te dringen tot 8%. Verder is het streven om het percentage leerlingen dat presteert op PISA-niveau 5, te verhogen. Referentieniveaus voor taal en rekenen zullen vanaf 2010/2011 in de regelgeving zijn vastgelegd. Er zal geïnvesteerd worden in een verbetering van de basisvaardigheden door middel van gerichte maatregelen, zoals beschreven in de beleidsreactie Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 332, nr. 3) (OD 3.3.2).

2. Uitblinken. Uitblinken op alle niveaus en een passende kwalificatie voor alle leerlingen: Voorkomen moet worden dat leerlingen onder hun kunnen presteren en dat leerlingen die extra begeleiding of zorg nodig hebben, voortijdig van school gaan. Het aantal ongediplomeerde schoolverlaters (zonder startkwalificatie) en vmbo-ers die niet doorstromen naar het mbo moet worden teruggedrongen. Hiervoor is een mix van maatregelen nodig. Er wordt onder meer ingezet op verbetering van de loopbaanoriëntatie en -begeleiding en onderzoek, experimenten voor een naadloze overgang van vmbo naar mbo (OD 3.3.4) en experimenten en maatregelen voor talentontwikkeling (OD 3.3.3).

3. Burgerschap. Burgerschapsvorming voor alle leerlingen onder andere door maatschappelijke stages: Via een zorgvuldig traject, met in schooljaar 2008–2009 veel pilots en hiervan een uitvoerige evaluatie, wordt ernaar toe gewerkt dat alle leerlingen de mogelijkheid krijgen een maatschappelijke stage te lopen (OD 3.3.5).

4. Professionele ruimte. Ruimte voor de leraar: In het Convenant LeerKracht van Nederland zijn verschillende maatregelen afgesproken voor versterking van het beroep van leraar en betere beloning van onderwijspersoneel (3.3.1 en artikel 9 Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid).

5. Examens. Goede en betrouwbare examens: De ambitie is om de kwaliteit van het schoolexamen, zowel inhoudelijk als procesmatig, te versterken. Het uitgangspunt daarbij is dat de discrepantie tussen de cijfers van het schoolexamen en van het centraal examen gemiddeld niet verder oploopt dan 0,5 punt.

6. Verbetercultuur. (Zeer) zwakke scholen weer goed, goede scholen nog beter: Er wordt gestreefd naar het terugbrengen van het percentage zeer zwakke vestigingen van 1,8% in 2008 naar 1% in 2012. Daarnaast wordt er gestreefd naar de reductie van het aantal risicovolle vestigingen en toename van het aantal scholen dat voldoende scoort op het kwaliteitskenmerk kwaliteitszorg. Om dit te bereiken, worden diverse instrumenten ingezet. De Inspectie van het Onderwijs heeft hier een rol. De VO-raad draagt bijvoorbeeld in samenwerking met de AOC-raad zorg voor een steunpunt zeer zwakke scholen.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs maximaal aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen én bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige en doelmatige besteding van de onderwijsmiddelen en het borgen van de onderwijskwaliteit.

De middelen die hij tot zijn beschikking heeft, zijn: wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister ondersteund op een manier die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels voor «goed bestuur».

De minister voor Jeugd en Gezin is verantwoordelijk voor zorg in de school vanuit het gemeentelijke en preventieve domein. In de beleidsvorming over de samenwerking tussen onderwijs en jeugdzorg werken de ministers van OCW en JenG nauw samen, omdat de school de vind- en werkplaats is van kinderen en jongeren met problemen.

Externe factoren

Het onderwijs wordt ook bepaald door de inzet van leerlingen, ouders, docenten, schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld jeugdzorg), andere overheden en bedrijven (stages en aansluiting op de arbeidsmarkt). De minister is daarom afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de leerlingen- en studentenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

Toelichting:

1: De streefwaarde van 85% van de 20–24 jarigen met tenminste hoger secundair onderwijs is een Europese afspraak waaraan Nederland zich heeft gecommitteerd (Lissabon-doelstelling). Gegeven de trend van de afgelopen jaren zal het lastig zijn de streefwaarde al in 2010 te halen. Het behalen van een startkwalificatie (hoger secundair onderwijs) is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van het voortgezet onderwijs en het Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (artikel 4).

2: Nederland heeft in 2000 als doel gesteld het toenmalige percentage leerlingen met een lage leesvaardigheid (9,6%) te handhaven. In de Kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs is deze doelstelling aangescherpt tot 8%.

3: Het onderwijsbeleid is erop gericht de aantallen voortijdig schoolverlaters te reduceren. Het beleid om uitval te voorkomen is opgenomen in het beleidsterrein Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (artikel 4). In 2007 heeft 11% van de schoolverlaters uit het vmbo wel een diploma, maar stroomt niet door in het vervolgonderwijs. Deze vmbo-gediplomeerden hebben nog geen startkwalificatie en zijn derhalve voortijdig schoolverlaters.

4: Ouders worden jaarlijks gevraagd naar hun tevredenheid met de school van hun kind. Het is de ambitie om het rapportcijfer 7,5 in 2009 te behalen en in de toekomst op z’n minst te behouden.

5: Deze indicator wordt bepaald door de gemiddelde prestaties van de school te bekijken over een periode van drie jaren, hierbij rekening houdend met de achtergrondkenmerken van de leerlingpopulatie. Hierdoor ontstaat een goed zicht op scholen die langere tijd zeer zwakke of juist zeer goede opbrengsten hebben. Wel is de meting relatief; de prestaties worden afgezet tegen een verwacht niveau waardoor er altijd scholen zijn waarvan de prestaties onder, dan wel boven het verwachte niveau liggen. Er wordt bekeken of een absolute meting mogelijk is. Begin 2008 heeft Prof. dr. J.L. Peschar in opdracht van OCW een onderzoek («Over leerwinst als stelselindicator: een verkennend onderzoek naar de ontwikkeling van een stelselindicator voor leerwinst of toegevoegde waarde van het onderwijs in Nederland», oktober 2007) afgerond naar de toegevoegde waarde van het onderwijsstelsel, een absolute maatstaf. De resultaten van een vervolgopdracht voor de constructie van deze indicator komen in de tweede helft van 2008 beschikbaar.

3.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* In 2007 was deze post onderdeel van beleidsterrein ICT (artikel 10). Met ingang van 2008 is deze post in de begroting van dit artikel verwerkt.

Coalitieakkoord

In het coalitieakkoord zijn voor artikel 3 (voortgezet onderwijs) enveloppegelden gereserveerd. Het gaat om een bedrag van € 130 miljoen in 2008, oplopend tot indicatief € 476 miljoen in 2011. Met uitzondering van de middelen bestemd voor de schoolboeken is vanaf 2010 de oploop op de aanvullende post bij Financiën gereserveerd. De beleidsambities in deze begroting zijn uitgaande van deze indicatieve invulling geformuleerd.

In het coalitieakkoord zijn voor artikel 9 (Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid) enveloppegelden gereserveerd voor lerarenbeleid. Bij Nota van Wijziging (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 200 VIII, nr. 58) zijn extra middelen vrijgemaakt voor de uitvoering van het actieplan «LeerKracht van Nederland» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 53). Vanaf 2009 is structureel € 76,2 miljoen overgeboekt naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs).

Met de enveloppemiddelen worden de volgende maatregelen voorzien:

• lerarenbeleid vo (zie 3.3.1);

• schoolboeken (zie 3.3.1);

• kwaliteit onderwijs vo (zie 3.3.2);

• uitbreiding eerstelijns zorgvoorziening naar havo/vwo (zie 3.3.3);

• maatschappelijke stage (zie 3.3.5).

Deze maatregelen worden verder toegelicht bij de operationele doelstellingen.

3.3 Operationele beleidsdoelstelling

3.3.1 Leerlingen volgen onderwijs op voldoende toegeruste scholen voor voortgezet onderwijs

Motivering

De school krijgt de ruimte om zelf invulling te geven aan de manier waarop leerlingen het meest effectief leren (het hoe). De centrale overheid legt op hoofdlijnen vast wát geleerd moet worden. Het voortgezet onderwijs kent de lumpsumbekostiging voor de reguliere uitgaven. Deze bekostigingswijze garandeert de scholen een grote mate van vrijheid in de bestedingen.

Instrumenten

• Personele en materiële bekostiging, inclusief Actieplan Leerkracht van Nederland en modernisering bekostiging

Voor de leerlingen ontvangen de schoolbesturen van de Rijksoverheid een bedrag voor de personele en materiële kosten. Hiermee worden de schoolbesturen in staat gesteld om (onderwijs)personeel aan te stellen en overige arbeidsvoorwaarden te vervullen zoals: (na)scholing, beloningsdifferentiatie, integraal personeelsbeleid en professionalisering en te voorzien in de kosten van de materiële instandhouding, zoals onderhoud van het gebouw, inventaris en leermiddelen, energiekosten, ict-voorzieningen en schoonmaak. Binnen het kader van de personele bekostiging is het thema (onderwijs)personeel een belangrijke beleidsprioriteit. Als uitvloeisel van het actieplan «LeerKracht van Nederland»(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 45) heeft de minister met de sociale partners in het onderwijs over dit thema het onderhandelingsakkoord «Convenant LeerKracht van Nederland» gesloten (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 53). Afspraken hieruit (zie verder artikel 9 Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid, onderdeel «een betere beloning») moeten verder ingevuld en vastgelegd worden in de decentrale onderwijs-cao voor het voortgezet onderwijs. De hiervoor gereserveerde budgetten (vanaf 2009) staan deels onder dit artikel en deels onder artikel 9. Voor de modernisering van het bekostigingsmodel voor de personele en materiële kosten is de veldraadpleging van eind 2006 van belang. Hier is naar voren gekomen dat het huidige bekostigingsmodel in een aantal opzichten belemmerend werkt en aan een herziening toe is. In 2007 is hiermee een start gemaakt en de Tweede Kamer wordt in het najaar van 2008 geïnformeerd over de contouren van het nieuwe bekostigingsmodel.

• Leren door te experimenteren in het onderwijs: Efficiency in het onderwijs

Om meer evidence-based kennis (wat werkt wel, wat werkt niet) te verwerven over effectief en efficiënt onderwijs en om meer verbindingen te leggen tussen het onderwijsveld en wetenschappelijke onderzoek, is het actieprogramma «onderwijs bewijs» opgezet.

Het doel van het actieprogramma is: «onderzoek en experimenten mogelijk maken binnen het onderwijs, gericht op de thema’s efficiency in het onderwijs en doeltreffendheid begeleiding hoogbegaafde leerlingen.»

In het kader van dit actieprogramma «onderwijs bewijs» zal een prijsvraag (met één of twee ronden) worden uitgezet. Hiervoor is binnen het FES een experimenteerbudget vrijgemaakt.

Er zijn twee thema’s aangewezen waarbinnen voorstellen voor experimenten kunnen worden ingediend. Deze thema’s zijn:

• Signalering en begeleiding van hoogbegaafde leerlingen (valt onder 3.3.3).

• Efficiency in het onderwijs, onder andere met betrekking tot het lerarentekort (zie hiervoor artikel 9 Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid), de jeugdzorg en het taal- en rekenonderwijs.

Voor meer informatie over de thema’s, ziewww.minocw.nl/onderwijsbewijs.

Een onafhankelijke jury zal zich over de ingediende voorstellen buigen en de bewindslieden van OCW, EZ en Financiën adviseren. In april 2009 zullen de voorstellen worden geselecteerd.

• Onderwijsverzorgingsinstellingen en projecten. Het budget van de onderwijsverzorgingsinstellingen is inclusief het budget van SLO en CITO (circa € 28 miljoen in 2013) dat is bestemd voor de instandhouding van de kwaliteitsborging van het examensysteem en het onderhoud van het stelsel.

De sectororganisaties van het po, vo en bve krijgen, op grond van de «Vaststellingsovereenkomst afronding evaluatie subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten» (SLOA)(Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 30 800 VIII, nr. 64), een eigen budget om de vraagsturing te versterken. Dit betekent dat het onderwijsveld van het po, vo en bve meer zeggenschap krijgt over de middelen voor onderwijsondersteunende activiteiten en dat deze middelen kunnen worden besteed aan doelen die scholen belangrijk vinden. Het budget is afkomstig van het Research & Development (R&D)-budget van de onderwijsondersteunende instellingen en is uitsluitend bestemd voor uitgaven aan R&D door de sectororganisaties zelf.

* Voor 2008 is € 825 000,– reeds naar artikel 4 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie overgeheveld.

Daarnaast financiert OCW ook incidenteel projecten. OCW wil projecten subsidiëren, die de beleidsdoelstellingen van het voortgezet onderwijs ondersteunen, maar die niet onder de wettelijke artikelen/regelingen vallen.

• Gratis schoolboeken

De schoolkosten voor ouders met kinderen in het voortgezet onderwijs zijn hoog. Het kabinet heeft besloten de schoolboeken gratis te maken voor de ouders. Hiermee wordt gezorgd dat:

• de schoolkosten voor ouders met kinderen in het voortgezet onderwijs worden verlaagd;

• kinderen niet zonder boeken op school komen, omdat ouders de rekening voor het boekenpakket niet betalen;

• de marktwerking op de educatieve boekenmarkt wordt verbeterd door een prijsprikkel bij de scholen te leggen: de bepaler betaalt.

In het schooljaar 2008–2009 krijgen alle ouders per kind in het (op grond van de WVO bekostigde) voortgezet onderwijs een tegemoetkoming van € 316,–. Vanaf het schooljaar 2009–2010 krijgen de scholen van het voortgezet onderwijs € 316,– (prijspeil 2008) toegevoegd aan de lumpsumbekostiging. De scholen krijgen daarmee ook de verplichting om hun leerlingen gratis van lesmateriaal/schoolboeken te voorzien.

• Belangenbehartiging en dienstverlening op het gebied van ict voor de sectoren po, vo en bve

OCW ondersteunt scholen bij het integreren van ict in het onderwijs. Bovenschoolse en bovensectorale ondersteuning, waar alle scholen iets aan hebben, ontlasten de scholen bij het verwezenlijken van hun ambities op het gebied van ict. Op basis van een jaarlijks activiteitenplan subsidieert OCW hiervoor de stichting Kennisnet. Aanvullend gefinancierd worden:

a) het innovatieprogramma van Surfnet en Kennisnet, waarin wordt geïnvesteerd in kennis om innovatieve voorzieningen voor leerlingen en docenten in de gehele onderwijskolom te realiseren;

b) het interdepartementale programma «maatschappelijke sectoren en ict»;

c) uitvoering van een programma gericht op het stimuleren van het gebruik van bestaand digitaal lesmateriaal in de school. Met deze activiteiten levert OCW ook een bijdrage aan het bevorderen van e-vaardigheden.

• Leerplusarrangement

De ene school heeft het zwaarder dan de andere, door andere factoren dan feitelijke leerachterstanden. Met de aanvullende bekostiging van het Leerplusarrangement worden scholen die te maken hebben met een opeenstapeling van problemen (bij een bepaald percentage leerlingen uit achterstandswijken) in staat gesteld om maatwerk te leveren (maximaliseren van de schoolprestaties door onder meer het voeren van expliciet taalbeleid), voortijdig schoolverlaten tegen te gaan en uiteindelijk even goed te presteren als de overige scholen. In september 2006 is het nieuwe Leerplusarrangement VO van start gegaan. Dit houdt in dat scholen met veel kinderen met problemen extra geld krijgen zonder dat daar extra administratieve lasten tegenover staan. De regeling (TK nummer volgt) is als volgt aangepast voor de periode 2009–2010:

• Er komt een differentiatie van de drempel naar onderwijssoort:

– De berekening van de hoogte van de bekostiging zal plaatsvinden op het niveau van de vestiging in plaats van op het BRIN-nummer.

– De actualisatie van postcodegebieden wordt eerder gepubliceerd, namelijk in augustus in plaats van december.

• Er komt een overgangsmaatregel voor scholen die er bovenmatig op achteruitgaan.

De huidige drempel om voor aanvullende personele bekostiging van leerlingen in aanmerking te komen, zal worden verfijnd. De drempel van 30% wordt vervangen door verschillende drempels per onderwijssoort: vmbo en pro (30%), havo (50%), vwo (60%) en in geval van combinatieklassen geldt de laagste drempel.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

* Op de teldatum. T.b.v. de nadere verdeling in de diverse schoolsoorten zijn de leerlingen uit de brugklassen toebedeeld. Het totaal aantal leerlingen is exclusief ca. 4 500 leerlingen vavo-onderwijs aan scholen voor voortgezet onderwijs.

Toelichting:

1 (tabel 3.5): Het streven is het hoge percentage gediplomeerden op z’n minst te handhaven.

2 (tabel 3.5): Scholen vragen ouders jaarlijks om een bijdrage in de kosten van extra activiteiten. De hoogte en bestemming worden vastgesteld met instemming van de Medezeggenschapsraad. De ontwikkeling van deze ouderbijdrage wordt gevolgd. De eerstvolgende monitor is gekoppeld aan de evaluatie van de wet «gratis» lesmateriaal die in 2011 zal plaatsvinden.

3 en 4 (tabel 3.6): Een school bestaat uit meerdere vestigingen. Het aantal vestigingen is ruim het dubbele van het aantal scholen naar BRIN-nummers. Het gemiddeld aantal leerlingen per vestiging is derhalve veel lager dan het aantal leerlingen per school.

Leerplusarrangementen: De beste indicator voor de stapeling van problemen op scholen zou gebaseerd moeten zijn op individuele leerlingkenmerken. Zodra het technisch mogelijk is de scholen een aanvullende bekostiging te geven op basis van de individuele leerling-kenmerken, wordt dit uitgewerkt in een nieuwe indicator. De hiervoor benodigde inkomensbestanden (project Walvis/SUB) komen in 2008 beschikbaar. Eind 2008 zal duidelijk worden welke bestanden beschikbaar zijn en of deze betrouwbaar genoeg zijn voor nader onderzoek.

3.3.2 Leerlingen volgen voortgezet onderwijs van hoge kwaliteit

Motivering

De kwaliteit van het voortgezet onderwijs staat hoog in het vaandel. Bijzondere aandacht is echter nodig voor de basiskennis en -vaardigheden op het gebied van rekenen en taal. Verder is, voor kwaliteitsverbetering van het onderwijs, een voortdurende dialoog tussen (het bevoegde gezag van) scholen en hun omgeving, directe belanghebbenden als ouders, leerlingen, vervolgonderwijs en bedrijfsleven, een essentiële randvoorwaarde.

Instrumenten

• Kwaliteit en innovatie via de VO-raad

Innovatie en versterking van kwaliteit van het onderwijs zijn essentieel om uit leerlingen te halen wat er in zit als het gaat om hun talent en mogelijkheden. Scholen zijn daarvoor verantwoordelijk, uiteraard individueel maar ook als collectief. De VO-raad voert onder de noemer «durven delen doen» (ziehttp://www.vo-raad.nl/innovatie) een landelijke strategie die de innovatie en de kwaliteitsversterking van het onderwijs stimuleert en ondersteunt. Bijvoorbeeld aan de hand van een dieptestrategie waarin «evidence based» nieuwe onderwijspraktijken worden beproefd (de Expeditie). En door een breedtestrategie die een scala aan activiteiten omvat, die gericht zijn op verspreiding van good practices, kennis delen, deskundigheidsbevordering en meer in het algemeen het ontwikkelen van een aanstekelijk innovatieklimaat. Daarnaast wordt de kennisbasis op het terrein van vernieuwende onderwijspraktijken versterkt (zie Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 31 289, nr. 8, december). «Durven delen doen» is van belang voor het welslagen van de «Kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs» en voor het succes van het «maatschappelijk innovatieprogramma onderwijs».

• Kwaliteit voortgezet onderwijs (waaronder Rekenen en Taal)

Zoals aangegeven in de Algemene Doelstelling staat de kwaliteit van het onderwijs centraal in het beleid. Speciale aandacht gaat uit naar de basisvaardigheden rekenen en taal. Het is van belang dat leerlingen een gedegen algemene ontwikkeling verwerven en dat zij de basisvaardigheden rekenen en taal beheersen. In de komende periode wordt daarom geïnvesteerd door middel van het impulstraject taal en rekenen(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007/2008, 31 332, nr. 3). Ook de Inspectie van het Onderwijs wijst in het Onderwijsverslag (2005/2006) op het belang van het beheersen van de basisvaardigheden taal en rekenen. De Inspectie wijst er ook op dat het aantal leerlingen met ontoereikende basisvaardigheden toeneemt. Dit is een belangrijk signaal. Basisvaardigheden zoals rekenen en taal dragen ook bij aan een goede doorstroom van leerlingen in het onderwijs. Deze doelstelling (goede aansluiting tussen onderwijsfases in de doorlopende leerlijn) wordt verder onder de operationele doelstelling 3.3.4 beschreven.

• Onderwijstijd

Leerlingen moeten voldoende (onderwijs)tijd krijgen om zich de leerstof eigen te kunnen maken. Daarom zijn er wettelijke voorschriften voor onderwijstijd. Wel is er discussie over de hoogte en invulling van deze wettelijke normen. Daarom is er een onderzoekscommissie onder leiding van dhr. Clemens Cornielje om een onderzoek uit te voeren naar onderwijstijd en onderwijskwaliteit. In dit onderzoek, waarover de Tweede Kamer op 25 april 2008 is geïnformeerd, komen alle invalshoeken en belangen evenwichtig aan de orde. In december 2008 verwacht OCW het advies van de onderzoekscommissie. Het advies zal vervolgens, eventueel na advies van de Onderwijsraad, met een beleidsreactie aan de Tweede Kamer worden gestuurd.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1 t/m 4: Het streven is om in de toekomst de percentages van de scholen die voldoende scoren op de kwaliteitskenmerken aanbod, tijd, instructie, zorg en begeleiding hoog te houden.

5: Met stapsgewijze aanpak is de ambitie er op gericht om uiteindelijk het overgrote deel van de scholen een voldoende te laten scoren op kwaliteitszorg volgens de normen van de Inspectie van het Onderwijs.

Kwaliteit voortgezet onderwijs: In het schooljaar 2007/2008 is een nieuw Cohortonderzoek onder de naam COOL5–18 gestart. In dit onderzoek worden scholieren van 5 tot 18 jaar in hun schoolloopbaan gevolgd door het primair en voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). In het onderzoek staat de ontwikkeling van leerlingen centraal: waaronder de cognitieve ontwikkeling, waarvoor onderzoekers de kennis en vaardigheden in het Nederlands, Engels en rekenen en wiskunde in beeld brengen.

3.3.3 Leerlingen kunnen zonder drempels het voortgezet onderwijs volgen dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften

Motivering

Eén van de grote uitdagingen waarvoor het voortgezet onderwijs de komende periode staat is de leerling kennen, volgen en hem passend onderwijs bieden. Het voortgezet onderwijs heeft als taak om ondersteuning te bieden aan leerlingen die extra zorg nodig hebben, aan leerlingen met speciale talenten én aan leerlingen die in meer algemene zin uitblinken. Voor leerlingen die extra zorg nodig hebben, wordt in de beleidsuitvoering nauw aangesloten bij het beleidsprogramma van de minister voor Jeugd en Gezin. Hij is namelijk verantwoordelijk voor de zorg in de school die vanuit het gemeentelijke en preventieve domein wordt geleverd.

Instrumenten

• Uitbreiding regionale zorgverbanden havo/vwo

De Regeling regionaal zorgbudget, subsidie regionale verwijzingscommissies voortgezet onderwijs en reboundvoorzieningen is aangepast en treedt in werking op 16 maart 2008 (Staatscourant van 14 maart 2008, nummer 53). Vooruitlopend op wetswijziging rondom passend onderwijs, is het regionale zorgbudget opgehoogd om meer leerlingen in havo/vwo met een extra zorgvraag het regionale zorgbudget te kunnen ondersteunen. Kern van passend onderwijs is de wettelijke verankering van de samenwerking in regionale netwerken en de resultaatsverplichting voor schoolbesturen om alle aangemelde of ingeschreven zorgleerlingen passend onderwijszorgaanbod te bieden.

• Leren door te experimenteren in het onderwijs: doeltreffendheid voor hoogbegaafde kinderen (FES)

Doeltreffendheid voor hoogbegaafde kinderen is onderdeel van het actieprogramma «onderwijs bewijs». Dit actieprogramma is beschreven onder doelstelling 3.3.1. Er is subsidie beschikbaar voor het (laten) uitvoeren van experimenten in de voorschoolse sector en het basis- en voortgezet onderwijs naar de effectiviteit van maatregelen voor de signalering en begeleiding van hoogbegaafde leerlingen. Dit is nodig om te voorkomen dat leerlingen met specifieke begaafdheden en talenten naar een lagere vorm van onderwijs gaan of dat hun specifieke talenten niet of nauwelijks tot ontwikkeling komen.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1: het streven is om te voorkomen dat uitval bij havo/vwo-leerlingen verder zal stijgen.

3.3.4 Leerlingen ervaren een goede aansluiting tussen onderwijsfases in hun doorlopende leerlijn

Motivering

Een goede aansluiting tussen en binnen de onderwijsfases en schoolsoorten is om verschillende redenen van belang. Zo leren leerlingen daadwerkelijk wat zij nodig hebben voor persoonlijk, beroepsmatig en maatschappelijk functioneren en voor vervolgonderwijs. Talenten worden beter benut en uitval wordt voorkomen. De beschikbare onderwijstijd wordt efficiënter en effectiever benut doordat hiaten en ongewenste dubbelingen in de leerlijn worden voorkomen. Op stelselniveau wordt gezorgd dat de doorlopende leerlijnen beter aansluiten.

Instrumenten

• Rekenen en taal

Onder doelstelling 3.3.2 is aangegeven dat de basisvaardigheden rekenen en taal van groot belang zijn voor een goede doorstroom van leerlingen. Het referentiekader van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Rekenen en Taal (januari 2008 – Commissie Meijerink) voor taal en rekenen is een goed vertrekpunt om de doorlopende leerlijnen daadwerkelijk te gaan realiseren. De budgetten hiervoor staan bij 3.3.2.

• «Innovatiebox VO/LOB».

Leerlingen van alle schoolsoorten moeten hun talenten maximaal kunnen ontwikkelen en dat vergt kwalitatief goed onderwijs, doorlopende leerlijnen en een optimale leerloopbaan. Het is van belang dat leerlingen kennis hebben van de (vervolg)mogelijkheden die passen bij hun talenten. Door het bewust leren kiezen van een vervolgtraject, wordt een bijdrage geleverd aan het minimaliseren van het onnodig, tussentijds wisselen van leertraject en/of het voortijdig schoolverlaten. Voor deze kwaliteitsverbetering is de komende jaren ondersteuning van didactische en organisatorische vernieuwingstrajecten gewenst, waaronder de ontwikkeling van goede loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB). Hiermee wordt aangesloten op de «Kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs» en op de speerpunten waar de sector zich de komende vier jaar op gaat richten (zie sectoragenda VO-raad). De komende jaren krijgen scholen geld om deze innovatie, samen met regionale partners vorm te geven. De resultaten van de innovatie inspanningen worden door scholen verantwoord in bijvoorbeeld het jaarverslag.

• Experimenten vmbo-mbo

De overstap van de vmbo-basisberoepsgerichte leerweg (bb) naar het mbo is voor leerlingen een obstakel vanwege het feit dat de inhoud van het vmbo- en mbo-onderwijs onvoldoende op elkaar aansluiten, de pedagogisch-didactische aanpak in beide sectoren heel verschillend is, er een verschil in schoolcultuur is en dat met name de zwakkere leerlingen in het vmbo-bb een kwetsbare groep vormen. Gezien deze problemen en gezien het feit dat dit aansluit bij de praktijk in het onderwijsveld met betrekking tot de vakscholen, wordt een experiment uitgevoerd met een geïntegreerde leerweg voor de bovenbouw van het vmbo-bb en mbo-2. Dit sluit aan bij de vraag vanuit het onderwijs. In deze leergang hoeven leerlingen de fysieke stap van hun vmbo-school naar het roc niet te maken. Zij volgen één programmatisch geïntegreerd traject van vmbo-bb en mbo-2 op één school. De middelen hiervoor staan bij artikel 4 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1, 2: Daarnaast is het streven om zo min mogelijk leerlingen te laten afstromen of voortijdig te laten uitstromen. Het beleid om uitval te voorkomen is opgenomen bij artikel 4 (Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie).

3.3.5 Leerlingen krijgen een beter leeraanbod gericht op sociale en maatschappelijke vaardigheden

Motivering

Goed onderwijs bereidt leerlingen voor op hun rol in en bijdrage aan de samenleving. Met de invoering van een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs, wil het kabinet leerlingen laten ervaren hoe mooi het is om iets voor een ander te doen. Die ervaring kan op veel manieren worden opgedaan: in het vrijwilligerswerk om het belang van iets te doen voor een ander te ontdekken. De maatschappelijke stage stimuleert kennismaken met «de ander» al op jonge leeftijd. En wat ook belangrijk is: de maatschappelijke stagiair van vandaag kan de vrijwilliger van morgen worden! De maatschappelijke stage kan zodoende ook op langere termijn een positieve bijdrage leveren aan de sociale samenhang. Verder sluit de maatschappelijke stage aan bij een van de kerntaken van het onderwijs: de burgerschapsvorming.

Instrumenten

• Maatschappelijke stage

Vanaf het voorjaar 2008 wordt het aantal leerlingen dat deelneemt aan de maatschappelijke stage gestimuleerd. Dit gebeurt aan de hand van pilots, waarbij het accent ligt op de uitvoerbaarheid en haalbaarheid van de maatschappelijke stage. Op basis van de resultaten van de pilots en de ervaringen van scholen en maatschappelijke organisaties vindt na afloop van het schooljaar 2008–2009 een evaluatie plaats. In 2009 wordt verder gewerkt aan de wettelijke verankering van de maatschappelijke stage.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

* betreft een maatschappelijke stage van 30 uur.

3.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

ARTIKEL 4. BEROEPSONDERWIJS EN VOLWASSENENEDUCATIE

4.1 Algemene doelstelling: het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie zorgen ervoor dat deelnemers hun talenten maximaal kunnen ontplooien en volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Deelnemers worden voorbereid op passend vervolgonderwijs en/of een positie op de arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

Omschrijving

Het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) vervult drie belangrijke functies. Ten eerste verlangt de samenleving veel van het mbo. Deelnemers aan het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie moeten zodanig begeleid, en opgeleid worden dat zij als volwaardig lid van de samenleving kunnen functioneren en zichzelf maximaal kunnen ontplooien. Hierbij is het van belang dat zoveel mogelijk jongeren minimaal een startkwalificatie halen en dus niet voortijdig uitvallen. Ten tweede heeft het mbo de taak om deelnemers die dit kunnen zo veel mogelijk door te laten stromen naar vervolgonderwijs. Per slot van rekening haalt het grootste deel van alle mbo’ers zonder veel problemen een diploma en is het de verwachting dat de vraag naar hoger opgeleiden steeds meer toe neemt. Ten derde speelt het mbo een belangrijke rol in de Nederlandse economie. Het bedrijfsleven stelt eisen aan de beroepshouding en de kennis van studenten die het mbo verlaten. Zij denkt samen met vertegenwoordigers van onderwijsinstellingen mee over een goede vormgeving van de nieuwe kwalificatiestructuur en de wijze waarop de hierop gebaseerde examens het best afgenomen kunnen worden.

Om aan bovenstaande verwachtingen te kunnen voldoen moet het beroepsonderwijs blijven innoveren, moeten mbo’ers tijdens hun stage beter worden begeleid en moet voortvarend worden doorgewerkt aan de invoering van de competentiegerichte kwalificatiestructuur. Essentieel is dat het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie beschikken over voldoende en goed opgeleide docenten die met plezier en ambitie hun vak uitoefenen.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs maximaal aansluit bij de talenten en ambities van individuele deelnemers én bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige en doelmatige besteding van de onderwijsmiddelen en het borgen van de onderwijskwaliteit. De middelen die hij tot zijn beschikking heeft, zijn: wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, integraal toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister op een manier ondersteund die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels voor goed bestuur. Gemeenten ontvangen een «rijksbijdrage educatie» voor de inkoop van educatieve activiteiten bij roc’s. Gekozen is om de verantwoordelijkheid voor de educatie te beleggen bij gemeenten omdat zij het beste zicht hebben op de lokale behoefte (zie ook paragraaf 4.3.3).

Externe factoren

Het onderwijs wordt ook bepaald door de inzet van schoolleiders, bestuurders, toezichthouders, deelnemers, ouders, docenten, bedrijven, brancheorganisaties, maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld jeugdzorg) en andere overheden. De minister is daarom afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de leerlingen-, deelnemer- en studentenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

 Toelichting:

2. Deze EU-indicator betreft het aandeel jongeren van 18–24 jaar zonder startkwalificatie ten opzichte van het totaal aantal jongeren in deze leeftijd in Nederland. Het percentage wordt gemeten op basis van de enquête beroepsbevolking (EBB) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)

4. en 5. De percentages bij deze indicatoren hebben betrekking op het jaar van meting. Dit jaar zijn, in tegenstelling tot eerdere jaren, tevens gegevens beschikbaar die betrekking hebben op het aantal deelnemers in de beroepsbegeleidende leerweg (bbl). Voor de indicator «werkloosheid van gediplomeerde mbo’ers anderhalf jaar na het beëindigen van de opleiding» is geen streefwaarde geformuleerd omdat deze sterk afhankelijk is van de conjuncturele ontwikkeling. Het percentage gediplomeerden dat aangeeft dat hun opleiding voldoende basis was om te starten op de arbeidsmarkt is ten opzichte van 2006 (43%) behoorlijk gestegen. De streefwaarde bij deze indicator is daarom verhoogd van 50% naar 60%. Aandachtspunt is dat ook de waarden bij deze indicator worden beïnvloed door de conjuncturele ontwikkeling.

4.2 Budgettaire gevolgen van beleid

* Het budget voor «toezicht kwaliteit examens» (voorheen bestemd voor instellingen en KCE) is vanaf 2008 overgeheveld naar het budget voor de Inspectie van het Onderwijs (artikel 19 Inspecties).

Coalitieakkoord:

In het coalitieakkoord zijn voor artikel 4 beroepsonderwijs en volwasseneneducatie enveloppegelden gereserveerd. Het gaat om een bedrag van € 34,1 miljoen in 2008 oplopend tot indicatief € 150,3 miljoen in 2011 (de tranches 2008 en 2009 zijn exclusief het aandeel groen onderwijs). Vanaf 2010 is de oploop op de aanvullende post bij Financiën gereserveerd. De beleidsambities in deze begroting zijn uitgaande van deze indicatieve invulling geformuleerd. Voor 2009 komt € 43,2 miljoen uit de enveloppe beschikbaar. Hiermee worden de volgende maatregelen voorzien:

– bedrag per deelnemer mbo (LGF)/huisvesting

– competentiegerichte kwalificatiestructuur

– voortijdig schoolverlaten (VSV)

– loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB)

– duale trajecten en Erkenning van Verworven Competenties (EVC)

Deze maatregelen worden verder toegelicht bij de operationele doelstellingen.

In het coalitieakkoord zijn voor artikel 9 (Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid) enveloppegelden gereserveerd voor lerarenbeleid. Bij Nota van Wijziging (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 200 VIII, nr. 58) zijn extra middelen vrijgemaakt voor de uitvoering van het actieplan «LeerKracht van Nederland»(Tweede Kamer 2007–2008, 27 923, nr. 53). Vanaf 2009 is structureel € 29,5 miljoen overgeboekt naar artikel 4 (Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie).

4.3 Operationele beleidsdoelstellingen

4.3.1 Deelnemers volgen beroepsonderwijs en volwasseneneducatie in voldoende toegeruste instellingen

Motivering

Het stelsel van beroepsonderwijs en volwasseneneducatie moet zodanig zijn toegerust dat regionale opleidingencentra (roc’s) en kenniscentra voor beroepsonderwijs en bedrijfsleven (kbb’s) bij het verzorgen van beroepsonderwijs en volwasseneneducatie kunnen voldoen aan de door de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) gestelde toegankelijkheids-, doelmatigheids- en kwaliteitseisen.

Instrumenten

• Bekostiging

In het najaar zal het kabinet de Tweede Kamer nader informeren over de richting van de modernisering van de bekostiging. Hierbij zal het advies worden betrokken dat de SER (Sociaal-Economische Raad) in juni heeft gegeven en worden uitgewerkt wat de kabinetsreactie op het rapport van de Commissie Arbeidsparticipatie (Commissie Bakker) over de bekostiging van het mbo stelt(Tweede Kamer 2007–2008, 29 544, nr. 154). De Commissie bepleit terecht een aantal maatregelen om de aansluiting tussen (mbo-)onderwijs en (regionale) arbeidsmarkt verder te verbeteren. Voor wat betreft de bekostiging valt dan te denken aan een gewichtenregeling rond kwetsbare jongeren en een verhoging van de diplomacomponent op de niveaus drie en vier. Er liggen enkele interessante opties om het bekostigingsmodel hierop aan te passen. Naast een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt wil het kabinet overigens de modernisering van de bekostiging ook aangrijpen om enkele perverse prikkels weg te nemen, de administratieve lasten te beperken en optimaal gebruik te maken van het zogenaamde onderwijsnummer.

In de meerjarenraming van OCW is vanaf 2010 een structurele bezuiniging op de bekostiging van de kenniscentra ingepland, gebaseerd op de huidige wettelijke taken, om daarmee een deel van de kosten voor het Actieplan LeerKracht van Nederland (Tweede Kamer 2007–2008, 27 923, nr. 45) te financieren. Deze bezuiniging bedraagt € 10,3 miljoen in 2010 oplopend tot € 17,3 miljoen structureel vanaf 2011. Op dit moment wordt er door de kenniscentra, evenals bij de instellingen het geval is, gewerkt aan een voorstel voor herziening van het bekostigingsmodel. De verdeling van de middelen over de kenniscentra blijft voorlopig hetzelfde totdat er een nieuwe kwalificatiestructuur is. In de aanloop naar de herziening is het goed om de prikkelwerking in het bestaande model te evalueren.

• Werking tweede teldatum

De «tweede teldatum» is bedoeld om instellingen te prikkelen tot het voorkomen van voortijdige schooluitval. Uit de telling van 1 februari 2008 blijkt dat het aantal deelnemers op de 2e teldatum minder is afgenomen (ten opzicht van 1 oktober 2007) dan ten tijde van het opstellen van het coalitieakkoord was verondersteld. Het kabinet heeft op basis hiervan besloten om de ingeboekte korting van € 155 miljoen terug te brengen tot € 41 miljoen structureel vanaf 2009 (inclusief aandeel groen onderwijs). Elk kalenderjaar wordt opnieuw bepaald of een bijstelling van het budget nodig is naar aanleiding van de nieuwe telgegevens op 1 februari.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

Het deelnemersucces op basis van de mbo Benchmark 2007 (schooljaar 2005/2006) is in totaal met 4,6% gestegen ten opzichte van de vorige Benchmark (2006). Deze stijging wordt deels (3%) verklaard doordat sinds de start van het Basisregister Onderwijs (BRON) nu een jaar langer gegevens zijn geregistreerd en het bestand dus completer is geworden. De overige stijging is te verklaren door een verbetering van prestaties. Als gevolg van de relatief grote stijging op niveau 4 is de streefwaarde voor dit niveau verhoogd van 75% naar 80%.

* Het gaat om ongewogen aantallen per kalenderjaar (omgerekend uit aantallen per schooljaar op 1 oktober).

** Bij de berekening van de gemiddelde prijs per mbo-deelnemer is rekening gehouden met de voorjaarsnotabesluitvorming om de deelnemersraming op het niveau van 2009 af te toppen. Met het beschikbaar komen van de 2e tranche FES middelen «Beroepsonderwijs in bedrijf», het transitiebudget inburgering en de middelen als gevolg van de vroegtijdige sluiting van het ESF-loket is geen rekening gehouden.

*** De daling van de prijs per deelnemer 2009 ten opzichte van 2008 wordt met name veroorzaakt door het effect van de tweede teldatum. Ten opzichte van de leerling-telling op 1 oktober 2007 is het aantal mbo’ers op 1 februari 2008 (tweede teldatum) met 1,6% gedaald. Deze daling heeft zich met name voorgedaan bij de bol-voltijds opleidingen. Dit betekent dat de eerder veronderstelde daling van 10% zich niet heeft voorgedaan. Het effect van de tweede teldatum doet zich voor vanaf 2009.

4.3.2 Deelnemers volgen beroepsonderwijs en volwasseneneducatie van hoge kwaliteit in innovatieve instellingen en via hoogwaardige stageplekken

Motivering

Om de kwaliteit van het middelbaar beroepsonderwijs te verbeteren moeten mbo-opleidingen voldoende onderwijstijd bieden en moeten zij de examens op orde hebben. Ouders, studenten en werkgevers moeten kunnen vertrouwen op de kwaliteit van de opleidingen en de uitgereikte diploma’s. De invoering van de nieuwe competentiegerichte kwalificatiestructuur is erop gericht studenten beter voor te bereiden op beroepsuitoefening, doorstroom naar vervolgonderwijs en deelname aan de samenleving. Ook een grotere betrokkenheid en een intensievere samenwerking tussen onderwijsinstellingen, kenniscentra en (leer)bedrijven in de regio kunnen bevorderen dat de kwaliteit en de aantrekkelijkheid van het onderwijs, inclusief de stage, van een hoog niveau is. Daarnaast is het van belang dat innovatieve projecten in en vanuit het beroepsonderwijs een blijvend positief effect hebben op de kwaliteit van het beroepsonderwijs. Verder wordt de positie van het middelbaar beroepsonderwijs versterkt door de doorlopende leerlijnen in de beroepskolom (vmbo-mbo-hbo) te bevorderen.

Instrumenten

• Competentiegerichte kwalificatiestructuur

De omvorming van opleidingen naar nieuwe competentiegerichte beroepsopleidingen, inclusief de nieuwe examens, verloopt fasegewijs. Het procesmanagement MBO 2010 ondersteunt en adviseert de instellingen vraaggestuurd bij dit vernieuwingsproces. Hierbij is in het bijzonder aandacht voor de thema’s: onderwijsinhoud, professionalisering van het onderwijspersoneel, draagvlak en bedrijfsvoering.

• Taal en rekenonderwijs

In de brief «examinering mbo korte en lange termijn» van 28 april 2008 en in de beleidsreactie OCW op het advies Meijerink is aangegeven welke maatregelen worden getroffen op het gebied van de basisvaardigheden Nederlands en rekenen/wiskunde in het mbo. Doelstelling is om in het mbo het beheersingsniveau van de basisvaardigheden taal en rekenen omhoog te brengen. Dit wordt bereikt door drie maatregelen:

– een wettelijke verankering van de referentieniveaus voor taal en rekenen/wiskunde en een vertaling naar de eisen in de kwalificatiestructuur;

– een overgang naar centrale examinering van de Nederlandse taal en het rekenen/wiskunde in het mbo. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de bestaande infrastructuur uit bijvoorbeeld het voorgezet onderwijs, zonder voorbij te gaan aan de specifieke kenmerken van het mbo op de verschillende kwalificatieniveaus;

– een intensivering van het taal- en rekenonderwijs in het mbo, gericht op de verhoging van het beheersingsniveau op de lange termijn met een inhaalslag op de korte termijn.

• Afspraken met kenniscentra voor beroepsonderwijs en bedrijfsleven

Met de instellingen en de kenniscentra zijn heldere afspraken gemaakt over het werven van voldoende en kwalitatief hoogwaardige stageplaatsen én over het begeleiden van studenten vooraf en tijdens de stage.

• Regelingen innovatiebox, innovatiearrangement en stagebox

De middelen uit de innovatiebox, het innovatiearrangement en de stagebox geven instellingen en kenniscentra de ruimte om samen met het bedrijfsleven in te spelen op de nodige innovaties in de regio. Verder is de tweede tranche FES middelen «beroepsonderwijs in bedrijf» beschikbaar gekomen. Dit geld zal net als de eerste tranche FES middelen worden opgenomen in de regeling innovatiebox.

• Verbeteren aansluiting onderwijs en arbeidmarkt

Om regionale afspraken te kunnen maken over het verbeteren van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt stimuleert OCW, samen met SZW, EZ en LNV, de ontwikkeling van regionale agenda’s. Het belangrijkste thema op deze agenda’s is de aansluiting van vraag naar personeel en het aanbod van de mbo-opleidingen. Ook worden afspraken gemaakt om de bestuurlijke drukte in diezelfde regio’s in te dammen. Op het terrein van praktijkleren wordt gestreefd naar een intensievere en verdergaande samenwerking tussen het onderwijs en bedrijfsleven, waarbij mbo-instellingen de eindverantwoordelijkheid hebben voor het leerproces van de deelnemer. Dit jaar nog worden bestaande initiatieven rond bedrijfsscholen geïnventariseerd.

• Bevorderen doorstroom naar hoger onderwijs

Ten einde de doorstroom vanuit het mbo naar het hbo te bevorderen wordt in 2009 gestart met twee à drie experimenten om mbo Associate degree-programma’s (Ad-programma’s) op locatie aan te bieden. Dit is een tweejarig programma dat onderdeel uitmaakt van de hbo-bacheloropleiding. De arbeidsmarktrelevantie van de Ad-programma’s is uiteindelijk bepalend voor de verdere implementatie van de Ad in het mbo.

• Handhaven onderwijstijd

Hoewel de gemiddeld gerealiseerde onderwijstijd boven de norm van 850 uren uitkomt, blijkt dat nog altijd een deel van de opleidingen uit eigener beweging onvoldoende onderwijstijd realiseert. Naast de terugvordering van geld zijn er ook andere maatregelen genomen, zoals het regelmatig communiceren met instellingen, het openbaar maken van resultaten, het voortzetten van verscherpt toezicht van de Inspectie en de accountantscontrole. De verwachting is, dat deze scherpe toezichts- en handhavingsacties, die nu voor het eerst in het schooljaar 2006–2007 zijn genomen, de komende jaren vruchten afwerpen. Aan de Tweede Kamer is toegezegd dat er in 2010 een evaluatie van de 850 urennorm komt waarbij ondermeer het aantal uren, de relatie met de kwaliteit van het onderwijs en de bekostiging onder de loep worden genomen.

• Toezicht en handhaving kwaliteit examens mbo

Deelnemers moeten hun opleiding afronden met een waardevol en landelijk erkend mbo-diploma. Een diploma dat goed aansluit op de arbeidsmarkt en het vervolgonderwijs. Goede examinering draagt hieraan bij. De school is hiervoor primair verantwoordelijk en moet er zorg voor dragen dat het examen van elke aangeboden opleiding voldoet aan de standaarden voor examenkwaliteit. Zo moeten bijvoorbeeld de examenopgaven wat betreft inhoud en niveau dekkend zijn gelet op de kwalificatie-eisen. De Inspectie van het Onderwijs beoordeelt jaarlijks de kwaliteit van examens van mbo-opleidingen. Als uit het kwaliteitsonderzoek door de Inspectie blijkt dat de examenkwaliteit niet voldoende is, dan krijgt de instelling voor de betreffende opleiding een waarschuwing en tijd om de kwaliteit te verbeteren. Als de kwaliteit bij het volgende onderzoek nog niet voldoende is, dan kan de examenlicentie voor de betreffende opleiding ingetrokken worden. In dat geval moet de school de examinering van die opleiding volledig uitbesteden aan een andere school of aan een exameninstelling die over de betreffende examenlicentie beschikt. In een brief aan de Tweede Kamer d.d. 28 april 2008(Tweede Kamer, 27 451, nr. 88)heeft OCW de beleidsvoornemens voor het examenbeleid op de langere termijn uiteengezet.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1. Er valt op dit moment geen uitspraak te doen over de examenkwaliteit in het studiejaar 2006–2007 vanwege niet afgerond onderzoek door KCE (KwaliteitsCentrum Examinering) en vraagtekens bij de kwaliteit van de oordelen van KCE. De Inspectie voert een herbeoordeling uit naar de examenkwaliteit 2006–2007 bij de categorie van 285 opleidingen (dit betreft onder meer opleidingen die een eerdere waarschuwing hebben gekregen in verband met onvoldoende examenkwaliteit 2005–2006). In het najaar van 2008 komen de resultaten van deze herbeoordeling beschikbaar. Dan komen tevens de resultaten van de nieuwe onderzoeksronde naar de examenkwaliteit 2007–2008 bij een brede steekproef van opleidingen beschikbaar. Het Examenverslag van de Inspectie, met het totaalbeeld van de bevindingen, zal met een aanbiedingsbrief naar de Tweede Kamer worden gezonden. Omdat instellingen diverse acties uitvoeren om de kwaliteit van examens te verbeteren is het aannemelijk dat het percentage mbo-opleidingen met voldoende examenkwaliteit in de periode 2008–2011 zal toenemen. De streefwaarde is daarom verhoogd van 70% naar 85%.

2. en 3. De laatste waarden bij deze indicatoren zijn dezelfde als die vermeld in de begroting 2008 (op basis van ODIN-4). Dit komt omdat ODIN een studententevredenheids-onderzoek betreft dat om de twee jaar verschijnt. De eerst volgende rapportage (ODIN-5) met de nieuwste waarden verschijnt medio 2009. Mede naar aanleiding van het onderzoek van de Algemene Rekenkamer wordt de komende periode meer aandacht besteed aan de begeleiding van deelnemers door instellingen tijdens de stage. Als gevolg hiervan zijn de streefwaarden van twee indicatoren verhoogd. «Het percentage deelnemers dat positief is over de BPV» is verhoogd van 50% naar 75%. In tabel 4.7 is de streefwaarde bij de indicator «percentage deelnemers dat tevreden is over de begeleiding bij de studie» verhoogd van 50% naar 65%.

5. In de begroting 2008 is voor het schooljaar 2005–2006 uitgegaan van een prognose van 8% en voor het schooljaar 2006–2007 van een prognose van 38%. Deze percentages zijn tot stand gekomen op basis van de opgaven van instellingen van het verwachte aantal nieuwe opleidingen ten opzichte van het totale aantal opleidingen. De werkelijke realisaties voor beide schooljaren bedragen respectievelijk 12% en 26%. De realisatie voor het schooljaar 2007–2008 is 39%.

6. In de begroting 2008 is voor het schooljaar 2005–2006 uitgegaan van een prognose van 9% en voor het schooljaar 2006–2007 van een prognose van 43%. Deze percentages zijn tot stand gekomen op basis van de opgaven van instellingen van de verwachte aantallen deelnemers. De werkelijke realisatie voor beide schooljaren bedraagt respectievelijk 11% en 26%. De realisatie voor het schooljaar 2007–2008 is 41%.

4.3.3 Deelnemers kunnen zonder drempels beroepsonderwijs en volwasseneneducatie volgen dat het best past bij hun talenten en specifieke behoeften

Motivering

Deelnemers aan het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie moeten de mogelijkheid krijgen om hun talenten te ontplooien in een leeromgeving en op een manier die het beste past bij hun specifieke behoeften. Het gaat daarbij ook om jongeren die een extra steuntje in de rug nodig hebben bij het volgen van een mbo-opleiding. En om volwassenen die door het volgen van een cursus of opleiding beter in staat zijn te participeren op de arbeidsmarkt en in de samenleving.

Instrumenten

• Leerling-gebonden financiering

Instellingen kunnen voor geïndiceerde deelnemers met een handicap of stoornis leerling-gebonden financiering (het zogenoemde rugzakje) aanvragen. Hiermee kan de deelnemer zowel interne begeleiding door de instelling als ambulante begeleiding door een school voor (voortgezet) speciaal onderwijs worden aangeboden, zodat ook deze deelnemers hun opleiding met succes kunnen afronden. Met een wijziging van de Wet educatie en beroepsonderwijs(Stb. 2008, 202) is leerling-gebonden financiering per 1 augustus 2008 structureel verankerd. Het aantal geïndiceerden wordt geraamd op 3 900 in 2008 oplopend tot 5 700 in 2010.

• Van Rijksbijdrage volwasseneneducatie naar participatiebudget

De Nederlandse gemeenten ontvangen jaarlijks geld van het Rijk voor educatie. Op grond van de WEB zijn zij verplicht overeenkomsten te sluiten met regionale opleidingencentra over de inkoop van educatieve activiteiten. Ambities op het terrein van de educatie zijn bijvoorbeeld het vergroten van de sociale redzaamheid en het terugdringen van het aantal laaggeletterden (zie ook onder het volgende instrument), het verzorgen van tweede kans – onderwijs (vavo) en het bevorderen van de doorstroom naar het middelbaar beroepsonderwijs. Met de (werktitel): «Wet participatiebudget» die in het najaar van 2008 wordt ingediend, streeft de regering ernaar met ingang van 2009 de middelen die gemeenten ontvangen voor de volwasseneneducatie, de inburgering en de integratie van werkzoekenden, samen te voegen tot één«participatiebudget». Doel hiervan is een grotere beleidsvrijheid en minder administratieve lasten voor gemeenten. Het eindperspectief is één volledig «ontschot» budget dat gemeenten via aanbesteding in de markt zetten. Bij wijze van overgang worden zorgvuldige waarborgen ingebouwd voor de omvang van de bestedingen bij de roc’s en de bestemming van de middelen.

• Verminderen laaggeletterdheid

In Nederland hebben ongeveer 1,5 miljoen mensen moeite met lezen, schrijven of rekenen. De uitvoering van het «Aanvalsplan laaggeletterdheid 2006–2010 van A tot Z betrokken»(Tweede Kamer 2005–2006, 30 300 VIII, nr. 142) wordt daarom ook in 2009 met kracht voortgezet. Eind mei 2008 heeft de Tweede Kamer de tweede voortgangsrapportage over 2007 ontvangen, inclusief de monitor van het aantal deelnemers aan een lees-, schrijf- of rekencursus in dat kalenderjaar(Tweede Kamer 2007–2008, 28 760, nr. 18). Hieruit blijkt dat de aanpak van laaggeletterdheid een steviger fundament heeft gekregen. De publieke bekendheid met het verschijnsel is sterk toegenomen en er zijn veel meer activiteiten op provinciaal en gemeentelijk niveau dan enkele jaren geleden. De vooruitzichten zijn dan ook, dat de meeste doelstellingen uit het «aanvalsplan» worden gehaald. In september 2007 is het «Convenant Laaggeletterdheid 2007–2015» getekend door de bewindslieden van OCW, SZW, Jeugd en Gezin en werkgevers- en werknemersorganisaties vertegenwoordigd in de Stichting van de Arbeid. Dit convenant vormt een belangrijke aanvulling op het «aanvalsplan» van OCW. Aan de Tweede Kamer is op 4 februari 2008 een bij het convenant horend uitvoeringsplan toegezonden, dat in goed overleg tussen vertegenwoordigers van de ondertekenaars tot stand is gekomen(Tweede Kamer 2007–2008, 28 760, nr. 17). De verbreding van het draagvlak voor het verminderen van laaggeletterdheid tot partijen buiten OCW vergroot de kans dat de gekozen (preventieve èn curatieve) aanpak werkt.

• Bevorderen leren en werken

Met behulp van de «stimuleringsregeling leren en werken» worden door samenwerkingsverbanden duale trajecten, EVC-trajecten (Erkenning van Verworven Competenties) en regionale «leerwerkloketten» gerealiseerd. Er komt een publiekscampagne om de bekendheid van EVC, oftewel het ervaringscertificaat, te vergroten. De informatie over EVC-aanbieders wordt inzichtelijk gemaakt door het EVC-register waarmee informatie over alle EVC-aanbieders in Nederland toegankelijk wordt. Voor burgers en werkgevers is dit register en veel andere informatie over leren en werken te vinden opwww.lerenenwerken.nl.

Voor de markt van het post-initieel onderwijs geldt dat publieke en private aanbieders elkaar uitstekend kunnen aanvullen en versterken. Er worden stappen gezet om, samen met sociale partners en aanbieders, de markt voor post-initieel onderwijs meer open en transparant te maken.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1. In de periode 2005–2007 zijn 44 162 extra leerwerktrajecten (EVC-trajecten en duale trajecten) gerealiseerd. Dit zijn er meer dan het verwachte aantal van 35 000 in de begroting 2008. De samenwerkingsverbanden die zijn voortgekomen uit de tijdelijke stimuleringsregeling spelen hierbij een belangrijke rol. Met de verlenging van de projectdirectie Leren en Werken tot 2011 is voor de periode 2008–2011 een nieuwe streefwaarde bepaald. In 2011 moeten 90 000 extra leerwerktrajecten gerealiseerd worden. Het startmoment voor deze nieuwe ambitie is 2008.

4.3.4 Er vallen minder leerlingen gedurende hun schoolloopbaan voortijdig uit het onderwijs

Motivering

Uit oogpunt van maatschappelijke cohesie en economische ontwikkeling is het van belang dat zoveel mogelijk jongeren minimaal een startkwalificatie halen. De nationale doelstelling is halvering van het jaarlijks aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters in 2012 ten opzichte van 2002. Een voortijdig schoolverlater is een jongere van 12 tot 23 jaar die geen onderwijs volgt en nog geen startkwalificatie heeft. Een startkwalificatie is een vwo-, havo-, of mbo-diploma op niveau 2. In de uitvoeringsbrief «Aanval op de schooluitval: een kwestie van uitvoeren en doorzetten»(Tweede Kamer, 2007–2008, 26 695, nr. 42) staat op welke wijze voortijdig schoolverlaten (vsv) wordt aangepakt. De uitval van jongeren kent verschillende oorzaken waardoor een brede benadering noodzakelijk is. Daarom plaatst het kabinet de aanpak van voortijdig schoolverlaten in een breder kader: de pijler «sociale samenhang». Binnen deze geïntegreerde aanpak is OCW verantwoordelijk voor het voorkomen van voortijdig schoolverlaten door met name kwalitatief goed onderwijs te bieden en door zich in te zetten voor jongeren die een extra steuntje in de rug nodig hebben.

Instrumenten

Voor het verminderen van het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters (vsv’ers) worden diverse instrumenten ingezet. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden in instrumenten met een preventief karakter (die er voor moeten zorgen dat zoveel mogelijk jongeren de school niet voortijdig verlaten) en curatieve instrumenten (die er voor zorgen dat uitgevallen jongeren via een combinatie van werk en leren alsnog hun startkwalificatie halen). Door een juiste mix van instrumenten moet het beoogde doel bereikt worden. Hieronder staan de belangrijkste instrumenten en maatregelen:

• Meerjarige convenanten

In 2008 zijn nieuwe vierjarige convenanten afgesloten met scholen (bve-instellingen en scholen in het voortgezet onderwijs) en gemeenten in alle 39 RMC-regio’s (Regionale meld- en coördinatiefunctie vsv). In het schooljaar 2006–2007 is met deze maatregel ervaring opgedaan in 14 RMC-regio’s. In de convenanten worden resultaatafspraken gemaakt; hoe resultaten bereikt worden is een zaak van gemeenten en scholen. De gemeente kan als regisseur met scholen afspraken maken over prioritering van de vsv aanpak in de 40 Krachtwijken. De resultaatafspraken worden gemaakt over het te verminderen aantal nieuwe vsv-ers per school per jaar over de periode 2008–2011. Het doel is een vermindering van 10% per jaar, wat moet leiden tot een totale landelijke reductie van 40% in het schooljaar 2010–2011 ten opzichte van 2005–2006. Door de invoering van het onderwijsnummer is het mogelijk resultaatafspraken per school te maken. Het onderwijsnummer biedt een betrouwbare basis om het aantal vsv’ers per school en RMC-regio te berekenen. Scholen ontvangen € 2 000 per nieuwe vsv’er minder. Dit is een forfaitair bedrag ongeacht de werkelijke kosten voor maatregelen die een school moet maken. Een combinatie met andere instrumenten, zoals specifieke programma’s, kan nodig zijn om de beoogde reductie van 40% te behalen. De convenantafspraken zijn op basis van «no cure, no pay». Het bedrag wordt voorgeschoten op basis van de doelstelling en achteraf verrekend op basis van de resultaten.

• Specifieke programma’s voor de regio’s

Aan de meerjarige convenanten is ook extra geld toegevoegd voor onderwijsinstellingen (bve-instellingen en vo-scholen) voor specifieke programma’s voor de regio’s. Bij de G4 is hierop een uitzondering gemaakt. Vanwege de complexiteit van de vsv-problematiek in de G4-regio’s heeft de minister, op basis van het bestuurlijk overleg over het jeugdmanifest, ingestemd met een zwaardere regie van de gemeenten. Op grond hiervan gaan in de G4-regio’s deze extra vsv-middelen naar de gemeenten. Per RMC-regio is per kalenderjaar een maximumbedrag beschikbaar. De omvang is afhankelijk van het aantal nieuwe vsv’ers in het schooljaar 2005–2006 in de RMC-regio. De onderwijsinstellingen stellen gezamenlijk en in overeenstemming met de RMC-contactgemeente een programma van maatregelen op voor de vermindering van het aantal nieuwe vsv’ers. Deze maatregelen moeten vallen binnen de in de uitvoeringsbrief «Aanval op de schooluitval: een kwestie van uitvoeren en doorzetten» genoemde aandachtsgebieden: soepele overgang vmbo-mbo, loopbaanoriëntatie en begeleiding, zorg op school, aantrekkelijker onderwijs, meer maatwerktrajecten en meer ruimte voor leren met de handen. Ook heeft het onderwijsveld de mogelijkheid om eigen initiatieven/onderwerpen aan te dragen als aannemelijk is dat ze het gewenste effect sorteren. De programma’s zullen de komende jaren worden gemonitord, zodat de voortgang wordt bewaakt en tijdige bijsturing mogelijk is als de resultaten hiertoe aanleiding geven.

• Experimenten vmbo-mbo

In de overgang van vmbo naar mbo vindt veel uitval van leerlingen plaats. Voor leerlingen van de niveaus één en twee van het mbo geldt dat de overstap van de vmbo-basisberoepsgerichte leerweg (bb) naar het mbo een obstakel is vanwege het feit dat de inhoud van het vmbo en het mbo-onderwijs onvoldoende op elkaar aansluit, de pedagogisch-didactische aanpak in beide sectoren heel verschillend is, er een verschil in schoolcultuur is en dat met name de zwakkere leerlingen in het vmbo-bb een kwetsbare groep vormen. Gezien deze problemen wordt er een experiment uitgevoerd met een geïntegreerde leerweg voor de bovenbouw van het vmbo-bb en mbo-2. In deze leergang hoeven leerlingen de fysieke stap van hun vmbo-school naar het roc niet te maken. Zij volgen één programmatisch geïntegreerd traject van vmbo-bb en mbo-2 op één school. Dit betekent dat de omgeving, de docenten en de pedagogisch-didactische aanpak vertrouwd blijven. Doel van dit experiment is te onderzoeken of deze leergang leidt tot minder uitvallers in de overgang van vmbo-bb naar het mbo, en dat meer leerlingen een mbo2-diploma (startkwalificatie) halen. Jaarlijks monitoren we de resultaten van de experimenten, waarbij het effect op het verminderen van voortijdig schoolverlaten expliciet in beeld wordt gebracht. Afhankelijk van de resultaten wordt bekeken of deze nieuwe leergang een meer structurele oplossing kan bieden voor de problematische overgang vmbo-mbo.

• Verbetering melding relatief verzuim door scholen

Indien er sprake is van relatief verzuim (een leerling is gedurende langere tijd afwezig, maar staat wel ingeschreven) moet een school dit melden aan de gemeente. Uit onderzoek is echter gebleken dat scholen en onderwijsinstellingen in veel gevallen niet goed omgaan met de wettelijke verplichting om tijdig verzuim te melden en dat het meldingsproces kan worden verbeterd. Gemeenten moeten kunnen beschikken over tijdige, juiste en volledige informatie over verzuimende leerlingen zodat zij adequaat kunnen reageren. In 2007 is een pilot gestart van de «digitale één-loket route», waarbij de scholen de verzuimgegevens verplicht aan de IB-groep melden en de IB-groep deze gegevens verrijkt met gegevens uit BRON en aan de juiste gemeenten verstrekt. De pilot is in mei 2008 afgerond met een positieve evaluatie. Op basis daarvan wordt de landelijke «uitrol» in het schooljaar 2008–2009 voorbereid. Ook worden de termijnen waarop leerlingen moeten worden gemeld geharmoniseerd. Er komt één meldtermijn voor spijbelen en één meldtermijn voor schooluitval. Het doel is om het melden van verzuim eenvoudiger, sneller en eenduidiger te maken. De landelijke «uitrol» van deze «digitale één-loket route» is op één augustus 2008 begonnen en wordt op één augustus 2009 afgerond.

• Curatieve maatregelen

Als ondanks bovengenoemde maatregelen er toch jongeren uitvallen, worden inspanningen geleverd om ze alsnog op te leiden tot een startkwalificatie. Hiervoor is nauwe samenwerking tussen het onderwijsveld, gemeenten, werkgevers en (jeugd)zorg noodzakelijk. Door de gunstige economische situatie kiezen veel jongeren om direct te gaan werken in plaats van door te leren. Vooral in de handel, zakelijke dienstverlening en horeca zijn op dit moment veel vacatures. Daardoor hebben in het schooljaar 2006–2007 naar schatting 3 000 extra leerlingen zonder startkwalificatie (t.o.v. de voorgaande jaren) de overstap naar de arbeidsmarkt gemaakt. Het kabinet wil deze groenpluk tegengaan. Volgens het CBS hebben schoolverlaters zonder een startkwalificatie bijna twee keer zo vaak geen baan (35%) als jongeren die wel een startkwalificatie hebben (19%). Als de werkgelegenheid weer afneemt, of als de jongeren ouder en dus duurder worden, lopen de jongeren die nu zonder startkwalificatie aan het werk zijn gegaan het grootste risico om werkloos te worden. En dat terwijl de arbeidsmarkt goed opgeleide mensen hard nodig heeft. Het kabinet wil dat minder jongeren zonder (uitzicht op een) startkwalificatie de arbeidsmarkt op gaan. Daarom komt er extra aandacht voor scholing van werkende jongeren. Daarvoor is ook de inzet van de sociale partners nodig. De ambitie is om in deze kabinetsperiode 20 000 werkende jongeren alsnog aan een startkwalificatie te helpen door middel van EVC- en/of duale trajecten. Deze ambitie is onderdeel van de ambitie om in 2011 in totaal 90 000 EVC- en/of duale trajecten te realiseren (zie tabel 4.7 onder punt 1). De eerste trajecten voor werkende jongeren zijn in 2008 gestart. De ruimte voor praktijkgericht onderwijs en leer/werktrajecten wordt uitgebreid en er worden afspraken gemaakt met grote werkgevers zoals Defensie, die goed geschoold personeel hard nodig hebben en daarom (nieuwe) medewerkers scholing aanbieden.

Meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Toelichting:

1. De nationale indicator betreft het aantal nieuwe vsv-ers die gedurende een geheel schooljaar door de RMC-regio’s via meldingen aan de IB-Groep zijn geregistreerd in BRON. Voortijdig schoolverlaten wordt deels veroorzaakt door onderwijsgebonden factoren en deels door andere (sociaal-maatschappelijke) factoren. Het OCW-beleid richt zich op onderwijsgebonden factoren. De laatste waarde (2007) is het voorlopige cijfer over het schooljaar 2006/2007.

2. De forse toename van het aantal herplaatste vsv’ers wordt met name veroorzaakt door de convenanten die in het schooljaar 2006/2007 zijn afgesloten met 14 RMC-regio’s. Voor deze indicator is geen landelijke streefwaarde afgesproken.

4.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid

¹ Wat onder overig evaluatieonderzoek staat is niet in alle gevallen evaluatieonderzoek

ARTIKEL 5. TECHNOCENTRA

5.1 Algemene doelstelling: Het ondersteunen van technocentra om de kennisinfrastructuur in de regio te versterken. De aansluiting tussen het technisch beroepsonderwijs en het bedrijfsleven wordt hierdoor verbeterd.

Omschrijving

Technocentra zijn intermediaire organisaties, opgericht om knelpunten op de regionale arbeidsmarkt voor technische beroepen aan te pakken. De focus van de technocentra richt zich op het bemiddelen tussen onderwijsinstellingen en bedrijven. De activiteiten zijn gericht op het faciliteren en stimuleren van uitdagingen en het oplossen van regionale knelpunten. Het uitgangspunt van het «deltaplan bèta/techniek» is een integrale aanpak van de tekorten aan bèta’s en technici. De technocentra leveren hier ook een bijdrage aan. Op deze manier wordt bijgedragen aan de in Europees verband onderschreven doelstelling van 15% meer uitstroom van gediplomeerden uit hogere bèta-en technische opleidingen in 2010.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister houdt toezicht op een rechtmatige en doelmatige verstrekking en besteding van middelen.

Externe factoren

Conjuncturele ontwikkelingen in de technische sector.

5.2 Budgettaire gevolgen van beleid

5.3 Doelstellingen nieuwe Kaderregeling

Motivering

Voor de jaren 2006 tot en met 2010 is de Kaderregeling Technocentra (Stb. 2006, nr. 50) vastgesteld met als doel het verstrekken en vernieuwen van de kennisinfrastructuur en verbetering van de aansluiting tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven in de technische sector. De drie daarvan afgeleide doelstellingen zijn:

a. het bevorderen van de circulatie en toepassing van kennis tussen instellingen, tussen instellingen en ondernemingen of tussen instellingen, ondernemingen en derden;

b. een gezamenlijke benutting door verschillende instellingen van hoogwaardige en moderne apparatuur voor technisch beroepsonderwijs;

c. het bevorderen van een goede aansluiting van technisch beroepsonderwijs op de opleidingsbehoeften van de arbeidsmarkt.

Binnen deze doelstellingen moeten de technocentra zich laten leiden door regionale knelpunten en uitdagingen. Ook moet daarbij een duidelijke focus liggen op het aanpakken van de tekorten aan bèta’s en technici.

Instrumenten

Op basis van de «Kaderregeling Technocentra» wordt aan 14 technocentra een basissubsidie verleend voor de ondersteuning van de basisactiviteiten van de technocentra. De aanvragen moeten voldoen aan één van de drie subdoelstellingen zoals hierboven genoemd en vastgelegd in de kaderregeling. Daarnaast kan een technocentrum een aanvraag indienen voor een speerpuntsubsidie. De speerpuntsubsidie kan worden verleend op voorwaarde dat aan een technocentrum een basissubsidie is verleend voor hetzelfde boekjaar als waarvoor de speerpuntsubsidie wordt aangevraagd. Een project waarvoor het technocentrum een speerpuntsubsidie aanvraagt moet een bijdrage leveren aan eveneens één van de drie subsidiedoelstellingen zoals hierboven genoemd. Daarnaast moet deze doelstelling voldoen aan het oplossen van de in de regio gesignaleerde knelpunten. Voor de jaren 2007 tot en met 2010 adviseert het bestuur van het Platform bèta techniek de minister over de te kiezen inhoudelijke thema’s voor de speerpuntsubsidie voor deze jaren. De minister stelt de thema’s voor de betreffende jaren vast.

Meetbare gegevens

Het Platform bèta techniek evalueert de activiteiten van de technocentra.

De evaluatie van de «jaarverslagen 2006 technocentra» (13 september, 2007) heeft betrekking op de resultaten van de technocentra voor de basissubsidie in het jaar 2006 en indien van toepassing op de ontvangen speerpuntsubsidie in het jaar 2006. Daarnaast geeft deze evaluatie inzicht in de werking en effectiviteit van de kaderregeling. Uit de evaluatie komt het beeld naar voren van technocentra die ieder op hun eigen manier een bijdrage leveren aan de oplossing van de in de regio gesignaleerde knelpunten. In het najaar van 2008 verschijnt de evaluatie van de activiteiten voor 2007. De technocentra creëren draagvlak voor hun activiteiten door het vormen van samenwerkingsverbanden waarin onderwijs en bedrijfsleven betrokken zijn. Om meer en beter inzicht te krijgen in de effecten van de activiteiten van de technocentra, worden de technocentra gestimuleerd prioriteit te geven aan de ontwikkeling van een meetinstrumentarium.

ARTIKELEN 6 EN 7 HOGER ONDERWIJS

6.1 Algemene doelstelling: het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt en het vervullen van hun rol in de intellectuele voorhoede van onze samenleving.

Omschrijving

De welvaart en het welzijn van de Nederlandse samenleving zijn in belangrijke mate afhankelijk van kennis, technologie en innovatie. Om internationaal te concurreren en maatschappelijke problemen aan te pakken, zijn een goed opgeleide bevolking, ondernemende geesten en hoogwaardige diensten en producten doorslaggevend. Nederland moet daarom zijn kennis- en innovatiepotentieel optimaal organiseren en benutten. Onderwijs en wetenschap zijn meer dan aanjagers van de kenniseconomie. Het gaat niet alleen om geld, het gaat ook om zaken als inzicht in de eigen identiteit, historische achtergronden, natuur en milieu, sociale verhoudingen, cultuur en kunst, kortom de bepalende factoren voor kwaliteit van leven. Daarbij speelt het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek een belangrijke rol. Het hoger onderwijs moet daarom studenten motiveren om tijdens hun studie het beste uit zichzelf te halen, zodat zij zich optimaal ontplooien en zich breed kunnen oriënteren.

Verantwoordelijkheid van de minister

De minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs maximaal aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen/studenten én bij wat de maatschappij nodig heeft. In het bijzonder is hij verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs, de rechtmatige en doelmatige besteding van de middelen voor het hoger onderwijs en onderzoek en het borgen van de kwaliteit. De middelen die hij tot zijn beschikking heeft, zijn wet- en regelgeving, bekostiging, subsidies, toezicht en dialoog met belanghebbenden. Deze belanghebbenden worden door de minister ondersteund op een manier die hen in staat stelt maximaal bij te dragen aan goed onderwijs. Hij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen voor goed bestuur.

Externe factoren

Het onderwijs en onderzoek wordt ook bepaald door de inzet van studenten, docenten, onderzoekers, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke en internationale organisaties, andere overheden en bedrijven (stages en aansluiting arbeidsmarkt). De minister is daarom mede afhankelijk van de beschikbaarheid, capaciteiten en faciliteiten van deze actoren. Andere factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan hij wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen in de studentenpopulatie en conjuncturele ontwikkelingen.

Meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

De indicatoren 2, 3 en 4 maken duidelijk of de student optimaal is voorbereid op deelname aan de samenleving en een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt. Bij deze indicatoren worden geen streefwaarden geformuleerd omdat deze te sterk samenhangen met de conjunctuurontwikkeling. De verwachting is dat het aantal afgestudeerden dat in het buitenland werkt, stijgt door het stimuleren van internationale mobiliteit onder studenten.

Een meer gedetailleerd beeld van het hoger onderwijs staat in Bestel in Beeld 2007(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, bijlage bij 31 444 VIII, nr. 5) en Kennis in Kaart 2007(Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, bijlage bij 31 288, nr. 17).

Toelichting:

1. Streefwaarde: Nederland streeft ernaar dat op afzienbare termijn (in 2020) bijna de helft van de Nederlandse beroepsbevolking tussen de 25 en 44 jaar hoger opgeleid is. De beleidsinzet is erop gericht om dit voornamelijk door verbetering van rendement te bereiken.

6.2 Budgettaire gevolgen van beleid

¹ In de middelen voor «Reguliere bekostiging» zijn ook enkele posten voor overige uitgaven verwerkt.

² Deze middelen zijn deels bestemd voor het gehele hoger onderwijs. Vanaf 2008 zijn hierin begrepen de middelen uit het coalitieakkoord voor Nederlandse studenten met een niet-westerse achtergrond voor de hogescholen in de Randstad (in 2008 € 4,1 miljoen en vanaf 2009 € 8,2 miljoen per jaar).

³ In de «Reguliere bekostiging» (lumpsum) is voor lectoren en kenniskringen een bedrag van € 52 miljoen opgenomen.

⁴ De middelen voor het Deltaplan bèta/techniek hebben niet alleen betrekking op het hbo maar zijn onderwijsbreed.

⁵ De middelen hebben betrekking op de sector hoger onderwijs.

⁶ In verband met de samenvoeging van de directies Hoger Onderwijs en Studiefinanciering zijn de apparaatsuitgaven van de directie Studiefinanciering vanaf 2009 toegevoegd aan de apparaatsuitgaven van de directie Hoger Onderwijs.

Coalitieakkoord

In het coalitieakkoord zijn voor artikel 6 (Hoger beroepsonderwijs) enveloppegelden gereserveerd. Het gaat om een bedrag van € 19,7 miljoen in 2008, oplopend tot indicatief € 128,7miljoen in 2011. Vanaf 2010 is de oploop op de aanvullende post bij het ministerie van Financiën gereserveerd. De beleidsambities in deze begroting zijn uitgaande van deze indicatieve invulling geformuleerd.

Voor 2009 komt € 25,5 miljoen (geïndexeerd naar het loon- en prijspeil 2008) uit de enveloppe beschikbaar. Hiermee worden de volgende maatregelen voorzien:

• Tijdelijke stimulering/subsidiëring nieuwe hbo-masteropleidingen (€ 5 miljoen);

• Minder uitval en kwaliteitsimpuls (€ 13,4 miljoen);

• Verhogen studierendement Nederlandse studenten met een niet-westerse achtergrond (€ 4,1 miljoen);

• Praktijkgericht onderzoek (Raak) (€ 1,8 miljoen) en

• Praktijkgericht onderzoek (Lectoren en kenniskringen) (€ 1,2 miljoen).

Deze maatregelen worden nader toegelicht bij de operationele doelstellingen.

In het coalitieakkoord zijn voor artikel 9 (Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid) enveloppegelden gereserveerd voor lerarenbeleid. Bij Nota van Wijziging (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 200 VIII, nr. 58) zijn extra middelen vrijgemaakt voor de uitvoering van het actieplan «LeerKracht van Nederland» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 53). Vanaf 2009 is tot dusver structureel € 15,2 miljoen overgeboekt naar artikel 6 (Hoger beroepsonderwijs).

¹ De middelen hebben betrekking op het gehele hoger onderwijs.

² Hierin begrepen de «oude» HSP-reeks van € 5 miljoen per jaar vanaf 2007.

³ Hierin begrepen de «oude» FES-middelen van € 10,1 miljoen per jaar over de periode 2007–2011.

Coalitieakkoord

In het coalitieakkoord zijn voor artikel 7 (Wetenschappelijk onderwijs) enveloppegelden gereserveerd die oplopen van € 25,3 miljoen in 2008 tot indicatief € 142,3 miljoen in 2011. Vanaf 2010 is de oploop van deze middelen op de aanvullende post bij het ministerie van Financiën gereserveerd. De beleidsambities in deze begroting zijn uitgaande van deze indicatieve invulling geformuleerd. Voor 2009 komt structureel € 6,7 miljoen (geïndexeerd naar het loon- en prijspeil 2008) uit de enveloppe beschikbaar. Hiermee worden de volgende maatregelen voorzien:

• Alfa- en gammaonderzoek bij de universiteiten (€ 1 miljoen);

• 3TU’s (€ 2 miljoen);

• Minder uitval en kwaliteitsimpuls (€ 0,7 miljoen);

• Excellentie in onderwijs: binnen- en buitenlands talent (€ 1 miljoen);

• Geesteswetenschappen (€ 2 miljoen).

Deze maatregelen worden nader toegelicht bij de operationele doelstellingen.