Uitgangspunten en actualiteit

De ontwikkeling van het Gemeentefonds (GF) en het Provinciefonds (PF) wordt voor een belangrijk deel bepaald door de ontwikkeling van het bruto binnenlands product (accres). In de Voorjaarsnota 2025 zijn de tranches 2025 definitief vastgesteld. In deze Miljoenennota is een nieuwe accresraming opgenomen voor het jaar 2026 en verder. De voorlopige tranches 2026 zijn bij deze Miljoenennota aan de fondsen toegevoegd en bij Voorjaarsnota 2026 zullen deze tranches definitief worden vastgesteld.

Het accres is gekoppeld aan de ontwikkeling van het bruto binnenlands product (bbp). Het uitgangspunt hierbij is dat het GF en PF meerjarig de ontwikkeling van het nominaal bbp volgen. De normering is gesplitst in een volumedeel en een prijsdeel. De volumeont­wikkeling van de fondsen is gebaseerd op een 8-jaars (t-9 t/m t-2) historisch gemiddelde van de ontwikkeling van het bbp, waardoor de fondsen minder schommelen. Onder de oude systematiek waren schommelingen door nacalculatie fors. Het prijsdeel volgt de prijsontwikkeling van het bbp van het lopende jaar.

Het gemeente- en provinciefonds volgen vanaf 2024 de ontwikkeling van het bbp. Bij de Voorjaarsnota 2024 is in overleg met de koepels van de medeoverheden besloten om de oploop van de opschalingskorting vanaf 2026 te schrappen in combinatie met het vervroegd invoeren van de bbp-systematiek in 2024. In de bbp-systematiek wordt het normeringspercentage bij de Voorjaarsnota vastgesteld op basis van de CPB-cijfers uit het Centraal Economisch Plan (CEP), conform de rijksbrede prijsindexatie die ook voor de ministeries van toepassing is. Het zorgt ervoor dat het gemeentefonds en provinciefonds meegroeien met de omvang van de economie. Het Rijk gebruikt de cijfers zoals deze in het voorjaar door het CPB worden aangeleverd en past deze voor het lopende jaar niet meer aan om stabiliteit voor gemeentes en provincies te waarborgen. Deze werkwijze wordt rijksbreed toegepast, dus ook voor de ministeries. Gemeenten en provincies worden hierbij niet anders behandeld. Dit is onafhankelijk van de wijze van normering en deed zich ook voor in de oude systematiek waarbij de ontwikkeling van de Rijksbegroting werd gevolgd. Het voordeel van de bbp-systematiek boven de systematiek waarbij de rijksuitgaven werd gevolgd is dat deze systematiek meer stabiel en transparant is en gemeenten en provincies vroeg in het jaar duidelijkheid biedt over de middelen waar zij dat jaar over kunnen beschikken.

De motie-Van der Goot verzoekt de regering te onderzoeken hoe te lage inflatieramingen binnen het gemeentefonds gecorrigeerd kunnen worden, bij voorkeur door nacalculatie. De ontwikkeling van het bbp en de inflatie was de afgelopen jaren door het CPB lastig te ramen, onder andere door de gevolgen van de coronacrisis, de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis (welke hebben geleid tot aanvullende middelen voor o.a. gemeenten en provincies). De bbp-systematiek is ingevoerd per 2024. Gezien de fluctuaties over de tijd is het nu dan ook nog te vroeg om hier conclusies aan te verbinden. De systematiek zal periodiek worden geëvalueerd en dit punt zal bij de volgende evaluatie worden meegenomen.

In de Miljoenennota is het accres voor het jaar 2026 en verder geactualiseerd op basis van de actuele raming van de ontwikkeling van het bbp door het Centraal Planbureau (CPB) (MEV26). In de onderstaande tabel 6.1 zijn de actuele cijfers opgenomen:

Accres Gemeentefonds

Onderstaande tabel 6.2 bevat het accres voor het Gemeentefonds voor 2026 en verder zoals opgenomen in de Miljoenennota 2026 op basis van de bbp cijfers uit de MEV26 van het CPB. Tabel 6.3 bevat het accres voor het Gemeentefonds voor 2026 en verder zoals opgenomen in de Voorjaarsnota 2025 op basis van het CEP25. Tabel 6.4 bevat de mutaties in het accres tussen de stand Voorjaarsnota 2025 en de stand Miljoenennota 2026.

Accres Provinciefonds

Onderstaande tabel 6.5 bevat het accres voor het Provinciefonds voor 2026 en verder zoals opgenomen in de Miljoenennota 2026 op basis van de actuele bbp cijfers uit de MEV26. Tabel 6.6 bevat het accres voor het Provinciefonds voor 2026 en verder zoals opgenomen in de Voorjaarsnota 2025 op basis van het CEP25. Tabel 6.7 bevat de mutaties in het accres tussen de stand Voorjaarsnota 2025 en de stand Miljoenennota 2026.

Doorwerking bbp-systematiek op plafond Btw-compensatiefonds

De bijdrage van het Rijk aan het Btw-compensatiefonds (hierna: BCF) is geplafonneerd. Het plafond van het BCF is sinds 2015 gekoppeld aan de accrespercentages van het Gemeentefonds en Provinciefonds.

Het plafond van het BCF wordt daarnaast aangepast voor taakmutaties (zoals decentralisaties) die gepaard gaan met toevoegingen of onttrekkingen aan het BCF. Hierdoor hebben decentralisaties geen effect op de ruimte onder het plafond van het BCF.

Als het plafond overschreden wordt, komt het verschil ten laste van het Gemeente- en het Provinciefonds. Bij een realisatie lager dan het plafond komt het verschil ten gunste van het Gemeente- en Provinciefonds. Hierdoor zijn het BCF en het Gemeente- en Provinciefonds deels aan elkaar gekoppeld.

Tabel 6.8 geeft de ontwikkeling van het BCF-plafond voor het aandeel gemeentes en provincies weer sinds Voorjaarsnota 2025.