Er is op het terrein van verantwoording en controle het nodige gebeurd in 2010. Met de overgang van het vierde kabinet-Balkenende naar het kabinet-Rutte/Verhagen is niet alleen het aantal ministeries teruggebracht van veertien naar tien; ook zijn er plannen uitgewerkt om de bedrijfsvoering van het Rijk vergaand te clusteren en te centraliseren. Bij die centralisatie wordt ook de auditfunctie genoemd. Onder regie van het Ministerie van Financiën wordt onderzocht of en op welke manier departementale auditdiensten kunnen worden samengevoegd. Dit heeft de bijzondere belangstelling van de Algemene Rekenkamer, omdat wij bij onze controle van de jaarverantwoordingen van de ministers zoveel mogelijk gebruikmaken van de werkzaamheden van de huidige departementale auditdiensten.

Ook wordt op dit moment nagedacht over aanpassing van het begrotingssysteem dat sinds 1999 bestaat en «Van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording» (VBTB) wordt genoemd. Dat systeem dwingt ministers om duidelijk aan te geven hoeveel geld er aan welke beleidsdoelen wordt uitgegeven en wat daarmee wordt bereikt.

De Algemene Rekenkamer heeft de invoering van deze nieuwe manier van begroten en verantwoorden indertijd krachtig ondersteund, omdat de Tweede Kamer daarmee meer grip kreeg op de doelmatigheid en de doeltreffendheid van het overheidsbeleid.

Sinds met de operatie «Comptabel Bestel» in de jaren tachtig van de vorige eeuw een ingrijpende verbetering van de administratieve organisatie binnen de rijksoverheid is doorgevoerd, heeft de Nederlandse rijksoverheid een mooie positie opgebouwd op het gebied van de rechtmatigheid van de uitgaven. Ook in 2010 waren de financiën van het Rijk, afgezien van enkele zwakke plekken, over het algemeen op orde.

De auditfunctie binnen het Rijk, zoals deze de afgelopen jaren door de departementale auditdiensten is vervuld en die een belangrijke rol heeft gespeeld in het verbeterproces, vertoont echter enkele weeffouten. Het is van belang om deze tijdig te repareren. De door het kabinet aangekondigde centralisatie van de auditfunctie kan worden aangegrepen om deze weeffouten in de organisatie van de auditfunctie te herstellen. Een kritische, onafhankelijke auditfunctie is essentieel voor het goed functioneren van de beleids- en bedrijfsvoeringprocessen van de ministeries en de daaraan verbonden organen en uitvoerende diensten. Wij komen hierop terug in hoofdstuk 3 van deel A van dit rapport.

Niet alleen de rechtmatigheid van de rijksuitgaven is grotendeels op orde; ook in de mate waarin het kabinet zich verantwoordt over de geleverde prestaties en effecten hebben we de afgelopen jaren positieve ontwikkelingen gezien.

We constateren tegelijkertijd dat dit optimaliseren van de verantwoording een proces is van lange adem. We zijn met name nog niet waar we zouden willen zijn als het gaat om de mate waarin er voor de Tweede Kamer informatie over het gevoerde beleid beschikbaar is, en de mate waarin deze informatie praktisch bruikbaar is.

Een laatste ontwikkeling uit het afgelopen jaar die wij hier willen noemen betreft de Staatsbalans: een van de instrumenten waarmee de Nederlandse overheid inzicht geeft in de vermogenspositie van de Staat en daarmee in de resultaten van haar financiële beleid.

De Tweede Kamer heeft ons in 2010 gevraagd om in de toekomst de volledigheid en juistheid van de Staatsbalans te toetsen en hierover te rapporteren in ons rapport bij het Financieel Jaarverslag van het Rijk. Naar aanleiding van dit verzoek hebben wij onderzoek gedaan naar de Staatsbalans. Daarover rapporteren wij op 18 mei 2011, tegelijk met de publicatie van dit rapport. In dit rapport doen wij een aantal aanbevelingen voor de korte en de langere termijn om de informatiewaarde voor de Tweede Kamer van de Staatsbalans te verbeteren.

Na 18 mei 2011 zouden wij graag een gesprek willen faciliteren over de Staatsbalans met en tussen de belangrijkste betrokken spelers: de Tweede Kamer, het Ministerie van Financiën en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Wij streven ernaar om met dit gesprek tot een duidelijk beeld te komen over de informatiebehoefte bij de Tweede Kamer en de rol die de Staatsbalans kan spelen in de informatiepositie van de Tweede Kamer. Het Ministerie van Financiën gebruikt de Staatsbalans namelijk om inzicht te hebben in de omvang en samenstelling van het vermogen van de Staat, de wijzigingen in de vermogensbestanddelen en in de oorzaken van deze wijzigingen. Op basis van de uitkomsten van dit gesprek kunnen wij dan besluiten of wij de Staatsbalans in de toekomst willen blijven toetsen en hierover willen blijven rapporteren in onze publicatie Staat van de rijksverantwoording.

Het gaat dan in de eerste plaats om het thema overheidspersoneel. De factor personeel is cruciaal voor de kwaliteit, effectiviteit en efficiëntie van de dienstverlening van de overheid. Ook voor een solide beleidsvoorbereiding en beleidsuitvoering is de inzet van gekwalificeerd personeel onmisbaar. Wij zullen daarom de komende jaren jaarlijks in onze publicatie Staat van de rijksverantwoording een overzicht opnemen van de omvang van het personeel van het Rijk en de daaraan verbonden organen.

De eerste editie van dit overzicht vindt u in § 6.6 van deel B van deze publicatie. Hiermee bieden we inzicht in de mutatie van de personele omvang van het Rijk. Vanaf volgend jaar zullen wij daarnaast een of meer personele onderwerpen diepgaander belichten. We richten ons daarbij op terreinen waar zich als gevolg van de zich aandienende krimp effecten voordoen het functioneren en presteren van de overheid beïnvloeden.

Een tweede thema dat de komende jaren onze aandacht zal hebben is de compacte rijksdienst. Met ingang van dit jaar zal de minister van BZK jaarlijks op Verantwoordingsdag (de derde woensdag van mei) een Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk aan de Tweede Kamer sturen. Het doel hiervan is om de verschillende brieven en rapporten over organisatie en bedrijfsvoering van het Rijk zoveel mogelijk te vervangen door één verslag. De Tweede Kamer ontvangt dan alle voor haar relevante informatie in één keer en kan deze in samenhang bespreken.

In de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk wordt ook gerapporteerd over de voortgang van het uitvoeringsprogramma Compacte Rijksdienst. Dit is een rijksbreed programma dat mede invulling moet geven aan de taakstelling voor de rijksdienst. Van de taakstelling voor de rijksdienst van € 1,79 miljard structureel moet dit programma voor zo’n € 800 miljoen aan structurele besparingen initiëren.