De overheid beschermt werknemers tegen de inkomensgevolgen van arbeidsongeschiktheid en stimuleert hen te blijven werken of het werk te hervatten.

De overheid vindt dat werknemers die loon derven als gevolg van arbeidsongeschiktheid verzekerd moeten zijn van een redelijk inkomen. Daarom zijn werknemers verplicht verzekerd op grond van de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). De WIA omvat twee uitkeringsregimes: de Inkomensvoorziening voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA) en de Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA). De Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) is bij de introductie van de WIA ingetrokken, maar geldt nog wel voor mensen die vóór 1 januari 2004 door ziekte of gebrek arbeidsongeschikt zijn geworden. Op grond van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ) waren ondernemers verplicht verzekerd tegen de inkomensgevolgen van arbeidsongeschiktheid. De WAZ is per 1 augustus 2004 ingetrokken, maar geldt nog wel voor zelfstandigen die op dat moment een uitkering ontvingen.

Als het totale inkomen van de uitkeringsgerechtigde WIA, WAO of WAZ en diens eventuele partner onder het sociaal minimum ligt, kan de uitkeringsgerechtigde een toeslag ontvangen tot het sociaal minimum op grond van de Toeslagenwet (TW), zie beleidsartikel 2.

De overheid stimuleert met behulp van financiële prikkels voor zowel uitkeringsgerechtigden als werkgevers dat uitkeringsgerechtigden aan het werk blijven of (op termijn) weer aan het werk gaan. Daarnaast biedt de overheid gerichte re-integratieondersteuning aan uitkeringsgerechtigden die ondersteuning nodig hebben. De overheid kent daarbij een groot belang toe aan de eigen verantwoordelijkheid en het meewerken aan re-integratie door de uitkeringsgerechtigde.

Aan werknemers in Caribisch Nederland wordt met de Ongevallenverzekering (OV) een inkomensvoorziening geboden in geval van arbeidsongeschiktheid door een bedrijfsongeval.

WIA-dagloonvaststelling bij loonloze tijdvakken in WIA-referteperiode

In 2023 heeft het kabinet Rutte-IV aangekondigd dat een maatregel uitgewerkt werd betreffende de WIA-dagloonvaststelling als er een loonloos tijdvak in de WIA-referteperiode is ontstaan door toekenning van een WW-uitkering. Op 30 juli 2024 heeft de Centrale Raad van Beroep een aantal uitspraken gedaan die gevolgen hebben voor een grotere doelgroep dan door de beoogde maatregel voorzien. Door de uitspraken hebben alle WIA-uitkeringsgerechtigden met een loonloos aangiftetijdvak – ongeacht de reden hiervan – recht op een andere berekeningswijze van het WIA-dagloon. Deze nieuwe berekeningswijze wordt sinds datum uitspraak gehanteerd door UWV. Deze berekeningswijze leidt tot een hoger dagloon. Deze uitspraken hebben daarmee het gevolg dat de WIA-uitkeringslasten stijgen.

Voortzetting van de 60-plusmaatregel

De 60-plusmaatregel is voortgezet in 2024. Met deze buitenwettelijke maatregel kregen 60-plussers een vereenvoudigde WIA-beoordeling zonder inzet van de verzekeringsarts en met extra aandacht vanuit arbeidsdeskundigen.

Tijdelijke maatregel beoordelen op verdiensten (heet nu Praktisch beoordelen)

Per 1 juli 2024 is de tijdelijke maatregel ‘praktisch beoordelen’ ingegaan voor de duur van 3 jaar. Deze maatregel is bedoeld om een bijdrage te leveren aan het terugdringen van de mismatch bij sociaal medisch beoordelen. De maatregel houdt in dat voor mensen die werken bij de WIA-claimbeoordeling (of na de eerste ziektedag), op basis van alleen hun feitelijke verdiensten een beoordeling wordt gemaakt van hun arbeidsongeschiktheidspercentage, en niet meer óók op basis van een theoretische schatting. Dit heeft als gevolg dat er tijdelijk meer WIA-beoordelingen worden gedaan.

Verlenging tijdelijke maatregel kwijtschelding voorschotten

De tijdelijke buitenwettelijke maatregel waarbij voorschotten niet teruggevorderd worden wanneer blijkt dat werknemers bij de claimbeoordeling geen recht op een WIA-uitkering hebben, als dit niet verrekend kan worden met een andere uitkering, is verlengd met een jaar tot en met 2025. Het kwijtschelden van de terugvorderingen betreft buitenwettelijk begunstigend beleid.

Verbeteraanpak UWV WIA-kwaliteit

In de zomer van 2024 bleek dat er een groot aantal fouten is gemaakt bij de vaststelling van WIA-uitkeringen in de periode 2020-2024. UWV werkt aan een verbeteraanpak om fouten te corrigeren en de kwaliteit van de vaststelling te verbeteren. Hier wordt dieper op ingegaan in paragraaf 7.3 Belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering.

Verhoging (maximum) dagloon OV BES

Het maximumdagloon in de Wet ongevallenverzekering BES (OV BES) is per 1 januari 2024 en 1 juli 2024 telkens in lijn met de verhoging van het wettelijk minimumloon aangepast.

Inkomensoverdrachten

Ongevallenverzekering (Caribisch Nederland)

Werknemers in de private sector van Caribisch Nederland die door een bedrijfsongeval geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn geraakt, krijgen op basis van de Ongevallenverzekering een uitkering (ongevallengeld). De uitkering is gekoppeld aan het laatstverdiende loon van de werknemer.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven voor de Ongevallenverzekering komen € 0,4 miljoen hoger uit dan verwacht bij de vastgestelde begroting. Dit is waarschijnlijk vooral het gevolg van fouten in het IT-systeem, die vooralsnog niet verholpen zijn. Problemen met onrechtmatige betalingen worden nader toegelicht in de Bedrijfsvoeringsparagraaf.

Beleidsrelevante kerncijfers

Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA)

De WIA geeft werknemers die na een wachttijd van twee jaar ten minste 35% arbeidsongeschikt zijn recht op een uitkering, mits aan de daarvoor geldende voorwaarden voldaan is. In de WIA staat werk voorop. Het accent ligt op wat mensen wel kunnen. Tegelijkertijd is er sprake van inkomensbescherming. De WIA bestaat uit twee uitkeringsregimes. De IVA verstrekt een loondervingsuitkering aan werknemers die duurzaam en volledig arbeidsongeschikt zijn. Wie nog gedeeltelijk kan werken of bij wie herstel op termijn nog mogelijk is, krijgt een uitkering op basis van de WGA. De WIA wordt uitgevoerd door UWV. Werkgevers kunnen daarbij eigenrisicodrager worden voor de WGA-lasten van hun (ex-)werknemers. Dit betekent dat ze een lagere premie aan UWV betalen, omdat zij het gros van de verplichtingen van UWV met betrekking tot re-integratie en uitkeringsbetaling overnemen.

Inkomensvoorziening volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA)

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten IVA zijn € 335 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt veroorzaakt door indexatie van de uitkeringsbedragen (circa € 337 miljoen). Tegelijkertijd zijn het volume hoger uitgevallen en de gemiddelde uitkeringshoogte lager. Deze effecten heffen elkaar ongeveer op.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het aantal IVA-uitkeringen komt ongeveer 3.000 hoger uit dan verwacht. Dit is het saldo van meer instroom, een vrijwel gelijke uitstroom en meer doorstroom vanuit de WGA.

Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA) inclusief WGA eigenrisicodragers

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WGA (inclusief WGA eigenrisicodragers) zijn € 425 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt voor het overgrote deel veroorzaakt door indexatie van de uitkeringsbedragen (circa € 315 miljoen). Daarnaast komt het aantal uitkeringen in de WGA met 9.000 hoger uit.

Beleidsrelevante kerncijfers

Door de mismatch tussen vraag en aanbod van sociaal-medische beoordelingen lukt het vaak niet een WIA-beoordeling binnen de gestelde termijn plaats te laten vinden. In dat geval kan een voorschot op de uitkering worden verstrekt. Het aantal voorschotten in 2024 lag hoger dan geraamd ten tijde van het opstellen van de begroting. Dit heeft gevolgen voor diverse kerncijfers. Omdat een voorschot administratief geregistreerd wordt als instroom in de WGA 80-100 is de instroom in de WGA hoger dan verwacht. Een deel van de voorschotten wordt uiteindelijk na de WIA-beoordeling afgewezen (als er geen recht op WIA blijkt te bestaan), dit leidt ertoe dat ook de uitstroom uit de WGA duidelijk hoger ligt. Een deel van de mensen heeft recht op een IVA-uitkering, dit leidt ertoe dat de doorstroom vanuit de WGA naar de IVA hoger is dan verwacht.

Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO)

De WAO is per 29 december 2005 vervangen door de WIA. De WAO blijft gelden voor werknemers die op 1 januari 2004 een WAO-uitkering ontvingen. De WAO verstrekt uitkeringen tot aan de AOW-gerechtigde leeftijd. Daarom zullen er nog decennia lang mensen zijn die een beroep blijven doen op de WAO. De WAO wordt uitgevoerd door UWV.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WAO zijn € 174 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt meer dan volledig veroorzaakt door indexatie van de uitkeringsbedragen (circa € 211 miljoen). Het resterende verschil van - € 37 miljoen wordt veroorzaakt door een lager dan verwachte gemiddelde uitkeringshoogte en een lager aantal uitkeringen.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het aantal WAO-uitkeringen komt ongeveer 1.000 lager uit dan verwacht.

Handhaving

Het aantal beslissingen op onderzoekswaardige signalen, waarschuwingen en boetes zijn lager vergeleken met vorig jaar. Het aantal geconstateerde overtredingen en het totale benadelingsbedrag zijn echter vrijwel gelijk gebleven vergeleken met vorig jaar.

Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ)

De WAZ is een verplichte verzekering voor zelfstandigen, beroepsbeoefenaren, directeuren-grootaandeelhouders en meewerkende echtgenoten tegen de inkomensgevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid. De WAZ is op 1 augustus 2004 ingetrokken. Sindsdien kunnen ondernemers zelf bepalen of zij de inkomensrisico’s al dan niet willen afdekken, bijvoorbeeld via een particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekering. De WAZ blijft gelden voor zelfstandigen die op 1 augustus 2004 een uitkering ontvingen. De WAZ wordt uitgevoerd door UWV.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WAZ zijn circa € 3 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt meer dan volledig veroorzaakt door indexatie van de uitkeringsbedragen (circa € 5 miljoen). Het resterende verschil van - € 2 miljoen wordt veroorzaakt door een lager dan verwachte gemiddelde uitkeringshoogte en een lager aantal uitkeringen.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het aantal WAZ-uitkeringen komt ongeveer 100 lager uit dan verwacht.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Individuele plaatsing & steun

Voor inzet van re-integratiemethode Individuele Plaatsing & Steun zijn niet alle middelen uitgeput. Dit komt doordat dit een relatief nieuwe en tijdelijke regeling is, waardoor het lastig is om de uitvoeringscapaciteit op tijd op te bouwen.

Re-integratie WIA/WAO/WAZ/ZW/WW

Op artikel 3 staat het premiegefinancierde budget voor de re-integratie van uitkeringsgerechtigden in de WIA, WAO, WAZ, ZW en WW. UWV zet deze middelen in om hen zo nodig te begeleiden op weg naar werk en te ondersteunen zodra zij werk hebben. UWV koopt hiermee trajecten en diensten in gericht op het vinden van werk. Daarnaast koopt UWV uit dit budget voorzieningen (waaronder jobcoaching en vervoer) in voor het ondersteunen van werkenden met een structurele functionele beperking.

UWV beschikt over één taakstellend re-integratiebudget voor de inzet van trajecten en van voorzieningen voor de re-integratieondersteuning van gedeeltelijk arbeidsgeschikten (inclusief Wajongers). Dit budget wordt jaarlijks aan UWV beschikbaar gesteld en door UWV verantwoord via de reguliere rapportages. Het begrotingsgefinancierde gedeelte van het re-integratiebudget wordt verantwoord in beleidsartikel 4.

De realisatie van het premiegefinancierde re-integratiebudget is op basis van de realisatiegegevens van UWV circa € 5,9 miljoen lager dan begroot. De voornaamste reden hiervoor is dat het initiële bedrag uit de begroting 2024 met voorjaarsnota naar beneden is bijgesteld naar aanleiding van ramingen van UWV.

Ontvangsten

De gereserveerde middelen voor inzet van re-integratiemethode Individuele Plaatsing & Steun in 2023 zijn niet volledig uitgeput. Het resterende bedrag heeft geleid tot een terugontvangst in 2024.