Wij Beatrix, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz. enz. enz.

Allen, die deze zullen zien of horen lezen, saluut! doen te weten:

Alzo Wij in overweging genomen hebben, dat de noodzaak is gebleken van een wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor het jaar 2007.

Zo is het, dat Wij, met gemeen overleg der Staten-Generaal, hebben goedgevonden en verstaan, gelijk Wij goedvinden en verstaan bij deze:

Artikel 1

De slotwetmutaties in de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor het jaar 2007 worden vastgesteld als volgt:

A. Departementale begrotingsstaat

B. Baten-lastendiensten.

Artikel 2

1. In afwijking van artikel 54, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2001 geldt voor het jaarverslag van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor het jaar 2007, dat het in dat artikellid bedoelde inzicht per beleidsartikel in de toelichting bij de verantwoordingsstaat beperkt kan blijven tot de onderdelen c tot en met f van dat artikellid.

2. In afwijking van artikel 54, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt in het jaarverslag van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor het jaar 2007 de informatie, bedoeld in dat artikellid, niet per beleidsartikel opgenomen. Deze informatie wordt in het jaarverslag gekoppeld aan door Onze Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit aangewezen beleidsprioriteiten.

Artikel 3

Deze wet treedt in werking met ingang van de dag na de datum van uitgifte van het Staatsblad waarin zij wordt geplaatst en werkt terug tot en met 31 december van het onderhavige begrotingsjaar.

Lasten en bevelen dat deze in het Staatsblad zal worden geplaatst en dat alle ministeries, autoriteiten, colleges en ambtenaren wie zulks aangaat, aan de nauwkeurige uitvoering de hand zullen houden.

Gegeven

Slotwet en jaarverslag ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit 2007

A. MEMORIE VAN TOELICHTING

Met het vaststellen van de slotwetmutaties worden de begrotingsbedragen in de betrokken begrotingsstaten zodanig gewijzigd dat de som van bedragen, vastgesteld bij de betrokken ontwerp-begrotingen, de betrokken wijzigingsbegrotingen samenhangende met de Voorjaarsnota en de Najaarsnota en de onderhavige slotwet, gelijk zal zijn aan het gerealiseerde bedrag zoals dat uit het bijgevoegde jaarverslag blijkt.

Voor zover een slotwetmutatie voorvloeit uit een beleidsmatige beslissing dan wel anderszins een toelichting behoeft, wordt de mutatie toegelicht bij de tabel inzake de budgettaire gevolgen van beleid in het jaarverslag.

Wetsartikel 2

Na een overleg met de Tweede Kamer aan de hand van de brief van de Minister van Financiën van 19 december 2007 (Kamerstukken II, 2007/08, 31 031, nr. 19) is besloten tot een pilot ter verbetering van de (politieke) verantwoording aan de hand van de jaarverslagen van de ministeries van Buitenlandse Zaken, Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De pilot betreft de jaren 2007 tot en met 2009. Vanaf het begrotingsjaar 2008 wordt ook het Ministerie van VROM daarbij betrokken. Ten behoeve van de pilot is het noodzakelijk voor die jaren af te wijken van een aantal bepalingen in de Comptabiliteitswet 2001 met betrekking tot de inrichting van het departementale jaarverslag. Het onderhavige wetsartikel regelt die afwijking voor het jaarverslag 2007 van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

De pilot heeft inhoudelijke betrekking op de volgende verantwoordingsaspecten:

1. het integreren van de Slotwet en het Jaarverslag.

2. het toespitsen van de beleidsmatige verantwoording over de realisatie van de (politiek) belangrijkste beleidsprioriteiten van het Kabinet in het beleidsverslag. Er wordt niet meer standaard bij alle beleidsartikelen verantwoordingsinformatie in termen van aan de operationele doelstellingen te koppelen prestaties en effecten – over het beleid opgenomen.

3. de in het beleidsverslag op te nemen beleidsverantwoordingsinformatie zal in elke geval worden verstrekt over de realisatie van de doelstellingen/prioriteiten uit het Beleidsprogramma van het kabinet (Kamerstukken II, 2006/07, 31 070, nr. 1), aangevuld met enkele andere doelstellingen die door de betrokken minister beleidsmatig van groot belang worden geacht.

4. de verantwoordingsinformatie bij de beleids- en niet-beleidsartikelen zal slechts financieel van karakter zijn (louter financiële verantwoording).

Slotwet en jaarverslag ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit 2007

JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT (XIV)

Uitgaven verdeeld over de (beleids)artikelen (bedragen x € 1 mln.)

Ontvangsten verdeeld over de (beleids)artikelen (bedragen x € 1 mln.)

INHOUDSOPGAVE blz.

A. ALGEMEEN

1. LEESWIJZER

Medio mei 2007 heeft het kabinet Balkenende IV haar beleidsprogramma voor de periode 2007–2011 «Samen werken, Samen leven» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2006–2007, 31 070, nr. 1) gepresenteerd. Hierin zijn ook op de beleidsterreinen van LNV een aantal grote en belangrijke opgaven verwoord. Deze beleidsdoelstellingen vormen als ware de kapstok van het beleidsverslag en zullen ook tijdens deze kabinetsperiode worden gemonitored. Aan de hand van deze beleidsdoelstellingen is het beleidsverslag opgesteld. Aan het eind van het beleidsverslag is een overzichtstabel opgenomen waarin de relatie wordt gelegd per doelstelling uit het beleidsprogramma met het betreffend begrotingsartikel en operationele doelstelling.

Experiment verantwoording nieuwe stijl

Dit jaarverslag is anders van opzet dan voorgaande jaren. Tijdens het verantwoordingsdebat over het Rijksjaarverslag 2006 heeft de Kamer en het kabinet de wens geuit om te komen tot meer politieke focus van de verantwoording. Hiertoe zijn door de minister van Financiën voorstellen ontwikkeld in overleg met de Algemene Rekenkamer en de Commissie voor de Rijksuitgaven. Deze voorstellen zijn opgenomen in de brief van de minister van Financiën van 20 december 2007 inzake het begrotings- en verantwoordingsproces, tolerantiegrenzen en uitvoering van subsidies (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 031, nr. 19). LNV is één van de drie experimentdepartementen naast de ministeries van VWS en Buitenlandse Zaken.

Met de Kamer is op 6 februari 2008 reeds gesproken over de impact en betekenis van het experiment verantwoording nieuwe stijl. De Kamer heeft ingestemd met het experimenteel karakter. Overigens is afgesproken dat het jaarverslag inzake het Diergezondheidsfonds (Begroting F) buiten de scope van het experiment valt.

De belangrijkste veranderingen op een rij zijn:

• Meer politieke focus wordt verkregen door het beleidsverslag in te delen volgens de beleidsdoelstellingen van het kabinet en door alleen opmerkelijke resultaten te rapporteren. Daarom heeft dit beleidsverslag het karakter van een uitzonderingsrapportage. Dit betekent dat niet alle bereikte resultaten en behaalde doelen in het jaarverslag staan vermeld. Als niet wordt ingegaan op de voortgang van een bepaalde doelstelling, komt de voortgang dus overeen met hetgeen in de begroting 2007 is aangekondigd.

• In de nieuwe opzet staat het beleidsprogramma «Samen werken, Samen leven» van het kabinet centraal. In het verslag wordt de stand van zaken verantwoord met betrekking tot de doelstellingen en projecten die betrekking hebben op LNV beleidsterreinen.

• Door de nieuwe opzet en de toevoeging van de doelstellingen uit het beleidsprogramma, is de aansluiting tussen de begroting 2007 en het jaarverslag 2007 lastiger en soms niet volledig te leggen. De beleidsmatige verantwoording over de hoofdlijnen van het gevoerde beleid is namelijk geconcentreerd in het beleidsverslag en de gedetailleerde beleidsmatige toelichting in de artikelen is vervallen. Om het leesgemak te vergroten is in het beleidsverslag een tabel opgenomen waarin staat welke operationele doelstellingen corresponderen met de nu opgenomen doelstellingen uit het beleidsprogramma. In de tabel wordt duidelijk dat over een beperkt aantal operationele doelstellingen niet meer actief beleidsinhoudelijk wordt verantwoord als zich geen opvallende verschillen hebben voorgedaan.

• Per beleidsartikel wordt ingegaan op de financiële verantwoording. De opmerkelijke verschillen tussen begroting en realisatie worden toegelicht evenals de belangrijkste slotwetmutaties. Aan het eind van elk artikel wordt ingegaan op de uitgevoerde evaluatie-onderzoeken.

• In de nieuwe opzet zijn de slotwet en het jaarverslag geïntegreerd tot één kamerstuk. De gegevens in de slotwetstaat betreffen budgettaire gegevens die geautoriseerd moeten worden. Slotwetmutaties zijn in de beleidsartikelen toegelicht.

Conform de RBV 2008 is in dit jaarverslag ook een overzicht niet-financiële informatie over inkoop van adviseurs en tijdelijk personeel opgenomen binnen LNV.

Het is niet mogelijk geweest gelet op het tijdbestek om gelijktijdig met het LNV jaarverslag ook een afgeronde beleidsdoorlichting mee te zenden aan de Kamer. De beleidsprogrammering en de praktijk hebben geen ruimte gelaten om reeds met ingang van de verantwoording 2007 een afgeronde beleidsdoorlichting mee te zenden. Mijn streven is om bij het jaarverslag over 2008 wel een beleidsdoorlichting mee te zenden. De minister van Financiën is hiermee bekend.

Op grond van artikel 8, 1e lid van de Wet Openbaarmaking uit Publieke middelen gefinancierde Topinkomens (WOPT) (Stb. 2008, 0000055709) dient een overzicht te worden opgenomen van medewerkers die in het verslagjaar meer verdiend hebben dan het gemiddelde belastbare loon van de minister. Dit gemiddelde belastbare jaarloon is voor 2007 vastgesteld op € 169 000. Er zijn geen functionarissen die in aanmerking komen voor deze publicatie. Derhalve is er geen bijlage topinkomens LNV toegevoegd.

2. AANBIEDING EN DECHARGEVERLENING

Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit aan de Voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik het departementale jaarverslag over het jaar 2007 van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit decharge te verlenen over het in het jaar 2007 gevoerde financiële beheer met betrekking tot de uitvoering van de begroting van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Ten behoeve van de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening is door de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport opgesteld van haar bevindingen en haar oordeel met betrekking tot:

• het gevoerde financieel en materieel beheer;

• de ten behoeve van dat beheer bijgehouden administraties;

• de financiële informatie in het jaarverslag;

• de departementale saldibalans;

• de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

• de in het jaarverslag opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden.

Bij het besluit tot dechargeverlening dienen, naast het onderhavige jaarverslag en het hierboven genoemde rapport van de Algemene Rekenkamer, de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken te worden betrokken:

• Het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2007; dit jaarverslag wordt separaat aangeboden.

• De slotwet van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit over het jaar 2007; de slotwet is geïntegreerd met het onderhavige jaarverslag in dit kamerstuk opgenomen.

• Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen.

• Het rapport van de Algemene Rekenkamer over het jaar 2007 met betrekking tot de onderzoeken, bedoeld in artikel 83 van de Comptabiliteitswet 2001. Dit rapport, dat betrekking heeft op het onderzoek van de centrale administratie van ’s Rijks schatkist en van het Financieel jaarverslag van het Rijk, wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aangeboden.

• De verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot de in het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2007 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten van het Rijk over 2007 alsmede met betrekking tot de Saldibalans van het Rijk over 2007 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 83, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001); Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van Tweede Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Onder verwijzing naar artikel 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verklaart de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Eerste Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 64, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

B. JAARVERSLAG

1. BELEIDSVERSLAG

Inleiding beleidsverslag 2007

In februari 2007 is het kabinet Balkenende IV aangetreden. De begroting voor het jaar 2007 was nog door het demissionaire kabinet Balkenende III opgesteld. In de zomer van 2007 is het beleidsprogramma «Samen werken, samen leven» uitgebracht, waarin de belangrijkste doelen staan beschreven. Bij de behandeling van het jaarverslag 2006 heeft de minister van LNV aangegeven in de toekomst meer focus te willen aanbrengen in de verslaglegging. Om die reden heeft de minister het idee omarmd deel te nemen aan het experiment jaarverslag 2007. Dit verslag is primair gericht op de hoofddoelen van het kabinet en doet verslag van de resultaten. Door het moment van aantreden van het huidige kabinet zijn in 2007 vooral processen in werking gezet. De werkelijke resultaten zijn meer in 2008 en later te verwachten. Niettemin is in 2007 al een aantal resultaten bereikt die in dit beleidsverslag staan beschreven.

Aangezien de indeling in kabinetsdoelen niet het gehele beleidsveld van LNV dekt, wordt in deze inleiding kort stilgestaan bij enkele additionele onderwerpen die in 2007 gespeeld hebben.

Diergezondheid

Eind 2007 heeft de minister de Nationale Agenda Diergezondheid naar de Tweede Kamer gestuurd. Deze Agenda bevat de beleidsvoornemens tot en met 2013. Daarnaast is inbreng geleverd voor de voornemens van de Europese Commissie voor een nieuwe «Community Animal Health Policy» (CAHP).

In 2007 zijn de preventieve maatregelen ter voorkoming van de insleep van vogelgriep gedifferentieerd. Op basis van een risicoanalyse zijn de maatregelen voor hobbydierhouders toegesneden op de diverse vormen van houderij. Indien er geen veterinaire noodzaak is, worden geen gevaccineerde dieren geruimd, vinden er geen massale preventieve ruimingen van hobbydieren meer plaats en gelden er uitzonderingen voor het ruimen van bedreigde soorten en pluimveerassen. Ook de afschermplicht is gedifferentieerd.

De vaccinatieplannen voor Mond en Klauwzeer en Klassieke Varkens Pest inclusief post-vaccinatie surveillance zijn door de Europese Commissie positief beoordeeld.

In 2007 is de verplichte vaccinatie tegen de ziekte van Aujezsky bij varkens beëindigd en ingestemd met het door het bedrijfsleven opgestelde bestrijdingsplan in het geval van een uitbraak.

In verband met de dreiging van enkele bestrijdingsplichtige dierziekte-uitbraken (Mond- en Klauwzeer (MKZ), Hoog Pathogene Aviaire Influenza (HPAI)) en de uitbraak van blauwtong is in 2007 een actieve bijdrage geleverd in de crisisorganisatie en is de Tweede Kamer veelvuldig geïnformeerd. Er zijn maatregelen genomen om te voorkomen dat de uitbraak van mond- en klauwzeer in het Verenigd Koninkrijk en vogelgriep in o.a. Duitsland en Frankrijk zich naar Nederland zouden verspreiden.

Perspectief voor een duurzame visserij

Eind 2007 heeft de Europese Commissie ingestemd met de wijze waarop Nederland gebruik wil maken van geld uit het Europees Visserijfonds voor de periode 2007–2013. Het plan dat inzet op vernieuwing, verduurzaming en sanering krijgt zo een financiële impuls van € 48,6 mln. Europees geld en eenzelfde bedrag aan co-financiering van de nationale begroting. Met de extra middelen uit het Beleidsprogramma en die van de Algemene Politieke Beschouwingen is er voor de periode 2007–2013 ruim € 140 mln. beschikbaar voor de Nederlandse visserij.

Voedsel- en Waren Autoriteit (VWA)

Ten aanzien van de VWA speelden in 2007 vooral de financiële tekorten een rol. Zoals in de Kamerbrief van 18 oktober 2007 is beschreven (Tweede Kamer 2007–2008, 26 991, nr. 158) is het uitgangspunt van het kabinet altijd geweest de positie van de VWA niet aan te tasten. Dit vanwege het belang van voedselveiligheid in het algemeen, diergezondheid, dierenwelzijn en het belang voor de Nederlandse export. De maatregelen die daartoe moeten leiden zijn efficiencymaatregelen, omvorming naar tweedelijns toezicht, het op termijn invoeren van kostendekkende tarieven voor het bedrijfsleven en de evaluatie van het roodvleesconvenant teneinde ook in die sector tot kostendekkende tarieven te komen. Door implementatie van de nieuwe retributieregelingen per 1 maart 2008 wordt een deel van het financiële tekort opgelost.

Jachtbeleid

In het najaar van 2007 was er veel aandacht voor het beheer van wilde zwijnen op de Veluwe. De populatie was dusdanig in omvang toegenomen dat de reguliere jachtmethode onvoldoende effectief zou zijn om het aantal zwijnen terug te brengen tot de gewenste voorjaarstand. De zwijnen zorgden, door hun aantal, voor veel overlast en schade voor burgers en bedrijfsleven, met name voor de agrarische en recreatieve sector. Op verzoek van LNV werkt de provincie Gelderland samen met de Faunabeheereenheid en de wildbeheereenheden aan een structurele oplossing waardoor de toepassing van de één-op-één methode niet meer nodig zal zijn.

Doelstelling nr. 1

Een Europa, met een stevig draagvlak onder de burgers, dat zich richt op terreinen waar het meerwaarde levert en zich niet begeeft op terreinen waar lidstaten het beter zelf kunnen regelen.

Resultaten van beleid

Sinds het aantreden van het nieuwe kabinet, heeft de minister van LNV zich breed georiënteerd op de toekomst van het Europese Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB). In dat kader is een maatschappelijke dialoog geïnitieerd die o.a. heeft bestaan uit:

• Het TNS Nipo onderzoek onder een representatieve steekproef uit de Nederlandse bevolking van 15 jaar en ouder.

• Rondetafelgesprekken met zo’n veertig Nederlandse en Europese vertegenwoordigers afkomstig uit de wetenschap, natuur-, landschaps- en milieuorganisaties, organisaties voor ontwikkelingssamenwerking, bedrijfsleven, retail, landbouworganisaties en organisaties voor dierenbescherming.

• Keukentafelgesprekken in verschillende regio’s in Nederland waaraan 78 personen met verschillende achtergronden en kennis van de betreffende gebieden deelnamen.

• een internetconsultatie die bestond uit een discussieforum en een internet enquête. 1090 personen namen deel aan deze internetconsultatie waarvan 936 personen de enquête invulden.

In de consultatieronde lag de nadruk op de verdere vermaatschappelijking van de landbouw en de toekomstige bijdrage van het GLB daarin. Volgens diverse deelnemers zouden GLB-gelden moeten worden ingezet om de transitie van de landbouw naar verdere verduurzaming te bewerkstelligen. Dat zou kunnen door investeringen en bedrijfsvernieuwingen (financieel) te stimuleren. Het GLB moet zorgen voor voedselzekerheid, duurzame productie en een ruime variatie in het aanbod. In diverse gesprekken is aan de orde gekomen dat bepaalde maatschappelijke waarden niet zo maar te verenigen zijn. Meest expliciet wordt daarin de keuze tussen dierenwelzijn en milieu genoemd. Voor het milieu kunnen koeien, varkens en kippen meestal beter binnen blijven, voor hun welzijn is buiten vaak beter. Ook dierenwelzijn en voedselveiligheid kunnen op gespannen voet staan. Net als de keuze tussen boerennatuur en «echte» natuur. Deelnemers aan het internetforum pleiten voor een vereenvoudiging van het huidige GLB, met name gezien de complexe uitvoering er van. Tegelijkertijd is er het besef dat het moeilijk zal zijn om alle uiteenlopende wensen te realiseren in een eenvoudiger toekomstig GLB. Volgens diverse gespreksdeelnemers zal de schaalvergroting in de Nederlandse landbouw stevig doorzetten. Één van de belangrijke vragen wordt daarbij dan hoe de productie duurzaam kan blijven. Sommige deelnemers denken dat de trend naar (streekgebonden) kleinschaligheid voordelen biedt voor het milieu. Anderen waarschuwen juist dat kleinschaligheid niet beter is voor duurzaamheid en voedselveiligheid, in tegendeel zelfs. Ook is aangegeven dat verdere schaalvergroting juist een verdere verduurzaming mogelijk maakt. Vooral economisch gezonde bedrijven zullen dan kunnen investeren.

Met inzet van een verder te vermaatschappelijken Europees landbouwbeleid laat de consultatieronde zien dat er maatschappelijke steun is om:

• duurzaam ondernemerschap in de landbouw verder te versterken;

• maatschappelijk waardevolle natuurgebieden en landschappen te beschermen door de rol van de ondernemer in het behoud en beheer van deze gebieden te versterken;

• na te gaan welke mogelijkheden er in Europees verband zijn om (ook) via het GLB dierenwelzijn verder te stimuleren;

• voedselzekerheid als doel van het GLB niet uit het oog te verliezen en sterker te gaan plaatsen in het licht van de genoemde mondiale ontwikkelingen.

Uit recent onderzoek door TNS NIPO blijkt dat 90% van de Nederlanders vindt dat de Europese landbouw «belangrijk» of «zeer belangrijk voor onze toekomst» is (bijlage bij Tweede Kamer 2007–2008, 28 625, nr. 49). Ook recent onderzoek van CPB en SCP heeft laten zien dat er in Nederland meer belang wordt gehecht aan een communautair vormgegeven GLB dan in vrijwel alle andere EU-lidstaten.

Geconstateerd kan worden dat de consultatieronde onder maatschappelijke groeperingen de inzet van het kabinet ondersteunt om een betere koppeling tot stand te brengen tussen de inkomenssteun en het realiseren van maatschappelijke waarden zoals voedselveiligheid, voedselzekerheid, landschap, milieu en dierenwelzijn. Het beleid is dus erop gericht om inkomenssteun nog meer te koppelen aan duurzaam ondernemerschap.

In de Mededeling over de healthcheck (de tussentijdse herziening van het GLB in 2008) geeft de Commissie aan in te zetten op verdere ontkoppeling en moet het GLB een bijdrage leveren aan maatschappelijk actuele en relevante thema’s, zoals klimaat, energie en waterbeheer. De Commissie sluit daarmee aan op thema’s van het Nederlandse kabinet. Ook in verdere vereenvoudiging van regelgeving vinden de Commissie en Nederland elkaar. Ook voor andere lidstaten is de vereenvoudiging een belangrijk aandachtspunt. De Commissie denkt ook aan een verhoogd percentage voor verplichte modulatie, het overhevelen van middelen van de eerste pijler naar de tweede pijler. Nederland staat hier samen met een groot aantal landen kritisch tegenover.

In de Lissabonstrategie staat het versterken van de concurrentiekracht van de Europese economie centraal. Voor de uitvoering van de Lissabonstrategie dragen de Europese Unie en de lidstaten beide verantwoordelijkheid. Aan drie van de vier, door de Voorjaarsraad van 2006 benoemde, prioritaire gebieden leveren LNV en het agrocluster een herkenbare bijdrage:

• het verbeteren van het ondernemingsklimaat (hiervoor is de vermindering van de regeldruk en administratieve lasten één van de speerpunten),

• kennis en innovatie (het faciliteren en stimuleren van de ontwikkeling en toepassing van kennis en innovaties is een van de zwaartepunten op de LNV-begroting),

• energie en klimaatverandering (zowel ten aanzien van mitigatie als adaptatie leveren landbouw en natuur een belangrijke bijdrage aan de EU- en nationale beleidsdoelen).

Beleidsconclusies en consequenties

Hervormingen van het GLB hebben de afgelopen jaren ertoe geleid dat steun in hoge mate is ontkoppeld van productie. De maatschappelijke context werd versterkt via de introductie van randvoorwaardenbeleid (cross compliance). De health check is voor het kabinet een evaluatie van deze hervormingen van het GLB. Afspraken die in de health check worden gemaakt staan vooral in het licht van de 2e helft van de huidige programmeringsperiode die loopt tot 2013. In de brief van 10 december 2007 (Tweede Kamer 2007–2008, 28 625, nr.54) heeft de minister van LNV uitvoerig stilgestaan bij de health check, de mededeling van de Europese Commissie daarover en de consultatieronde die zij heeft uitgevoerd. Het kabinet blijft de vermaatschappelijking van het GLB steunen. Daarnaast heeft het maatschappelijk debat dat, geïnitieerd door LNV, in 2007 over het GLB is gevoerd, aangetoond dat er draagvlak is voor deze beleidslijn.

Het is nu zaak voor het kabinet om in de besluitvorming over de komende health check een Europees kader te creëren waarbinnen invulling kan worden gegeven aan een beleid van inkomenssteun dat meer aan maatschappelijke waarden is gekoppeld.

De Europese Commissie komt in het voorjaar van 2008 met wetgevingsvoorstellen waarop de lidstaten kunnen reageren. In de 2e helft van 2008 zullen hierover besluiten worden genomen onder voorzitterschap van Frankrijk.

Doelstelling nr. 6

Duurzame economische ontwikkeling bevorderen en armoedebestrijding met kracht voortzetten en uitwerken in het project De Millennium Ontwikkelingsdoelen Dichterbij

Resultaten van beleid

Landbouw is de motor voor een bredere economische ontwikkeling in rurale gebieden en daarmee een belangrijk instrument voor honger- en armoedebestrijding. De verhoging van de productiviteit en vergroting van afzetmarkten, onder meer via de ontwikkeling van duurzame (agro-) ketens, zowel lokaal als internationaal is een voor de hand liggend doel, maar tevens geldt ook hierbij dat sociale aspecten (kleine boeren, lokale systemen) en ecologie bij landbouwontwikkeling betrokken moeten zijn.

De betekenis en rol van landbouwontwikkeling en rurale armoedebestrijding staan volop in de belangstelling. Het kabinet wil daarom meer nadruk op de agrarische sector in het ontwikkelingsbeleid. Daartoe komt het kabinet in de 1e helft van 2008 met een nota over landbouw, rurale bedrijvigheid en voedselzekerheid. De nota heeft tot doel de extra inzet van het kabinet op deze onderwerpen, zoals geformuleerd in het regeerakkoord, aan te geven. Bij deze intensivering van beleid zijn vier lijnen van belang: productiviteitsverbetering, duurzame ketenontwikkeling, markttoegang en internationale handel.

In 2007 zijn al veel activiteiten gericht op de ontwikkeling van de agrarische sector in ontwikkelingslanden. De World Summit of Sustainable Development (WSSD) over partnerschappen en markttoegang zijn gericht op een integrale aanpak van knelpunten in de gehele handelsketen, van de primaire productie in onze partnerlanden tot de consumptie in de Europese Unie. Overheden, bedrijven, non gouvernementele organisaties (NGO’s) en kennisinstellingen uit zowel Nederland als de partnerlanden werken hierin samen. Er is aandacht voor de kwaliteit van producten in de brede zin van het woord variërend van voedselveiligheid tot duurzame productie . In totaal verkeren ruim 25 samenwerkingsprojecten in Zuidoost Azië (Indonesië, Maleisië, Vietnam) en Oost-Afrika (Ethiopië, Kenia, Oeganda en Tanzania) in de uitvoeringsfase( i.s.m. Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking). Deze projecten zijn gericht op bewustwording, capaciteitsopbouw, ander bodemgebruik en alternatieve productiewijzen.

Een concreet voorbeeld van zo’n samenwerkingsproject is het project waarbij zowel voor Indonesië, Maleisië als Vietnam een trainingsprogramma is opgezet om laboratoriumanalisten te trainen in het meten van de residuen van antibiotica in garnalen en vis. De trainingen zijn opgezet volgens het train-the-trainer principe om te waarborgen dat de opgedane kennis en vaardigheden ook met collega’s van de cursisten zullen worden gedeeld.

De verduurzaming van internationale agrarische grondstoffen is een belangrijk streven. Daartoe zijn in 2007 diverse initiatieven genomen. De belangrijkste instrumenten die nu voorhanden zijn, betreffen de Round Table on Sustainable Palm Oil (RSPO) en de Round Table on Responsible Soy (RTRS). Deze internationale fora van bedrijven en NGO’s hebben zich gecommitteerd om de ontwikkeling en implementatie van spelregels en criteria voor duurzaamheid in de keten, gericht op de bulkstroom, voortvarend ter hand te nemen. De Nederlandse overheid steunt deze initiatieven financieel. Ook stellen we onze expertise in deze processen ter beschikking. Zo werkt Wageningen Universiteit met het Braziliaanse EMBRAPA-instituut samen aan onderzoek naar duurzame teelt, waaronder die van soja. Ook in Argentinië zijn projecten opgezet met NGO’s en bedrijfsleven om de sojateelt te verduurzamen.

Begin 2007 is een gezamenlijk missie van LNV en Buitenlandse Zaken in Afghanistan op bezoek geweest. Doel van de missie was het inventariseren van de mogelijkheden van een duurzaam alternatief voor papaverteelt. De Universiteit van Wageningen heeft daartoe een voorstel geschreven. In november 2007 heeft de Afghaanse minister van Onderwijs een bezoek aan de minister van LNV gebracht. Hij heeft gevraagd om steun van Nederland bij landbouwkundig onderwijs en training. Afgesproken is dat daartoe in het voorjaar van 2008 een expertmissie naar Afghanistan zal afreizen. Ter ondersteuning van het landbouwonderwijs in Afghanistan op zowel academisch als praktijk niveau heeft de Universiteit van Wageningen, samen met de Agrarische Opleidingen Van Hall/Larenstein en de organisatie van landbouwpraktijkscholen PTC+, een programma geschreven.

Beleidsconclusies en consequenties

De lopende inzet op het gebied van landbouw in ontwikkelingslanden is succesvol. De rapportage over de voortgang van het internationale actieprogramma «duurzame daadkracht» wordt jaarlijks door de minister van Buitenlandse Zaken aan de Kamer aangeboden. De potentie van de landbouwsector in ontwikkelingslanden is groot en daarom wordt er hard gewerkt aan een vernieuwde inzet op de agrarische sector in ontwikkelingslanden. Het kabinet zal daartoe op korte termijn een nota naar de Kamer sturen. Daarna kan met de uitvoering voortvarend gestart worden.

Doelstelling nr. 11

Hoger onderwijs met meer kwaliteit en minder uitval

Resultaten van beleid

LNV volgt het algemeen onderwijsbeleid van OC&W. Als vakministerie stuurt LNV op de inzet en functies van het groen onderwijs voor de sector en effectieve samenwerking. In dit kader wordt hier een beeld gegeven van het groen onderwijs over de volle breedte.

Het groene hoger onderwijs in Nederland is al jaren van uitstekende kwaliteit. Mede door de goede samenwerking tussen onderwijs, onderzoek en de praktijk is het agro-cluster zelfs één van onze sterkste economische sectoren met internationale allure. Toch blijft het streven de kwaliteit van het onderwijs te verhogen en de uitval te verlagen. Uit de in 2007 afgeronde beleidsdoorlichting van het begrotingsartikel Kennis en Innovatie blijkt dat het kennissysteem voor de agrofoodsector en groene ruimte goede prestaties heeft geleverd in termen van kwaliteit van onderwijs, onderzoek en doorgevoerde innovaties. Er zijn ook goede resultaten geboekt op het gebied van de bevordering van samenhang, samenwerking en de verbetering van de programmering van onderzoeksvragen. Tevens blijkt dat de positie van LNV als verantwoordelijk ministerie voor het groene onderwijsstelsel toegevoegde waarde heeft en dat de langdurige relatie tussen LNV en de Dienst Landbouwkundig Onderzoek (DLO) positief uitwerkt voor de instandhouding van funderende kennis. Enkele succesvolle voorbeelden van innovatie en benutting van kennis zijn het programma Flowers en Food, innovatievouchers, smaaklessen en het project «Kas als energiebron». In de beleidsreactie op de doorlichting heeft minister Verburg de ankerpunten beschreven op basis waarvan het LNV-kennis- en innovatiebeleid de komende jaren vorm gaat krijgen (Tweede Kamer 2006–2007, 31 104, nr.1).

LNV heeft in 2007 haar bijdrage geleverd aan het nakomen van de Lissabonafspraken (de vermindering van het voortijdig schoolverlaten, de verhoging van het opleidingsniveau, de deelname aan leven lang leren, het stimuleren van bêta-studies). Het groene onderwijs in de volle breedte heeft ca. 16 000 gediplomeerden en 250 promovendi afgeleverd. Uit de in 2006 uitgevoerde benchmark MBO (zowel de OCW als de LNV-opleidingen) blijkt dat het opleidingssucces (het aantal deelnemers dat de opleiding heeft verlaten met een diploma gedeeld door het totaal aantal deelnemers dat de opleiding heeft verlaten) het hoogst is in de sector landbouw en natuurlijke omgeving.

Bron: Benchmark MBO 2006, Price , Waterhouse& Coopers.

De volgende in 2007 genomen maatregelen beogen het groen onderwijs over de volle breedte verder te verbeteren:

• Voor het MBO is in juni 2007 een nieuwe competentiegerichte kwalificatiestructuur ingevoerd. Door te leren via de praktijk neemt de motivatie van leerlingen toe en krijgen zij een betere aansluiting met de arbeidsmarkt.

• Binnen de Groene Kenniscoöperatie zijn vijftien vraaggestuurde kennisprogramma’s in uitvoering. Deze programma’s beogen de onderlinge samenwerking te versterken tussen groene onderwijsinstellingen en tussen onderwijsinstellingen, praktijk en onderzoek. De invulling van projecten binnen deze programma’s is in volle gang.

• LNV bevordert de samenwerking tussen het groene onderwijs en Wageningen UR in een landelijk dekkend en werkend netwerk van regionale kenniscentra. Diverse instellingen, met name Hogere Agrarische Scholen (HAS), experimenteren met loketten voor ondernemers. Hierdoor worden niet alleen kenniscirculatie en innovatie bevorderd maar worden ook de motivatie en praktijkgerichtheid van onderwijsdeelnemers versterkt.

• Praktijkgerichtheid: verdere verbetering van de interactie tussen beroepsonderwijs en de praktijk.

Prestatiegegevens

De kwaliteit van alle opleidingen WO/HBO-groen wordt gewaarborgd via accreditatie (op basis van positieve beoordelingen in visitatierapporten) en de toets nieuwe opleidingen door de Nederlandse Vlaamse Accreditatie Organisatie. Alle door LNV bekostigde opleidingen WO/HBO waren in 2007 geaccrediteerd. Een indicatie voor de kwaliteit is dat HAS Den Bosch in de Keuzegids Hoger Onderwijs 2008 is gekozen als de op twee na beste hogeschool. Alle onderzoeksscholen zijn erkend. De kwaliteit van de opleidingen VMBO en MBO wordt beoordeeld door de Inspectie van het onderwijs. Op basis van rapporten uit het driejaarlijks beoordelingstraject moet governance (kwaliteitszorg) bij 70% van de MBO-instellingen en 45% van de vmbo-instellingen verbeterd worden. Bij 37% van de VMBO-instellingen wordt niet geheel voldaan aan de wettelijke vereisten, m.n. de minimale onderwijstijd. Het rendement laat bij 38% van de MBO en 31% van het VMBO te wensen over. Volgens het Onderwijsjaarverslag 2006 scoort het groen vmbo beter dan het overig vmbo wat betreft systematisch ingerichte kwaliteitszorg, begeleiding van het leerproces en onvertraagde doorstroom. Het groen vmbo scoort minder wat betreft verantwoording aan belanghebbenden, kwaliteit schoolexamens, voldoen aan minimale onderwijstijd en examenresultaten. De MBO-groen opleidingen laten over het geheel een lagere kwaliteit zien dan de ROC’s.

Deelnemers groen onderwijs

Ontwikkeling aantallen studenten/leerlingen groen onderwijs van 2000 t/m 2014

Bron: referentieraming OC&W.

Conclusie: op basis van de referentieramingen zullen de leerlingenaantallen voor het voortgezet beroepsonderwijs en het hoger agrarisch onderwijs afnemen. Het aantal leerlingen voor het leerwegondersteunend onderwijs blijft vanaf redelijk 2007 stabiel terwijl het aantal leerlingen voor de BBL-opleiding en het aantal studenten op het WO licht zal toenemen.

Kwalificaties

Onderstaande grafiek geeft de ontwikkeling aan van het percentage deelnemers binnen het groen onderwijs dat de opleiding heeft verlaten zonder diploma t.o.v. het totaal aantal deelnemers dat de opleiding heeft verlaten.

Bron: Onderwijsinstellingen/CFI

Bron: STOAS/IVA

In de kolom referentiewaarde zijn de gerealiseerde cijfers opgenomen in het betreffende jaar (peildatum).In de kolom «streefwaarde 2007/2008» zijn de percentages opgenomen zoals die in de betreffende begrotingen zijn vermeld. Aangezien het aantal afgestudeerden met een baan op minimaal het eigen niveau in 2006 aanzienlijk hoger is uitgevallen dan de betreffende referentiewaarde ligt het ambitieniveau voor 2008 inmiddels hoger dan in de begroting 2008 is aangegeven.

Beleidsconclusies en consequenties

De kwaliteit van het groene hoger onderwijs is hoog. De streefwaarden worden gehaald. Toch is er constant aandacht voor verbeteringen. Belangrijk punt van zorg is de dalende instroom in het groen HBO. Er is meer vraag naar afgestudeerde HBO-ers in de sectoren tuinbouw en voedingsmiddelen dan er aanbod is op de scholen. Daarnaast is de instroom van allochtonen te gering. Daarom is de ontwikkeling van groene beroepsopleidingen die ook voor allochtone jongeren aantrekkelijk zijn een aandachtspunt. Ook is er zorg over een voldoende aanbod van leraren groen onderwijs via de STOAS. Dit vraagt om initiatieven en een vernieuwende aanpak van de instellingen om tot een hogere instroom te komen. Voor de komende periode zal invulling worden gegeven aan de doelen die in de Strategische Agenda Hoger Onderwijs zijn geformuleerd. Met de groene instellingen zal naar een specifieke groene invulling worden gekeken. Er worden prestatieafspraken gemaakt met de instellingen, gekoppeld aan toezichtgesprekken. Belangrijk accent voor de komende periode is ook de internationale profilering van de instellingen voor hoger onderwijs. Blijvende aandacht is er voor doorlopende leerlijnen VMBO-HBO. Tot slot wordt de samenwerking in de onderwijskolom en met onderzoek en beroepspraktijk via de Groene Kennis Coöperatie gestimuleerd. De rol van het hoger onderwijs bij kennisdoorstroming naar de beroepspraktijk wordt versterkt (instellingen HBO-groen dienen als kenniscentrum in de regio).

De kwaliteitszorg en het rendement vraagt op enkele AOC-instellingen de aandacht.

Doelstelling nr. 14

Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie

Resultaten van beleid

De Nederlandse agrosector is een koploper in de wereld op het gebied van innovatie. Die voorsprong dient zeker behouden te blijven.

LNV draagt hieraan bij door ondernemers te faciliteren bij hun innovaties. Via een goed werkend kennissysteem vindt vervolgens verspreiding van innovatieve ontwikkelingen plaats bij andere ondernemers, onder andere via demonstratieregelingen. Ook wordt via competentieontwikkeling de kwaliteit voor goed ondernemerschap gestimuleerd. Tenslotte vindt gerichte financiële ondersteuning plaats voor innovatieve ondernemers via stimuleringsregelingen.

De innovatieagenda’s van de sectoren melkveehouderij, varkenshouderij en het programma «Winnen aan waarde» voor de tuinbouw hebben sterke aangrijpingspunten voor de samenwerking tussen LNV en de betreffende sectoren.

Op 6 juni 2007 is door de Nederlandse varkensvleessector aan de minister van LNV de innovatieagenda «Naar een duurzame Europese marktleider in vers varkensvlees» aangeboden.

Duurzame inpassing, efficiënt geborgde ketens en consumentgerichte productinnovatie zijn de drie speerpunten op de agenda. Vervolgens is de uitwerking in werkprogramma’s met alle betrokken partijen ter hand genomen. Deze werkprogramma’s monden in 2008 uit in innovatieprojecten.

Het Innovatieprogramma Flowers & Food 2007–2012 «Winnen aan waarde» is door het tuinbouwbedrijfsleven op 5 oktober 2007 aan de ministers van LNV en EZ aangeboden. Het programma is een uitwerking van de innovatieagenda en omvat drie programmalijnen: «Waardecreatie in het tuinbouwcluster», «Duurzame, responsieve ketennetwerken» en «Investeren in competenties». Deze programma’s en onderliggende projecten worden door LNV gefaciliteerd door innovatie gerichte subsidieregelingen (o.a. Samenwerking bij innovatie) en d.m.v. gerichte inzet van onderzoek en onderwijsprogramma’s.

Met name in de tuinbouw worden impulsen voor procesondersteuning zoals competentieontwikkeling ontleend aan de innovatieagenda. Een voorbeeld hiervan is de gecontinueerde inzet van Syntens voor vernieuwing in de tuinbouwsector en plattelands-ontwikkeling. Daarnaast komt facilitering tot uiting via financiële ondersteuning van innovatieve ondernemers (pilot innovatievouchers voor primaire bedrijven). Facilitering komt ook tot uitdrukking in de versterkte inzet voor het interdepartementale Koplopersloket. Het Koplopersloket neemt de ambities van ondernemers als uitgangspunt en zet zich in om over scheidslijnen en remmende regelgeving heen gewenste ontwikkelingen te faciliteren.

Interdepartementaal lag de belangrijkste impuls in de participatie in het traject «Nederland Ondernemend Innovatieland». Voor de uitvoering hiervan is de Interdepartementale Programmadirectie Kennis & Innovatie ingesteld. LNV neemt deel aan alle programmalijnen: de lange termijn strategie, de maatschappelijke innovatieagenda’s en het programma dat moet zorgen voor meer samenhang in het beleid voor kennis, innovatie en ondernemerschap.

Ten behoeve van regionale kenniscirculatie en innovatie is de interactie tussen beroepspraktijk en onderwijs verbeterd en is de samenwerking tussen het groene onderwijs en Wageningen UR in een landelijk dekkend en werkend netwerk van regionale kenniscentra bevorderd. Diverse instellingen, met name Hogere Agrarische Scholen, experimenteren met loketten voor ondernemers.

Binnen het sleutelgebied Flowers & Food zijn in het innovatieprogramma «Food & Nutrition Delta» projecten opgenomen van MKB bedrijven. Een ander onderdeel, het Technologisch Topinstituut Groene Genetica, is in 2007 van start gegaan. Verder heeft met name de verduurzaming van de tuinbouw impulsen gekregen, vooral tot uiting komend in de energietransitie in de glastuinbouw (Kas als energiebron)

Prestatiegegevens

In 2007 is de nieuwe regeling «Kennisvouchers» twee keer opengesteld voor ondernemers in de land- en tuinbouw. Er zijn 3000 aanvragen ingediend, uiteindelijk zijn 732 vouchers (via loting) voor kennisoverdracht aan ondernemers in de land- en tuinbouw beschikbaar gesteld. Met de vouchers, ter waarde van € 3000,–, konden ondernemers kennis inkopen bij kennisinstellingen om vernieuwingen op hun bedrijf door te voeren. Uit de grote belangstelling voor deze regeling blijkt dat er bij veel ondernemers behoefte bestaat aan kennis om de bedrijfsvoering van hun bedrijf te verbeteren. Van de kennisvragen had 53% betrekking op grond of grondstoffen, 33% op procesmatige aspecten van de productie van goederen, 12% op investeringen en 2% op arbeidsvraagstukken en overig. Tevens zijn in 2007 in het kader van de regeling «Samenwerking bij innovatie» 30 projecten goedgekeurd. Het verleende subsidiebedrag bedraagt € 6,2 mln. en de totale projectinvesteringen € 26 mln.

De verspreiding van innovatie in duurzame sectoren heeft LNV ondersteund door de demonstratieregeling. Via deze regeling krijgen ondernemers de kans om demonstratieprojecten uit te voeren waarin vernieuwende aanpakken op het gebied van biologische landbouw, landbouw en energie, en intensieve veeehouderij worden opgezet.

Het totaal aantal aanvragers voor de demonstratieregeling in 2007 bedraagt 104, het aantal begunstigden 17. De totaal verleende subsidie bedraagt € 2,8 mln. en het totale investeringsbedrag bedraagt € 8,1 mln.

Toelichting bij de tabel:

• De referentiewaarde geeft het bedrag of percentage aan dat in een bepaald jaar (peildatum) is gerealiseerd. Meestal betreft dit het startjaar van het bijhouden van de desbetreffende indicator.De streefwaarde betreft het ambitieniveau dat men wil halen. De gerealiseerde bedragen of percentages in latere jaren en de streefwaarden kunnen met de referentiewaarden worden vergeleken zodat de ontwikkelingen zichtbaar worden.

• Percentage innoverende agrarische bedrijven. Het % innoverende agrarische bedrijven geeft het percentage van de bedrijven weer dat product- of procesinnovaties heeft doorgevoerd in het betreffende jaar. Het gaat hierbij zowel om bedrijven die als eerste bedrijf iets nieuws hebben doorgevoerd alsom innovatieve volgers. Uit de resultaten blijkt dat het aantal bedrijven dat een technische vernieuwing heeft doorgevoerd in 2006 lag op 11,5%. Daarmee wordt een stijgende lijn voortgezet na het dieptepunt in 2004. Voor 2007 zijn de gegevens nog niet bekend, deze komen eind 2008 beschikbaar. De verwachting is dat er sprake zal zijn van een verdere stijging van het aantal vernieuwingen en innovaties.

• Investeringsbedrag garant gesteld door het Borgstellingsfonds. In 2007 is via het Borgstellingsfonds € 67,1 mln. aan garantstellingen op investeringen in de land- en tuinbouw afgegeven. Vanaf 2005 is er sprake van fluctuaties in het bedrag aan garantstellingen. Deze fluctuaties zijn in grote mate het gevolg van het wisselende investeringsklimaat in de desbetreffende jaren en daarmee van de bereidheid van ondernemers om te gaan investeren.

• De maatschappelijke appreciatiescore is gebaseerd op een door TNS/Nipo uitgevoerd onderzoek en geeft in een rapportcijfer uitgedrukt de waardering weer van Nederlandse burgers voor de agrosector. Deze waardering ligt de afgelopen 3 jaren op een nagenoeg onveranderd hoog niveau.

Beleidsconclusies en consequenties

Het gaat goed met de innovatie in de agrosector. Het beleid van het rijk is primair gericht op kennisoverdracht door onderzoek en praktijk sterker aan elkaar te verbinden en door de kennis binnen de sector zich breder te laten verspreiden. Beide zijn succesvol.

Veel activiteiten zijn in de loop van 2007 gestart. De resultaten daarvan zijn nu nog niet bekend. Vergelijkt men de netto toegevoegde waarde per werknemer (full-time equivalent (fte) in Nederland met die van de oorspronkelijke 15 EU-lidstaten, dan blijkt Nederland daarop zeer goed te scoren.

Doelstelling nr. 16

Minder regels, minder instrumenten, minder loketten

Resultaten van beleid

In het coalitieakkoord is een nieuwe reductie van de administratieve lasten afgesproken van 25% in de periode 2007–2011. Eind 2007 waren de administratieve lasten ten opzichte van 2003 met 36,4% gedaald. Vanuit de aspecten administratieve lasten, nalevingslasten, verkrijgingskosten van subsidies, toezichtslasten, dienstverlening (incl. de begrijpelijkheid van formulieren), interbestuurlijke lasten, EU en de burger, wordt informatie verzameld bij de verschillende doelgroepen die het volledige beleidsveld van LNV bestrijken. De door de «LNV-klanten» aangedragen prioriteiten, problemen en oplossingssuggesties zullen waar mogelijk worden vertaald in maatregelen die de regeldruk merkbaar verminderen en tevens het publiek belang goed borgen. Daarnaast zijn het vergroten van de transparantie van de LNV-regelgeving en de vereenvoudiging daarvan lopende programma’s. Voorts is in het licht van de vereenvoudiging en vermindering van vergunningprocedures voortgang geboekt.

Concreet heeft dit onder meer opgeleverd:

1. administratieve lasten

• de landbouwkwaliteitsregelgeving is gemoderniseerd;

• de wet op de openluchtrecreatie is ingetrokken;

• de bestrijdingsmiddelenregelgeving is vervangen door een geheel nieuwe Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden;

• de regels voor het houden van paarden in de Benelux zijn versoepeld.

2. nalevingslasten

• inrichten van de Gegevensautoriteit Natuur waardoor de gegevensvoorziening aan bedrijven/organisaties wordt verbeterd.

• van het voornemen om 56 vergunningen of vergunningenstelsels af te schaffen of om te zetten in algemene regels is een groot deel gerealiseerd. Zo zijn in 2007 specifieke regels voor de kwaliteit van meststoffen omgezet in algemene regels, en zijn ook op het gebied van de visserij een aantal vergunningen gebundeld of vervallen.

• daarnaast is in een viertal gevallen de lex silencio toegepast.

• in het kader van de opschoning en vereenvoudiging van de LNV-regelgeving is in 2007 het aantal stuks regelgeving met 135 verminderd.

3. toezichtslasten

• door betere samenwerking tussen de inspectiediensten moet de toezichtlast voor het bedrijfsleven met 25% worden verminderd. Als onderdeel hiervan is sinds 16 januari 2007 het inspectieloket primair domein (doelgroep: veeteelt, akker-en tuinbouw, visserij en jacht) in bedrijf.

• er is een start gemaakt met de vernieuwing van het toezicht in de vleesketen.

• in 2007 zijn de fytosanitaire inspecties en de kwaliteitskeuringen groenten en fruit die door de PD werden verricht, overgedragen aan vier keuringsdiensten («Plantkeur»).

4. dienstverlening

• met het programma Elektronische Dienstverlening wordt de dienstverlening aan de doelgroepen verbeterd. Inmiddels is circa 70% van de formulieren voor ondernemers via het Internet beschikbaar. Waar mogelijk worden op deze formulieren al gegevens vooraf ingevuld en worden online geautomatiseerde controles op de juistheid van het invullen uitgevoerd. Bij de Mestregelgeving is als gevolg hiervan een snelle en soepele afhandeling van verplichte opgaven mogelijk gebleken. Deze aanpak heeft in een aantal gevallen geleid tot 80% Internetgebruik. Voor zeer complexe formulieren ligt dit gebruik nog op 25%. Ook is in 2007 gestart met elektronische inzage in de LNV-registers, zodat de relaties de eigen gegevens kunnen inzien.

• de gemeenschappelijke datainwinning (GDI) vond in 2007 voor ruim 20% elektronisch plaats. Streven is dit percentage te verhogen tot 40% in 2008. In dat jaar wordt het ook mogelijk de aanvraag Probleemgebiedenvergoeding via GDI in te dienen.

• het programma Cliënt/exportdeel beoogt een verbetering van administratieve en logistieke processen bij overheid en bedrijfsleven rond import en export van landbouwgoederen. Er komen geautomatiseerde, ondersteunende systemen voor de elektronische exportcertificering van alle landbouwgoederen, met als eerste sectoren pootaardappelen en zuivel. Deze worden in de loop van 2008 en 2009 gevolgd door alle andere landbouwsectoren.

• met TRACES wordt een administratieve lastenvermindering gerealiseerd voor importen en het intraverkeer van dieren en dierlijke producten. Dit gebeurt door in te zetten op elektronische certificering en een volledige elektronische workflow.

5. EU

  De EU is naar Nederlands voorbeeld gestart met de vermindering van de administratieve lasten met 25% in 2012. Voor het LNV domein worden aangepakt:

• regels m.b.t. GLB inkomenssteun;

• de statistiekverplichtingen voor varkens, runderen en fruitteelt;

• vereenvoudiging van de verplichtingen voor telers en verwerkers van energiegewassen;

• regels voor voedselveiligheid en diertransport;

• regels voor import en export certificering;

• regels voor de toekenning van exportrestituties voor bepaalde producten;

• ontwikkelen controlesysteem t.b.v. het gemeenschappelijk visserijbeleid.

Prestatiegegevens

De zwarte lijn geeft de kabinetsdoelstellingen aan.

De doelstelling is in 2007 verhoogd met nogmaals 25%

Bron: LNV

Beleidsconclusies en consequenties

Nadat LNV de reductie van – 25% van het vorige kabinet ruim had behaald, is in 2007 van start gegaan met een verdere reductie van de administratieve lasten en regeldruk. Zoals hierboven beschreven zijn daarvoor vele initiatieven gestart.

Zaak is wel dat de gemakkelijkst te behalen reducties behaald zijn en dat verdere verlaging van administratieve lasten en regeldruk moeizamer zal verlopen. Daartoe zal de Kamer in 2008 een nieuw plan van aanpak kunnen verwachten. Ook de extra regeldruk die ontstaat als gevolg van regeldruk verhogende initiatieven (bijvoorbeeld extra eisen aan cross-compliance verplichtingen ten behoeve van weidegang koeien) leiden ertoe dat een verdere verlaging van de administratieve lasten en regeldruk moeizamer zal verlopen. Dat wordt goed bijgehouden.

Doelstelling nr. 22

Het stimuleren van duurzame consumptie en productie

Resultaten van beleid

Het beleid van LNV richt zich vooral op het bijbrengen van kennis over duurzaamheid en gezondheid, het vergroten van het bewustzijn van mensen ten aanzien van duurzame consumptie en het stimuleren van duurzame productie. Naast de producent speelt de consument dus een belangrijke rol met zijn keuzes.

In 2007 heeft LNV op het gebied van duurzaamheid ten aanzien van consumenten en producenten het volgende gerealiseerd:

Energie transitie en glastuinbouw

De snel gestegen energieprijzen zijn een hoge kostenpost in de glastuinbouw. Daarnaast maakt ook het klimaatbeleid een versnelde transitie naar minder gebruik van fossiele brandstoffen dringend gewenst. LNV werkt hier samen met het Productschap Tuinbouw en het bedrijfsleven aan via het programma Kas als Energiebron. Er worden innovatieve energieconcepten ontwikkeld, zoals de semi-gesloten kas. Dit vraagt om forse investeringen. Het kabinet helpt de glastuinbouwsector met een krachtige investeringsimpuls om de transitie mogelijk te maken. Om het gebruik van fossiele brandstoffen te beperken en een efficiënt energiegebruik binnen de glastuinbouw te stimuleren zijn in het afgelopen jaar de regelingen Marktintroductie Energie Innovatie (MEI) en Investeringsregeling Energie (IRE) opengesteld. Op basis van deze regelingen zijn in 2007 subsidieverplichtingen aangegaan voor een bedrag van € 41 mln.

Inzake energiebesparing hebben het kabinet en het bedrijfsleven, waaronder LTO Nederland, het Duurzaamheidsakkoord ondertekend waarin zij overeenkomen om «maximaal aan de slag te gaan» om resultaat te bereiken op de gebieden van reductie van broeikasgassen, energiebesparing en hernieuwbare energie. Bedrijfsleven en overheid zijn overeengekomen om zo spoedig mogelijk tot sectorakkoorden te komen, waaronder een overeenkomst met de land- en tuinbouw.

In de loop van 2007 is gebleken dat telen in een semi-gesloten kas naast ervaring ook nog nadere kennis vraagt. Hiertoe is samen met het productschap Tuinbouw een «versnellingsprogramma implementatie semi-gesloten kas» opgezet. Hiermee is voor de komende drie jaar jaarlijks een bedrag van € 12 mln. gemoeid, de sector neemt hetzelfde bedrag voor haar rekening.

In juni 2007 hebben alle bij Greenports Nederland betrokken partijen, waaronder ook de rijksoverheid, een intentieverklaring ondertekend om gezamenlijk uitvoering te geven aan bestuurlijke afspraken. De afspraken zijn vastgelegd in een actieprogramma dat voortvloeit uit het eerder opgestelde manifest Greenports Nederland en heeft een looptijd tot en met 2011. De ambitie van alle partijen is dat Nederland ook in 2020 een vitaal en concurrerend tuinbouwcluster van wereldformaat heeft.

Prestatiegegevens

Onderstaande grafieken geven inzicht in de ontwikkeling van de energie-efficiëntie in de productieglastuinbouw en de ontwikkeling van de CO₂-emissie glastuinbouw. De energie-efficiëntie is een maat voor de duurzaamheid van de productie en de CO₂-emissie geeft informatie over de milieu-belasting.

Energie-efficiëntie

In het convenant Glastuinbouw en Milieu is afgesproken dat de energie-efficiëntie, zijnde het primair brandstofverbruik per eenheid product, in 2010 65% lager zal zijn dan in 1980.

Ontwikkeling energie-efficiëntie (=primair brandstofverbruik per eenheid product) in de productieglastuinbouw, uitgedrukt in procenten van het niveau in 1980.

Bron: LEI/Wageningen UR Energiemotor van de Nederlandse glastuinbouw 2000–2006, Rapport 2.07.15, oktober 2007

Toelichting:

De energie-efficiëntie (=het primair brandstofverbruik per eenheid product) van de productieglastuinbouw is uitgedrukt in procenten van het niveau in 1980. De doelstelling om in 2010 65% minder energieverbruik te gebruiken per eenheid product ten opzichte van 1980 is in de grafiek zichtbaar gemaakt doordat de efficiëntie-index in 2010 35% bedraagt van het niveau in 1980.

Uit de grafiek blijkt dat tussen 2000 en 2005 de energie-efficiëntie ten opzichte van 1980 verbeterde van 56% in 2000 tot 46% in 2005.

Dit betekent dat er in 2000 sprake was van 44% minder energie-verbruikper eenheid product ten opzichte van 1980 en dat er in 2005 sprake is van 54% minder energie-verbruik per eenheid product ten opzichte van het niveau 1980. De verbetering van de energie-efficiëntie in de periode 2000–2005 is het gevolg van een toename van de productie per m² kas met 14% en een vermindering van het primair brandstofverbruik per m² met 7%.

CO₂-emissie

Doelstelling is een CO₂-streefwaarde van 6,6 Mton per jaar bij een glasareaal van 10 500 ha en 7,2 Mton bij een areaal van 11 500 ha in de periode 2008–2012.

Ontwikkeling van de CO₂-emissie van de glastuinbouw zowel zonder als met correctie voor de elektriciteitsverkoop

Bron:LEI/Wageningen UR Energiemotor van de Nederlandse glastuinbouw 2000–2006, Rapport 2.07.15, oktober 2007

Toelichting grafiek CO₂-emissie:

Bij de CO₂-emissie wordt onderscheid gemaakt tussen de totale CO₂-emissie en de CO₂-emissie exclusief elektriciteitslevering. De totale CO₂-emissie nam tussen 2000 en 2005 eerst af en daarna toe. In 2005 bedroeg de totale emissie 6,6 Mton. Dit is 3% minder dan de 6,8 Mton in 1990. Het patroon van afnemende en weer stijgende emissie hangt samen met het gelijkblijvende areaal, een vermindering van het fossiele brandstofverbruik per m² tot en met 2002 en een toename in de jaren daarna.

De CO₂-emissie als gevolg van elektriciteitslevering door de glastuinbouw bedroeg circa o,5 Mton in 2005 en ongeveer 0,8 Mton in 2006. Na correctie voor elektriciteitsverkoop resulteren CO₂-emissie van 6,1 Mton in 2005 en 5,7 Mton in 2006. Deze waarden liggen onder de streefwaarden van 6,6 Mton en zijn de laagste sinds 1990. Indien alleen de CO₂-emissie voor de teelt wordt meegewogen, dan was de CO₂-emissie van de glastuinbouw in 2005 11% lager dan in 1990.

Bio-based Economy

In oktober 2007 is mede namens de ministers Cramer, Koenders en Van der Hoeven, de «Overheidsvisie op de Bio-based Economy in de Energietransitie» aan de Tweede Kamer aangeboden. Hierin wordt de duurzaamheid van biomassa als belangrijk uitgangspunt genoemd. In deze visie worden economie en ecologie met elkaar verbonden en zet de overheid in op vijf paden waarlangs bestaand beleid wordt beschreven en nieuw beleid wordt ontwikkeld:

• bioraffinage door middel van co-productie;

• duurzame productie van biomassa wereldwijd;

• groen gas en duurzame elektriciteit;

• marktontwikkeling;

• onderwerpen van algemene aard.

Tevens is in 2007 een zogenaamde Small Business Innovation Research (SBIR)-pilot uitgevoerd op het terrein van de bio-based economy waarbij de rol van het MKB centraal staat.

Biologische landbouw

Het beleid voor biologische landbouw richt zich vooral op de vraagkant van de biologische markt. Dat begint zijn vruchten af te werpen: de vraag stijgt sneller dan het aanbod. Dit is gerealiseerd via generieke voorlichtingscampagnes, het implementeren van meerjarige opschalingsplannen en het subsidiëren van voorlichtings- en demonstratieprojecten. Van de regeling voor de vergoeding van de certificeringskosten van biologische bedrijven is volop gebruik gemaakt. Ook zijn subsidies verstrekt aan projecten en organisaties (o.a. Biologica) die bijdragen aan de verdere ontwikkeling van de biologische landbouw. Op 7 november 2007 is een intentieverklaring getekend door alle belangrijke marktpartijen en maatschappelijke organisaties over de voortzetting van de samenwerking op basis van de nieuwe beleidsnota Biologische Landbouw 2008–2011. De beleidsnota is op 13 december 2007 aan de Tweede Kamer gepresenteerd (Tweede Kamer 2007–2008, 29 842, nr. 15). In de beleidsnota wordt ingezet op vraagstimulering, ketenverbindingen, ontwikkeling van de sector zelf, het stimuleren van regionale initiatieven en kennis en innovatie om ook de biologische en gangbare landbouw met elkaar te verbinden. Om de productie van biologische producten te stimuleren zal in samenwerking met ketenpartijen getracht worden de groep potentiële omschakelaars te vergroten, waarbij kennis en communicatie ingezet worden. Omschakelen kost echter tijd en geld en daarom zal het aanbod niet altijd het tempo van de gestegen vraag kunnen bijhouden.

Prestatiegegevens

Ontwikkeling aantal biologische bedrijven als percentage van het totaal aantal agrarische bedrijven en ontwikkeling van het marktaandeel van de biologische producten als percentage van de totale omzet van voedingsmiddelen.

Bron: Bio-monitor , jaarrapport 06, cijfers en trends

In bovenstaande grafiek is voor de periode 2002 t/m 2007 het aantal gecertificeerde bedrijven opgenomen als percentage van het totaal aantal agrarische bedrijven en de ontwikkeling van het marktaandeel van de biologische voedingsmiddelen in verhouding tot de totale omzet van voedingsmiddelen.

Niet opgenomen in de grafiek is het areaal (in ha) van de biologische landbouw als percentage van het totale landbouwareaal. Deze bedroeg in 2003 2,2% en was in 2004, 2005, 2006 en 2007 stabiel op 2,5%. In die zelfde periode is het aantal gecertificeerde biologische bedrijven gedaald van 1434 in 2003 naar 1372 in 2007. Er heeft zich dus een schaalvergroting voorgedaan waardoor het totaal areaal biologische landbouw niet is afgenomen.

Bewustwording consumenten

In 2007 is door het Voedingscentrum Nederland de campagne over dierenwelzijn gestart. Onder de titel «een kip of varken kan niet kiezen, jij wel!» wordt getracht het bewustzijn van consumenten bij hun keuzes te vergroten. Na 6 maanden campagne is het te vroeg voor het meten van resultaten. Wel is duidelijk dat de campagne effect heeft in de primaire sector. Voedingscentrum Nederland krijgt signalen dat het onderwerp daar bespreekbaar is gemaakt dankzij de campagne. De campagne wordt in 2008 voortgezet.

Via zogenaamde smaaklessen worden kinderen van basisscholen bewuster gemaakt van het voedsel dat ze eten. Kinderen leren op jonge leeftijd waar het voedsel vandaan komt en hoe het geproduceerd wordt. Op die manier kunnen zij later betere afwegingen maken ten aanzien van duurzaamheid en gezondheid.

De Smaaklessen zijn in 2006 gestart en in 2007 succesvol doorgegroeid. In februari 2007 moest al een stop op nieuwe aanmeldingen worden afgekondigd. Het streefaantal van 500 aangemelde basisscholen voor het schooljaar 2006/2007 was op dat moment reeds gehaald. Daarom is besloten voor het schooljaar 2007/2008 meer smaaklessen aan te bieden. Het streefcijfer voor het lopende schooljaar is om op 1 000 scholen (14% van de totale scholen) smaaklessen aan te bieden waarvan 650 nieuwe scholen en 350 scholen behouden uit het vorig jaar. Verder zijn in samenwerking met het ministerie van VWS stappen gezet tot verdere ontwikkeling van Smaaklessen.

Transitie Noordzeevisserij

Voor een goed perspectief van de visserijsector is het van belang dat er een transitie plaatsvindt naar een meer duurzame visserijsector waarbij tegelijkertijd sprake is van een rendementsverbetering. De sector is zich dat bewust en werkt actief mee dit te bereiken.

De transitie is noodzakelijk omdat de Noordzeevisserij economisch onder grote druk staat, er is sprake van negatieve bedrijfsresultaten en weinig eigen vermogen. Daarnaast ziet de sector zich geconfronteerd met vragen over de duurzaamheid van zijn activiteiten. LNV faciliteert het transitieproces. Het kabinet heeft eind 2007 € 30 mln. uitgetrokken voor de sanering van de platvisserijvloot (onder andere tong en schol). Voor de sanering van de vloot is € 29 mln. beschikbaar en voor sociaal-economische maatregelen € 1 mln. Ultimo 2007 waren 23 viskotters aangemeld voor sanering. Met deze sanering wordt 16% van de vlootcapaciteit voor platvis uit de vaart genomen. Dit betreft ca. 8,5% van het aantal vaartuigen. De verplichtingen en de uitbetaling in verband met deze sanering vinden in 2008 plaats.

Onderdeel van de saneringsregeling is dat de schepen worden gesloopt om te voorkomen dat ze op andere plaatsen in de wereld worden gebruikt.

De minister heeft op drie manieren aan de verbetering van de sector gewerkt: innovatie door bijvoorbeeld verbetering van vistuig of het stimuleren van samenwerking in de hele keten, het op peil brengen van de visstand via de vangstquota en als sluitstuk sanering van de vloot om de economische positie van de rest van de vloot te verbeteren.

Om middelen uit het Europees Visserijfonds (EVF) te kunnen gebruiken heeft Nederland in Brussel een Nationaal Strategisch Plan en een Operationeel Programma ingediend. De Europese Commissie heeft de Nederlandse plannen eind december 2007 goedgekeurd.

Duurzame veehouderij

Het debat over de duurzame veehouderij heeft zich nog sterker dan voorheen gericht op het aspect van dierenwelzijn. Daarnaast is de inzet op de vermindering van uitstoot van schadelijke stoffen en van fijn stof van belang.

De aandacht is in 2007 verschoven van innovaties die alleen op het primaire bedrijf toegepast worden naar ketengerichte innovaties waarbij ook maatschappelijke organisaties betrokken zijn. Voorbeeld hiervan zijn de succesvolle introductie in 2007 van de Volwaardkip. Een ander voorbeeld is het starten van de praktijkimplementatie van het Rondeelconcept, een nieuwe duurzame vorm van houden van legkippen.

De Maatlat Duurzame Veehouderij is in werking getreden, waarbij bovenwettelijke investeringen in dierenwelzijn en milieu in de varkens- en pluimveehouderij voor fiscale tegemoetkoming in aanmerking komen (MIA/Vamil). Er is een intentiebesluit van LNV en de legpluimveesector getekend om de regelgeving m.b.t. handelsnormen, dierenwelzijn en hygiëne via een Toezicht op controle arrangement op basis van private certificeringssystemen (IKB) te gaan controleren.

De investeringsregeling gecombineerde luchtwassers (ammoniak èn stof) is in 2007 van start gegaan en kende een grote belangstelling, Het aantal aanvragen overtrof het beschikbare budget. Van de 324 aanvragen zijn er 127 aanvragen toegewezen waarbij voor € 15,8 mln. aan verplichtingen is aangegaan. De regeling wordt ook na 2007 opengesteld. Gelet op het grote succes van de investeringsregeling voor gecombineerde luchtwassers wordt deze regeling in 2008 ook voor pluimveehouders opengesteld, omdat hier meer milieuwinst te boeken is dan bij de varkenshouders. Dit wordt samen met VROM opgepakt.

LNV heeft in januari 2008 een toekomstvisie op de veehouderij naar de Tweede Kamer gezonden. (Tweede Kamer 2007–2008, 28 973, nr.18). Kern van deze visie is dat de veehouderij zich in 15 jaar moet hebben ontwikkeld tot een in alle opzichten duurzame veehouderij met een breed draagvlak in de samenleving. Dat betekent een veehouderij die produceert met respect voor mens, dier en milieu, waar ook ter wereld.

Nieuw Mestbeleid

Het slagen van het nieuwe mestbeleid is vanzelfsprekend sterk afhankelijk van het naleven van de mestgebruiksnormen in de praktijk. LNV heeft hard gewerkt aan een handhavingsystematiek waarmee vermoedelijke overtreders van primaire en secundaire gebruiksnormen over 2007 kunnen worden aangesproken. De evaluatie van de meststoffenwet is afgerond. De evaluatie laat zien dat de sector de mineralenbelasting van grond en oppervlaktewater fors heeft teruggebracht, maar dat de doelstellingen nog niet gehaald zijn, met name voor de mineralenbelasting op de zandgronden. In goed overleg met de sector is gekomen tot de implementatie van de laatste openstaande onderdelen van het derde nitraatactieprogramma en tot een invulling van de aanscherping van de stikstofgebruiksnormen 2008 en 2009.

Een start is gemaakt met de voorbereiding van het vierde nitraatactieprogramma en een nieuw verzoek tot derogatieverlening. Daarbij wordt onder andere gekeken naar de mogelijkheden tot meer afzetruimte voor producten uit verwerkte dierlijke mest. LNV en het bedrijfsleven zijn begonnen om samen de koers uit te zetten voor mestverwerking gedurende de komende jaren.

Prestatiegegevens

Grondwater

Onderstaande figuur laat zien dat sinds 1992 de nitraatconcentratie in het bovenste grondwater is afgenomen voor zowel de zand- als de kleiregio. Daarmee is het doel echter nog niet behaald: in de evaluatie meststoffenwet (Tweede Kamer 2007–2008, 28 385, nr. 93) luidt de conclusie: «In de periode 2003–2005 voldeed ruim de helft van de bedrijven in het zand- en lössgebied nog niet aan de norm van 50 mg nitraat/l. De gemiddelde nitraatconcentratie onder de zandgronden bedroeg in genoemde periode 72 mg nitraat/l. De hoogste concentraties worden gevonden in het oostelijk deel van Noord-Brabant, Oost-Gelderland en Limburg.

De verschillen in nitraatconcentraties per bedrijfstype zijn in de zandregio groot. De melkveebedrijven benaderen de nitraatdoelstelling van maximaal 50 mg nitraat/l in het grondwater, de akkerbouwbedrijven zitten hier gemiddeld genomen nog ruim boven.

Gemiddeld voldoen de klei- en veenregio’s aan de norm van 50 mg nitraat/l.

Trends van de nitraatconcentratie in het bovenste grondwater voor de zand- en kleiregio, na correctie voor neerslaghoeveelhed en steekproefsamenstelling, en voor de veenregio (Bron: Hooijboer et al.2007).

Nitraat in bovenste grondwater

Bron: MNP, Werking van de Meststoffenwet 2006, Bilthoven, oktober 2007. Rapportnummer 500124001, pagina 28 resp 35)

Oppervlaktewater

Onderstaande figuur laat zien dat na 1994 de fosforconcentratie in dominant door landbouw beïnvloede wateren overwegend is gedaald.

In de brief van de Minister aan de TK van 3 december 2007 over de evaluatie meststoffenwet wordt het volgende geconcludeerd: «Op grond van monitoringsgegevens blijkt dat grofweg de helft van de oppervlaktewateren al voldoet aan de voorlopige eisen voor de Kaderrichtlijn Water. De uitgevoerde ex-post evaluatie leert verder dat de verbetering van kwaliteit van oppervlaktewater zich voortzet, maar dat er met name voor fosfor grote verschillen bestaan tussen locaties.

Ontwikkeling van de gemeten mediane fosforconcentraties tussen 1986 en 2005 in dominant door landbouw beïnvloed regionaal oppervlaktewater.

Fosforconcentratie regionaal oppervlaktewater, dominant door landbouw beïnvloed

Bron: MNP, Werking van de Meststoffenwet 2006, Bilthoven, oktober 2007. Rapportnummer 500 124 001, pagina 28 resp. 35).

Gewasbescherming

Het beleid is erop gericht de milieudoelstellingen van de Nota Duurzame Gewasbescherming te realiseren. Daartoe is de Wet Gewasbeschermingsmiddelen en biociden aangepast en op 17 oktober 2007 in werking getreden.

De Kabinetsvisie op de tussenevaluatie van de nota duurzame Gewasbescherming is aan de Tweede Kamer gezonden. Het vervolg op de tussenevaluatie van de Nota Duurzame gewasbescherming is in uitvoering. Het betreft de emissieroutes van stoffen en het opnieuw vaststellen van een aantal MTR’s (maximaal toelaatbare stoffen). De MTR’s geven het maximale gehalte aan stoffen aan waaraan de kwaliteit van het water moet voldoen.

De herbeoordeling van middelen conform art. 25d van de nieuwe wet is door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) afgerond. De gevolgen hiervan zijn door de Plantenziektekundige Dienst (PD) in kaart gebracht en aan de Kamer meegedeeld.

De berekende milieubelasting van het oppervlaktewater door gewasbeschermingsmiddelen is in 2005 verminderd met 86% ten opzichte van 1998. Daarmee is de tussendoelstelling van 75% ruimschoots gerealiseerd.

Uit de tussenevaluatie blijkt dat voor het realiseren van de doelstellingen het convenant Duurzame gewasbescherming van bijzonder belang is. Hierin hebben belanghebbenden een akkoord gesloten over de gezamenlijke uitvoering van een pakket aan afspraken dat moet leiden tot een duurzame gewasbescherming.

Het MNP constateert dat de verduurzaming van de gewasbescherming de afgelopen jaren is voortgeschreden en dat mede als gevolg van het convenant bij alle betrokken partijen een goed draagvlak is ontstaan voor geïntegreerde gewasbescherming. Dit geeft vertrouwen dat de komende jaren de noodzakelijke vermindering van de milieubelasting ook daadwerkelijke zal worden gerealiseerd.

Belasting milieucompartimenten door gewasbeschermingsmiddelen

Bron: Milieu- en Natuurplanbureau, Evaluatie Duurzame gewasbescherming 2006

Belasting oppervlaktewater door gewasbeschermingsmiddelen

Bron: Milieu- en Natuurplanbureau, Evaluatie Duurzame gewasbescherming 2006

De berekende milieubelasting van het oppervlaktewater door gewasbeschermingsmiddelen is in 2005 verminderd met 86% ten opzichte van 1998. Daarmee is de tussendoelstelling van 75% ruimschoots gerealiseerd.

Beleidsconclusies en consequenties

De inspanningen die zich richten op het beïnvloeden van het consumentengedrag zullen pas op de langere termijn effect sorteren. De bewustwordingscampagnes zijn in 2007 van start gegaan en de resultaten ervan zullen onderzocht worden. De beleidsinzet zal de komende jaren gecontinueerd worden.

Ten aanzien van de duurzame productie zijn de effecten eerder te verwachten. Op veel terreinen, zoals bijvoorbeeld de glastuinbouw, is de transitie naar een duurzamere productie al jaren gaande. Daarvoor zijn de resultaten goed te noemen.

De groei van de biologische landbouw blijft achter bij de doelstellingen. Terwijl de vraag naar biologische producten sterk stijgt, blijft de groei van het aanbod achterwege. Het beleid richt zich de komende jaren daarom enerzijds op het verbinden van de biologische sector met de voorlopers op duurzaamheid in de reguliere landbouw en anderzijds op het doen ontstaan van een robuuste zelfstandige sector. Dat is ook beschreven in de Beleidsnota biologische landbouwketen 2008–2011 (Tweede Kamer 2007–2008, 29 842, nr. 15).

De Noordzeevisserij maakt momenteel een grote omslag naar duurzaamheid, in economische, sociale én ecologische zin. Daarvoor heeft het kabinet in 2007 extra middelen uitgetrokken. Tevens is de saneringsregeling ingegaan die ongeveer 25 kotters uit de vaart moet nemen. In 2008 moeten daar echt grote resultaten geboekt worden.

Ten aanzien van de duurzame veehouderij is de aandacht het afgelopen jaar nog sterker komen te liggen op dierenwelzijn. Dat heeft geresulteerd in de toekomstvisie op de veehouderij die in januari 2008 aan de Kamer is verzonden. Er zal met de sector stevig ingezet moeten worden op de implementatie van deze visie.

De doelstellingen van de nitraatrichtlijn zijn fors naderbij gekomen en zullen in het 4e actieprogramma gerealiseerd kunnen worden.

Doelstelling nr. 24

In 2011 moeten Nederlanders meer tevreden zijn over het landschap, zijn groene gebieden gerealiseerd, is het platteland vitaler en dynamischer en wordt geïnvesteerd in natuurgebieden.

Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG)

Het jaar 2007 was het jaar van de inwerkingtreding van het ILG. De budgetten voor natuur, landschap, recreatie en reconstructie staan op de begroting van LNV en worden voor de periode 2007–2013 overgemaakt aan de provincies, die voor de uitvoering zorgdragen. Het Rijk volgt de voortgang in de prestaties (realisatie en uitgaven) via jaarlijkse voortgangsrapportages van de provincies. Deze voortgangsrapportages zullen jaarlijks, voorzien van een analyse van de minister van LNV, aan de Kamer worden aangeboden. De eerste rapportage zal voor Prinsjesdag 2008 verschijnen. Deze voortgangsrapportages betreffen uitdrukkelijk geen jaarlijkse verantwoordingsrapportages van de provincies. De provincies leggen in 2014, na afloop van de ILG-periode, verantwoording af aan het Rijk over de geleverde prestaties over de periode 2007–2013 en over de besteding van de Rijksmiddelen. In 2010 vindt er een tussenevaluatie plaats.

Het bovenstaande betekent dat het Rijk formeel niet eerder dan na afloop van de ILG-periode verantwoording kan afleggen over de rechtmatigheid van de uitgegeven middelen en de gerealiseerde prestaties. Concreet betekent dit dat in het LNV jaarverslag over 2007 geen prestaties zijn opgenomen op het terrein van de ILG-doelen.

Landschap/Nationale Landschappen

In 2007 is een maatschappelijke kosten-batenanalyse landschap uitgevoerd, waaruit bleek dat het lonend is in landschap te investeren. De combinatie van natuurlijke elementen, cultuurhistorische gebouwen en objecten en de toegankelijkheid van het gebied voor recreatief gebruik, zorgen voor een hoge maatschappelijke waardering en verbetering hiervan is nodig om aan de doelstellingen te voldoen. Het probleem is dat de baten die hieruit voortvloeien en lasten om het te realiseren of te behouden, zeer scheef verdeeld zijn. De uitdaging is om de betrokken partijen bij elkaar te krijgen en via financieringsconstructies baten en lasten beter te verdelen. Daarvoor zijn in 2007 twee acties aangekondigd en opgestart: het selecteren van 4 voorbeeldgebieden en de in te stellen task force financiering landschap. De task force zal de minister adviseren over mogelijke financieringsvormen voor investeringen in het landschap.

In de 20 Nationale landschappen zien we die combinatie van natuur, cultuur-historie en toegankelijkheid nu al het meest terug. Dit blijkt ook uit de hogere waardering voor deze gebieden ten opzichte van de rest van Nederland. Deze landschappen zijn onderdeel van de ruimtelijke hoofdstructuur en vertellen het verhaal van het Nederlandse landschap. Maar de druk op deze gebieden door verstedelijking en versnippering neemt ook toe. In 2007 zijn er resultaten geboekt om deze mooie landschappen te behouden, toegankelijker te maken en meer bekendheid te geven. Provincies hebben voor de landschappen een concrete begrenzing uitgewerkt en deels ook al vastgelegd in streekplannen. In uitvoeringsprogramma’s zijn de projecten benoemd die met rijks- en provinciale financiering in de huidige ILG-periode worden uitgevoerd. In het voorjaar is de eerste documentaire-serie over 6 landschappen uitgezonden op TV en is een website (www.nationalelandschappen.nl) gelanceerd waarin rijk en provincies informatie over het gebied beschikbaar maken voor een breed publiek.

Het rijk assisteert gemeenten en provincies ook bij hun algemene landschapsbeleid. Daartoe zijn geslaagde Kwaliteitsdagen Landschap georganiseerd voor gemeenten (1 februari 2007) en provincies (1 november 2007).

Nationale Landschappen

Kaart: de Nationale Landschappen. Bron: nota Ruimte (VROM)

EHS

In 2007 is de ecologische evaluatie door het Milieu en Natuurplanbureau van het beheer van de EHS afgerond. Hieruit blijkt dat voor wat betreft de areaalgroei de EHS door verwerving op schema ligt. Het particulier natuur beheer (omvorming van agrarische grond naar natuur) blijft achter bij de planning. Hiervoor zijn maatregelen genomen in de vorm van een intensief communicatie project en door de instelling van het servicepunt EHS.

Voor wat betreft de kwaliteit van het beheer kan worden gesteld dat de kwaliteitsdoelen conform de voorschriften van Programma Beheer worden gerealiseerd. Met name in de delen van de EHS die samen vallen met de Natura-2000 gebieden is nog een stevige kwaliteitsimpuls nodig. Dit betreft vooral de verdrogingbestrijding. Ten behoeve van de verdrogingbestrijding zijn in 2007 de zogenaamde TOP lijsten door de provincies vastgesteld. Met het vaststellen van deze lijsten kunnen de provincies aan de slag met het uitvoeren van de maatregelen.

Er staan veel veranderingen op stapel voor het natuurbeheer. De diverse evaluaties en rapporten bevestigen dat er een noodzaak is om stevig in te zetten om onze ambities voor de natuur te realiseren. Kennis en bewustwording is gegroeid en er is meer bereidheid bij burgers en andere doelgroepen om hieraan mee te werken. De bereidheid bij bedrijven om hierin te investeren neemt toe.

Daarmee zie ik een toekomst ontstaan, waarin het natuurbeheer midden in de samenleving staat. Verschillende soorten beheerders werken dan gelijkwaardig samen aan het beheer van natuur en landschappelijke waarden in het landelijke gebied, waarmee een grote rijkdom aan biodiversiteit in stand wordt gehouden. Deze natuur is te vinden in het landelijk gebied, dat ook verbonden is met stedelijk groen en ruime gelegenheid biedt voor natuurbeleving aan een diversiteit van bevolkingsgroepen.

Met ingang van 2007 hebben de provincies Programma Beheer overgenomen. Tegelijkertijd zijn de provincies onder de coördinerende leiding van het IPO begonnen met het ontwikkelen van een visie over de omvorming van Programma Beheer. In samenwerking met LNV en de provincies heeft het IPO een visie ontwikkeld inzake de herziening van het subsidiestelsel. Uitgangspunt is hierbij dat het een eenvoudig robuust subsidiesysteem voor het beheer van de EHS wordt, met geringe administratieve lasten. De provincies mikken op een start van het herziene systeem in 2009.

Leefgebiedenbenadering

Begin oktober 2007 is de nieuwe beleidsstrategie voor het actieve soortenbeleid, de leefgebiedenbenadering, gepresenteerd aan de Tweede Kamer. De strategie is gezamenlijk met de provincies, soortenbeschermingsorganisaties en terreinbeherende organisaties opgesteld en kent daarmee een groot draagvlak. Het nieuwe soortenbeleid richt zich op de instandhouding en actieve ontwikkeling van leefgebieden voor groepen van soorten.

Daarnaast stond 2007 vooral in het teken van de uitvoering, het testen van de leefgebiedenbenadering in de praktijk. Gesteund door het amendement Waalkens (Tweede Kamer 2006–2007, 30 800 XIV, nr. 38) zijn er maar liefst 41 uitvoeringsprojecten gerealiseerd (circa € 4 miljoen), verspreid over 10 leefgebieden en 12 provincies.

Als voorbeeld noemen we het project stroomdal Drentsche Aa. De maatregelen voor de soorten uit het leefgebied Beekdalen zijn zeer divers zoals het herstel van natuurvriendelijke oevers, het aanleggen van vistrappen en het herstellen van oude meanders. De uitvoeringspartijen werden verrast door de bereidwilligheid van de aangrenzende grondeigenaren (Defensie, zorginstelling). Zij stelden belangeloos ruimte ter beschikking voor de uitvoeringsmaatregelen en traden, net als de deelnemende waterschappen, als co-financier op.

De tussen- en eindrapportages van de 41 projecten bevestigen dit beeld. Het draagvlak voor de leefgebiedenbenadering is groot en de cofinanciering bedroeg ruim € 0,9 mln.

Hiervoor zijn in 2007 de gesprekken met de provincies geopend, zodat vanaf 2009 een structurele aanpak via het ILG gerealiseerd kan worden.

Ondertussen zijn ook verschillende pilots in uitvoering genomen, die vooral gericht zijn op het leren samenwerken van verschillende organisaties op het gebied van soorten. De positieve en zo mogelijk beperkende effecten van de nieuwe soortenaanpak op economische activiteiten zijn nog onderwerp van gesprek tussen LNV en VNO-NCW en dat vormt nog een belangrijk aandachtspunt.

Natura 2000

In 2007 is begonnen met het aanwijzen van de 162 beoogde Natura 2000-gebieden in Nederland. In januari 2007 is gestart met de ontwerp-aanwijzing van de eerste 111 gebieden. In mei 2007 gevolgd door 7 Waddengebieden. De overige gebieden worden in 2008 in ontwerp aangewezen. Om natuurdoelen te bereiken en een evenwicht met economische activiteiten te bewerkstelligen wordt voor ieder gebied een beheerplan opgesteld. In verschillende gebieden werd in 2007 al gewerkt aan het opstellen van beheerplannen. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van LNV, V&W, Defensie en de provincies.

Natura2000-gebieden in Nederlandontwerpbesluiten 1e tranche

Bron: Alterra, Wageningen UR

Recreatie om de stad

LNV heeft in 2007 een tussenevaluatie uitgevoerd naar de oorzaken van het te trage tempo in de realisatie van Recreatie om de Stad (RodS).

Uit de tussenevaluatie blijkt dat realisatie van de taakstelling RodS in 2013 niet zonder extra inzet zal worden gehaald. De oorzaken hiervoor zijn enerzijds gelegen in het feit dat het rijksbudget voor verwerving en inrichting ontoereikend is om de restantopgave te realiseren, anderzijds is er de afgelopen jaren stagnatie in de uitvoering geweest als gevolg van onvoldoende bestuurlijke daadkracht (onder andere bij wijziging bestemmingsplannen, grondverwerving en bij het maken van afspraken over financiering van het beheer).

Beschikbaarheid openbaar groen binnen 500 meter

Bron: NMP

Basisgegeven voor de berekening is het Bestand Bodemgebruik (BBG) van het CBS en de meest recente versie daarvan bevat gegevens voor het jaar 2003. In 2009 komen gegevens voor 2006 beschikbaar.

Prestatiegegevens

EHS

Verwerven en inrichting per 1-1-2007

BEHEER EHS PER 1-1-2007

Bron: LNV

Beleidsconclusies en consequenties

De onder doelstelling 24 vallende beleidsterreinen zijn bijna alle ondergebracht in het ILG. Dat betekent dat formeel de financiering weliswaar via de rijksbegroting loopt, maar dat de uitvoering naar provincies en gemeenten is gedelegeerd. Daarvoor zijn einddoelen overeengekomen die ultimo 2013 bereikt moeten zijn. De jaarlijkse voortgangsrapportages en vooral de mid-term review zullen inzicht geven in de voortgang. Uit de tussenevaluatie blijkt dat realisatie van de taakstelling RodS in 2013 niet zal worden gehaald.

Doelstelling nr. 25

In 2011 worden productiedieren en gezelschapsdieren beter behandeld en moet 5% van de stallen integraal duurzaam en diervriendelijk zijn, waarbij voldaan wordt aan dierenwelzijneisen die verder gaan dan de huidige wettelijke eisen

Resultaten van beleid

De Nota dierenwelzijn is op 12 oktober 2007 aan de Tweede Kamer gezonden (Tweede Kamer 2007–2008, 28 286, nr. 76). De nota is het dierenwelzijnskompas voor de komende jaren. Begin 2008 wordt een werkprogramma afgerond waarin de in deze nota genoemde acties verder zijn uitgewerkt. De Kamer zal jaarlijks een voortgangsbrief krijgen.

Behalve het verschijnen van de Nota dierenwelzijn zijn de volgende resultaten geboekt ter bevordering van het dierenwelzijn:

• De concept-wet dieren is opgesteld en in oktober 2007 naar de Raad van State gestuurd. De behandeling van deze wet zal in 2008 plaatsvinden.

• Het onderzoek naar comfort stallen is voortgezet in 2007. Dit onderzoek vormt een belangrijke ondersteuning voor de doelstelling van 5% duurzame stallen per 2011.

• De Maatlat Duurzame Veehouderij is in werking getreden, waarbij bovenwettelijke investeringen in dierenwelzijn en milieu in de varkens- en pluimveehouderij voor fiscale tegemoetkoming in aanmerking komen (MIA/Vamil).

• Nieuwe concepten zijn ingevoerd als het rondeelconcept, een nieuwe duurzame vorm van houden van legkippen, en de introductie van de Volwaardkip met meer (buiten)ruimte en verbeterde houderij omstandigheden.

• Eind 2006 is het Landelijk Informatiecentrum Gezelschapdieren (LICG) opgericht en in 2007 is een start gemaakt met het LICG. Het LICG voorziet in een behoefte aan objectieve informatie over het houden van huisdieren. Het LICG vloeit voort uit de samenwerking van diverse maatschappelijke organisaties (Dierenbescherming, Dibevo, KNMvD, Platform Verantwoord Huisdierbezit) en overheid, en moet uitgroeien tot het centrale punt voor de informatievoorziening over gezelschapsdieren.

• Er is de nodige voortgang geboekt ten aanzien van het stoppen met onverdoofd castreren van biggen. In overleg tussen ketenpartijen en primaire sector is afgesproken om per 1 januari 2009 te stoppen met onverdoofd castreren voor de Nederlandse markt.

Beleidsconclusies en consequenties

Dierenwelzijn heeft een hoge prioriteit bij het kabinet. Het afgelopen jaar is dan ook al veel in gang gezet om dat welzijn te verbeteren. In aansluiting hierop is eind 2007 de Nota Dierenwelzijn verschenen. De implementatie daarvan zal vanaf 2008 meetbare resultaten opleveren. Zoals aangegeven zal de Kamer over de voortgang jaarlijks bericht worden.

Doelstelling nr. 29

Het realiseren van een beperkt aantal complexe, samenhangende ruimtelijke opgaven van nationale betekenis.

Resultaten van beleid

Tijdens de startconferentie op 29 oktober 2007 zijn door een aantal bewindspersonen en regionale bestuurders de overeenkomsten getekend over het Uitvoeringsprogramma Randstad (UPR). De minister van LNV is coördinerend bewindspersoon voor een 4 tal projecten: Greenports, Groene Ruggengraat voor natuur en recreatie (Groene Hart), Mooi en Vitaal Delfland en de Haarlemmermeer. Voorts is in de overeenkomst van de minister van V&W met de regio over A6-A9 afgesproken dat een bijdrage van € 116 mln. voor groene doelen uit de FES-middelen ter beschikking zal worden gesteld.

De UPR contracten betreffen overwegend «verkenningsprojecten» die uit de tranche 2011–2014 van het Nota Ruimte budget gefinancierd worden. De planning van deze projecten wordt bepaald door de Nota Ruimte procedure, conform de brief van de Minister van VROM aan de Kamer (Tweede Kamer 2006–2007 29 435, nr. 192).

Over de UPR-projecten Greenports en Groene Ruggengraat (Groene Hart) wordt hier kort een overzicht gegeven van de resultaten in 2007. Daarnaast wordt de stand van zaken met betrekking tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie toegelicht.

Greenport Nederland

Op 21 juni jl. heeft de minister, namens het Rijk, een intentieverklaring getekend met concrete afspraken van de periode 2007–2011 voor de verdere ontwikkeling van Greenport Nederland. Op 16 november jl. heeft het Kabinet besloten om € 27,1 mln. van de Nota Ruimte-middelen toe te kennen aan de versnellingsprojecten (1e tranche) Herstructurering Greenports. Via het ILG zullen deze middelen ter beschikking komen van de gehonoreerde projecten in de greenports Westland-Oostland, Boskoop, Duin- en Bollenstreek en Venlo.

Voor de 2e tranche zijn door LNV integrale gebiedsopgaven in de greenportregio’s Westland-Oostland en de Duin- en Bollenstreek voorgedragen. De opgave in de regio Westland-Oostland is nu in de Verkenningsfase van de procedure voor Nota Ruimte middelen. Duurzame herstructurering van glastuinbouwgebieden is hierin gekoppeld aan de opgaven voor waterberging, woningbouw en groen en recreatie waardoor een robuuste en toekomstgerichte randstedelijke woon- en werkomgeving gecreëerd kan worden.

Via de ILG-bestuursovereenkomsten zijn de resterende STIDUG-middelen ter beschikking gesteld aan de provincies voor de ontwikkeling van de locaties Zuidplaspolder, Terneuzen, West-Brabant en Berlicum-II. Voor de lopende STIDUG-ontwikkelingen worden de uitvoeringstermijnen tijdig verlengd naar de afgesproken nieuwe termijn, zodat de lopende projecten in uitvoering afgerond kunnen worden.

Nationale Landschappen

Groene Hart

In het rijksprogramma Groene Hart is in 2007 voldoende voortgang gerealiseerd. Door de provincies is een nulmeting opgeleverd die een goede basis vormt voor het monitoren van de uitvoering in dit nationale landschap. Verder is afgesproken dat de drie Groene Hart-provincies een gezamenlijke voorloper voor provinciale structuurvisies uitwerken. Hierin zullen de uitgangspunten van de belangrijke opgaven in het Groene Hart (bebouwing, verrommeling, ontwikkelingen veenweiden, water, etc.) gedefinieerd worden. Deze voorloper wordt in juni 2008 opgeleverd.

Op 16 november 2007 heeft het Kabinet besloten om € 35 mln. uit de Nota Ruimte-middelen aan te wenden voor een aantal versnellingsprojecten Westelijke Veenweiden in het Groene Hart en in Laag Holland (1e tranche). De betreffende versnellingsprojecten Krimpenerwaard, Wormer- en Jisperveld en Zegveld-Portengen zijn inmiddels in uitvoering. In deze projecten staan het remmen van de bodemdaling en het verduurzamen van het watersysteem kwalitatief en kwantitatief centraal. De 2e tranche voor de westelijke veenweiden is nu in de verkenningsfase van de procedure voor Nota Ruimte middelen. Nieuwe veenweideprojecten zijn geïdentificeerd en worden nader uitgewerkt. Drie experimenten ten behoeve van het Innovatieprogramma zijn gestart.

Voor de drie projecten Randstad Urgent in het Groene Hart (Groene Ruggengraat, Oude Rijnzone/venster en Groot Mijdrecht Noord) zijn contracten afgesloten. Provincies en rijk zijn hierbij een inspanningsverplichting aangegaan om de uitvoering van de projecten te versnellen. Aan deze uitvoering wordt nu eendrachtig door rijk en regio gewerkt.

Nieuw Hollandse Waterlinie

In de Nieuw Hollandse Waterlinie is de aandacht vooral gericht op het in evenwicht brengen van het ambitieniveau en de beschikbare middelen voor het uitvoeringsprogramma. Hiervoor zijn in 2007 veel inspanningen verricht. Dit heeft ertoe geleid dat op 11 februari 2008 voor de Nieuw Hollandse Waterlinie een pact is gesloten tussen de vijf betrokken departementen (LNV-coördinerend, VROM,V & W, OC&W, en Defensie) en vijf provincies (Utrecht, Noord-Holland, Zuid-Holland, Gelderland en Noord-Brabant). Met dit Pact willen de ondertekenaars ervoor zorgen dat dit unieke onderdeel van de Nederlandse cultuurgeschiedenis herkenbaar en beleefbaar wordt. In dit Pact zijn alleen die projecten opgenomen die naar verwachting in periode 2008–2011 tot uitvoering zullen komen. Er is een inspanningsverplichting aangegaan om 150 projecten te realiseren voor een bedrag van € 150 mln. Naast reguliere middelen wordt daarbij ook ingezet op Nota Ruimte-middelen. De Nieuwe Hollandse Waterlinie is eveneens toegelaten tot de verkenningsfase van de procedure voor Nota Ruimte middelen. Accent voor de uitvoering komt hiermee meer bij de provincies te liggen. De aansturing van het projectbureau is hierop gericht.

Beleidsconclusies en consequenties

In 2007 is behoorlijke vooruitgang geboekt in die gebieden waarvoor LNV verantwoordelijk is. De bestuurlijke complexiteit van veel van deze gebieden heeft veel overleg gevraagd.

Veel van de projecten zijn qua uitvoering opgenomen in het ILG,daarover zal de Kamer via de provinciale voortgangsrapportages op de hoogte gehouden worden.

De UPR contracten betreffen overwegend «verkenningsprojecten» die uit de tranche 2011–2014 van het Nota Ruimte budget gefinancierd zullen worden. De planning van deze projecten wordt bepaald door de Nota Ruimte procedure, conform de brief van de Minister van VROM aan de Kamer (Kamerstuk 29 435, nr. 192, vergaderjaar 2006–2007).

Op basis van deze procedure zal in de periode 2008–2010 (verkenningsfase) vooral de projectscope en de rijksbetrokkenheid nader worden onderzocht, samen met medeoverheden, marktpartijen en maatschappelijke organisaties. Met behulp van maatschappelijke kosten-baten analyses zal in deze verkenningsfase per project het nut en noodzaak van de Rijksbijdrage worden aangetoond. Het Kabinet zal naar verwachting in 2010 de bijdragen definitief toekennen op basis van business cases/project exploitaties, waarna vanaf 2011 de projecten van start kunnen gaan.

Doelstelling nr. 41

Een maatschappelijke stage voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs

Resultaten van beleid

De minister heeft op 9 oktober 2007 met een aantal belangrijke groene organisaties overeenstemming bereikt over de creatie van bijna 7 500 stageplaatsen om de verplichte maatschappelijke stage voor scholieren gestalte te geven. Zij tekende met staatssecretaris van Bijsterveldt (OCW), verantwoordelijk voor de algehele invoering van de maatschappelijke stage, en de betrokken organisaties hierover een intentieverklaring.

Tot de organisaties die stageplaatsen gaan aanbieden behoren LTO Nederland, het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt en Platform Biologica. Vijf aanbieders – Landschapsbeheer Nederland, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Het Geldersch Landschap en IVN – hebben speciaal met het oog op de maatschappelijke stage een coalitie gevormd. Ondertekenaars zijn verder de AOC Raad (de koepelorganisatie van de groene scholen) en de gemeente Amsterdam, die leerlingen in contact wil brengen met de wereld van landbouw en natuur.

Het is de bedoeling dat de leerlingen in de praktijk ervaring gaan opdoen met alle door het ministerie van LNV bestreken terreinen, zoals natuur- en landschapsbeheer, landbouw en voedselkwaliteit, dierverzorging en zorgboerderijen. Dat kan door stage te lopen in de biologische landbouw of dieren te verzorgen, maar ook door plaggen te steken in een natuurgebied of wilgen te knotten. In 2008 starten de eerste proefprojecten, waarmee bovengenoemde organisaties ervaring kunnen opdoen met het vormgeven van de stages.

Prestatiegegevens

Er is overeenstemming bereikt voor het creëren van 7500 stageplaatsen voor maatschappelijke stages in de groene sector. Het streven is om in 2011 10 000 stageplaatsen te realiseren.

Beleidsconclusies en consequenties

De vooruitzichten voor stages in de groene sector zijn goed. De sector werkt enthousiast mee, waardoor 7500 stageplaatsen verzekerd lijken te zijn. Uiteindelijk is het de bedoeling dat er in 2011 ruim 10 000 stageplaatsen gerealiseerd zullen zijn.

Toelichting

In bovenstaand overzicht zijn de programmauitgaven van de LNV-verantwoording 2007 opgenomen die kunnen worden toegerekend aan de kabinetsdoelstellingen uit het beleidsprogramma «Samen werken samen leven». Bij de toerekening is als uitgangspunt genomen de uitgaven die verantwoord zijn op de operationele doelstellingen van de beleidsartikelen, uitgezonderd de operationele doelstellingen die betrekking hebben op de apparaatsuitgaven en de bijdrage aan baten-lastendiensten voor uitvoeringskosten van het beleid.

De totale uitgaven op de LNV begroting bedragen € 2 385 mln. Op grond van bovenstaande overzicht kan € 1 547 mln. worden toegerekend aan de kabinetsdoelen uit «Samen werken samen leven».

De niet toegerekende uitgaven ad € 838 mln. betreffen:

• Programma-uitgaven (operationele doelstellingen) op beleidsartikelen ad € 184 mln. Dit betreft uitgaven die betrekking hebben op artikel 21 duurzaam ondernemen (€ 22 mln.), artikel 22 agrarische ruimte (€ 27 mln.), artikel 25 voedselveiligheid en diergezondheid (€ 28 mln.), artikel 26 Kennis en innovatie (€ 57 mln.) en artikel 29 Algemeen (€ 50 mln.).

• Uitvoeringskosten van beleid/ bijdragen aan baten-lastendiensten ad € 393 mln.

• Apparaatsuitgaven ad € 261 mln.

2. BELEIDSARTIKELEN EN NIET-BELEIDSARTIKELEN

ILG-overzicht begrotingsmutaties 2007

In dit hoofdstuk zijn alle begrotingsmutaties 2007 met betrekking tot het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) samengevoegd. De begrotingsmutaties op het terrein van ILG hebben betrekking op meerdere operationele doelstellingen (zie ook onderstaand overzicht). Reden om deze te bundelen in een totaal overzicht is enerzijds het vergroten van de leesbaarheid cq presenteerbaarheid van begrotingsmutaties op het ILG. Anderzijds hebben de mutaties voornamelijk betrekking op technische mutaties in het kader van het herschikken van ILG budgetten op basis van de afgesloten bestuursovereenkomsten. Deze mutaties zijn ook opgenomen in de 1e en/of 2e suppletore begroting 2007. Aangezien het hier om een financiële verantwoording gaat is gekozen om te komen tot een algemeen deel behorend bij de artikelgewijze toelichting in het financieel jaarverslag.

3) Herschikkingen tussen de Operationele Doelstellingen binnen het ILG.

In de bestuursovereenkomsten zijn met de provincies afspraken gemaakt over de te realiseren prestaties op de beleidsterreinen landbouw, landschap, natuur, recreatie en reconstructie.

Om de meerjarenraming volledig af te stemmen op deze afspraken in de ILG-bestuursovereenkomst hebben budgetverschuivingen plaatsgevonden binnen het ILG-kader. Het budget voor milieukwaliteit is van OD 27.11 verschoven naar OD 23.12 vanwege betere aansluiting bij het operationele doel van OD 23.12

4) Herschikkingen tussen de Operationele Doelstellingen van/naar niet ILG-onderdelen

De verlagingen bij OD23.11 en OD27.11 houden verband met terugbetalingen aan de provincies van in 2006 verworven EHS hectares die de provincies hadden voorgefinancierd. Deze voorfinanciering had in 2006 betrekking op ILG geoormerkte instrumenten, zoals deze bij begroting 2007 zijn opgenomen. Op basis van de afgesloten bestuursovereenkomsten is vastgelegd welke instrumenten wel of niet ILG gerelateerd zijn.

5) Desaldering BBL-verkopen

24.13 Recreatie in en om de stad

Instrument: ILG/Recreatie om de stad (grootschalig groen)

De verkoopopbrengsten van ruilgrond in met name het noorden van het land door het Bureau Beheer Landbouwgronden zijn aan de provincies beschikbaar gesteld voor de aankoop van recreatiegronden om de stad in met name de Randstadprovincies. Dit houdt verband met een herprioritering van het grondaankoopbeleid. De aankoop maakt deel uit van het ILG (€ 22,9 mln.).

6) Overige mutaties op ILG-instrumenten

23.11 Verwerven EHS

Instrument: ILG/Verwerven EHS

Het Ministerie van VROM heeft € 1,2 mln. beschikbaar gesteld voor de aankoop van bufferzones.

23.12 Inrichten EHS

Instrument: ILG/Milieukwaliteit EHS en VHR

Het Ministerie van VROM heeft € 3,5 mln. beschikbaar gesteld voor verdrogingsbestrijding door extensivering van de melkveehouderij. Deze middelen zijn in de Natura 2000 gebieden «het Sarsven»en «de Banen» ingezet in het kader van de milieukwaliteit van de EHS.

23.13 Beheren EHS

Instrument: ILG/Programma Beheer

Aan dit instrument is de loonbijstellingstranche 2007 toegevoegd ad € 2,2 mln.

24.13 Recreatie in en om de stad

Instrument: ILG/Recreatie om de stad (grootschalig groen):

Het Ministerie van VROM heeft € 4,7 mln. beschikbaar gesteld voor de aankoop van bufferzones.

Het verschil in de verplichtingen tussen de begroting en de realisatie over alle op de ILG-gerelateerde beleidsartikelen is grotendeels het gevolg van de 7-jarige verplichtingen op basis van de met de provincies afgesloten bestuursovereenkomsten met betrekking tot het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) welke geheel in 2007 zijn aangegaan.

Hiermee zijn de grootste verschillen tussen de stand ontwerpbegroting en de realisatiestand ten aanzien van de verplichtingen bij de ILG-gerelateerde beleidsartikelen 22, 23, 24 en 27 verklaard.

21 Duurzaam ondernemen

Duurzaam ondernemen

Omschrijving

LNV streeft naar een vitaal en duurzaam agrocomplex met inbegrip van de visserij, waarbij:

• de nationale en internationale marktpositie van het agrocomplex wordt versterkt;

• van natuurlijke hulpbronnen en natuurlijke grondstoffen duurzaam gebruik wordt gemaakt;

• betrouwbare en hoogwaardige producten voortgebracht worden.

Deze beleidsdoelstelling richt zich op de verduurzaming van het agrocomplex in Nederland, waarbij zoveel mogelijk de Europese kaders worden gevolgd. De verduurzaming geldt niet alleen voor de milieuaspecten, maar ook de sociale en economische aspecten (bedrijfsontwikkeling en ondernemerschap).

1. Budgettaire gevolgen van beleid

Verplichtingen

De hogere verplichtingen worden voor een deel veroorzaakt door de opengestelde regelingen op het gebied van glastuinbouw. Er zijn in 2007 voor het eerst enkele regelingen opengesteld speciaal gericht op het bevorderen van minder gebruik van fossiele brandstoffen en het efficiënt energiegebruik binnen de glastuinbouw via de Investeringsregeling Energiebesparing (IRE) en de regeling Marktintroductie Energie Innovaties (MEI). In het kader van deze regelingen is in 2007 voor € 41 mln. verplichtingen aangegaan.

Daarnaast is de investeringsregeling gecombineerde luchtwassers van start gegaan. Deze regeling heeft als doel de aanschaf van zogenaamde luchtwassers voor het terugdringen van de uitstoot van ammoniak, geur en fijn stof te stimuleren. Deze regeling kende een grote belangstelling en er is in 2007 voor een bedrag van € 7,7 mln. verplichtingen aangegaan. In de begroting was hiervoor geen budget geraamd.

In het kader van de Investeringsregeling jonge agrariërs is voor € 2,6 mln. meer verplichtingen aangegaan dan geraamd. Met deze regeling ondersteunt LNV jonge agrariërs, die na bedrijfsovername willen investeren in kwaliteitsverbetering, innovatie, dierenwelzijn en milieu. Er werden 666 aanvragen ingediend met een totaal bedrag aan investeringen van € 120 mln. De aanvragen die aan de vereisten voldeden, konden bijna allemaal worden gehonoreerd.

De hogere verplichtingen worden tenslotte verklaard door de hogere bijdrage aan de baten-lastendiensten (zie toelichting op de apparaatsuitgaven).

Programma-uitgaven

21.11 Verbeteren ondernemerschap en ondernemersklimaat

Jonge agrariërs

De lagere uitgavenrealisatie bij de Investeringsregeling jonge agrariërs wordt deels veroorzaakt doordat er vertraging is opgetreden bij het investeringstempo binnen de doelgroep jonge agrariërs. Hierdoor zijn er in 2007 minder uitgaven verricht. De verwachting is dat de verplichtingen ad € 5,4 mln. die in 2007 zijn aangegaan, in 2008 tot uitbetaling komen (deels opgenomen in de 2e suppletore begroting 2007).

Als gevolg van het feit dat met ingang van 2007 de EU-cofinanciering Investeringsregeling jonge agrariërs buiten begrotingsverband is gebracht, is zowel het uitgavenbudget als de ontvangstenraming met € 2,1 mln. verlaagd.

21.12 Bevorderen van maatschappelijk geaccepteerde productievoorwaarden en dierenwelzijn

Verbetering Dierenwelzijn

Voor de uitvoering van onderzoeksprojecten op het gebied van dierenwelzijn (o.a. onderzoek naar verdoofd castreren, welzijn circusdieren en groepshuisvesting vroege dracht zeugen) door de Dienst Landbouwkundig Onderzoek (DLO) is € 0,6 mln. overgeheveld naar en verantwoord op artikel 26 Kennis.

Hiertegenover staan hogere uitgaven voor In Beslag genomen Goederen (IBG). Deze regeling voorziet in de uitgaven die worden gedaan met betrekking tot de bewaring van o.a. in beslag genomen landbouwhuisdieren, gezelschapsdieren en bedreigde in- en uitheemse dieren en plantensoorten (wijzigingen zijn opgenomen in de 2e suppletore begroting 2007).

21.13 Bevorderen van duurzame productiemethoden en bedrijfssystemen w.o. biologische landbouw

Glastuinbouw

Bij begroting 2007 is voor de periode 2007–2009 jaarlijks € 35 mln. verplichten=kas beschikbaar gesteld voor het versneld doorvoeren van innovatieve, energiebesparende maatregelen in de glastuinbouwsector.

Inmiddels zijn in 2007 enkele energieregelingen (Investeringsregeling Energiebesparing, Regeling Marktintroductie Energie-innovaties, Regeling Energienetwerken) ontwikkeld en opengesteld. Om de budgetten in overeenstemming te brengen met de aan te gane verplichtingen en het kasritme van uitfinanciering van deze regelingen, is € 30 mln. verschoven naar volgende jaren.

Voor de uitvoering van deze regelingen door de Dienst Regelingen is € 1,4 mln. overgeboekt naar operationele doelstelling 21.22 Baten-lastendiensten.

Een deel van de lagere uitgaven (€ 1,5 mln.) wordt veroorzaakt doordat een voorgenomen garantstelling voor aardwarmteprojecten niet is doorgegaan.

Voor de uitvoering van diverse onderzoeksprojecten op het gebied van energietransitie (efficiëntie groeilicht gedurende het etmaal, kas als energiebron, kwantitatieve informatie glastuinbouw, on-line monitoring transpiratie en fotosynthese, praktijk mechanische vochtafvoer, teeltbegeleiding paprika in semi-gesloten kassen, berekening broeikaseffecten in de tuinbouw) door de Dienst Landbouwkundig Onderzoek is € 1,4 mln. overgeboekt naar artikel 26 Kennis. Daarnaast heeft LNV voor € 0,4 mln. bijgedragen aan de kosten van de Interdepartementale Programmadirectie Energietransitie, het budget hiervoor is overgeheveld naar de begroting van het ministerie van EZ.

Voor de uitvoering van het project Berlikum in het kader van de Stimuleringsregeling Duurzame Glastuinbouwgebieden (Stidug) is er € 3,6 mln. overgeboekt naar artikel 22 Agrarische ruimte (OD 22.12). De nieuwe Stidug-projecten worden via het Investeringsbudget (ILG) gefinancierd (wijzigingen zijn voor het merendeel opgenomen in de 1e en 2e suppletore begroting 2007).

Melkveehouderij

De middelen die beschikbaar zijn voor de extensivering veehouderij in reconstructiegebieden worden ingezet voor regelingen en projecten, die pas vanaf 2009 tot uitfinanciering komen. Derhalve heeft een kasverschuiving van € 2,5 mln. naar latere jaren plaatsgevonden.

Enkele grote pilotprojecten op het gebied van de herstructurering melkveehouderij, die door de Dienst Landelijk Gebied worden uitgevoerd, hebben vertraging opgelopen. De uitgaven vinden naar verwachting voor het grootste gedeelte in 2009 en 2010 plaats.

Daarnaast was budget gereserveerd voor de Melkveeacademie (€ 0,8 mln.) en het tweede project Koe en Wij (€ 0,5 mln.). Ook deze projecten zijn vertraagd en schuiven door naar 2008 en 2009.

Tenslotte is er circa € 0,8 mln. naar artikel 26 Kennis overgeheveld voor de uitvoering van projecten en onderzoeken (innovatieagenda melkveehouderij, ondersteuning Stichting Weidegang, onderzoek effect weidegang op inkomen melkveehouders, Melkveeacademie) (wijzigingen zijn opgenomen in de 1e en 2e suppletore begroting 2007).

Innovatie en Samenwerking duurzame landbouw

Een deel van de lagere uitgaven komt doordat een betaling ad € 1,5 mln. ten behoeve van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) in het kader van de Regeling Uitvoering Innovatie Landbouw Noord Nederland (UILNN) pas in 2010 zal plaatsvinden. Dit budget (€ 1,5mln.) is door middel van een kasschuif doorgeschoven naar 2010. De kasschuif heeft als doel de uitfinanciering in lijn te brengen met het beschikbaar kasbudget.

Een deel van het beschikbare budget voor de demoregeling duurzame landbouw was bedoeld voor de uitfinanciering van oude verplichtingen uit 2003 en 2004 en van de openstelling voor intensieve veehouderij 2005. Bij de vaststelling van deze beschikkingen is gebleken dat veel meer subsidieontvangers dan gepland niet aan de voorwaarden voor definitieve subsidiering voldeden. Hierdoor zijn er zijn minder uitgaven verricht dan geraamd (wijzigingen zijn opgenomen in de 1e en 2e suppletore begroting 2007).

21.14 Bevorderen duurzame vangst en kweek van vis en schelpdieren

Verduurzaming Noordzeevisserij

Omdat het Operationeel Programma pas eind 2007 door de Europese Commissie is vastgesteld, hebben de maatregelen op het terrein van de verduurzaming van de Noordzeevisserij in 2007 tot minder betalingen geleid. Deze maatregelen vallen binnen het kader van het programma «Europees Visserij Fonds 2007–2013» (EVF). Hierdoor zijn de uitgaven in 2007 met circa € 5,3 mln. vertraagd.

21.15 Bevorderen van duurzame ketens

Bilateraal economische samenwerking

Bilaterale economische samenwerking heeft tot doel handel en investeringen te bevorderen, bilaterale relaties te versterken en het imago van het Nederlandse agrarische product te verbeteren. In 2007 is het budget verhoogd met € 1,3 mln. voor in 2006 aangegane internationale verplichtingen, waaronder grote vakbeurzen, zoals de Grune Woche en de Biologische Vakbeurs.

Cliënt

CLIENT Export heeft als doel de administratieve en logistieke processen bij export van landbouwgoederen te verbeteren door middel van elektronische exportcertificering. In 2007 is het systeem verder ontwikkeld en zijn twee sectoren (pootaardappelen en zuivel) als pilot gestart. Bij de ontwerpbegroting was nog geen budget beschikbaar. In de loop van 2007 zijn bij de 2e suppletore begroting de benodigde middelen ad € 3,5 mln. toegekend.

Toelichting op de apparaatsuitgaven

De hogere uitgaven hangen samen met prijsstijgingen voor brandstofkosten en investeringen voor de rederij. De vaartuigen van de rederij dienen zonder achterstallig onderhoud overgedragen te worden naar de Kustwacht.

De bijdrage aan de baten-lastendiensten is circa € 22 mln. hoger uitgevallen. De belangrijkste oorzaken zijn:

• In het kader van de uitvoering van het GLB 2006 zijn de toeslagrechten vastgesteld en zijn in 2007 de betalingen op tijd de deur uit gegaan. Vanwege de onervarenheid met de nieuwe (Europese) regelgeving werden er extra (tijdelijke) arbeidskrachten ingehuurd. Dit heeft € 4,4 mln. gekost, maar daarmee is voorkomen dat aan Nederland (in tegenstelling tot andere lidstaten) boetes worden opgelegd.

• Voor het programma Electronische Dienstverlening is de bijdrage aan Dienst Regelingen verhoogd met € 4,8 mln. Deze bijdrage is ingezet om te komen tot een servicegerichte, transparante en toegankelijke uitvoeringsorganisatie, onder meer door het overgaan van papierstroom naar digitale verwerking.

• De bijdrage aan de Plantenziektenkundige Dienst (PD) is in 2007 in totaal € 6 mln. hoger dan geraamd. € 3,1 mln. als gevolg van de uitstel van de transitie Plantkeur, waarbij een groot deel van de import- en exportinspecties, die voorheen door de PD werd uitgevoerd, overgedragen is aan de keuringsdiensten. En € 2,9 mln. in verband met compensatie voor verschil in loon van medewerkers die als gevolg van Plantkeur naar de keuringsdiensten zijn overgegaan.

• € 3,1 mln. hogere uitgaven als gevolg van de toedeling van de loonbijstellingstranche 2007.

• De implementatie van het programma Client-export (+ € 1,0 mln.)

Deze wijzigingen zijn voor het grootste deel opgenomen in de 1e en 2e suppletore begroting 2007.

Toelichting op de ontvangsten

Met ingang van 2007 is de EU-cofinanciering ad € 4,7 mln. voor de LNV-regelingen Investeringsregeling jonge agrariërs en Regeling Stimulering Biologische Productie buiten begrotingsverband gebracht. De gerealiseerde bijdrage ad € 0,3 mln. heeft betrekking op uitgaven die vóór 2007 hebben plaatsgevonden.

De hogere «overige» ontvangsten worden met name verklaard door:

• ontvangsten Mineralenheffing (+ € 3,5 mln.);

• overheveling vanuit het Ontwikkeling- en Saneringsfonds voor de Landbouw voor uitgaven voor schadeclaims Wet Herstructurering mestbeleid en voor de uitvoering van het EZ-innovatieprogramma (+ € 1,2 mln.);

• terugontvangsten van de provincies in het kader van de Regeling Beëindiging Veehouderijtakken (+ € 4,1 mln.)

2. Slotwetmutaties

De lagere verplichtingenrealisatie wordt voornamelijk veroorzaakt door een technische correctie op de operationele doelstelling «Bevorderen duurzame vangst» welke niet budgettair is verwerkt in de 2e suppletore begroting.

3. Uitgevoerde Evaluatie onderzoeken

Toelichting

Er zijn geen beleidsdoorlichtingen gestart of afgerond in 2007.

In 2007 heeft een tussentijdse beleidsevaluatie van de Visie Agrologistiek plaatsgevonden over de periode 2001–2006. Het Platform Agrologistiek heeft zich sterk gericht op verspreiding van het gedachtegoed, kennisontwikkeling en op samenwerking tussen verschillende partijen. Er is sterk ingezet op het benoemen, stimuleren van ondersteunen van A-status(pilot)projecten. Naast bovengenoemde activiteiten richt het Platform zich tevens op onderzoek en onderwijs.

Titels onderzoeken:

Meststoffenwet 2006: Werking van de meststoffenwet 2006

Agrologistiek: Tussentijdse beleidsevaluatie Visie Agrologistiek

Emancipatie: Emancipatiebeleid en Gender Mainstreaming bij het Ministerie van LNV

22 Agrarische ruimte

Agrarische ruimte

Omschrijving

LNV streeft naar een toekomstgerichte, concurrerende landbouw als economische drager in het landelijk gebied.

Een vitale land- en tuinbouw is als producent van kwalitatief goede en veilige producten en als beheerder van het landelijk gebied van belangrijke economische betekenis voor Nederland. De bedrijven hebben een economisch duurzaam perspectief nodig om deze rol ook in de toekomst te kunnen blijven vervullen. Het Rijk wil daarom de positie van de primaire landbouw versterken door optimale condities te scheppen en ontwikkelingsmogelijkheden te bieden.

1. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op de programma-uitgaven:

Verplichtingen

Van de verplichtingenverhoging van € 178,2 mln. is € 156,7 mln. toegelicht in het algemene deel van het ILG-overzicht begrotingsmutaties 2007. De resterende verhoging van € 21,5 mln. houdt voornamelijk verband met een bijstelling op de niet-ILG onderdelen die in de 1e suppletore begroting is verwerkt.

Programma

22.11 Ruimte voor grondgebonden landbouw

Niet ILG/Landinrichtingsprojecten Landbouw

De gerealiseerde uitgaven op dit instrument houden verband met het versneld afronden van oude landinrichtingprojecten in het kader van de Task Force landinrichting. Het betreft hier verrekeningen voortvloeiend uit diverse landinrichtingsprocedures zoals over- en onderbedeling, verrekening van landinrichtingsrente e.d. Hier tegenover staan ontvangsten van provincies en waterschappen verantwoord op het ontvangstenonderdeel.

22.12 Ruimte voor niet grondgebonden landbouw

ILG/Stidug

In het kader van de Stimuleringsregeling duurzame glastuinbouwgebieden (Stidug) zijn in 2007 de uitgaven van het project Berlikum verantwoord. Bij dit project wordt bij de verwarming van kassen aardwarmte gebruikt. De uitgaven hiervoor waren in de begroting 2007 geraamd op OD 21.13 (opgenomen in de 2e suppletore begroting 2007).

Niet ILG/IRG

In het kader van de Infrastructuurregeling Glastuinbouw (IRG) is in 2007 € 2,2 mln. uitgegeven. Hiervoor vindt overheveling plaats vanuit het Ontwikkeling- en saneringsfonds voor de Landbouw naar de LNV-begroting (zie ook toelichting bij de ontvangsten).

Toelichting op de ontvangsten

O&S fonds

Er zijn minder middelen onttrokken aan het O&S-fonds voor de Landbouw voor de Infrastructuurregeling Glastuinbouw (zie ook toelichting bij OD 21.13).

Bijdragen van derden

De gerealiseerde ontvangsten houden verband met bijdragen van onder meer provincies en waterschappen voor het versneld afronden van oude landinrichtingprojecten in het kader van de task-force landinrichting.

2. Slotwetmutaties

Toelichting

De lagere verplichtingenrealisatie is het gevolg van een bijgestelde raming van het verplichtingenbudget. Deze was bij 2e suppletore begroting te hoog geraamd.

De hogere uitgavenrealisatie houdt voornamelijk verband met het versneld afronden van oude landinrichtingprojecten in het kader van de Task Force landinrichting. Het betreft hier verrekeningen voortvloeiend uit diverse landinrichtingsprocedures zoals overen onderbedeling, verrekening van landinrichtingsrente e.d. Hier tegenover staan ontvangsten van provincies en waterschappen verantwoord op het ontvangstenonderdeel.

3. Uitgevoerde Evaluatie onderzoeken

In 2007 zijn geen beleidsdoorlichtingen of effectenonderzoeken ex post gestart of afgerond.

23 Natuur

Omschrijving

Natuur is een essentiële levensbehoefte voor de mens. Zij verbindt mensen en functies zoals economisch vestigingsklimaat, luchtkwaliteit, gezondheid en recreatie. Behoud en op termijn verbetering van de biodiversiteit zijn een belangrijke voorwaarde voor de natuur in ons land en daarmee voor een leefbare samenleving. Een sterke biodiversiteit is de levensverzekering voor huidige en toekomstige generaties.

1. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op de programma-uitgaven:

Verplichtingen

Van de verplichtingenverhoging van € 1 918,7 mln. is € 1 747,8 mln. toegelicht in het algemene deel van het ILG-overzicht begrotingsmutaties 2007. De resterende verhoging van € 170,9 mln. houdt voornamelijk verband met een bijstelling op de niet-ILG onderdelen die in de 1e suppletore begroting is verwerkt.

Bovendien is het verplichtingenbedrag bij 2e suppletore begroting verhoogd voor garantieverplichtingen voor leningen ten behoeve van de Particuliere Natuurbeschermingsorganisaties.

De hogere realisatie aan garantieverplichtingen houdt verband met het oversluiten van bestaande leningen die in opdracht van LNV zijn gesloten door het Groenfonds ten behoeve van de realisatie van de EHS (€ 9,0 mln.).

Programma-uitgaven

23.11 Verwerven Ecologische Hoofdstructuur

Niet ILG/Verwerven droge EHS:

De provincies hebben in 2006 een deel (ca. 450 ha) van de voor de EHS verworven hectares voorgefinancierd. In 2007 is dit terugbetaald vanuit dit instrument. De prestaties zijn vóór de in werking treding van de Wet Inrichting Landelijk Gebied (WILG) verantwoord in het Rijksjaarverslag 2006 LNV.

23.12 Inrichten Ecologische Hoofdstructuur

Niet ILG/NURG en Maaswerken:

De hogere uitgavenrealisatie op dit instrument houdt verband met de versnelde inrichting (330 ha) in het kader van de Nota Uitvoering Rivierengebied (NURG).

Niet ILG/IJsselmeer en Rijkswateren

De lagere uitgaven ad € 3,1 mln. houden verband met minder uitgaven als gevolg van een uitgestelde betaling aan Rijkswaterstaat (€ 5 mln.) aangezien de werkzaamheden trager zijn verlopen dan gepland. Voorts is € 5 mln. verantwoord in het algemeen deel (ILG-overzicht begrotingsmutaties 2007). Daartegenover staan hogere uitgaven ten behoeve van het Project Mainport Rotterdam (€ 8,2 mln.). Dit zijn uitgaven voor verwerving en inrichting. Overigens wordt de Tweede Kamer separaat geïnformeerd over het Project Mainport Rotterdam.

23.13 Beheren Ecologische Hoofdstructuur

Niet ILG/Beheer door SBB:

De bijdrage aan Staatsbosbeheer is aangepast aan het reële niveau van de opdrachtverlening 2007. Het betreft hier de uitvoering van de reguliere taken van Staatsbosbeheer. Daarnaast is loon- en prijscompensatie toegekend.

Niet ILG/Overig beheer:

De hogere uitgavenrealisatie houdt verband met uitgaven ten behoeve van de verhoging van de kwaliteit van belangrijke weidevogelgebieden in Noord-Holland en Friesland/Groningen.

Het betreft het bemesten, bekalken, verwijderen van ongewenste begroeiing e.d. om geschikt weidevogellandschap te creëeren. Tevens houdt de hogere realisatie verband met uitgaven aan Natuurlijk Platteland Nederland ten behoeve van beheer met experimenteel karakter in belangrijke weidevogelgebieden ter verhoging van de effectiviteit van het weidevogelbeheer.

Daarnaast zijn de uitgaven voor gedoogovereenkomsten met betrekking tot ganzen hoger uitgevallen (wijzigingen deels opgenomen in 1e en 2e suppletore begroting 2007).

23.14 Beheer van de natuur buiten de EHS en beschermen van de internationale biodiversiteit

Gegevensautoriteit Natuur:

De meeruitgaven ad € 4,8 mln. hebben betrekking op de ontwikkeling van de Nationale Database Flora en Fauna (NDFF) en de Gegevensautoriteit Natuur in het kader van vermindering van administratieve lasten ten gevolge van de natuurwetgeving en betrekking op opdrachten voor het monitoren van natuur in Nederland ten behoeve van beleidseffectrapportages van LNV en het Milieu Natuur Planbureau (MNP).

In de NDFF worden gegevensbestanden van vrijwilligersorganisaties, terreinbeheerders, provincies e.d. gekoppeld zodat beschikbare gegevens optimaal gebruikt kunnen worden. Opdrachten zijn verstrekt voor de ontwikkeling van standaarden en modules waarmee dit gerealiseerd kan worden. De resultaten zijn openbaar. De monitoring wordt uit kosten overwegingen voor een belangrijk deel uitgevoerd door organisaties van vrijwilligers. De Gegevensautoriteit Natuur ziet er op toe dat de betrouwbaarheid van de informatie toereikend is voor het beoogde doel (deels opgenomen in 1e en 2e suppletore begroting 2007).

Natuurbeschermingswet:

De lagere uitgavenrealisatie houdt voornamelijk verband met een budgetoverheveling van € 1,2 mln. naar de Dienst Landelijk Gebied (23.22) ten behoeve van uitvoeringskosten van de Natuurbeschermingswet. Voorts is € 1,7 mln. onder het ILG verantwoord conform de ILG-bestuursovereenkomsten, € 1 mln. ingezet voor soortenbescherming, € 0,7 mln. ingezet voor ganzenbeheer en € 0,4 mln. opgenomen in de DLO programmering (artikel 26).

Toelichting op de apparaatsuitgaven:

23.22 baten-lastendiensten

De hogere bijdrage hangt voor € 6,5 mln. samen met hogere uitvoeringskosten bij de Dienst Regelingen van de Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer (SAN) en de Subsidieregeling Natuurbeheer (SN) door hogere aantallen af te handelen aanvragen en met betrekking tot het ILG omdat Dienst Regelingen voor de provincies een rapportagesysteem heeft opgezet.

Daarnaast is de bijdrage aan de Dienst Landelijk Gebied met € 1,2 mln. verhoogd voor extra taken in het kader van Natura 2000. Tenslotte is de bijdrage aan de baten-lastendiensten met € 1,2 mln. verhoogd op grond van de loonbijstelling 2007.

Toelichting op de ontvangsten

Bijdragen van derden:

De hogere ontvangstenrealisatie ad € 7,3 wordt veroorzaakt doordat extra middelen vanuit Fonds Economische Structuurversterking zijn gerealiseerd ad € 2,1 mln. ten behoeve van veiliger, natuurlijker en toegankelijker maken van de Westerschelde door middel van het ontwikkelen van natuur.

Voorts heeft het Ministerie van VROM een bedrag aan LNV betaald voor de aankoop van bufferzones in het kader van het ILG ad € 1,2 mln. en heeft LNV van Staatsbosbeheer een bedrag ontvangen ad € 1,3 mln. in verband met lagere waterschapslasten en opbrengsten uit verkopen en ruilingen van doelstellingsgerichte gronden uit 2006. De overige meerontvangsten houden onder meer verband met een bijdrage van het Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking voor het Project «Leren voor duurzaamheid» (€ 0,9 mln.) en meerontvangsten van derden ad € 0,8 mln. voor de uitvoering van projecten het kader van de nota Nadere Uitwerking Rivierengebied (NURG).

2. Slotwetmutaties

Toelichting:

De lagere verplichtingenrealisatie wordt veroorzaakt doordat de budgettaire technische verwerking van de verplichtingenruimte in het kader van het ILG is aangepast aan de afgesloten bestuursovereenkomsten.

De hogere uitgavenrealisatie houdt voornamelijk verband met hogere uitgaven ten behoeve van de verhoging van de kwaliteit van belangrijke weidevogelgebieden in Noord-Holland en Friesland/Groningen.

3. Uitgevoerde Evaluatie onderzoeken

In 2007 zijn geen beleidsdoorlichtingen gestart of afgerond.

Effectiviteit Programma Beheer

Naam rapport: Ecologische evaluatie regelingen voor natuurbeheer

24 Landschap en Recreatie

Landschap en Recreatie

Omschrijving

Het landschap heeft belangrijke waarden voor de samenleving. De verschillende landschappen hebben een eigen identiteit en kwaliteit en vertegenwoordigen belangrijke cultuurhistorische, architectonische en ecologische waarden. Het Rijk wil het Nederlands landschap in al zijn diversiteit voor de toekomst behouden en ontwikkelen.

1. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op de programma-uitgaven:

Verplichtingen

Van de verplichtingenverhoging van € 541,7 mln. is € 523,3 mln. toegelicht in het algemene deel van het ILG-overzicht begrotingsmutaties 2007. De resterende verhoging van € 18,4 mln. houdt voornamelijk verband met een bijstelling op de niet-ILG onderdelen die in de 1e suppletore begroting is verwerkt.

Programma-uitgaven

24.11 Nationale Landschappen

Versterking, beheer en behoud landschapskwaliteiten

De lagere realisatie houdt verband met een overboeking van € 1,2 mln. naar artikel 23 ten behoeve van een bijdrage aan het project Mainport Rotterdam (opgenomen in 1e suppletore begroting 2007). Bovendien is € 0,6 mln. door herprioritering onder het instrument «Monitoring en Onderzoek» gebracht.

24.12 Landschap algemeen

Projectfinanciering

De uitgaven voor inrichting in het landelijk gebied zijn lager uitgevallen dan geraamd. Het betreft uitgaven voor de aanleg van groenvoorzieningen die vertraging heeft opgelopen.

Toelichting op de ontvangsten

De hogere ontvangsten houden voornamelijk verband met het realiseren van verkoopopbrengsten van ruilgrond in het noorden van het land door het Bureau Beheer Landbouwgronden. Deze opbrengsten bedroegen uiteindelijk € 18,6 mln. Bovendien heeft het Ministerie van VROM via rechtstreekse betaling middelen beschikbaar gesteld voor de aankoop van zgn. bufferzones in het kader van het ILG (€ 4,7 mln.).

2. Slotwetmutaties

Toelichting

De lagere uitgavenrealisatie houdt voornamelijk verband met lagere uitgaven voor projecten tot behoud van cultuurhistorische waarden in het landelijk gebied in het kader van de Nota Belvedere.

Voorts zijn de uitgaven voor projecten op het gebied van landschapsverbetering lager uitgevallen in verband met vertraging in de aanleg van groenvoorzieningen.

De hogere ontvangsten houden voornamelijk verband met de verkoopopbrengsten van ruilgrond in het noorden van het land door het Bureau Beheer Landbouwgronden bij 2e suppletore begroting zijn geraamd op € 15,9 mln. Uiteindelijk is € 18,6 mln. gerealiseerd.

3. Uitgevoerde Evaluatie onderzoeken

In 2007 zijn geen beleidsdoorlichtingen of effectenonderzoeken ex post gestart of afgerond.

25 Voedselkwaliteit en Diergezondheid

Voedselkwaliteit en Diergezondheid

Omschrijving

De overheid streeft naar een kwalitatief hoogwaardig voedselaanbod en consumptiepatroon en een hoog gezondheidsniveau van de Nederlandse veestapel.

Dierhouders en producenten van voedsel zijn primair verantwoordelijk voor het waarborgen van de diergezondheid en voedselveiligheid. Consumenten hebben een eigen verantwoordelijkheid om op een zorgvuldige en veilige manier met voedsel om te gaan. LNV heeft als taak om – veelal in internationaal en Europees verband – eisen en voorwaarden te stellen waarbinnen partijen hun verantwoordelijkheid kunnen invullen en LNV controleert op transparante en consequente wijze. Zo worden de gezondheidseffecten van voedselrisico’s beheerst, en blijft het vertrouwen in voedsel behouden.

1. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op de verplichtingen:

De hogere verplichtingenrealisatie ten opzichte van de uitgavenrealisatie houdt onder meer verband met lagere uitgaven als gevolg van een vertraging in de bouw van een electronisch Identificatie- en Registratiesysteem van schapen en geiten ad € 2 mln. waarvoor de verplichtingen reeds waren aangegaan. Voorts is een contract met de Gezondheidsdienst voor Dieren B.V. voor veterinaire en laboratoriumdiensten voor 2 jaar aangegaan waardoor € 1,2 mln. meer verplichtingen zijn aangegaan. Tenslotte zijn verplichtingen aangegaan voor de overheidsbijdrage in de tarieven voor het ophalen en verwerken van kadavers door destructiebedrijf Rendac.

Toelichting op de programma-uitgaven:

25.11 Bevorderen van kwalitatief hoogwaardig voedselaanbod en consumptiepatroon

Risicomanagement

De lagere uitgavenrealisatie houdt onder meer verband met het feit dat uitvoering van TSE-testen bij geiten niet meer door de EU verplicht is gesteld (€ 0,3 mln.) en met het feit dat de bijdrage ad € 0,5 mln. aan het Centraal Orgaan voor Kwaliteitsaangelegenheden (COKZ) vanuit de begroting van VWS is betaald (opgenomen in 2e suppletore begroting 2007). Voorts is een deel van het budget in verband met herprioritering op het instrument voedselveiligheid verantwoord (€ 2 mln.).

Voedselveiligheid

De hogere uitgaven voor voedselveiligheid ad € 1,9 mln. hebben onder andere betrekking op het Programma Alternatieve Verwerkingsmethoden Slachtafvallen dat in 2006 vertraging had opgelopen en op extra uitgaven ten behoeve van het Bureau Registratie Diergeneesmiddelen.

Destructie

In 2007 is een bijdrage beschikbaar gesteld als overheidsbijdrage in de tarieven voor het ophalen en verwerken van kadavers door destructiebedrijf RENDAC (opgenomen in 1e suppletore begroting 2007) waarvan € 8,8 mln. tot betaling gekomen.

25.12 Handhaven diergezondheidsniveau

I&R

De lagere uitgavenrealisatie wordt voornamelijk veroorzaakt doordat de bouw van een systeem en database voor de electronische identificatie en registratie van schapen en geiten in 2007 later is gestart dan was gepland als gevolg van een door de EU verplicht gestelde latere invoeringsdatum (€ 2 mln.) (opgenomen in 2e suppletore begroting). Deze latere invoerdatum heeft geleid tot uitstel van de aanbestedingsprocedure en tot lagere uitgaven in 2007. Bovendien zijn de kosten voor Identificatie en Registratie Varkensleveringen overgedragen aan het productschap waardoor het uitgavenbudget is verlaagd met € 1,2 mln. (opgenomen in 2e suppletore begroting 2007).

Crisisorganisatie en -management

De lagere uitgavenrealisatie houdt onder meer verband met het feit dat voor de produktie van het MKZ-vaccin € 3,1 mln. is opgenomen in de DLO-programmering (artikel 26) (opgenomen in 1e suppletore begroting).

Verder is € 0,5 mln. toegevoegd aan de Algemene Inspectiedienst (AID) voor het inzetten van mobiele controleteams bij verzamelplaatsen en bij het vervoer van schapen en geiten (opgenomen in 2e suppletore begroting 2007).

AI-vaccinonderzoek

De geraamde uitgaven en daarmee samenhangende ontvangsten ad € 4,3 mln. vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) voor de AI-vaccinontwikkeling zijn opgenomen in de DLO-programmering op artikel 26 Kennis en innovatie (opgenomen in 1e suppletore begroting 2007).

Toelichting op de apparaatsuitgaven:

De hogere bijdrage aan de baten-lastendiensten houdt verband met het volgende:

– De bijdrage aan VWA is met € 28,9 mln verhoogd (opgenomen in 1e en 2e suppletore begroting 2007). Deze verhoging was noodzakelijk gezien het financieringstekort bij de VWA. Dit tekort houdt verband met krimp van de (veterinaire) markt, kostprijsstijgingen en tekorten door uitstel van invoering van kostendekkende tarieven. In de begroting 2008 en bij brief (Kmst 26 991, nr. 158) heb ik u geïnformeerd over de maatregelen om te komen tot begrotingsevenwicht in 2011.

– De bijdrage aan de AID is met € 4,8 mln. verhoogd voor werkzaamheden in het kader van de preventie van dierziekten en handhavingskosten als gevolg van de recente uitbraak van Bluetongue (BT) vanaf juli 2007, de MKZ-dreiging vanaf augustus 2007, de dreiging in 2007 van de hoogpathogene variant van de Vogelgriep (AI) en de inzet van mobiele controleteams bij verzamelplaatsen en bij het vervoer van schapen en geiten (opgenomen in 1e en 2e suppletore begroting 2007).

– De bijdrage aan Dienst Regelingen is € 2,3 mln. hoger uitgevallen. Hiervan heeft € 0,9 mln. betrekking op meer uitvoeringskosten door extra aanvragen met betrekking tot het nieuwe Identificatie en Registratiesysteem (I&R) voor runderen. Bovendien zijn opstart- en voorbereidingskosten gemaakt ad € 0,7 mln. voor de nieuwbouw van het I&R-systeem voor schapen en geiten en is sprake geweest van meerwerk op bestaande regelingen zoals m.b.t. contractbeheer, mailing scrapie en het beheer partnerschap AI Indonesië.

Toelichting op de ontvangsten

Uitvoering I&R varkens

De ontvangsten inzake de identificatie en registratie van varkens hebben vertraging opgelopen en worden in 2008 ontvangen.

AI-vaccinontwikkeling

De geraamde ontvangsten vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) voor de AI-vaccinontwikkeling zijn opgenomen in de DLO-programmering (artikel 26 Kennis en innovatie).

2. Slotwetmutaties

Toelichting:

De lagere uitgavenrealisatie wordt voornamelijk veroorzaakt doordat van de € 11,1 mln. die bij Voorjaarsnota 2007 beschikbaar is gesteld voor destructieuitgaven als overheidsbijdrage in de tarieven voor het ophalen en verwerken van kadavers door destructiebedrijf RENDAC € 8,8 mln. tot betaling is gekomen. Het restant komt tot betaling in 2008.

De lagere ontvangstenrealisatie houdt voornamelijk verband met minder ontvangsten voor de identificatie en registratie van varkens dan was geraamd.

3. Uitgevoerde Evaluatie onderzoeken

Toelichting:

Het effectenonderzoek ex post, uitgevoerd door een externe opdrachtnemer, heeft eind 2007 de onderzoeksvragen onvoldoende beantwoord. Hierdoor zijn de in de begroting 2007 geplande resultaten vertraagd. Aangezien dit ex post evaluatie-onderzoek als een belangrijke basis zou dienen voor de eveneens in de begroting van 2007 geplande beleidsdoorlichting, kon ook deze beleidsdoorlichting geen doorgang vinden in 2007. De beleidsdoorlichting wordt in 2008 afgerond. Het eerder geplande effectenonderzoek ex-post zal geïntegreerd worden meegenomen in de beleidsdoorlichting.

26 Kennis en Innovatie

Kennis en Innovatie

Omschrijving

De algemene beleidsdoelstelling is hoogwaardige kennis voor het agrofoodcomplex en de groene ruimte en optimale benutting van deze kennis.

1. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op de verplichtingen:

De hogere verplichtingenrealisatie hangt samen met de hogere kasuitgaven in 2007, het vastleggen van een meerjarige overeenkomst met IPC’s ter effectuering van gemaakte afspraken over overgangsbekostiging na verzelfstandiging, meerjarige verplichtingen inzake FES-projecten en het feit dat de (met name als gevolg van loon- en prijsbijstellingen gestegen) verplichting 2008 voor bekostiging van het onderwijs en onderzoek ook in 2007 moest worden vastgelegd.

Toelichting op de programma-uitgaven:

26.11 Waarborgen van het kennisstelsel

Bekostiging WU

Vanwege een relatief sterke stijging van het aantal relevante prestaties (getuigschriften onderwijs en onderzoek, alsmede promoties), de bekostiging van een OCW-conforme prijs per prestatie ter handhaving van het kwaliteitsniveau (dit in lijn met de beleidsbrief Groen onderwijs 2010 (TK 2005–2006, 27 417, nr. 10)) (opgenomen in 1e suppletore wet) en loon- en prijsbijstelling (opgenomen in 2e suppletore wet) zijn de uitgaven in 2007 hoger uitgevallen.

Bekostiging groen onderwijs HBO/MBO/VMBO

De hogere uitgaven voor HBO/MBO/VMBO zijn het gevolg van bijstellingen in het kader van lonen en prijzen (opgenomen in 2e suppletore wet.) In het MBO zijn de uitgaven voor voorbereidende en ondersteunende activiteiten (VOA) vanwege een relatief sterke stijging van het aantal leerlingen hoger uitgevallen. (opgenomen in 1e suppletore wet).

Bekostigde aantallen binnen het groene onderwijs in 2007

26.12 Benutten van samenhang tussen instellingen

Bijdrage IPC’s

De bijdrage aan de IPC’s is in 2007 hoger uitgevallen. Aan de IPC’s is een overgangsbudget ter beschikking gesteld dat beoogt de met de verzelfstandiging samenhangende beëindiging van de bekostigingsrelatie op een verantwoorde wijze af te bouwen en de organisaties in staat te stellen in te spelen op de marktsituatie die bij volledige vraagsturing zal ontstaan. De uitgaven voor dit overgangsbudget zijn hoger uitgevallen dan geraamd. Uitgangspunt bij het in de raming opgenomen bedrag aan overgangsbudget is een naar rato, i.c. over 5 maanden, beschikbaarstelling van de bedragen. De overschrijding op dit onderdeel is met name een gevolg van de bepaling in de overeenkomst dat het overgangsbudget voor 2007 in één termijn moet worden en is betaald.

Aequor

De uitgaven voor Auquor zijn in 2007 hoger uitgevallen. Middelen voor bedrijfsadviseurs worden rechtstreeks bekostigd aan het kennis- en communicatiecentrum voedsel en leefomgeving Aequor. Deze adviseurs zijn aangesteld ten behoeve van de in de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB) aan Aequor opgedragen taak tot regelmatige beoordeling van bedrijven en organisaties waar beroepspraktijkvormingsplaatsen worden gerealiseerd. Voorheen vond bekostiging plaats aan de AOC’s. Tevens is op grond van een in november 2007 gesloten overeenkomst met Aequor de exploitatievergoeding voor de jaren 2007, 2008 en 2009 verhoogd.

26.13 Vernieuwen van het kennisstelsel

Onderzoeksvernieuwing

Lagere uitgaven voor onderzoeksvernieuwing zijn met name het gevolg van een aangepast verloop van het FES-project TTI Groene Genetica. Niet bestede middelen worden in volgende jaren benut.

Praktijkleren

Het betreft het toekennen van budget voor praktijkleerprojecten aan AOC’s. De uitgaven voor praktijkleren vallen lager uit (opgenomen in 2e suppletore wet) omdat er minder BTW betaald werd dan geraamd, omdat:

1. Over de overgangsmaatregelen IPC’s behoeft geen BTW betaald te worden. Dit geldt ook voor het budget praktijkleren dat binnen de AOC’s wordt besteed.

2. de verzelfstandiging van de IPC’s (waarna BTW betaald moet worden) is ingegaan op 1 augustus 2007 in plaats van 1 januari 2007.

Onderwijskundige innovatieprojecten/subsidies onderwijsvernieuwing

Lagere uitgaven zijn het gevolg van:

a) OCW-conforme overboeking van budget naar bekostigingsonderdelen ten behoeve van projecten onderwijsvernieuwing. (€ 4 mln.)

b) Inzet van vernieuwingsmiddelen op de volgende onderwijsonderdelen (€ 4,6 mln.):

1) overgangsbudget IPC’s. (€ 1,7 mln.)

2) overige subsidies ondersteuningsstructuur (€ 0,9 mln.)

3) bekostiging VO (€2 mln.)

* Het betreft de projecten in het kader van de (OCW-conforme) breedtestrategie. Thema’s zijn doorstroombevordering, praktijkgericht leren, lerarenbeleid, kennisuitwisseling, internationalisering.

26.14 Ondersteunen van LNV-beleid met kennis

DLO onderzoeksprogramma’s/Wettelijke Onderzoekstaken

De hogere uitgaven betreffen met name uitvoering van diverse projecten door DLO op het gebied van dierenwelzijn, gewasbescherming en bemesting. (opgenomen in 1e en 2e suppletore wet.)

Open programmering onderzoek

Lagere uitgaven voor open programmering onderzoek hangen samen met projecten die deel zijn gaan uitmaken van andere begrotingsonderdelen, met name de onderzoeksprogrammering van DLO.

Voorlichtingsprojecten

De lagere uitgaven zijn het gevolg van de inzet van € 2,2 mln. voor de DLO-programmering ten behoeve van de gevolgen van het amendement Waalkens (TK 30 800 XIV nr. 38.) Tevens zijn op dit onderdeel geraamde voorlichtingsprojecten uitgegeven en verantwoord op andere begrotingsonderdelen (artikelen 21, 22, 23 en 26 en de begroting van het ministerie van Economische Zaken.)

Toelichting op de apparaatsuitgaven:

De hogere uitgaven zijn het gevolg van loonbijstelling en aanpassing van het voor uitvoering van onderwijsregelingen en de onderdelen open programmering onderzoek en voorlichting benodigde budget van Dienst Regelingen.

Toelichting op de ontvangsten

FES-ontvangsten

Lagere FES-ontvangsten zijn een gevolg van aanpassing van het tempo van de projecten TTI Groene Genetica en Potato Genome Sequencing. De ontvangsten worden (in samenhang met de uitgaven) in de komende jaren gerealiseerd.

Overige ontvangsten

Overige ontvangsten hebben betrekking op een ontvangst in het kader van een mede door de EU gefinancierd project en terugvorderingen als gevolg van subsidie-afrekeningen aan onderwijs- en onderzoeksinstellingen.

2. Slotwetmutaties

Toelichting:

De lagere verplichtingen-, uitgaven- en ontvangstenrealisaties zijn o.a. het gevolg van een aangepast verloop in de uitgaven van FES-projecten. (Aviaire Influenza, Transitie Duurzame Landbouw, Potato Genome Sequencing, Technologisch Top Instituut Groene Genetica.) Niet bestede middelen worden in volgende jaren benut.

3. Uitgevoerde Evaluatie onderzoeken

Toelichting:

De voor 2007 voorziene evaluatieonderzoeken kennisbasis DLO en beleidsondersteunend onderzoek hebben niet plaatsgevonden vanwege overlapping met de in 2007 afgeronde beleidsdoorlichting.

Er wordt prioriteit gegeven aan de evaluaties van de wettelijke onderzoekstaken. De evaluatie van de WOT Besmettelijke Dierziekten is in uitvoering. De evaluatie van WOT Genetische Bronnen is opgestart. In 2008 start de evaluatie van de WOT Voedselveiligheid. In 2009 wordt de evaluatie van de overige WOT’s ter hand genomen (Natuur Milieu Planbureau, Wettelijk Visserij Onderzoek, Economische Informatievoorziening.)

In 2007 zijn er geen effectenonderzoeken ex post gestart of afgerond.

27 Bodem, water en reconstructie zandgebieden

Bodem, water en reconstructie zandgebieden

Omschrijving

Het Rijk geeft prioriteit aan de reconstructie van de zandgebieden in Zuid en Oost-Nederland (Overijssel, Gelderland, Utrecht, Noord-Brabant en Limburg). Het doel van deze reconstructie is het realiseren van een goede ruimtelijke structuur, in het bijzonder met betrekking tot duurzame landbouw, de natuur, het milieu en een duurzame waterhuishouding, alsmede het creëren van een aantrekkelijk woon-, werk- en leefklimaat in de zandgebieden.

1. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op de programma-uitgaven:

Verplichtingen

Van de verplichtingenverhoging van € 341,6 mln. is € 311,2 mln. toegelicht in het algemene deel van het ILG-overzicht begrotingsmutaties 2007. De resterende verhoging van € 30,4 mln. houdt voornamelijk verband met een bijstelling op de niet-ILG onderdelen die in de 1e suppletore begroting is verwerkt.

Bovendien is het niet ILG verplichtingenbudget technisch gecorrigeerd in verband met het feit dat een deel van de aangegane verplichtingen in 2006 ten aanzien van Milieukwaliteit en Verdroging niet in 2006 is verwerkt en ten laste van 2007 is gebracht.

27.11 Reconstructie zandgebieden

Agenda Vitaal Platteland:

De lagere uitgavenrealisatie van € 3,5 mln. houdt verband met het feit dat € 2,8 mln. van het budget als ILG-onderdeel is aangemerkt (zie algemeen deel ILG-mutaties). Bovendien is € 2,7 mln. overgeheveld naar de begroting van VROM in het kader van de Investeringsimpuls Stedelijke Vernieuwing (ISV) (opgenomen in 2e suppletore begroting). Hiertegenover is een correctie verwerkt van € 2,1 mln. vanuit het instrument Landschap.

Voorfinanciering UC 2005/2006:

De uitgaven houden verband met terugbetalingen aan de provincies van de voorfinanciering die door de provincies in 2006 is betaald in het kader van uitvoeringscontract reconstructie 2005–2006.

Toelichting op de ontvangsten

De incidenteel hoge ontvangsten in 2006 (zie Rijksjaarverslag LNV 2006) zijn het gevolg van ontvangsten uit het Groenfonds ter uitfinanciering van de Subsidieregeling Gebiedsgericht Beleid in dat jaar. De gerealiseerde ontvangsten in 2007 hebben betrekking op ontvangen bijdragen van waterschappen en gemeenten voor landinrichtingsprojecten in het kader van reconstructie.

2. Slotwetmutaties

Toelichting:

De hogere verplichtingenrealisatie houdt verband met een technische correctie waarbij een deel van de aangegane verplichtingen op het terrein van Milieukwaliteit en Verdroging niet in 2006 maar in 2007 is verwerkt.

De hogere uitgavenrealisatie houdt verband met terugbetalingen aan de provincies van de voorfinanciering die door de provincies in 2006 is betaald in het kader van uitvoeringscontract reconstructie 2005–2006.

3. Uitgevoerde Evaluatie onderzoeken

In 2007 zijn geen beleidsdoorlichtingen of effectenonderzoeken ex post gestart of afgerond.

Reconstructiewet

Naam rapport: Evaluatie van de reconstructie zandgebieden.

28 Nominaal en onvoorzien

Dit artikel bevat de posten prijsbijstelling, loonbijstelling en onvoorzien.

Budgettaire gevolgen van niet-beleidsartikelen

Toelichting op de uitgaven en verplichtingen:

De in 2007 bij Voorjaarsnota toegekende Loon- en prijsbijstelling is toegedeeld naar de relevante artikelen en daardoor niet zichtbaar in de bovenstaande tabel.

29 Algemeen

Op dit artikel worden de uitgaven, zowel apparaat als programma, toegelicht die niet vallen onder de beleidsartikelen. Dit betreft de apparaatsuitgaven van een aantal algemene onderdelen van het kerndepartement zoals, internationale contributies en de uitvoering van EU maatregelen door onder meer de productschappen.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op de uitgaven en verplichtingen:

De hogere uitgaven bij het onderdeel Uitvoering van EU-maatregelen is het resultaat van € 10 mln. hogere apurementsuitgaven en € 3 mln. lagere uitgaven medebewind (bijdrage productschappen). De hogere apurementsuitgaven hangen samen met:

• de moderniseringsrichtlijn Plattelandsontwikkelings Programma (POP-1) ad € 5,6 mln.;

• boetes in verband met oninbaar gebleken vorderingen ad € 1,1 mln.;

• een EU-correctie op de bij Brussel ingediende declaraties in het kader van POP-1 ad € 3,6 mln. Deze correctie is een gevolg van onduidelijkheid over afronding van notificaties van de begrotingslijnen.

De uitgaven aan de productschappen zijn circa € 3 mln. lager uitgevallen. Deze lagere uitgaven hangen samen met verminderde activiteiten op het terrein van de exportrestituties.

Toelichting op de apparaatsuitgaven:

De apparaatsuitgaven zijn ten opzichte van de oorspronkelijke begroting circa € 42 mln. hoger uitgevallen. Deze stijging wordt verklaard door:

• De hogere uitgaven bij personeel overige directies (beleids- en projectdirecties) hangen samen met de uitgaven voor herplaatsingskandidaten ad. € 2,7 mln., de fiscale naheffing op buitenland vergoedingen voor de agrarische vertegenwoordiging buitenland ad. € 3,8 mln. en tijdelijke uitgaven voor de projectdirectie (Implementatie Personeelsservicecentrum (IPS) ad. € 3,0 mln. De projectdirectie IPS houdt zich bezig met de kwaliteitsverbetering voor een centrale personeelsadministratie in de aanloop naar de totstandkoming van P-direct.

• De hogere uitgaven bij materieel hangen samen met de ontwikkeling van het nieuwe financiële pakket E-Business Suite (EBS), de start van het project G4P3 (4 gemeenten, 3 provincies), facilitair beheer en voorbereiding kosten voor internationale conferenties en congressen.

• De hogere uitgaven bij materieel ministerie en huisvesting hangen samen met de renovatie van het hoofdgebouw, een gewijzigde verrekeningssystematiek huisvestingsmodel, uitgaven voor het facilitair beheer, het inkoop-project electronisch bestellen, factureren en aanbesteden, en uitgaven ten behoeve van de verdere ontwikkeling van de elektronische dienstverlening.

• De hogere uitgaven bij overig personeel en post-actieven hangen voornamelijk samen met tijdelijke uitgaven voor het vernieuwen van het bedrijfsvoeringsinstrumentarium met als bedoeling om de kwaliteit en efficiency van de bedrijfsprocessen te verbeteren. Het betreft uitgaven aan projecten als: E-procurement, digitalisering van archieven, project documentaire informatie voorziening (DIV-share), architectuur van de informatievoorziening en efficiënt inkopen. Daarnaast zijn additionele uitgaven gedaan in het kader van bemiddeling en bevorderen van mobiliteit van boventalligen.

• De bijdrage aan de AID is € 2,4 mln. hoger uitgevallen, dit hangt samen met extra opdrachten die er op gericht zijn om de AID op een andere wijze te laten werken, opdat de kwaliteit en effectiviteit van de processen wordt verbeterd. Het betreft onder meer het ontwikkelen van verbeterde handhavingsprogramma’s en risicoanalyses.

Toelichting op de ontvangsten:

De hogere ontvangsten hebben betrekking op hogere landbouwheffingen ad € 69 mln. als gevolg van een toename van de importvolumes. Het betreft hier heffingen op import van landbouwproducten vanuit «derde» landen naar de EU. Deze heffingen komen binnen via de Douane.

2. Slotwetmutaties

De hogere verplichtingen- en uitgavenrealisatie houdt met name verband met hogere apurementsuitgaven (€ 4 mln.) en de bijdrage AID in verband met reëel niveau opdrachtenpakket (€ 2 mln.).

De lagere ontvangstenrealisatie houdt voornamelijk verband met lagere landbouwheffingen in verband met lagere importvolumes (– € 7 mln.) en lagere vervallen waarborgen (– € 2 mln.).

3. BEDRIJFSVOERINGSPARAGRAAF

Inleiding

In het hoofdstuk Bedrijfsvoering wordt verslag gedaan van relevante aandachtspunten in de bedrijfsvoering van LNV (XIV) en het Diergezondheidfonds. De bedrijfsvoeringsparagraaf heeft conform de Comptabiliteitswet het karakter van een uitzonderingsrapportage. Conform de Rijksbegrotingsvoorschriften wordt in dit hoofdstuk verantwoording afgelegd over achtereenvolgens de financiële rechtmatigheid van de begrotingsuitvoering, de totstandkoming van beleidsinformatie, het financieel en materieel beheer en overige specifieke aspecten in de bedrijfsvoering. De informatie opgenomen in deze bedrijfsvoeringsparagraaf is totstandgekomen vanuit het departementale management control systeem.

Financiële rechtmatigheid en getrouwheid

Vanuit de mij bekende informatie zijn er geen fouten en onzekerheden geconstateerd in de rechtmatigheid van financiële transacties in 2007 en/of de betrouwbare verantwoording daarover in deze jaarrekening die de tolerantiegrens op artikelniveau en/of op saldibalansniveau overschrijden. Dit geldt evenzeer voor de getrouwheid van de cijfers van de jaarrekening op artikelniveau en saldibalansniveau.

Totstandkoming van beleidsinformatie

Vanuit de mij bekende informatie zijn er geen tekortkomingen geconstateerd in de totstandkoming van beleidsinformatie op artikelniveau.

Financieel en materieel beheer

Specifieke opmerkingen en bevindingen:

Project versterking financiële functie

Het bestaande project versterking financiële functie is in 2007 voortgezet omdat bij beleidsdirecties op onderdelen in het financieel beheer verdere verbeteringen nodig zijn. Verdere verbetering is bereikt door benutting van de deskundigheid van uitvoerende diensten, de bundeling van financiële processen voor het kerndepartement in een Financieel Diensten Centrum per 1 juli 2007, de implementatie van één Regeling LNV-subsidies per 14 februari 2007 en het introduceren van periodiek overleg op managementniveau bij relevante tekortkomingen in het financieel beheer bij directies en diensten (ronde tafelgesprekken). In de tweede helft van 2007 zijn de verbeteringen hiervan al geconstateerd. Met de Regeling LNV-subsidies is een grote stap gezet naar vereenvoudiging en harmonisatie van subsidieverlening door LNV. Eénduidige en geharmoniseerde regelgeving is een belangrijke voorwaarde voor goed financieel beheer. In dit kader draagt LNV actief bij aan de vorming van een rijksbreed geharmoniseerd subsidiekader door het ministerie van Financiën en wordt in overleg met betrokken partijen binnen LNV gewerkt aan een harmonisering van criteria welke worden gehanteerd bij subsidieverlening.

Nationale Verklaring

De ministerraad heeft op 6 juli 2006 ingestemd met een «nationale verklaring» bij de Europese geldstromen. Dit is een verklaring op politiek niveau aan de Tweede Kamer waarmee de Minister van Financiën aan de Europese Commissie verklaart dat het financieel beheer van Europese gelden op orde is. Het met mijn verklaring over 2006 gemaakte voorbehoud inzake de implementatie en uitvoering van de handhavingscontrole van specifieke Europese regelgeving (cross compliance) is in aangepaste vorm gehandhaafd omdat de inspanningen voor verbetering pas effectief gaan worden vanaf 2008. In de (concept)verklaring heb ik, op basis van de mij ten dienste staande informatie, de volgende tekst opgenomen:

Met de verklaring over 2006 heb ik aangegeven dat de eisen inzake het Geïntegreerde Beheers- en ControleSysteem (GBCS) voor de uitvoering van controles op randvoorwaarden complex is vanwege het feit dat de regelgeving ingewikkeld is en meerdere partijen (ook buiten LNV) betrokken zijn bij de controles. De uitvoering van controles op randvoorwaarden (het voldoen aan wettelijke bepalingen over milieu, voedselveiligheid en dierenwelzijn, voor betaling van inkomenssteun of bedrijfstoeslag aan agrariërs) in Nederland is in januari 2007 onderworpen aan een onderzoek door de Europese Commissie. De voorlopige bevindingen van de Commissie hebben betrekking op de inzet van medehandhavers bij de controles op randvoorwaarden (cross compliance) en het rekenmodel voor de berekening van de korting bij niet-naleving. Deze bevindingen maakten aanpassing van het Nederlands controlesysteem noodzakelijk.

In 2007 is een aanpassing van het rekenmodel voorbereid, welke per 1 januari 2008 in werking is getreden. De kortingberekening voldoet hiermee aan de Europese eisen. Daarnaast laat de inzet van medehandhavers in 2007 al een duidelijk stijgende lijn zien ten opzichte van 2006. Verdere concrete afspraken met medehandhavers over hun inzet bij de uitvoering van de «cross compliance» wil ik in 2008 bekrachtigen in een samenwerkingsconvenant.

Het punt van voorbehoud in deze verklaring is beperkt tot zaken van materieel belang en/of sluiten aan bij in voorgaande jaren gemaakte punten van voorbehoud en/of vloeien direct voort uit audits en laat onverlet inherente interpretatie van Europese regelgeving. De verklaring verwacht ik binnenkort definitief te kunnen maken.

Overige specifieke aspecten van bedrijfsvoering

LNV zichtbaar laten en zichtbaar doen

Voor het realiseren van de veranderopgave heeft LNV in 2007 een veranderorganisatie ingericht. Er is een begin gemaakt met het dynamisch organiseren van LNV: waar mogelijk worden medewerkers flexibel ingezet. De basis is gelegd voor het mobiliteitsprogramma, het flexibiliseren van het functiegebouw, en het versterken van activiteiten rond Anders Werken (zoals programmatisch en projectmatig werken). Dit moet in 2008 leiden tot de voorgenomen impuls aan een slanker, slimmer en effectiever LNV.

In het kader van arbeidsmarktbeleid en diversiteitbeleid zoekt LNV op verschillende manieren de verbinding met doelgroepen. In het kader van de «digitale generatie» verkent LNV de mogelijkheden de jeugd te betrekken middels de nieuwe communicatiemiddelen. De Minister draagt actief bij aan het imago van LNV door leden van diversiteitdoelgroepen in bijeenkomsten te wijzen op de dagelijkse nabijheid van LNV-beleid en hen te betrekken bij het primair proces van LNV, bijvoorbeeld door ze een dag met haar mee te laten lopen.

P-Direkt

LNV neemt deel aan de interdepartementale samenwerking op het vlak van salarisbetaling en de administratieve personeelsprocessen. Met ingang van 1 januari 2008 is LNV (samen met de Ministeries van Justitie, VROM, BZK en Algemene Zaken) over gegaan op HR-SAP. Voor 2008 zal LNV blijven aansluiten bij de interdepartementaal afgesproken deelprojecten.

Toezicht op de aansturing van externe uitvoering (RWT’s en ZBO’s)

In zijn algemeenheid heeft LNV vorderingen gemaakt ten aanzien van de aansturing van externe organisaties. Er zijn in 2007 aansturingarrangementen opgesteld voor de agrarische opleidingscentra, Stichting DLO, Stichting KCB, Bureau Beheer Landbouwgronden en Raad voor Plantenrassen (voorlopig aansturingarrangement). Op 31 december 2007 ontbrak nog voor vijf externe organisaties een aansturingarrangement. Daarnaast ontbraken voor drie fondsen aansturingsarrangementen. Echter, deze drie fondsen, te weten: het Ontwikkelingsfonds en Saneringsfonds (O&S-fonds) voor de Landbouw, het O&S fonds voor de Visserij en het Borgstellingsfonds voor de landbouw worden begin 2008 opgeheven. Hiervoor in de plaats wordt een specifieke begrotingsreserve gevormd. Het ontwikkelen van aansturingsarrangementen is voor deze organisaties niet opportuun meer. Er is vooruitgang geboekt als het gaat om de beschikbaarheid van verantwoordingsinformatie. Zo beschikken alle externe organisaties inmiddels over een jaarverslag en jaarrekening en een accountantsverklaring omtrent getrouw beeld. Er zijn inmiddels ook rechtmatigheidverklaringen afgegeven voor Stichting DLO, het Faunafonds en het O&S Fonds Visserij. Door het verschijnen van de rechtmatigheidverklaring van Stichting DLO is het materiele risico voor LNV ten aanzien van de rechtmatigheid sterk gereduceerd. Slechts 0,2% van de rechtstreekse bijdrage over 2006 van LNV aan externe organisaties is nog niet gedekt door een rechtmatigheidoordeel.

Erkenning betaalorganen

Vanaf 16 oktober 2006 vindt de financiering van subsidieregelingen inzake de uitvoering van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) plaats uit het Europees Landbouwgarantiefonds (ELGF) en de maatregelen inzake plattelandsontwikkeling uit het Europees Fonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO). De Dienst Regelingen (DR) en de Dienst Landelijk Gebied (DLG) zijn opnieuw erkend als betaalorganen. De auditdienst heeft een goedkeurend oordeel verstrekt bij de door de betaalorganen over de periode 16 oktober 2006 tot en met 15 oktober 2007 opgestelde rekeningen. Wel zijn ter zake van de blijvende erkenning aanbevelingen geformuleerd welke door beide betaalorganen zijn overgenomen. Mijn directie FEZ houdt toezicht op de toegezegde verbeteringen in de administratieve organisatie van de betaalorganen.

Pilot BLS

Bij LNV vindt in nauwe samenwerking met Financiën de pilot Baten-Lasten plaats. Het doel hiervan is het verwerven van inzicht in de meerwaarde van het baten-lastenstelsel voor de rijksoverheid. Voorts wordt gekeken of de bedrijfsvoering van het kerndepartement doelmatiger wordt en wat de mogelijke consequenties zijn voor een rijksbrede invoering van het baten-lastenstelsel. De pilot heeft betrekking op de verantwoording over 2007. Vanaf 2006 zijn voorbereidingen getroffen voor het uitvoeren van de pilot in 2007. In 2008 wordt naast de reguliere verantwoording tevens een verantwoording 2007 op basis van een baten-lastenstelsel naar de Tweede Kamer gestuurd evenals de toegezegde evaluatie over de meerwaarde.

Informatiebeveiliging

Gezien het toenemende belang van ICT voor de bedrijfsvoering neemt ook het belang van informatiebeveiliging toe en moet dit aan hogere eisen voldoen. Daarnaast stelt de EU eisen aan informatiebeveiliging van Europese geldstromen. In 2007 is extra aandacht gegeven aan het opnieuw vaststellen van het Informatiebeveiligingsbeleid (AKI) en het standaardbeveiligingsniveau (SBNI). Ook voor 2008 is op dit terrein nog extra aandacht nodig.

Digitalisering van Kerndepartement

Het nieuwe programma Digitalisering Kerndepartement is gestart met een besluit door de SG waarmee én de financiering voor 2007 én het karakter van programma werden vastgesteld. Tevens werd bepaald dat digitalisering een impuls is voor innovatief en kwaliteitsverbeterend werken. Het programma Digitalisering Kerndepartement heeft in 2007 goede vorderingen gemaakt bij de inrichting van de digitalisering van het documentenverkeer van het kerndepartement. In 2008 komt het accent te liggen op de implementatie bij de beleids- en stafdirecties. Digitaliseringsprojecten zijn in het algemeen risicovol. Speciale aandacht zal dan ook gegeven worden aan de risicobeheersing.

Elektronisch Inkopen

In 2007 is een start gemaakt met het programma E-procurement. Dit programma moet ervoor zorgen dat het in de toekomst mogelijk is volledig digitaal het inkoopproces te doorlopen. Het programma wordt opgedeeld in een tweetal fasen, in 2008 zullen een drietal productgroepen worden opgenomen en in 2009 de overige elf productgroepen. Er zijn in 2007 goede vorderingen gemaakt en er is aansluiting gezocht en gevonden bij de implementatie van een nieuw financieel systeem voor het ministerie.

Voor 2008 zal het accent komen te liggen op het verbeteren van de processen zodat de eerste baten in 2009 verwacht kunnen worden.

Verbetering financiële bedrijfsvoeringssystemen

LNV kent een groot aantal financiële applicaties dat niet meer aan de huidige Europese en nationaal gestelde kwaliteitseisen voldoen. In het kader van de modernisering van de bedrijfsvoering zijn in 2007 activiteiten gestart die moeten bijdragen aan verbetering van de bestuurlijke financiële informatievoorziening binnen LNV. Randvoorwaarde is minder administratieve handelingen en vergaande harmonisatie van de financiële bedrijfsvoering.

ICT sturing

In 2005 is een start gemaakt met de ontwikkeling van instrumentarium voor besluitvorming over ICT-investeringen. Dit heeft geleid tot een meerjarig investeringsprogramma ICT (MIP ICT) voor heel LNV dat jaarlijks wordt bijgesteld. In 2007 heeft dit MIP ICT zijn plaats gevonden in de sturing op ICT. Middels dit MIP ICT zijn de ICT-investeringen overzichtelijk in beeld gebracht en geprioriteerd voor heel LNV. Dit heeft geleid tot heldere besluitvorming door de Bestuursraad over de ICT-investeringen waarbij het mogelijk was concernbreed afwegingen te maken.

C. JAARREKENING

1. Departementale verantwoordingsstaat

2. Departementale saldibalans

Saldibalans van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit per 31 december 2007

2.1 Saldibalans per 31 december 2007

2.2 Toelichting op de saldibalans

Algemeen

De balansposten zijn bepaald en gewaardeerd overeenkomstig de geldende voorschriften van de Comptabiliteitswet. Indien van de geldende voorschriften wordt afgeweken, wordt dit nader toegelicht.

Toelichting per balanspost

Balanspost 1 Uitgaven ten laste van de begroting 2007 2 384 416 501,18

De uitgaven over 2007 zijn gespecificeerd in het jaarverslag van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV), onderdeel verplichtingen en uitgaven.

Balanspost 2 Ontvangsten ten gunste van de begroting 2007 496 900 508,87

De ontvangsten over 2007 zijn gespecificeerd in het jaarverslag van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV), onderdeel ontvangsten.

Balanspost 3 Liquide Middelen 37 503 639,31

De post liquide middelen is onder andere samengesteld uit de saldi van de aan de kasbeheerders en kasvoorschothouders verstrekte gelden. Hierin is opgenomen o.a. het saldo per 31 december 2007 van het Groenfonds ad. € 33 701 080,68.

Balansposten 6a. Rekening-Courant RIC-Financiën 2 175 282 498,52

Deze post geeft de vordering- en schuldverhouding weer tussen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en het Ministerie van Financiën per 31 december 2007

Toelichting

Op de rekening-courant LNV/EOGFL/EM (LEF) vindt verantwoording plaats van de Europese regelingen van het Europees LandbouwGarantiefonds (ELGF) en het Europees Landbouwfonds voor de PlattelandsOntwikkeling (ELFPO). Bij een deel van deze regelingen vindt nationale financiering plaats waardoor de rekening-courant niet gelijk is aan de vordering op de Europese Commissie.

Balanspost 8 Uitgaven buiten begrotingsverband 314 633 822,38

Onder de uitgaven buiten begrotingsverband zijn bedragen opgenomen die niet ten laste van de begroting behoeven te worden gebracht. Dit omdat deze uitgaven met derden zullen worden verrekend.

Toelichting

De uitgaven buiten begrotingsverband zijn als volgt te specificeren:

EU ELGF en ELFPO – uitgaven

De gelden die het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor de Europese fondsen ELGF en ELFPO voorfinanciert betreffen de declaraties van de maanden november (16/10–30/11) en december. De gedeclareerde bedragen zijn in 2008 ontvangen respectievelijk in de maanden januari en februari. De navolgende tabellen geven inzicht in de totaalbedragen van uitgaven en ontvangsten met betrekking tot het ELGF en ELFPO van de jaren waarvan de declaraties nog niet door de Europese Commissie zijn vastgesteld.

* Deze uitgaven zijn door de EU niet gehonoreerd en zijn derhalve vanuit de LNV-begroting bekostigd.

** Het saldo van het bedrag over 2007 ad. € 4 192 813,91 zal met de goedkeuring van de jaardeclaratie van het betreffende jaar worden verrekend.

Balanspost 9 Ontvangsten buiten begrotingsverband 64 370 955,48

Onder de ontvangsten buiten begrotingsverband zijn de bedragen opgenomen die niet ten gunste van de begroting behoeven te worden gebracht. Dit omdat deze ontvangsten zullen worden verrekend.

Toelichting

De ontvangsten buiten begrotingsverband zijn als volgt te specificeren:

* Na goedkeuring van het programma voor de plattelandsontwikkeling (2007–2013) heeft de commissie een voorfinanciering toegekend uit het ELFPO van 7% van het Nederlandse programma. De commissie zal bij de afsluiting van het programma deze financiering bij het goedkeuren van de rekeningen betrekken.

Balanspost 11 Extra Comptabele Vorderingen 1 995 051 390,44

De extra comptabele vorderingen hebben betrekking op nog te ontvangen middelen, welke voortvloeien uit uitgaven die ten laste van de begroting zijn gebracht en nog met derden zullen worden verrekend, alsmede opgelegde mestheffingen.

Toelichting

De extra comptabele vorderingen zijn als volgt te specificeren:

Landbouwgronden

Het saldo van de landbouwgronden bestaat voornamelijk uit een langlopend renteloos voorschot van het Ministerie aan het Bureau Beheer Landbouwgronden van € 742 mln waarvoor door het Bureau Beheer Landbouwgronden zijn verworven die na doorlevering aan eindbeheerders leiden tot doelrealisatie. Daarnaast is er een bedrag van € 383 mln nog te vorderen uit hoofde van landinrichtingsrente door grondeigenaren te betalen in afgesloten landinrichtingsprojecten, welke in het algemeen in 26 jaar worden geïnd. Voorts heeft Dienst Landelijk Gebied nog € 193 mln te vorderen uit hoofde van nog niet afgesloten landinrichtingsprojecten.

Leningen

Gestelde zekerheden

Dit betreffen zekerheden die bij de uitvoering van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid worden gevraagd. De uitvoering hiervan vindt plaats bij de Betaalorganen.

Algemeen

Dit betreft o.a. te vorderen douanerechten van de productschappen.

Balanspost 12 Extra comptabele schulden 2 509,01

Betreft een afwikkeling in het kader van de IKAP-regelingen.

Balanspost 13 Voorschotten 1 357 722 210,09

Onder voorschotten wordt verstaan de vooruit verstrekte gelden, welke op 31 december 2007 nog niet waren verrekend.

* In 2007 is de Wet Inrichting Landelijk Gebied van kracht geworden. In de wet is geregeld dat de Provincies verantwoordelijk zijn voor de uitvoering. Dit heeft tot gevolg gehad dat de lopende verplichtingen die onder deze wet kwamen te vallen aan de Provincies zijn overgedragen. In de administratie heeft daarom een technische verwerking van deze verplichtingen plaatsgevonden die geleid heeft tot afboeking van openstaande voorschotten.

Op deze post zijn de nog niet afgerekende voorschotten inzake de medebewindkosten opgenomen. Bij de vaststelling van de definitieve bijdrage zullen de voorschotten worden afgeboekt.

Balanspost 14 Garantieverplichtingen 402 629 160,71

Voor de samenstelling wordt verwezen naar paragraaf 2.3, de staat van garantieverplichtingen.

Balanspost 15 Openstaande verplichtingen 4 108 851 488,81

De openstaande verplichtingen per 31 december 2007 kunnen vanaf 2008 tot betaling leiden.

Ook voor de balanspost openstaande verplichtingen heeft de Wet Inrichting Landelijk Gebied belangrijke gevolgen. De subsidieverlening aan de Provincies volgens deze wet is een belangrijke veroorzaker van de stijging van deze balansrubriek. Per balansdatum was de stand openstaande verplichtingen voor de uitvoering van de ILG 2,7 miljard.

De afboeking van de overdracht van de verplichtingen die de Provincies hebben overgenomen, zijn verwerkt onder de post negatieve bijstelling.

2.3 De staat van garantie-verplichtingen

3. Samenvattende verantwoordingsstaat inzake baten-lastendiensten