12.1 Algemene doelstelling: de tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten zorgt ervoor dat (ouders van) leerlingen in het voortgezet onderwijs, deelnemers in de beroepsopleidende leerweg (tot 18 jaar) en studenten aan een lerarenopleiding de financiële mogelijkheden hebben om onderwijs te volgen
Doelbereiking en maatschappelijke effecten
Onderwijs levert een belangrijke bijdrage aan de bevordering van een duurzame groei van de Nederlandse (kennis)economie en de maatschappelijke participatie van burgers. OCW waarborgt met de WTOS de toegankelijkheid van en de deelname aan het onderwijs door de financiële belemmeringen van deelname weg te nemen voor de volgende doelgroepen:
-
• ouders van deelnemers aan de beroepsopleidende leerweg (bol) in het mbo tot 18 jaar, van minderjarige leerlingen aan het niet-volledig en rechtstreeks bekostigd voortgezet onderwijs (vo) en van minderjarigen in het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo) (TS17-);
-
• scholieren in het voortgezet onderwijs van 18 jaar en ouder (VO18+);
-
• leerlingen, ook (deeltijd)studenten in het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs of (voortgezet) speciaal onderwijs (TS 18+ vavo en (v)so);
-
• studenten aan de lerarenopleiding die geen recht (meer) hebben op studiefinanciering op grond van de WSF 2000 (TS 18+, tlo).
De toegankelijkheid van het onderwijs in Nederland is de directe verantwoordelijkheid van de overheid. Ouders zijn er verantwoordelijk voor dat hun kind onderwijs volgt. Daar waar ouders gezien hun inkomen niet draagkrachtig genoeg zijn om de kosten van hun schoolgaande (minderjarige) kinderen alleen te dragen, voorziet de overheid in een (gedeeltelijke) tegemoetkoming. Vanaf 18 jaar ligt de verantwoordelijkheid voor het volgen van onderwijs primair bij de leerling/student zelf. Hij/zij komt daarmee zelf in aanmerking voor een tegemoetkoming.
Externe factoren
Van invloed zijn ondermeer de volgende externe factoren;
-
• demografische ontwikkelingen;
-
• de conjuncturele ontwikkeling (gebruik van de regeling);
-
• de beheersing van het prijsniveau van de schoolkosten;
-
• de attitude ten opzichte van de regeling (wel of niet gebruik).
Voor het gebruik van tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten zijn geen streefwaarden geformuleerd.
Realisatie meetbare gegevens bij de algemene doelstelling
| Onderwijsdeelname naar leeftijd | 15 jaar | 16 jaar | 17 jaar |
|---|---|---|---|
| Deelnamepercentage 2011 | 99% | 98% | 96% |
Bron: OCW (DUO) leerlingen- en studententellingen 2011
12.2 Budgettaire gevolgen van beleid
| Realisatie | Vastgestelde begroting, incl. stand ISB (+/–) dep. herindeling | Verschil | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2011 | 2011 | ||
| Verplichtingen | 283 655 | 271 660 | 162 639 | 119 358 | 111 158 | 133 359 | – 22 201 | |
| Waarvan garantieverplichtingen | ||||||||
| Totale uitgaven | 283 655 | 271 660 | 162 639 | 119 358 | 111 158 | 133 359 | – 22 201 | |
| Programma-uitgaven | 283 655 | 271 660 | 162 639 | 119 358 | 111 158 | 133 359 | – 22 201 | |
| Financiële toegankelijkheid van onderwijs voor leerlingen vo en deelnemers bol | 257 306 | 243 059 | 135 865 | 92 884 | 91 712 | 106 291 | – 14 579 | |
| • | TS 17- | 195 493 | 180 352 | 70 983 | 24 681 | 23 142 | 34 640 | – 11 498 |
| • | VO 18+ | 60 868 | 61 423 | 63 445 | 66 586 | 67 135 | 70 329 | – 3 194 |
| Waarvan niet-relevante uitgaven | 1 939 | 2 501 | 1 632 | 1 552 | 1 859 | 1 830 | 29 | |
| • | TS 18+ vavo | 945 | 1 284 | 1 437 | 1 617 | 1 435 | 1 322 | 113 |
| Financiële toegankelijkheid onderwijs voor studenten aan de lerarenopleiding | 10 276 | 10 954 | 9 600 | 7 526 | 5 317 | 9 914 | – 4 597 | |
| • | TS 18+ tlo | 10 276 | 10 954 | 9 600 | 7 526 | 5 317 | 9 914 | – 4 597 |
| Programma-uitgaven overig | 16 073 | 17 647 | 17 174 | 18 948 | 14 129 | 17 154 | – 3 025 | |
| • | Uitvoeringsorganisatie DUO | 16 073 | 17 647 | 17 174 | 18 948 | 14 129 | 17 154 | – 3 025 |
| Totale ontvangsten | 16 540 | 17 906 | 15 525 | 14 188 | 16 273 | 8 400 | 7 873 | |
| • | TS 17- | 7 700 | 8 266 | 5 295 | 2 158 | 1 604 | 1 200 | 404 |
| • | VO 18+ | 8 212 | 8 425 | 9 448 | 10 989 | 13 734 | 6 600 | 7 134 |
| • | TS 18+ | 628 | 1 215 | 782 | 1 041 | 935 | 600 | 335 |
Toelichting:
Het verschil tussen de oorspronkelijke begroting en de uitgavenrealisatie is – € 22,2 miljoen.
Voor – € 19,2 miljoen houdt dit verband met minder gebruik van de diverse regelingen in 2011 dan geraamd (zie ook de toelichtingen onder de tabellen 12.3 en 12.7).
Het verschil van – € 3,0 miljoen tussen raming en realisatie bij de programmauitgaven voor de uitvoeringsorganisatie DUO, houdt verband met een interne OCW-herschikking van budgetten tussen de beleidsartikelen 11 (Studiefinanciering), 12 en 13 (Lesgeld).
Het verschil tussen de oorspronkelijke ontvangstenbegroting en de ontvangstenrealisatie is € 7,9 miljoen.
Naar aanleiding van de realisaties 2010 is begin 2011 de ontvangstenraming inzake terugbetaling van onterecht uitgekeerde bedragen naar boven bijgesteld.
12.3 Operationele beleidsdoelstelling
12.3.1 Waarborgen financiële toegankelijkheid van het onderwijs voor deelnemers bol en leerlingen vo
Doelbereiking
Scholieren in het voortgezet onderwijs van 18 jaar en ouder, scholieren in het niet volledig en rechtstreeks bekostigde voortgezet onderwijs, voortgezet algemeen volwassenenonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs en deelnemers in de beroepsopleidende leerweg (tot 18 jaar) zijn financieel in staat gesteld om onderwijs te volgen.
Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling
| Aantal gebruikers per regeling en onderwijssoort | Realisatie | Begroting | Verschil | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2011 | 2011 | |||
| 1. | Aantal gebruikers TS 17- | 321 760 | 299 773 | 235 855 | 35 858 | 42 294 | 58 087 | – 15 793 | |
| – | waarvan vo | 259 789 | 240 188 | 182 679 | 285 | 140 | – | 140 | |
| – | waarvan bol | 61 971 | 59 585 | 53 176 | 35 573 | 42 154 | 58 087 | – 15 933 | |
| 2. | Percentage1 gebruikers TS 17- | ||||||||
| – | vo | 27% | 25% | 19% | – | ||||
| – | bol | 33% | 31% | 28% | 10% | 23% | 31% | – 8% | |
| 3. | Aantal gebruikers VO 18+ | 31 549 | 31 889 | 33 664 | 34 337 | 35 943 | 36 192 | – 249 | |
| 4. | Percentage2 gebruikers VO 18+ overige schoolkosten | 30% | 30% | 29% | 29% | 29% | 29% | 0% | |
| 5. | Aantal gebruikers TS 18+ vavo | 1 936 | 2 376 | 2 564 | 2 639 | 2 421 | 2 600 | – 179 | |
Bron: realisatiegegevens DUO
Toelichting:
Het totaal aantal gebruikers van de TS 17- regeling in het middelbaar beroepsonderwijs is in 2011 beduidend lager dan geraamd. Ten opzichte van 2010 is een stijging van het gebruik van de regeling te zien. Het beleid is om het niet-gebruik van de regeling, dat fors is, tegen te gaan. Door het versturen van extra brieven (in januari en november) is de doelgroep TS 17- nogmaals geattendeerd op het bestaan van de regeling. Het percentage ouders van minderjarige mbo’ers dat gebruik maakt van de regeling ligt hierdoor weer hoger.
Het aantal gebruikers van de overige in de tabel vermelde WTOS-regelingen wijkt licht af ten opzichte van de raming.
| Uitgaven TS 17- naar onderwijssoort (bedragen x € 1 miljoen) | Realisatie | Begroting | Verschil | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2011 | 2011 | |
| vo | 150,8 | 137,1 | 30,7 | 0,6 | 0,0 | 0,8 | – 0,8 |
| bol | 44,7 | 43,2 | 40,3 | 24,1 | 23,1 | 33,8 | – 10,7 |
| Totaal | 195,5 | 180,4 | 71,0 | 24,7 | 23,1 | 34,6 | – 11,5 |
Bron: realisatiegegevens DUO
Toelichting:
Het verschil tussen de oorspronkelijke begroting en de uitgavenrealisatie is – € 11,5 miljoen. Het aantal gebruikers van de regeling is achtergebleven bij het geraamde aantal (zie ook de toelichting bij tabel 12.3). Omdat minderjarige mbo‘ers tot het einde van het schooljaar een WTOS-vergoeding kunnen aanvragen, is in 2011 € 10,0 miljoen van het budget doorgeschoven naar 2012.
| Uitgaven VO 18+ (bedragen x € 1 miljoen) | Realisatie | Begroting | Verschil | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2011 | 2011 | |
| vo/vso (gift) | 59,0 | 58,9 | 61,8 | 65,0 | 65,3 | 68,5 | – 3,2 |
| leningen | 1,9 | 2,5 | 1,6 | 1,6 | 1,9 | 1,8 | 0,1 |
| Totaal | 60,9 | 61,4 | 63,4 | 66,6 | 67,1 | 70,3 | – 3,2 |
Bron: realisatiegegevens DUO
Toelichting:
Het verschil tussen de oorspronkelijke begroting en de uitgavenrealisatie is – € 3,2 miljoen. Dit hangt samen met het lagere gebruik van de regeling, zie tabel 12.3.
| Uitgaven TS 18+ vavo naar onderwijssoort (bedragen x € 1 miljoen) | Realisatie | Begroting | Verschil | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2011 | 2011 | |
| vavo | 0,9 | 1,3 | 1,4 | 1,6 | 1,4 | 1,3 | 0,1 |
Bron: realisatiegegevens DUO
12.3.2 Waarborgen financiële toegankelijkheid van het onderwijs voor studenten aan de lerarenopleiding
Doelbereiking
De beoogde algemene beleidsdoelstelling voor studenten aan de lerarenopleiding wordt bereikt door verstrekking van een inkomensafhankelijke tegemoetkoming. De student die niet in aanmerking komt voor studiefinanciering op grond van de WSF 2000, kan in aanmerking komen voor een tegemoetkoming in de studiekosten en de onderwijsbijdrage.
De prestatie-indicator «Aantal gebruikers TS 18+ tlo» geeft een indicatie van het gebruik van de regeling (tabel 12.7). Tabel 12.8 geeft aan welke kosten daarmee gemoeid waren in 2011.
Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling
| Aantal gebruikers van de regeling TS18+ tlo | Realisatie | Begroting | Verschil | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2011 | 2011 | |
| tlo | 9 147 | 8 500 | 7 742 | 5 820 | 4 164 | 7 800 | – 3 636 |
Bron: realisatiegegevens DUO
Toelichting:
Het gebruik van de regeling TS 18+ tlo is de laatste twee jaren sterk gedaald ten opzichte van daarvoor. Deze daling valt vermoedelijk toe te rekenen aan de invoering van de inkomenstoets vanaf schooljaar 2010–2011, waardoor het partnerinkomen meetelt bij het bepalen van de hoogte van de tegemoetkoming.
| Uitgaven TS18+ tlo (bedragen x € 1 miljoen) | Realisatie | Begroting | Verschil | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2011 | 2011 | |
| tlo | 10,3 | 11,0 | 9,6 | 7,5 | 5,3 | 9,9 | – 4,6 |
Bron: realisatiegegevens DUO
Toelichting:
Het verschil tussen de oorspronkelijke begroting en de uitgavenrealisatie is – € 4,6 miljoen. Dit wordt veroorzaakt door een lager dan geraamd gebruik van de regeling voor de schooljaren 2010–2011 en 2011–2012.
12.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid
Toelichting:
In 2011 zijn geen onderzoeken afgerond. In 2012 zal weer een Schoolkostenmonitor uitgevoerd worden die ook het jaar 2011 omvat.