Algemene doelstelling

Een sterker innovatievermogen van de Nederlandse economie.

• • De ambitie is dat Nederland in 2020 mondiaal tot de top vijf van de kenniseconomieën behoort. Nederland neemt in 2013 de achtste plaats in op de ranglijst van het World Economic Forum. In 2012 had Nederland de vijfde positie bereikt. De belangrijkste factor achter de daling op de ranglijst naar de achtste plaats is een verzwakking van de positie van Nederland op het terrein van financiële markten. Op de subranglijst voor innovatie daalde Nederland van de negende naar de tiende plaats, wat met name is toe te schrijven aan een verslechtering van de score van Nederland bij de beschikbaarheid van wetenschappelijk-technologisch personeel.

• • In het kader van de Europa 2020-strategie stelt Nederland zich daarnaast ten doel dat in 2020 2,5% van het bruto binnenlands product (bbp) aan onderzoek en ontwikkeling (R&D) wordt uitgegeven. Volgens de meest recente CBS-cijfers bedragen de R&D-uitgaven 2,16% van het bbp. Dit is een voorlopig cijfer over 2012. Ten opzichte van een jaar eerder is sprake van een forse stijging. In 2011 bedroegen de R&D-uitgaven nog 2,03% van het bbp.

• • Bovendien is het een ambitie van het bedrijfslevenbeleid dat publieke en private partijen in 2015 voor meer dan € 500 mln participeren in Topconsortia voor Kennis en Innovatie, waarvan ten minste 40% wordt gefinancierd door het bedrijfsleven. Hierover zijn nog geen cijfers beschikbaar.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van EZ is – vanuit zijn Rijksbrede verantwoordelijkheid voor innovatiebeleid – verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• • Het stimuleren van R&D en innovatie door alle bedrijven, inclusief het MKB.

• • Het stimuleren van privaatpublieke samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijven, zoals in de

• • Topconsortia voor kennis en innovatie (TKI).

• • Het stimuleren van de toegang tot (risico)kapitaal voor bedrijven, middels het Innovatiefonds MKB+.

• • Het stimuleren van Europese en internationale samenwerking op het gebied van R&D en innovatie.

Regisseren

• • De kabinetsbrede regie van het topsectorenbeleid en de invulling van de kennis- en innovatiecontracten.

• • Het regisseren van een effectief stelsel voor kennisbescherming en benutting.

• • De Minister van EZ en de bewindslieden van OCW coördineren en borgen de publieke kennisinfrastructuur voor toegepast en fundamenteel onderzoek.

• • Het regisseren van het Nederlandse lucht- en ruimtevaartbeleid.

De gegevens in bovenstaande tabel zijn afkomstig uit de tweejaarlijkse Europese Community Innovation Survey, die het CBS in Nederland uitvoert. Volledige cijfers over 2012 komen volgens planning beschikbaar in juni 2014 en konden daarom nog niet in het jaarverslag worden opgenomen.»

Beleidsconclusies

Nederland heeft in 2013 een zesde positie in het Innovation Union Scoreboard bereikt (IUS 2014). Daarmee behoort Nederland tot de groep landen die tot de «innovatievolgers» worden gerekend, achter de «innovatieleiders» Zweden, Duitsland, Denemarken en Finland. Binnen de kengetalgroepen waar de positie in het Innovation Union Scoreboard door wordt bepaald, scoort Nederland bovengemiddeld bij onder meer onderzoekssysteem, publieke onderzoek- en innovatie-uitgaven, netwerk & ondernemerschap en intellectueel eigendom. Op de indicatorgroep bedrijfsinvesteringen scoort Nederland nu gemiddeld (dat was voorheen benedengemiddeld), terwijl de indicatorgroep economische effecten nu een benedengemiddeld resultaat tonen, hetgeen een belangrijke verklaring voor de gedaalde positie van Nederland op de ranglijst vormt. Over een langere periode bezien, groeit de totaalscore van Nederland richting de koplopers.

Generiek

Het generieke spoor staat open voor alle ondernemers, grote bedrijven, MKB, starters en uitdagers. Instrumenten hierbij zijn het fiscale pakket, dat bestaat uit de WBSO, RDA en Innovatiebox en het Innovatiefonds MKB+. Voorts wordt internationale innovatiesamenwerking gestimuleerd.

Fiscale innovatie-instrumenten

Innovatiefonds MKB+

Eureka/Eurostars

Middels deze regelingen ondersteunt Nederland bedrijven en kennisinstellingen om door internationale kennis- en technologiesamenwerking het concurrentievermogen en de productiviteit te verbeteren. In 2013 hebben de belangrijkste participerende landen in het EUREKA-cluster CATRENE, Frankrijk, Duitsland en Nederland, een interim assessment laten uitvoeren. Deze assessment diende als basis voor het besluit om het programma te verlengen tot eind 2015. Daarnaast is in 2013 de Nederlandse evaluatie van onder andere de Eurekaclusters, Eurostars en de JTI’s opgestart (af te ronden eerste helft 2014). Bovendien werd er in internationaal verband in het kader van Horizon-2020 gewerkt aan vernieuwde afspraken over de programma’s Eurostars en JTI’s.

Ruimtevaart (ESA)

Topsectoren

In het topsectorenbeleid werken kennisinstellingen, bedrijven en overheid samen, onder meer om innovatie in deze sectoren te stimuleren. Gezamenlijke agendering en programmering van KNAW, NWO en toegepaste kennisinstellingen van onderzoek door ondernemers en onderzoekers (Gouden Driehoek) staan centraal in het beleid. De samenwerking in Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKIs) wordt gestimuleerd via de TKI-toeslag en de regeling MKB-Innovatiestimulering Topsectoren (MIT).

TKI-Toeslag

MKB Innovatiestimulering Topsectoren (MIT)

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting financiële instrumenten

Toelichting op de verplichtingen

Het verschil in de verplichtingen van € 161 mln wordt met name veroorzaakt door:

• • Lagere verplichtingen (– € 24,2 mln) op het onderdeel leningen/innovatiefonds. Dit betreft een onderbenutting van het budget voor Innovatiekredieten van € 34,7 mln en een lagere benutting van € 9,5 mln op het budget voor Seed capital. Dit is een gevolg van de aanhoudende krapte op de financieringsmarkt, waaronder ook de risicokapitaalmarkt, waardoor het voor innovatieve ondernemingen lastig is om de private bijdrage in de financiering van innovatieprojecten te realiseren. Dit heeft invloed op de benutting van het Innovatiekrediet. Tegenover deze onderbenutting staan € 20 mln hoger dan oorspronkelijk aangegane verplichtingen ten behoeve van de kapitaalverstrekking aan de ROM Zuidvleugel en ROM Oost, waarvoor in de 2e suppletoire begroting via een herbeschikking van kapitaal budget aan de EZ-begroting is toegevoegd.

• • Hogere verplichting voor Ruimtevaart (ESA) (€ 140,9 mln). Ten behoeve van de Ministersconferentie in Napels november 2012 is € 68 mln extra beschikbaar gesteld, door herallocatie van middelen van EZ, I&M en OCW. In de 1e suppletoire begroting 2013 zijn deze middelen aan het budget voor ruimtevaart toegevoegd. Daarnaast is een verplichtingenschuif doorgevoerd ten behoeve van het aangaan van de verplichtingen in 2013 als gevolg van de ministersconferentie.

• • Hogere verplichtingen voor de MKB Innovatiestimulering Topsectoren (MIT) € 21,1 mln. MIT is een nieuw instrument, in 2013 voor het eerst opengesteld. Middelen hiervoor zijn in de loop van 2013 beschikbaar gekomen.

• • Hogere verplichtingen voor Stichting Technische Wetenschappen (€ 5,8 mln). Een deel van de subsidietaakstelling Rutte I (€ 8 mln structureel) werd tijdelijk ingevuld op de Stichting Technische Wetenschappen. Deze taakstelling is in de 2e suppletoire begroting definitief ingevuld op het budget voor de Innovatie Prestatie Contracten (€ 8 mln). Daarnaast is een deel van de Rutte II subsidietaakstelling ingevuld op het STW-budget (– € 2,1 mln).

• • Hogere verplichtingen voor Holst Centre (€ 10 mln). Bij 1e suppletoire begroting is € 10 mln verplichtingenbudget beschikbaar gesteld ten behoeve van het Holst Centre.

Toelichting op de uitgaven

Het budgettaire verschil van – € 20,5 mln wordt met name veroorzaakt door:

Leningen

De hogere uitgaven op het onderdeel leningen/innovatiefonds (€ 10,5 mln) wordt als volgt verklaard:

• • Er is sprake van € 16,4 mln lagere uitgaven op het Innovatiekrediet en € 7,2 mln lagere uitgaven op de Seed Capital regeling. Als gevolg van de genoemde onderuitputting van het verplichtingenbudget is het beroep op de hiervoor geraamde kasmiddelen in 2013 ook lager. Aangezien sprake is van een fondsconstructie zullen deze middelen beschikbaar blijven voor het InnovatiefondsMKB+.

• • Daarnaast is sprake van hoger dan geraamde uitgaven van € 17,1 mln bij het Fund of Funds en van € 17 mln bij de kapitaalverstrekking aan de ROM Zuidvleugel en Oost. De middelen voor Fund of Funds respectievelijk voor de kapitaalverstrekking aan de ROM’s zijn pas bij Voorjaarsnota 2013 respectievelijk Najaarsnota 2013 beschikbaar gekomen.

Subsidies

De lagere uitgaven op het onderdeel subsidies (– € 7,8 mln) betreft het saldo van:

• • Luchtvaartkredietregeling Niet Relevant (– € 8 mln). Voor een krediet dat verstrekt is aan Rekkof Aircraft N.V. bestaat nog onduidelijkheid wanneer dit project van start gaat. Het betreft een krediet voor de bouw van de Fokker 100 waar nog een medefinancier voor gevonden dient te worden. Als gevolg hiervan zijn de in 2013 geraamde kasuitgaven niet gerealiseerd.

• • Innovatie Prestatie Contracten (– € 14,9 mln). Doordat het budget van de IPC regeling voor een groot deel is overgeheveld naar de MIT regeling, is op dit instrument sprake van een substantieel lagere benutting dan oorspronkelijk geraamd.

• • MKB Innovatiestimulering Topsectoren (MIT) (€ 10,4 mln). De regeling MIT is een nieuw instrument, in 2013 voor het eerst opengesteld, waarvoor in de ontwerpbegroting nog geen middelen waren opgenomen. Middelen hiervoor zijn in de loop van 2013 beschikbaar gesteld.

• • Innovatieprogramma Veiligheid (€ 4,9 mln). Het betreft betalingen op eerder aangegane verplichtingen.

Bijdragen aan agentschappen

De lagere bijdrage aan Agentschap NL betreft voor een belangrijk deel (€ 2,4 mln) een herschikking van het opdrachtbudget voor Agentschap NL van artikel 12 naar artikel 13.

Bijdrage aan ZBO’s/RWT’s

De hogere bijdrage aan TNO van € 18,6 mln wordt als volgt verklaard:

• • In de 2e suppletoire begroting is € 11 mln toegevoegd aan het TNO-budget om het eerste voorschot aan TNO voor 2014 eind december 2013 ter beschikking te stellen.

• • Daarnaast betreft het een bijdrage in verband met de onderzoekslijnen zoals de TKI's deze hebben afgesproken (€ 2,6 mln).

• • Tot slot is bij de suppletoire begrotingen € 4,9 mln toegevoegd aan het TNO-budget. Het betreft de bijdrage van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan TNO voor het thema Arbeid & Gezondheid en loon- en prijsbijstelling van tranche 2012 en 2013.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

De belangrijkste oorzaken van de lagere uitgaven (– € 36,6 mln) zijn:

• • TKI Toeslag (– € 51,7 mln). Dit wordt veroorzaakt door een vertraagde kasuitgave. Achtergrond daarvan was dat de TKI’s in 2013 in opbouw waren en dat tevens de spelregels voor publiek private samenwerking nog niet nader waren uitgewerkt. Hierdoor kon de toeslag in 2013 nog niet worden ingezet in nieuwe projecten. Deze vertraging leidt niet tot afstel van de projecten, noch van de budgettaire omvang daarvan. Wel tot een latere kasbetaling op deze projecten.

• • De bijdrage aan Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) van € 14,3 mln betreft nagenoeg geheel de middelen die aan NLR zijn uitbetaald voor de herhuisvesting. Deze middelen zijn in de 2e suppletoire begroting aan het NLR budget toegevoegd.

• • De hogere uitgaven voor ruimtevaart (ESA) van € 35,9 mln zijn een gevolg van de intensivering als gevolg van de ministersconferentie 2012, zoals beschreven in de toelichting bij de verplichtingen.

• • Verder is sprake van een vertraging in kasuitfinanciering op diverse instrumenten, waaronder de oud-FES programma’s COMMIT (– € 5 mln), CTMM (– € 5,5 mln), BEBASIC (– € 6,5 mln), TI Food and Nutrition (– € 3,6 mln). Daarnaast heeft een herschikking van budget plaatsgevonden ten aanzien van het kasbudget Holst Centre (– € 4,7) en TTI Water (– € 4,3).

Toelichting op de ontvangsten

Er is € 50,3 mln meer ontvangen dan oorspronkelijk begroot. Oorzaken hiervan zijn:

• • Ontvangsten luchtvaartkredietregeling (€ 2,1 mln): het verschil is voornamelijk te verklaren door de in 2013 gerealiseerde maar niet geraamde terugontvangsten in het kader van de oude luchtvaartkredietregelingen Korte Termijn Programma en Civiele Vliegtuigontwikkeling 1.

• • De ontvangsten Technische Ontwikkelingsprojecten zijn € 2,9 mln lager dan begroot. Deze ontvangsten zijn afhankelijk van het commerciële succes van in het verleden gegeven bijdragen aan Technische Ontwikkelings Projecten en daardoor moeilijk in te schatten.

• • De ontvangsten Rijksoctrooiwet zijn € 4 mln hoger dan begroot. Een belangrijk deel van de toename ligt aan het aandeel Europese en Nederlandse octrooien. Er zijn meer Europese en Nederlandse octrooien verleend die rechtsgeldig zijn geworden in Nederland. Er is hiervoor in 2013 ruim € 3,3 mln meer gerealiseerd dan geraamd. Daarbij komt dat de Nederlandse jaartaksen ook € 0,3 mln hoger zijn geëindigd.

• • Innovatiekrediet (€ 11,2 mln): de in 2013 gerealiseerde terugontvangsten in het kader van het Innovatiekrediet zijn hoger dan geraamd. Dat heeft met name te maken met de terugontvangsten in 2013 uit de portfolio Life Sciences en Profibrix. Volgens de afspraken worden deze terugontvangsten ingezet voor het Innovatiefonds MKB+.

• • Voor de Seed-regeling is € 2,2 mln aan ontvangsten gerealiseerd. De Seed-ontvangsten waren niet geraamd in de begroting.

• • Van de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM) is in 2013 na aftrek van € 3 mln dividendbelasting € 17 mln aan dividend ontvangen.

• • Van AgentschapNL werd € 12,6 mln terugontvangen over de jaren 2011 en 2012, vanwege lager dan oorspronkelijk geraamde uitvoeringskosten voor het opdrachtenpakket 2011 en 2012.

• • Op de oude regeling Uitdagersfaciliteit werd nog € 2 mln ontvangen en daarnaast werd nog voor € 4 mln aan diverse ontvangsten gerealiseerd.

In de begroting 2013 was een indicator opgenomen «Omvang private middelen PPS-projecten TKI». De realisatiewaarden voor deze indicator komen pas medio 2014 beschikbaar en konden daarom niet in het jaarverslag 2013 worden opgenomen.

Voor het eerst zijn in deze cijfers ook de Joint Technology Initiatives (JTI’s) meegeteld.

Dit kengetal was in de Ontwerpbegroting 2013 nog niet opgenomen (met ingang van de begroting 2014 is dit wel het geval), maar voor het inzicht in de benutting van RDA worden de realisatiegegevens wel gepresenteerd.