De Tweede Kamer heeft het Kabinet verzocht om bij de verantwoording over het jaar 2024 aandacht te besteden aan het thema ‘Prioriteren van beleid met aandacht voor de uitvoering en arbeidsmarkt’ als focusonderwerp voor het Financieel Jaarverslag Rijk (FJR 2024). Het focusonderwerp vloeit voort uit de conclusie van het FJR van het voorgaande jaar, waaruit blijkt dat personeelstekorten het moeilijk maken om alle ambitieuze doelen te behalen. De Tweede Kamer vraagt dan ook naar meer informatie over de capaciteitsinzet van het Rijk. Het focusonderwerp FJR 2024 is opgedeeld in (1) de inzet van capaciteit en het prioriteren van beleid en (2) de personeelsinzet.
In het kader van het focusonderwerp wordt hieronder ingegaan op de inzet van capaciteit en het prioriteren van beleid. Een overkoepelende analyse over de inzet van capaciteit en het prioriteren van beleid en inzicht in de ramingen en realisaties met betrekking tot personeelsinzet en externe inhuur, inclusief eventuele knelpunten die zich hierbij voordeden, zal worden opgenomen in het FJR.
De afgelopen tien jaar kent Nederland een algemene trend van afnemende werkloosheid en stijgende vacaturecijfers. Na een korte werkloosheidspiek in 2020 is de arbeidsmarkt in rap tempo krapper geworden. In het laatste kwartaal van 2021 registreerde het CBS 106 vacatures per 100 werklozen. Dat was toen een unieke gebeurtenis; voor het eerst waren er meer vacatures dan werklozen. Vanaf dat moment is de spanning op de arbeidsmarkt hoog gebleven. Al twaalf kwartalen op rij zijn er in Nederland meer vacatures dan werklozen.
Voor veel werkgevers is de krapte op de arbeidsmarkt een probleem. Van alle belemmeringen waar ondernemers tegenaan kunnen lopen, benoemen ze de krapte op de arbeidsmarkt het meest. Bedrijven produceren minder dan mogelijk is en kampen met hoge prijzen en wachtlijsten. Ook de Rijksoverheid ervaart als werkgever hoe uitdagend het is om voldoende personeel te vinden om vacatures te vullen of opdrachtnemers te vinden die opdrachten tijdig kunnen uitvoeren. Krapte zet druk op de publieke dienstverlening, het bemoeilijkt de uitvoering van maatschappelijke opgaven en het leidt tot een verlies aan concurrentievoordeel.
De arbeidsmarktkrapte is zichtbaar bij het Ministerie van EZ/ KGG op ons apparaat. Uit onze analyse van lang openstaande vacatures in 2024 blijkt dat de meeste vacatures zich bevinden in het ICT-domein, bij senior financiële functies, bij juridische functies en bij beleidsfuncties waar specialistische kennis voor nodig is. De voornaamste reden voor het lang openstaan van deze vacatures is de hoge mate van concurrentie met bedrijven en andere ministeries voor werknemers met de benodigde expertise. Vooral vacatures waarin gevraagd wordt om specialistische kennis staan lang open, zoals bij de directie IV, waar het gevraagde kennisniveau hoog was. De gevraagde salarisschalen bij de directie IV varieerden van 10 tot 14, wat duidt op een arbeidsmarktkrapte op IV-terrein bij werknemers met veel expertise.
Naast de krapte op het apparaat, wordt de arbeidsmarktkrapte ook in de uitvoering van beleid gevoeld. Echter, hoewel de krapte op de arbeidsmarkt wordt gevoeld bij het Ministerie van EZ/ KGG, constateren wij geen significant causaal verband tussen schaarste op de arbeidsmarkt en onderuitputting op de beleidsinstrumenten van EZ en/of KGG. We achten de causale relatie tussen arbeidsmarktkrapte op onderuitputting op de beleidsbudgetten plausibel, maar kunnen deze relatie op basis van onze analyse niet onderbouwen. Wel zijn er verschillende initiatieven en processen die het effect van arbeidsmarktkrapte op de voortgang van beleidsdoelstellingen moeten mitigeren. Zo is het beleidskompas bij EZ/KGG een verplichte standaard werkwijze voor zorgvuldige ontwikkeling van beleidsvoorstellen of wetgeving. Een belangrijk onderdeel bij de beleidsvoorbereiding op basis van het beleidskompas is de uitvoeringsanalyse (voorafgaande aan een uitgebreidere uitvoeringstoets). Als onderdeel van de Rijksbrede arbeidsmarktagenda (zie Kamerstuk 29 544, nr. 1260) voeren EZ en KGG de sectorale invulling uit met het actieplan Groene en Digitale banen (zie Kamerstuk 29 544, nr. 1173). Ook spelen op het terrein van EZ en KGG diverse departements-brede programma’s of initiatieven die inspelen op de samenhang van beleid, zoals het Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (MIEK), het Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN), het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE), het Pact Ondernemingsklimaat, het Programma Ruimte voor Economie en het Nationaal Programma Circulaire Economie. In publicaties als de Monitor energiesysteem, de KEV en de Energienota wordt ingegaan op de voortgang van de uitvoering van het beleid. Als laatste kent EZ/KGG een ‘monitorcommissie’ die als doel heeft in een vroegtijdig stadium te reflecteren op doelmatigheid en doeltreffendheid van voorstellen. De commissie bespreekt hierbij het probleem en de wijze waarop het instrument globaal wordt vormgegeven en de planning ervan.