14.1 Algemene doelstelling: een bloeiend cultureel leven

Toelichting:

De cijfers van het SCP wijzen op een teruggang van de actieve participatie (amateurkunst). Voor bezoek geldt dat met name cabaret en populaire muziek groei vertonen. Bij cinema, ballet en beroepstoneel is een lichte daling zichtbaar. Het SCP verwijst naar demografische ontwikkelingen (vergrijzing, beperkte participatie van allochtonen) en concurrentie op de vrije tijdsmarkt als oorzaken voor deze trends. Het kabinet streeft ernaar dat de participatie aan cultuur minimaal gelijk dient te blijven. De rijksoverheid beïnvloedt met subsidies slechts een klein deel van de «markt». Deelname aan cultuur vindt plaats op lokaal niveau, evenals het grootste gedeelte van de financiering.

Toelichting:

Een bloeiend cultureel leven vraagt om een sterke sector, die voldoende eigen inkomsten genereert. Met ingang van 2010 is voor alle cultuurproducerende instellingen in de basisinfrastructuur (BIS) een minimumnorm vastgesteld voor de verhouding tussen eigen inkomsten en structurele subsidies van de drie overheden, de «eigen inkomstennorm».Over de periode 2005–2008 voldeed gemiddeld 85% van de BIS instellingen aan deze norm. In 2009 voldeed 76%. Tot 2013 is een aanloopperiode voorzien. Daarna zal het niet behalen van de norm gevolgen hebben voor de BIS instellingen. In de volgende subsidieperiode 2013–2016 zal verder een norm van 4 procentpunt groei gelden. Instellingen boven de 30% eigen inkomsten hoeven niet aan deze groeinorm te voldoen.

Incidentele maatregel 2011

In de beleidsagenda is de problematiek voor 2011 toegelicht en de maatregelen die daarvoor zijn getroffen. Voor dit artikel gaat het om de volgende maatregelen in 2011: De matchingsregeling wordt versoberd tot € 5 miljoen. De innovatieregeling wordt volgend jaar niet uitgevoerd. Dit levert een besparing op van respectievelijk € 5 miljoen en € 3 miljoen. Door niet bestede bedragen in 2009 en 2010 rondom het Nationaal Historisch Museum kan in 2011 € 4 miljoen vrijvallen. De programma’s «cultuur en economie» en «cultuur en ICT» worden voor € 2 miljoen getemporiseerd. Voor € 1 miljoen wordt bezuinigd op projectsubsidies en éénjarige instellingssubsidies. Ten slotte wordt voor € 3 miljoen aan incidentele subsidies 2010 ingezet voor de dekking van 2011.

14.3 Operationele beleidsdoelstelling

14.3.1 Bevorderen dat burgers deelnemen aan een kwalitatief hoogwaardig, divers en onafhankelijk aanbod van kunsten door de aanwezigheid van dit aanbod te waarborgen

De voorwaarden voor een bloeiend cultureel leven bestaan uit een vrij, kwalitatief hoogwaardig kunstleven en een brede deelname aan cultuur. Passief, als toeschouwer, en actief, als beoefenaar, moeten zoveel mogelijk mensen betrokken worden bij culturele activiteiten.

Basisinfrastructuur van culturele voorzieningen

De regering ondersteunt een basisinfrastructuur van culturele voorzieningen. In de periode 2009–2012 verstrekt zij binnen deze basisinfrastructuur subsidies aan:

• • Producerende instellingen (zoals theatergezelschappen, symfonieorkesten, festivals en presentatie-instellingen voor beeldende kunst) zodat deze in staat zijn een hoogwaardig en divers aanbod te verzorgen. Ook de musea vallen onder de producerende instellingen (§ 14.3.2).

• • Ondersteunende instellingen zoals sectorinstituten die voor disciplines als muziek, amateurkunst en vormgeving basistaken vervullen: (inter)nationale vertegenwoordiging en promotie, educatie, informatie en reflectie, inventarisatie, waardering en ontsluiting van erfgoed, documentatie en archivering, afstemming en coördinatie.

• • Cultuurfondsen (Fonds Podiumkunsten, Nederlands Letterenfonds, Fonds Cultuurparticipatie, Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst, Mondriaan Stichting, Stimuleringsfonds voor Architectuur, Nederlands Fonds voor de Film).

Cultuursubsidies worden in de periode 2009–2012 voor het eerst volgens een nieuwe systematiek verdeeld. In de nieuwe systematiek is de minister direct verantwoordelijk voor een basisinfrastructuur. Deze basisinfrastructuur bestaat voor een deel uit instellingen die een langjarig subsidieperspectief krijgen. Het gaat dan om rijksgesubsidieerde musea, orkesten, operagezelschappen, grote dansgezelschappen, sectorinstituten en cultuurfondsen. Het overige deel van de basisinfrastructuur bestaat uit instellingen die een vierjaarlijkse subsidie ontvangen. Het gaat dan onder andere om theatergezelschappen, festivals en presentatie-instellingen voor beeldende kunst. De bijlage toekenningen van het Subsidieplan Kunst van Leven (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 482, nr. 16) geeft aan welke instellingen in het kader van de basisinfrastructuur een vierjaarlijkse subsidie ontvangen. Instellingen die geen subsidie binnen de basisinfrastructuur ontvangen kunnen subsidie aanvragen bij de cultuurfondsen. In de nieuwe systematiek kunnen fondsen naast projectsubsidies ook vierjarige subsidies verstrekken aan instellingen.

In 2010 is de evaluatie van de nieuwe systematiek afgerond. De evaluatie gaat in op de volgende punten: terugblik op het proces, de inrichting van de basisinfrastructuur, de bestuurlijke afstemming en de rol van de Raad voor Cultuur. Evaluatie van de fondsen krijgt vorm via de visitaties die in 2010–2011 worden uitgevoerd bij instellingen met een langjarig subsidieperspectief.

Verbreden inzet cultuur en andere posten

• Participatie

• Een sterke sector

De commissie Cultuurprofijt heeft in 2008 zijn advies «Meer draagvlak» voor cultuur (www.cultuurprofijt.nl) uitgebracht. Het advies bevat voorstellen om het financieel en maatschappelijk draagvlak van culturele instellingen te vergroten. De voorstellen van de commissie zijn in overleg met de sector uitgewerkt tot concrete maatregelen voor cultuurproducerende instellingen in de basisinfrastructuur. Een onderdeel daarvan is de uitwerking van eigen inkomstennormen, die vanaf 2010 gelden. Alle cultuurproducerende instellingen dienen dan 17,5% van hun structurele subsidie te verwerven aan eigen inkomsten. Ook stimuleert de regering culturele instellingen om hun eigen inkomsten te verhogen door middel van de Tijdelijke regeling «aanvulling eigen inkomsten culturele instellingen», ook wel de Matchingsregeling genoemd. Deze is op 1 januari 2009 van start gegaan (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 28 989, nr. 94). Hiermee kunnen instellingen extra subsidie krijgen naarmate zij meer eigen inkomsten verwerven. In 2011 is hiervoor € 5 miljoen beschikbaar, in 2012 en 2013 elk jaar € 10 miljoen. Daarnaast wordt de wijze van ondernemerschap meegewogen in de beoordeling van instellingen en de vaststelling van het subsidiebudget.

• Innovatie

Eén van de accenten in de nota «Kunst van Leven» is innovatie. Het gaat daarbij aan de ene kant om nieuwe kansen voor kunsten, erfgoed, bibliotheken en media, die voortkomen uit digitale technologie, en aan de andere kant om de bijdrage van creatieve bedrijfstakken aan de innovatieve kracht van Nederland. Belangrijk zijn de ontsluiting van (audiovisuele) collecties en archiefstukken, een betere dienstverlening en de aandacht voor digitale duurzaamheid en auteursrecht.

Internationaal cultuurbeleid

De bewindspersonen van OCW, EZ en BZ hebben een programma in het leven geroepen om de internationale positie van de sectoren design, mode en architectuur duurzaam te versterken (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 482, nr. 17). Onder de naam Dutch Design, Fashion and Architecture zullen overheid, sectorinstituten en brancheorganisaties van de betrokken sectoren dit programma gezamenlijk vormgeven. Het programma loopt van 2009 tot en met 2012.

Toelichting:

• • Podiumkunsten (1, 2, 6, 7): De aantallen hebben betrekking op uitvoeringen van langjarig- en vierjarig gesubsidieerde gezelschappen en orkesten inclusief schoolvoorstellingen en exclusief festivals (vanaf 2009 bij BIS en NFPK+). De groep instellingen van 2009 wijkt sterk af in aantal en begroting van eerdere jaren (trendbreuk). Met de nieuwe subsidieperiode 2009–2012 hebben instellingen hun voornemens voor uitvoeringen en, in de BIS, bezoekersaantallen, vastgelegd in activiteitenplannen. Deze zijn beoordeeld door de Raad voor Cultuur en het NFPK+ en vormen de basis voor de streefwaarden.

• • Film (3, 4): Aantal Nederlandse filmproducties betreft het aantal nieuw uitgebrachte Nederlandse films op basis van de (voorlopige) cijfers van de Nederlandse Vereniging van Bioscoopexploitanten. Marktaandeel publiek Nederlandse film betreft het aandeel van alle bezoeken aan alle Nederlandse films in roulatie.

• • Cultuurkaart (5): De indicator «verzilverde waarde cultuurkaart» is het percentage van de rechten dat daadwerkelijk verzilverd wordt. De cultuurkaart is ingevoerd in schooljaar 2008/2009. CJP rapporteert jaarlijks over besteding van het beschikbaar budget.

14.3.2 Bevorderen dat burgers kennisnemen van het culturele erfgoed door het te behouden, te beheren en te ontsluiten

Historische gebouwen en landschappen, archeologische vondsten, archiefdocumenten, verzamelingen, verhalen, tradities en gebruiken: ze behoren allemaal tot het cultureel erfgoed en vormen het collectieve culturele geheugen van Nederland. Het kennen, bewaren en benutten ervan draagt bij aan een bloeiend cultureel leven.

Archieven

Beelden voor de toekomst

Dit project heeft tot doel belangrijke delen uit de audiovisuele collecties van Beeld en Geluid, het Filmmuseum en het Nationaal Archief te conserveren en te digitaliseren en vervolgens beschikbaar te maken voor het algemeen publiek, de creatieve industrie en voor educatieve doeleinden. Vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) heeft het kabinet een bijdrage van € 154 miljoen beschikbaar gesteld. Van het project zijn in de periode 2014–2025 baten te verwachten tot een bedrag van € 64 miljoen. Dit geld vloeit terug naar het FES. De verwachte inkomsten komen van verkoop van audiovisueel materiaal, betalingen voor auteursrechten en gebruik van het audiovisueel materiaal door themakanalen en andere commerciële partijen.

Musea

Aangewezen musea ontvangen subsidie zodat zij doorlopend in staat zijn een hoogwaardig en divers aanbod te bieden. De musea die de rijkscollecties beheren en ontsluiten, maken deel uit van de basisinfrastructuur (zie § 14.3.1). De (ver)bouw van het hoofdgebouw van het Rijksmuseum is in volle gang. Naar verwachting kan het Rijksmuseum in de eerste helft van 2013 weer open. Daarnaast wordt aan een Nationaal Historisch Museum (NHM) gewerkt dat het historisch besef bij een breed publiek moet vergroten. De stichting NHM ontwikkelt het concept en bereidt de bouw voor. Overige instrumenten voor musea zijn incidentele subsidies via de Mondriaan stichting en het beschikbaar stellen van kennis en ervaring via het Instituut Collectie Nederland en Erfgoed Nederland.

Mooier Nederland

Nederland kent een rijke architectuur en een internationaal aansprekende architectuursector. De ontwikkeling van de architectuur wordt ondersteund door middel van de instellingen uit de basisinfrastructuur en door gericht beleid (Een cultuur van ontwerpen, visie architectuur en ruimtelijk ontwerp; Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 535, nr. 1). In 2011–2012 wordt € 2 miljoen per jaar uitgetrokken voor het versterken van de stedenbouw en het regionaal ontwerp. Samen met de minister van WWI wordt in de periode 2009–2012 een impuls van € 8 miljoen gegeven aan het herbestemmen van waardevol erfgoed in de aandachtswijken.

Monumenten

Archeologie

Het archeologiebeleid is erop gericht het archeologisch erfgoed in de bodem te beschermen en te garanderen dat er zorgvuldig met het archeologisch erfgoed in ruimtelijke ontwikkelingen wordt omgegaan.

Overig, monumenten en archeologie

• • het adviseren van andere overheden en convenantspartners door de RCE op basis van de Monumentenwet 1988, de Wet ruimtelijke ordening (WRO) en de Wet Milieubeheer

• • het door de RCE verlenen van vergunningen bij ingrepen in archeologische monumenten en het uitvoeren van het Besluit op de Archeologische Monumentenzorg door de RCE (het verlenen van opgravingsvergunningen en behandelen van aanvragen in het kader van excessieve kosten bij opgravingen)

• • laagrentende leningen ten behoeve van woonhuisrestauraties via het revolving fund van het Nationaal Restauratiefonds (NRF)

• • subsidie instandhouding en restauratie overige monumenten (geen woonhuizen) door de RCE

Overige instrumenten

Internationale activiteiten en contributies op het gebied van erfgoed.

Begrotingsreserve Museaal Aankoopfonds

Ter uitvoering van de Wet tot behoud van cultuurbezit en om het kwalitatief hoogwaardige en diverse aanbod van erfgoedcollecties in Nederland te versterken, maakt OCW incidentele aankopen voor de rijkscollectie mogelijk. De rente-inkomsten van het aankoopfonds bieden de bestedingsruimte om deze aankopen te ondersteunen. Dit structurele fonds (€ 51,8 miljoen) maakt het mogelijk om op korte termijn incidentele bijdragen te leveren aan aankopen op de grillige kunstmarkt waarin spoedeisend optreden noodzakelijk is. De bijdrage van OCW is in de regel een gedeeltelijke bijdrage aan de aankoop, die overigens vaak van doorslaggevende betekenis blijkt voor het museum en andere (particuliere) cofinanciering.

Toelichting:

• • Monumenten (1) Niet alle restauratiekosten komen voor subsidie in aanmerking. De afgelopen jaren bedroeg de rijksbijdrage aan de restauraties van rijksmonumenten ongeveer de helft van de subsidiabele kosten.

• • Archieven (2,3) Het aanbod van het Nationaal Archief en de regionale historische centra groeit jaarlijks door het overdragen van archiefmateriaal. Het percentage beschikbaar materiaal zegt iets over de toegankelijkheid van de archieven. Het streven is dit percentage ten minste constant te houden.

• • Musea (4) Het aantal bezoeken aan rijksgesubsidieerde musea is een onderdeel van de prestatieafspraken die met de betreffende musea worden gemaakt. Gezien de andere functies die een museum heeft, naast de publieksfunctie, geeft dit slechts een beperkt beeld van de prestaties van musea. De cijfers in deze begroting hebben betrekking op de musea met langjarig subsidieperspectief.

• • Archeologie (5) In het licht van de doelstelling om het bodemarchief te behouden zal het aantal «in situ» bewaarde archeologische monumenten de komende jaren in ieder geval hetzelfde aantal moeten bedragen als in 2007.

• • Beelden voor de Toekomst (6) Jaarlijks zal het Consortium Beelden voor de Toekomst in het jaarverslag een opgave doen van het aantal uren materiaal dat is geconserveerd en gedigitaliseerd.

14.3.3 Mensen toegang bieden tot een kwalitatief hoogwaardig, multimediaal toegankelijk stelsel van openbare bibliotheken

De vernieuwing van de openbare bibliotheken tot een centrale, actuele publieke voorziening in de kennissamenleving draagt bij aan een bloeiend cultureel leven.

Bibliotheekvernieuwing

Eind 2008 heeft de adviescommissie bibliotheekinnovatie (commissie Calff) advies uitgebracht over het vervolg op de eerste fase van bibliotheekvernieuwing (2002–2008). Op basis van dit advies is in december 2008 met IPO en VNG een bestuurlijk akkoord gesloten over het plan van aanpak 2009–2012. Dit plan bestaat grofweg uit drie onderdelen:

• 1. de uitwerking en uitvoering van het innovatiebeleid

  Aandachtspunten zijn met name:

  • • ontwikkeling van digitale diensten met bijbehorende infrastructuur en content;

  • • innovatie van het collectiebeleid;

  • • innovatie van HRM en marketing.

• 2. het opstellen van een bibliotheekcharter

  Hierin worden de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de verschillende overheden (Rijk, provincies en gemeenten) vastgelegd.

• 3. de splitsing van de Vereniging van Openbare Bibliotheken

  Het gaat hier om de opdeling van de huidige Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) in een sectorinstituut, betaald door het Rijk, en een brancheorganisatie, betaald door de bibliotheeksector.

14.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid