Het Toekomstfonds is onderdeel van het bedrijvenbeleid zoals beschreven in artikel 2 en richt zich op het vergroten en beschikbaar stellen van (risico)financiering voor bedrijven en onderzoek, en het behouden van vermogen voor toekomstige generaties. Het beoogt de innovatiekracht van Nederland te versterken en mogelijk te maken door het beschikbaar stellen van financiering voor het innovatief en snelgroeiend mkb en voor fundamenteel en toegepast onderzoek. Daarnaast kent het Toekomstfonds een aantal instrumenten dat de toegang tot risicokapitaal voor het bedrijfsleven faciliteert, waar de markt dat niet kan.

De Minister is rijksbreed verantwoordelijk voor versterking van het innovatievermogen, in het bijzonder gericht op het bedrijfsleven, en verantwoordelijk voor het scheppen van randvoorwaarden voor een excellent ondernemings- en vestigingsklimaat.

De Minister heeft sinds de integratie (zie Kamerstuk 36 410 XIII, nr. 97) volledig formeel zeggenschap over het Toekomstfonds. Beslissingen over investeringen in valorisatie en fundamenteel en toegepast onderzoek worden in gezamenlijkheid met de Minister van OCW gemaakt (zie artikel 2). Vanuit deze verantwoordelijkheden heeft de Minister een financierende en faciliterende rol, zoals vermeld in artikel 2 van deze begroting.

Financieren/faciliteren

• – Het mede­financieren van investeringen in R&D en innovatie waaronder ten behoeve van kennisbenutting (valorisatie); zie tevens artikel 2;

• – Het faciliteren van toegang tot en financieren van (risico)kapitaal voor bedrijven.

Om – aanvullend op de begroting – het Parlement te informeren over de voortgang en effecten van beleid treft u op de website https://www.bedrijvenbeleidinbeeld.nl informatie aan over de indicatoren en kengetallen. Deze website is te zien als een digitale bijlage van de EZ-begroting.

Budgettaire systematiek

Het Kabinet heeft besloten om in navolging van het besluit om de 100% eindejaarsmarge voor het Toekomstfonds op te heffen en voor de huidige Kabinetsperiode een aantal aanvullende maatregelen te treffen die de budgettaire systematiek van het Toekomstfonds raken, om de revolverendheid van het Toekomstfonds te borgen. Zo worden onverwachte meerontvangsten op de regelingen SEED, Innovatiekrediet, Vroegefasefinanciering en het leningdeel van de TTT na Miljoenennota 100% meegenomen naar het volgende begrotingsjaar. De ramingen op het Toekomstfonds zullen ook periodiek worden herzien, zodat de kans op onderuitputting in het lopende jaar wordt gemitigeerd. Deze herzieningen worden in de (suppletoire) begrotingen verwerkt.

Samenwerking Defensie SEED en TTT

In 2025 is het SecFund (uitgevoerd door de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM)) versterkt met € 75 mln tot een totale omvang van € 100 mln. Het doel is om startups, scale-ups en innovatieve mkb-bedrijven die bijdragen aan de innovatiebehoeften van Defensie te ondersteunen door het verstrekken van financiering in de vroege fase op het gebied van dual-use oplossingen. Ten einde dit verder te versterken zal er vanuit Defensie een bijdrage worden geleverd aan de SEED Capital regeling zodat deze in 2026 meer private investeerders in de sector kan stimuleren.

De Thematische Technology Transfer (TTT-)regeling is erop gericht om de kennis die binnen kennisinstellingen wordt ontwikkeld te vertalen in spin-off bedrijven. Door middel van deze regeling kunnen innovaties uit de onderzoeksfase worden omgezet naar concrete markttoepassingen, met een sterke focus op thema’s die aansluiten bij de innovatie ambities van Defensie. De TTT-regeling biedt Defensie bijgevolg een kans om haar investeringen in kennisontwikkeling te laten renderen. Ten einde dit verder te versterken zal er vanuit Defensie een bijdrage geleverd worden aan de TTT-regeling, zodat vanaf 2026 het proces van kennisontwikkeling naar kennistoepassing op prioritaire thema’s voor Defensie wordt gestimuleerd.

SRGO

De eerste tender van Subsidieregeling Regeneratief Geneeskundige Onderzoeksprojecten (SRGO) heeft in 2024 plaatsgevonden. Er bleek interesse in de regeling maar deze blijkt in huidige vorm ontoegankelijk voor een groot deel van de doelgroep. Hierdoor is slechts een klein deel van het budget aangevraagd dat aan de gestelde eisen voldoet. Daarom is besloten de regeling beperkt aan te passen door a) partijen die zich in de preklinische fase bevinden toegang tot de regeling te verschaffen, en b) herziene verdeling van projectbudget tussen ondernemer en kennisinstelling. De verwachting is dat dit zal leiden tot succesvollere tenders. Omdat het grootste deel van de middelen uit de eerste tender overblijft worden deze middelen binnen het Toekomstfonds doorgeschoven en vervolgens verdeeld over nog drie tenders in plaats van de eerder geplande twee tenders.

Blended finance

Om doorgroei van scale-ups te stimuleren, wordt in 2026 een Blended Finance-faciliteit van € 250 mln opgezet binnen het Toekomstfonds, als onderdeel van de versterking van Invest-NL. Deze financieringsvorm combineert publiek en privaat kapitaal en ligt tussen subsidies en reguliere financiering in. Dit stelt Invest-NL in staat meer risico te nemen en meer privaat kapitaal aan te trekken voor risicovollere projecten. Het instrument zal eind 2025 volledig uitgewerkt zijn en belegd worden bij Invest-NL. De verwachting is dat het volledige bedrag begin 2026 juridisch verplicht wordt.

Het Kabinet heeft besloten tot een operationele, financiële en organisatorische integratie van Invest-NL en Invest International, met daarbij een gezamenlijke klantbediening en -benadering. Hierbij zullen de randvoorwaarden zoals gedefinieerd in het integratieonderzoek in acht worden genomen. Het doel is om per 1 januari 2028 tot een integratie van beide organisaties te komen.

IPCEI Advanced Semiconductor Technologies

Voor Nederlandse deelname aan de IPCEI Advanced Semiconductor Technologies (AST) is € 30 mln gereserveerd binnen het Toekomstfonds. De IPCEI AST focust zich op ondersteuning van onderzoek, ontwikkeling, en eerste toepassing in een productieomgeving van nieuwe generaties halfgeleiders, ontwerptechnieken, productietechnologieën en toepassingen. Door een deel van de Nederlandse bijdrage revolverend vorm te geven wordt het innovatieve MKB (inclusief startups en scale-ups) nadrukkelijk de ruimte gegeven om ook met kleinere projecten mee te doen. Halfgeleiders zijn cruciaal voor maatschappelijke transities op het gebied van energie, gezondheidszorg en digitalisering en door middel van een revolverend instrumentarium kunnen deze investeringen in de toekomst opnieuw beschikbaar worden gesteld binnen het Toekomstfonds.

Geschatte budgetflexibiliteit

Juridisch Verplicht

• – Subsidies (regelingen): Een deel van het budget voor subsidies is in 2026 juridisch verplicht. Dit betreft de uitfinanciering van de verplichtingen in het kader van de regeling Thematische Technology Transfer (TTT).

• – Leningen: De verschillende leningen zijn grotendeels juridisch verplicht. Dit betreft onder andere het budget voor de Seed Capital regeling en het Deep Tech Fund.

Bestuurlijk gebonden

• – Subsidies (regelingen): Een deel van het budget voor subsidies is in 2026 bestuurlijk gebonden. Dit betreft het budget van Thematische Technology Transfer (TTT).

• – Leningen: Een groot deel van de leningen is bestuurlijk gebonden. Dit betreft o.a. de uitgaven voor het European Tech Champions Initiative 2.0.

Beleidsmatig gereserveerd

• – Leningen: Een deel van de leningen is beleidsmatig gereserveerd. Dit betreft o.a. de uitgaven voor Beschermingsvoorziening Economische Veiligheid (BEV) en Blended finance faciliteit Invest-NL.

Revolverendheid

Opbrengsten van succesvolle innovaties vloeien terug in het Toekomstfonds, zodat ze weer opnieuw kunnen worden ingezet. Het fonds is daarmee additioneel aan de markt: de overheid neemt het grootste risico, waardoor private investeerders kunnen mee-investeren in innovatieve ondernemingen. De overheid deelt mee in de opbrengsten van geslaagde innovaties, waardoor deze middelen opnieuw kunnen worden ingezet voor het vergroten van het beschikbare risicokapitaal voor innovatieve bedrijven.

Figuur 3 Instrumenten Fundamenteel en toegepast onderzoek (x € 1 mln)

In bovenstaande grafieken is voor het Toekomstfonds weergegeven wat de verhouding is tussen de gerealiseerde uitgaven tot en met 2024 en de geraamde uitgaven voor 2025 en 2026 van de diverse regelingen en de gerealiseerde ontvangsten tot en met 2024 en de conservatief geraamde ontvangsten voor 2025 en 2026 op verstrekte kredieten. Doordat ontvangsten op de geïnvesteerde bedragen na verloop van een aantal jaar gerealiseerd worden, lopen deze in vergelijking tot de uitgaven achter. Deze ontvangsten komen echter over een langere tijdsperiode terug binnen het Toekomstfonds - gemiddeld over een looptijd tussen de 6 en 15 jaar. Bij instrumenten die relatief kort bestaan zijn hierdoor nog geen of nauwelijks ontvangsten gerealiseerd. In de komende jaren zullen naar verwachting de ontvangsten relatief gaan toenemen op de uitgaven wanneer grotere investeringen uit eerdere jaren (o.a. DVI I en II, Deep Tech Fund, en ETCI 1.0) uitgeïnvesteerd zijn en de eerste exits plaatsvinden.

In de evaluatie van het voormalige deel van het Toekomstfonds voor fundamenteel en toegepast onderzoek wordt een eerste voorzichtige inschatting gemaakt van de uiteindelijke revolverendheid van dit deel van 48 tot 60% (Kamerstuk 36 200-XIII, nr. 127). De instrumenten in het onderdeel MKB-financiering zijn gedeeltelijk revolverend, in de meta-evaluatie voor het durfkapitaalinstrumentarium (Kamerstuk 36410-XIII-100) is de inschatting dat dit onderdeel tot nu toe tussen de 35% tot 60% heeft gerevolveerd. Aangezien de ontvangsten over een lange periode terugkomen duurt het langer voordat de definitieve mate van revolverendheid in kaart te brengen is. De gepresenteerde cijfers zijn daarom een sterke onderschatting van de verwachte uiteindelijke revolverenheid.

Voor het volledig revolverende MKB-financiering gedeelte ligt de geschatte voorlopige revolverendheid tussen de 100% en 157%. Deze uitgaven die in de afgelopen jaren zijn gemaakt liggen voor de komende tijd nog vast waardoor de ontvangsten pas later in de toekomst terugvloeien naar het Toekomstfonds.

De middelen in het Toekomstfonds worden revolverend ingezet voor de financiering van innovatieve en snelgroeiende mkb-bedrijven. Voorheen was het Toekomstfonds opgedeeld in een bedrijvendeel en een onderzoeksdeel. Met de Kamerbrief uit juni 2024 (Kamerstuk 36 410 XIII, nr. 97) is het onderzoeksdeel geïntegreerd met het bedrijvendeel. Hierdoor vallen alle instrumenten onder de verantwoordelijkheid van de Minister van EZ. Tot en met 2024 had de Minister van OCW een gedeelde verantwoordelijkheid over het onderzoeksdeel.

De ramingen van het Toekomstfonds worden periodiek geactualiseerd in overleg met het Ministerie van Financiën en de uitvoering. Deze nieuwe ramingen zijn te zien in de budgettaire tabel in sectie D en in de Suppletoire Begroting September voor het begrotingsjaar 2025. Alle uitgaven en ontvangstenramingen zijn indien nodig geactualiseerd op basis van de meest recente uitvoeringsinformatie en beleidsdoelen. 

Subsidies

Thematische Technology Transfer

De TTT-regeling heeft als doel het vergroten van de beschikbaarheid van risicofinanciering voor kennisstarters. Het subsidie-gedeelte van de TTT richt zich op de genoemde activiteiten van de thematische samenwerkingsverbanden gericht op kennisoverdrachtsactiviteiten op een bepaald thema, met als doel het helpen oprichten van kennisstarters in de periode 2019-2026. Daarnaast worden er twee nieuwe tenders ontwikkeld en opengesteld, met een focus op de terreinen van klimaattechnologie, deeptech, medische technologie en kunstmatige intelligentie (AI) & datawetenschappen.

Leningen

Het in 2014 gevormde Toekomstfonds (Kamerstuk 34 000 XIII, nr. 5) bestaat uit volledig revolverende instrumenten en gedeeltelijk revolverende instrumenten in de vorm van het financiële instrument leningen.

MKB-financiering: volledig revolverend

Fund to Fund (DVI I en DVI II)

Het Dutch Venture Initiative (DVI) heeft een vliegwieleffect voor de risicokapitaalmarkt omdat het in fondsen investeert waarin private investeerders tussen de minimaal 50% en 90% meefinancieren. Dit effect wordt versterkt door het feit dat bedrijven met dit risicokapitaal gemakkelijker nieuw vreemd vermogen kunnen aantrekken. Met ondersteuning van DVI-fund-of-funds is sinds 2014 meer dan € 4,2 mld aan risicokapitaal beschikbaar gekomen. De venture capital fondsen verkrijgen tussen € 5 mln en € 20 mln uit DVI I en II. De uitvoering van DVI I en DVI II is belegd bij de ROM OostNL en het Europees Investeringsfonds (EIF).

Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM's)

Participaties in de ROM’s worden onder de revolverende investeringen verantwoord. In 2026 is er additioneel € 12 mln voorzien als kapitaalstorting aan met name ROM Utrecht.

Dutch Future Fund (DFF)

Het Dutch Future Fund met een omvang van € 300 mln wordt uitgevoerd door het Europees Investeringsfonds (EIF) in samenwerking met Invest-NL. Het fonds investeert in risicokapitaalfondsen, zodat via die fondsen de beschikbare hoeveelheid kapitaal voor Nederlandse innovatieve groeibedrijven wordt vergroot. 

Deep Tech Fund (DTF)

Het Deep Tech Fonds betreft een fonds dat investeringen in bedrijven met innovatieve complexe technologie mogelijk kan maken. Voor innovatieve ondernemingen die zowel kennis- als kapitaalintensief zijn, is het vaak moeilijk om financiering te vinden. Vaak gaat het om nieuwe technologieën die zich nog niet hebben bewezen en waar relatief grote risico’s aan kleven. Het fonds is uitgewerkt als co-investeringsfonds en als separaat fonds ondergebracht bij Invest-NL. De omvang van het fonds bedraagt € 250 mln, waarvan € 175 mln door EZ is ingebracht en € 75 mln door Invest-NL.

Fonds Alternatieve Financiering (Dutch Alternative Credit Instrument; DACI)

Samen met Invest-NL en het Europees Investeringsfonds (EIF) is een fonds opgericht voor de funding van alternatieve financiers. De fondsomvang bedraagt € 200 mln, waarvan € 50 mln door EZ is ingebracht. Met het fonds kan het aanbod van funding voor alternatieve financiers worden vergroot. Hierdoor verkrijgen alternatieve financiers meer slagkracht om leningen te verstrekken aan ondernemers en kunnen zij een aantrekkelijk alternatief bieden voor bancaire financiering. Zo draagt het fonds bij aan een divers financieringslandschap.

European Tech Champions Initative (ETCI)

Het European Tech Champions Initiative (ETCI) heeft als doel het vergroten van de slagkracht van Europese risicokapitaalfondsen waardoor Europese innovatieve scale-ups minder afhankelijk worden van niet-Europees risicokapitaal. Na de positieve ervaringen van ETCI1.0 (waar Nederland sinds 2023 aan deelneemt voor in totaal € 100 mln) is het Kabinet voornemens om voor in totaal € 200 mln deel te nemen aan ETCI2.0. Het ETCI is belegd bij het Europees Investeringsfonds (EIF).

Beschermingsfonds Economische Veiligheid

Het doel van de Beschermingsvoorziening Economische Veiligheid is te voorkomen dat investeringen in bedrijven die belangrijk zijn voor de nationale veiligheid, worden gedaan door partijen die verbonden zijn aan ongewenste statelijke actoren, of om ervoor te zorgen dat de invloed van deze actoren op de betreffende transactie wordt beperkt. Het fonds wordt alleen gebruikt als laatste redmiddel wanneer bestaande wetgeving niet alle relevante risico’s kan afdekken en er geen of onvoldoende andere (private) financiers voorhanden zijn. Zodra de risico’s voor de nationale veiligheid tot een acceptabel niveau zijn afgenomen, zal de overheid haar belang in het betreffende strategische bedrijf afbouwen, rekening houdend met het waardebehoud van de investering en de beoogde revolverendheid van het fonds.

Figuur 4 Participaties Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen ultimo 2024 (x € 1 mln)

MKB-financiering: gedeeltelijk revolverend

Blended finance

Uit het IBO bedrijfsfinanciering is gebleken dat er kansen zijn voor Invest-NL om haar huidige taak breder te in te vullen om hiermee beter knelpunten in de bedrijfsfinanciering te kunnen adresseren, in het bijzonder bij hoog-risico-projecten met hoge maatschappelijke baten waar de rendementsdoelstelling van Invest-NL knellend kan werken. Met deze blended finance faciliteit krijgt Invest-NL de mogelijkheid om effectiever te investeren in de doorgroei van risicovolle startups en scaleups en daarmee de opschaling van belangrijke innovaties. Dit is met name relevant voor bedrijven die werken aan innovaties en technologie met een hoog Technology Readiness Level die richting een definitieve markttoepassing gaan en daarmee privaat verdienvermogen kunnen opleveren maar waarbij de risico’s nog substantieel zijn om (volledig) door de markt en/of Invest-NL gefinancierd te worden. Hiermee nemen bovendien de mogelijkheden tot het mobiliseren van privaat kapitaal toe en wordt de slagkracht en maatschappelijke impact van Invest-NL vergroot.

Innovatiekrediet

Het Innovatiekrediet biedt toegang tot financiering voor met name het innovatieve mkb en startups, en helpt bij het aantrekken van risicokapitaal. In een fase waarin bancaire financiering niet of nauwelijks beschikbaar is, maakt het Innovatiekrediet onder voorwaarde van 50-75% eigen middelen innovatieprojecten mogelijk met een maximale ondersteuning van € 10 mln voor technische ontwikkelingsprojecten en € 5 mln voor klinische projecten. 

Risicokapitaal SEED - SEED Capital en SEED Business Angels

Onder het instrument Risicokapitaal SEED valt de SEED Capital regeling en de SEED Business Angel regeling. De SEED Capital regeling ondersteunt innovatieve start-ups bij het verkrijgen van risicokapitaal door het verstrekken van een renteloze geldlening van maximaal € 10 mln per fonds aan investeringsfondsen om het ingebrachte private kapitaal te verdubbelen. De SEED Business Angel regeling faciliteert private investeringen in technische- en/of creatieve start-ups door renteloze geldleningen te verstrekken welke gelijk is aan het private inlegbedrag tot maximaal € 1 mln.

Vroege fase / informal investors (VFF)

De regeling Vroegefasefinanciering biedt financiering in de vorm van een geldlening aan academische, HBOen TO2 starters, voor innovatieve starters en kleine bedrijven in een vroege ontwikkelingsfase: van validatie en onderbouwing van een business case, van idee naar concept. Hierdoor wordt ook de toegang tot vervolgfinanciering gefaciliteerd. Dit initiatief wordt door RVO.nl en door NWO-TTW uitgevoerd. Ook bevat de regeling een regionale module, waarmee regionale financiers cofinanciering kunnen verkrijgen ten behoeve van het verstrekken van vroegefasefinanciering aan ondernemingen.

Startup / MKB

Het Startup/MKB instrument dient om aflopende instrumenten op het Toekomstfonds te financieren en voorspelbaar overheidsbeleid te kunnen realiseren. Revolverende ontvangsten van aflopende regelingen en investeringen keren terug op dit instrument en worden daarna opnieuw ingezet binnen het Toekomstfonds om zo de financiering van innovatieve en snelgroeiende mkb-bedrijven en voor fundamenteel en toegepast onderzoek te faciliteren.

IPCEI Advanced Semiconductor Technologies

Via het Important Projects of Common European Interest (IPCEI) mechanisme biedt de Europese Commissie de mogelijkheid om tot maximaal 100% van de onrendabele top van een project te financieren in een strategische belangrijke sector of markt. De IPCEI Advanced Semiconductor Technologies (AST) heeft als doel om de Europese positie in de wereldwijde halfgeleiderindustrie te versterken door de Europese positie in de wereldwijde halfgeleidersector te versterken door middel van innovatie en schaalvergroting. IPCEI AST ondersteunt onderzoek, ontwikkeling en eerste toepassing in een productieomgeving van nieuwe generaties halfgeleiders, ontwerptechnieken, productietechnologieën en toepassingen. Het initiatief bevordert de samenwerking tussen verschillende Europese landen om gezamenlijk complexe technologische uitdagingen aan te pakken met als doel versterking van de industriële infrastructuur in Europa. Onder de vlag van IPCEI AST wordt het innovatieve MKB (inclusief startups en scale-ups) nadrukkelijk de ruimte gegeven om ook met kleinere projecten mee te doen. Hiervoor is € 30 mln gereserveerd binnen het Toekomstfonds.

Figuur 5 Gebruik regelingen Toekomstfonds

Fundamenteel en toegepast onderzoek

Oncode Research

Oncode Institute wordt mede gefinancierd uit het onderzoeksdeel van het Toekomstfonds, gericht op excellent onderzoek en Thematische Technology Transfer. Oncode Institute is een pilot die zich richt op de toepassing van wetenschappelijk oncologisch onderzoek voor betaalbare oplossingen voor de patiënt.

Thematische Technology Transfer

De TTT-regeling heeft als doel het vergroten van de beschikbaarheid van risicofinanciering voor kennisstarters. Dit wordt gedaan door middel van TTT-fondsen in de periode 2019 tot en met 2026. De investeringen van de fondsen hebben een looptijd van maximaal 9 jaar en na vervreemding vloeien de opbrengsten daarvan terug naar het Toekomstfonds. Daarnaast worden er twee nieuwe tenders ontwikkeld en opengesteld, met een focus op de terreinen van klimaattechnologie, deeptech, medische technologie en kunstmatige intelligentie (AI) & datawetenschappen.

RegMed XB

Er is € 30 mln inclusief uitvoeringskosten aan middelen uit het Toekomstfonds beschikbaar voor de financiering van publiek-private samenwerkingen. Hier wordt middels de Subsidiemodule Regeneratief Geneeskundig Onderzoek (SRGO) uitvoering aan gegeven. Met een revolverend financieel instrument worden deze middelen ingezet voor de financiering van projecten om innovatie en bottom-up samenwerking en valorisatie tussen het mkb en kennisinstellingen te stimuleren. Die projecten richten zich op het ontwikkelen van medische oplossingen op het gebied van regeneratieve geneeskunde, waarmee ook wordt bijgedragen aan de beheersing van zorgkosten. Van de initiële € 30 mln was € 15 mln afkomstig van de begroting van het Ministerie van VWS.

Bijdrage aan agentschappen

Bijdrage aan RVO

Dit betreft de bijdrage aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland voor de uitvoering van diverse regelingen van het Toekomstfonds, zoals het Innovatiekrediet, de SEED Capital en SEED Bussiness Angels regeling, de regeling Vroegefasefinanciering en de TTT-regeling.

Toelichting op de ontvangsten

De ontvangsten van het Toekomstfonds betreffen de op de EZ-begroting geraamde terugbetalingen van kredieten (hoofdsom en rente indien van toepassing) in het kader van het Innovatiekrediet en Vroegefasefinanciering. Daarnaast worden de terugontvangsten van het Dutch Venture Initiative (DVI) en de SEED Capital en SEED Business Angels regelingen verantwoord. Deze ontvangsten bestaan uit de opbrengsten van rente, dividend en de verkoopwaarde van ondernemingen op het moment dat een fonds haar belangen daarin verkoopt.

Ook worden de ontvangsten in het kader van de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen in het Toekomstfonds verantwoord. Dit betreft eventuele dividenden en opbrengsten van aandelenverkoop. Ook hebben de ontvangsten betrekking op de terugontvangst van de middelen die aan de ROM's ter beschikking zijn gesteld voor het verstrekken van de Corona-overbruggingsleningen (COL) aan bedrijven tussen 2020 en 2022.