Dit kabinet beoogt een bijdrage te leveren aan het wegnemen van de oorzaken van onveiligheid en instabiliteit. Instabiliteit in de regio’s rondom Europa heeft immers directe gevolgen voor Nederland. Het leidt tot verstoorde geoppolitieke verhoudingen, ruimte voor radicalisering en extremisme en ondermijnende activiteiten en afbreuk van de internationale rechtsorde. Via onze thematische inzet op watermanagement, voedselzekerheid en gezondheid en eigenstandige inzet op veiligheid dragen wij bij aan stabiliteit in de focusregio’s en daarmee, aan ons veiligheidsbelang. Tevens bevorderen we migratiesamenwerking, verbeteren we de perspectieven van vluchtelingen en gastgemeenschappen (met focus op bescherming, onderwijs en werk). Ten slotte verlenen we noodhulp ter leniging van humanitaire nood wereldwijd. Voor de bredere veiligheidsinzet van het ministerie van Buitenlandse Zaken, kunnen de beleidsagenda en de beleidswijzigingen BZ begroting 2026 worden geraadpleegd.

De minister en de staatssecretaris zijn verantwoordelijk voor:

Financieren

• – Programma's en partners op het terrein van veiligheid en stabiliteit, gericht op het aanpakken van de grondoorzaken van hetgeen wat de Nederlandse veiligheid direct beïnvloedt in de nabuurregio’s van Europa (West-Afrika, MENA en Hoorn van Afrika). Het gaat hierbij om zowel om partners die bijdragen aan stabiliteit door eerlijke toegang tot basisvoorzieningen zoals voedsel en water, als partners die bijdragen aan meer directe veiligheid door conflictpreventie, mediation en vredesprocessen, bescherming van mensen en gemeenschappen en versterking van de rechtsketen (inclusief lokale politie en justitie).

• – Programma’s gericht op veiligheid & stabiliteit in de nabuurregio’s van Europa: West-Afrika, MENA en Hoorn van Afrika. Onder deze programma’s valt ook inzet op fysieke veiligheid en bescherming van mensen en gemeenschappen via bijvoorbeeld humanitair ontmijnen en clustermunitie programma’s en ondersteuning van conflictpreventie, vredesopbouw en mediation.

• – Programma’s gericht op opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio zoals PROSPECTS in de Hoorn van Afrika en MENA regio en programmering in de Afghanistan regio. Ook gastgemeenschappen worden hierbij betrokken.

• – Het ondersteunen van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, door financiering van activiteiten die belangrijk zijn voor betrokken ontwikkelingslanden en die bijdragen aan betere migratiesamenwerking, betere bescherming en perspectieven voor vluchtelingen en gastgemeenschappen, tegengaan van uitbuiting en mishandeling van migranten en bestrijding van mensensmokkel/handel en het bevorderen van vrijwillige terugkeer en herintegratie.

• – Humanitaire hulpverlening door VN-organisaties, het Internationale en Nederlandse Rode Kruis, en Nederlandse NGO’s (Dutch Relief Alliance).

• – Programma’s gericht op versterking van de internationale humanitaire hulpverlening.

Stimuleren

• – De nadruk ligt daarbij op het bereiken van resultaten door een combinatie van brede partnerschappen en gerichte lokale interventies op de aanpak van de grondoorzaken van hetgeen wat de Nederlandse veiligheid direct beïnvloedt, zoals het bijdragen aan bestrijden van internationale georganiseerde criminaliteit, rekrutering voor terrorisme, en het vergroten van menselijke veiligheid door eerlijke toegang tot basisvoorzieningen zoals voedsel, water en recht.

• – Innovatie richt zich op een sterkere focus op specifieke Nederlandse en lokale veiligheids-, en migratiebelangen bij de thematische inzet. Ook wordt sterkere synergie gezocht tussen programma’s van verschillende ketenpartners op het terrein van veiligheid bijvoorbeeld met het ministerie van Justitie en Veiligheid maar ook tussen de humanitaire en ontwikkelingspartners. Dit alles binnen de landen in de drie nabuurregio’s op het terrein van veiligheid en stabiliteit. Bijvoorbeeld door een samenwerking te stimuleren tussen verschillende partners die actief zijn op bestrijding van internationale criminaliteit, waarbij vanuit een ontwikkelingsperspectief van mensen en gemeenschappen wordt gekeken naar effectieve geïntegreerde inzet.

• – Verandering en hervorming bij noodhulporganisaties om efficiënter en effectiever te werken en om de onderlinge samenwerking en coördinatie te versterken.

• – Vergroten van paraatheid voor tijdige en effectieve rampenrespons.

• – Het versterken van het humanitaire systeem, inclusief versterking van de positie en capaciteit van lokale en nationale actoren. En het aanjagen van een dialoog om risico’s bij humanitaire actie beter te verdelen.

• – Realisatie van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, waar zowel betrokken landen, NL/ EU als vluchtelingen/migranten baat bij hebben.

• – Het versterken van internationaal rechtelijke kaders en normen voor migratiemanagement, inclusief terugkeer van mensen zonder verblijfsrecht, het tegengaan irreguliere migratie en de bescherming van de rechten van migranten.

• – Versterking opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio, door inzet op betere bescherming en een sterkere rechtspositie voor vluchtelingen (inclusief toegang tot werk), meer en betere voorzieningen (onderwijs, gezondheidszorg, water etc.) en het stimuleren van economische ontwikkeling en banengroei, zodat vluchtelingen en gastgemeenschappen betere perspectieven en dienstverlening krijgen. Toegang tot werk en onderwijs vormen hierbij speerpunten. Speciale aandacht gaat uit naar vrouwen en jongeren.

Regisseren

• – Handhaving en bevordering van het humanitair oorlogsrecht en de humanitaire principes. Het vergroten van effectiviteit van humanitaire hulpverlening door onder andere het nakomen en stimuleren van internationale afspraken gemaakt in de Grand Bargain en tijdens de World Humanitarian Summit in 2016.

• – Samenwerking met actoren zoals de VN, het Rode Kruis en NGO’s voor een effectievere noodhulpverlening, en met de Europese Commissie Office for Humanitarian Aid Department (ECHO) en EU-lidstaten.

• – Betere samenwerking op veiligheid & stabiliteit tussen internationale actoren (zoals UNDP, UNODC en de Wereldbank) waarbij er vooral op wordt ingezet op systemen die de mens centraal zetten (in plaats van instituties en regels) via het investeren in onderlinge samenwerking en dialoog.

• – Meer interne cohesie tussen EU-lidstaten en -instellingen, met name de Europese Commissie en EDEO, op crisisbeheersing, conflictpreventie en inzet op versterking van legitieme staatsstructuren, onder meer via het ‘Comprehensive Approach Action Plan’, het ‘EU-wide Security Sector Reform framework’ en de ‘Joint Communication on Capacity Building in support of security and development’ waarbij Nederland eigen ‘best practices’ inbrengt.

• – Bevordering van herstel na crises en stimulering van een belangrijke rol voor het maatschappelijk middenveld bij lokale conflictpreventie, het bevorderen van participatie van alle burgers en sociaal-economische wederopbouw.

• – Nederland stimuleert door PROSPECTS samenwerking en coördinatie tussen humanitaire hulp - en ontwikkelingsorganisaties (UNHCR, ILO, Unicef, IFC en de Wereldbank).  PROSPECTS is een partnerprogramma om vluchtelingenopvang in de Hoorn van Afrika te versterken. Dit heeft als doel een betere bescherming van vluchtelingen (speciale aandacht voor vrouwen en meisjes), betere perspectieven voor gastgemeenschappen en vluchtelingen, inclusief meer mogelijkheden om buiten de vluchtelingenkampen te wonen, werken en onderwijs te volgen.

De inzet vanuit artikel 4.3 op programma’s in de Grote Meren Regio, Burundi en Afghanistan wordt afgebouwd. Tegelijkertijd worden nieuwe programma’s ontwikkeld die bijdragen aan veiligheid en stabiliteit in de nabuurregio’s in West Afrika, Hoorn en MENA, wat betekent dat activiteiten in meer landen kunnen worden gestart (zoals bijvoorbeeld in Ethiopië, Libanon, Ghana en Senegal).

Om integrale programmering van activiteiten vanuit de thema’s water, voedsel en gezondheid die direct bijdragen aan het wegnemen van oorzaken van onveiligheid en instabiliteit te stimuleren, wordt een integraal pilot-programma in de Sahel ontwikkeld. Waar mogelijk wordt hierbij samengewerkt met andere donoren en de EU.

In elk van de drie regio’s worden vanuit artikel 4.3 meerjarige conflict-sensitieve en op de regio toegesneden partnerschappen opgezet met o.a. intergouvernementele-organisaties (inclusief VN), internationale financiële instellingen en internationale en Nederlandse NGOs. Deze partners werken complementair en gericht aan regionale stabiliteit en veiligheid.

Ontwikkelen van een platform voor conflictbemiddeling en vredesopbouw waar we professionele en diplomatieke inzet vraaggestuurd en flexibel op elkaar kunnen afstemmen. Hierbij werken we complementair aan de EU en aan landen die al een leidende rol op conflictbemiddeling of vredesopbouw hebben.

Gezien de ontwikkelingen in de regio en toegenomen aandacht voor het Nederlands migratiebelang als onderdeel van de BHO begroting, en aanvullende middelen die hiervoor beschikbaar zijn gemaakt, zet Nederland in op het uitbreiden van het aantal landen waarmee migratiepartnerschappen wordt beoogd.

De migratiesamenwerking met partnerlanden zal vaker en meer nadrukkelijk worden ingebed in de brede (ontwikkelingshulp)relatie met het partnerland. Hiermee wordt beoogd om de Nederlandse belangen omtrent het bevorderen van terugkeer, het tegengaan van irreguliere migratie en het beschermen van migranten, in samenspraak met de belangen van het partnerland te adresseren. Nederland zoekt hierbij de complementariteit aan de EU inzet.

Budgetflexibiliteit

Het budget voor humanitaire hulp is voor het merendeel juridisch verplicht.

De bijdragen aan UNHCR, UNRWA en het Wereldvoedselprogramma zijn geheel juridisch verplicht. Voor wat betreft de bijdragen noodhulpprogramma’s is ca. EUR 245 miljoen juridisch verplicht.

In 2022 zijn meerjarige subsidies verleend aan de Dutch Relief Alliance (DRA) en het Nederlandse Rode Kruis onder het subsidiebeleidskader Humanitaire hulp 2022–2026. Dit subsidieplafond is geheel benut. Daarnaast zijn voor de versterking van de Humanitaire sector in 2024 subsidies verstrekt. Het begrote bedrag voor subsidies is daarmee geheel juridisch verplicht.

Het beleidsmatig gereserveerde bedrag is bestemd voor verdere invulling aan crisis-specifieke bijdragen humanitaire hulp waaronder de «country-based pooled funds». Binnen het humanitaire budget blijft een bedrag voor acute crises gereserveerd, in aanvulling op het bestaande instrumentarium (DRA, CERF).

Het artikelonderdeel opvang en bescherming in de regio en migratiesamenwerking is voor ca 80% juridisch verplicht.

De subsidies zijn geheel juridisch verplicht, volgend uit toekenningen uit het subsidiebeleidskader ‘Migration and Displacement 2023-2028’.

Bestuurlijk gebonden is een toekenning aan ambassades in de regio’s MENA, Hoorn van Afrika en Afghanistan om lokalisering op dit thema te bevorderen.

Binnen het bilaterale partnerschapsprogramma PROSPECTS is een deel wel toegezegd, maar nog niet gecommitteerd. Dit bestuurlijk verplichte deel betreft het opportunity fund, waarmee ingespeeld kan worden op opkomende ontwikkelingen en kansen.

Beleidsmatig gereserveerd zijn middelen voor de uitvoering van Hulp voor Migratie zoals aangekondigd in de beleidsbrief Ontwikkelingshulp, dit betreft onder andere migratiepartnerschappen.

De programma's op het gebied van veiligheid en stabiliteit (artikel 4.3) zijn voor ca 80% juridisch verplicht. Bestuurlijk is ca. 5% verplicht, dit betreft landenprogramma’s waarvoor de ambassades middelen gedelegeerd hebben gekregen. Beleidsmatig gereserveerd zijn de middelen ten behoeve van de uitvoering van Hulp voor Veiligheid, zoals aangekondigd in de beleidsbrief Ontwikkkelingshulp.

Subsidies verstrekt uit centrale middelen betreft onder meer het strategische partnerschap met VNG-I. In 2024 zijn subsidies toegekend onder het subsidiebeleidskader ‘Contributing to safe and peaceful societies’.

De bijdragen verstrekt uit centrale middelen voor veiligheid en rechtsstaatontwikkeling betreft o.a. het VN Peace Building Fund. Hiernaast zijn bijdragen voor veiligheid en rechtsorde verplicht aan het UN programma Global Programme Rule of Law & Human Rights, UNDP-DPPA Joint programme conflict prevention, het Multi-Year Appeal van UNDPPA, IDEA, ICMP en IDLO.

Onder opdrachten is het begrote bedrag volledig verplicht in een onderzoeksprogramma onder een consortium geleid door Clingendael.

4.1 Humanitaire Hulp

Zoals gebruikelijk informeert het kabinet de Tweede Kamer aan het begin van het nieuwe begrotingsjaar over de humanitaire crises en de Nederlandse financiële en diplomatieke inzet op het gebied van humanitaire hulp en kijkt daarbij ook terug op het voorgaande jaar.

4.2 Migratie

Opvang en bescherming in de regio

Via financieringsinstrumenten draagt Nederland bij aan het bieden van zowel basisvoorzieningen (sanitatie, bescherming) als het langere termijnperspectief (educatie, banen) aan vluchtelingen, intern ontheemden en kwetsbare gastgemeenschappen in landen die grote aantallen vluchtelingen opvangen. Hiermee wordt de weerbaarheid en zelfredzaamheid van mensen versterkt en vermindert de noodzaak van doorreis.

Nederland draagt bij aan een strategisch samenwerkingskader met vijf internationale organisaties waarbinnen landen specifieke programma’s worden uitgewerkt, met de focus op onderwijs en werk voor vluchtelingen en kwetsbare lokale bevolking. Dit zogenaamde PROSPECTS programma voorziet in een strategische beleidsdialoog met deze organisaties die een voortrekkersrol spelen bij de transformatie van een aanpak humanitaire hulp naar blijvende ontwikkeling in landen die veel vluchtelingen opvangen.

Nederland bouwt voort op de in het verleden en recent doorgevoerde bijdragen aan bijvoorbeeld Moldavië en Armenië via de Global Concessional Finance Facility (GCFF) van de Wereldbank, een innovatief financieringsinstrument dat giften of leningen onder gunstige voorwaarden verstrekt aan midden-inkomenslanden die geen toegang hebben tot concessionele leningen.

Nederland steunt ook via subsidies programma’s gericht op onderwijs voor vluchtelingenkinderen, toegang tot voorzieningen, bescherming van kwetsbare groepen en werk voor vluchtelingen en kwetsbare gastgemeenschappen.

Migratiesamenwerking

Nederland draagt in het kader van migratiesamenwerking via bijdragen en subsidies bij aan programma’s voor migratie en ontwikkeling op het gebied van migratiemanagement, betere bescherming en perspectieven voor vluchtelingen en gastgemeenschappen, tegengaan van uitbuiting en mishandeling van migranten, bestrijding mensensmokkel/-handel, datacollectie en onderzoek, voorkomen van irreguliere migratie en het bevorderen van terugkeer en herintegratie.

Daarnaast worden bijdragen verleend aan de vrijwillige terugkeer uit Nederland en de herintegratie in hun eigen land van ex-asielzoekers uit ontwikkelingslanden. Dat gebeurt via de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) en maatschappelijke organisaties.

Het budget voor migratiesamenwerking wordt tevens ingezet om de migratiepartnerschappen vorm te geven die Nederland heeft met een aantal landen die van grote relevantie zijn wat migratie betreft. Er wordt ook ingezet op verbreding van deze bilaterale migratiepartnerschappen, waartoe middelen vanuit andere begrotingsonderdelen worden ingezet in het kader van migratiesamenwerking.

4.3 Veiligheid en Stabiliteit

Bevordering van vredes- en politieke processen, bestaande uit stabilisatie, conflictpreventie en -bemiddeling op lokaal en nationaal niveau, wordt voor het overgrote deel uitgevoerd via subsidies aan een mix van Nederlandse en internationale NGO’s. Hierin wordt nauw opgetrokken met bijvoorbeeld het Ministerie van Justitie en Veiligheid en het Ministerie van Defensie, om complementariteit te zoeken rondom specifieke veiligheidsuitdagingen. Zo zal meer worden ingezet op de versterking van de effectiviteit en transparantie van de veiligheidssector in genoemde regio’s, bijvoorbeeld via de Geneva Centre for Security Sector Governance and Reform (DCAF). Daarnaast wordt bijgedragen aan multilaterale organisaties. Een bijdrage aan het State and Peacebuilding fund van de Wereldbank wordt gebruikt als hefboom om de inzet van de Wereldbank in fragiele landen te versterken. Hetzelfde geldt voor onze bijdrage aan het UN Peacebuilding fund.

Veiligheid gaat hand in hand met regels en handhaving hiervan. Ook voor het handhaven van internationaal recht is nationale capaciteit nodig. Versterking van de rechtsstaat en goed bestuur blijven dan ook onderdeel van brede versterking van rechtsketen. We doen dit via subsidies aan zowel lokaal als internationaal opererende organisaties zoals de International Development Law Organization (IDLO). Om te zorgen voor conflictsensitieve inzet op water, voedselzekerheid en gezondheid, zal meer aandacht worden besteed aan goed bestuur op deze thema’s, zoals landrechten en inclusief watermanagement. Ten slotte zal, vanuit de nexus Hulp, Vrede en Ontwikkeling meer worden ingezet op Transitional Justice, vooral in landen die uit een conflict komen.