A Algemene doelstelling

Een bijdrage leveren aan een goed functionerend openbaar bestuur en democratie.

B Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor het functioneren van het stelsel van het openbaar bestuur. Die verantwoordelijkheid richt zich op de bestuurlijke verhoudingen, het medebeheer van het Gemeentefonds en het Provinciefonds, en interbestuurlijk toezicht. De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de bestuurlijke organisatie (de Grondwet, de Gemeente- en Provinciewet, de Financiële verhoudingswet en de Wet gemeenschappelijke regelingen). In het regeerakkoord zijn op dit vlak ambitieuze beleidsvoornemens geformuleerd. Het gaat daarbij in de eerste plaats om de decentralisaties in het sociaal domein die door de Minister van BZK in hun onderlinge samenhang worden gecoördineerd en onder de verantwoordelijkheid van de bewindspersonen van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Justitie en Veiligheid (JenV) en Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) worden uitgevoerd. In het verlengde hiervan voert de Minister van BZK een krachtig beleid gericht op het bewerkstelligen van voldoende uitvoeringskracht bij met name de gemeenten. Een tweede pijler van de legitimatie van het Nederlandse openbaar bestuur betreft het democratische en rechtsstatelijke gehalte van de publieke besluitvorming en beleidsvoering. In dat kader waarborgt de Minister van BZK het functioneren van het constitutionele bestel, waaronder het stelsel van de representatieve democratie dat waar nodig dient te worden aangevuld met directe en participatieve vormen van democratie. Daarbij gaat het in de eerste plaats om de verkiezingen (de Kieswet) voor vertegenwoordigende lichamen op de verschillende bestuurlijke niveaus. De Minister van BZK zorgt er tevens voor dat de Kiesraad zijn wettelijke taken adequaat kan vervullen. Daarnaast voert de Minister van BZK de op 1 mei 2013 in werking getreden Wet financiering politieke partijen (Wfpp) uit en is de Minister sinds 1 april 2012 verantwoordelijk voor de procesvoering met betrekking tot het Europees Burgerinitiatief.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de ontwikkeling en uitvoering van Agenda Stad. Dit interbestuurlijke programma is gericht op (het bevorderen van) groei, leefbaarheid en innovatie in Nederlandse steden door middel van zogenoemde City Deals. De Minister van BZK is verder medeverantwoordelijk voor de Nederlandse bijdrage aan de uitvoering van de Europese Agenda Stad.

C Beleidsconclusies

In 2018 vond een beleidsdoorlichting plaats van beide onderdelen van dit artikel (Kamerstukken II 2018/19, 30985, nr. 31), te weten (1) de bijdragen aan de bestuurlijke en financiële verhoudingen en (2) verkiezingen. Het goed functioneren van het bestuurlijk en financieel stelsel is nodig om in te kunnen spelen op complexe maatschappelijke opgaven en toenemende regionale verschillen. Dat vraagt om voldoende flexibiliteit in het stelsel. Lopende initiatieven zoals het interbestuurlijk programma, de heroverweging financiële verhoudingen, Agenda Stad en herijking financieel toezicht worden doorgezet om te onderzoeken waar aanpassingen in wet- en regelgeving noodzakelijk zijn of om te ontdekken of er meer gebruik gemaakt kan worden van de ruimte die het stelsel reeds biedt. Kennis en onderzoek leveren hieraan een belangrijke bijdrage. De externe deskundigen benoemen over de inzet op het gebied van bestuur en financiën als verbeterpunt het verbeteren van de evaluatiecyclus om de doelmatigheid van het beleid beter te kunnen beoordelen. Bij een volgende beleidsdoorlichting wordt deze aanbeveling meegenomen.

De conclusie met betrekking tot het onderdeel verkiezingen is dat er geen aanleiding is tot verdere bijstelling of verbetering van het beleid. Grondwettelijk is vereist dat alle aspecten van kiesrecht en verkiezingen, inclusief experimenten, bij formele wet worden geregeld. Sinds 2007 is het staand kabinetsbeleid dat elke verkiezing wordt geëvalueerd. De evaluaties worden gedeeld en bediscussieerd met de Tweede Kamer. Zo is sprake van een, bijna jaarlijkse, cyclus waarin wordt teruggekeken op de verkiezing op basis waarvan weer besluiten worden genomen over het verkiezingsproces en de betreffende wet- en regelgeving.

Voor beide onderdelen is de conclusie dat ze hebben bijgedragen aan het functioneren van het openbaar bestuur.

Evaluatie Wet financiering politieke partijen (Wfpp)

De Wet financiering politieke partijen (Wfpp) is in 2017 integraal geëvalueerd door een onafhankelijke evaluatiecommissie (commissie Veling). Op 1 februari 2018 is het rapport 1 aangeboden aan de Tweede Kamer. Op 25 januari 2019 is de kabinetsreactie 2 op het rapport verschenen. Bij de kabinetsreactie is een aanvullend overzicht van conclusies, uitgangspunten en maatregelen aangeboden. Voorbeelden van genoemde maatregelen zijn een Wet op de politieke partijen, een contactpunt ter ondersteuning van lokale partijen en beperking van giften uit het buitenland.

Advies staatscommissie parlementair stelsel

In 2017 en 2018 onderzocht de Staatscommissie Parlementair Stelsel (commissie Remkes) de toekomstbestendigheid van het parlementaire stelsel. Op 13 december 2018 is het eindrapport «Lage drempels, hoge dijken» gepresenteerd met 83 aanbevelingen voor aanpassingen van onze democratie en rechtsstaat.3

Intrekking Wet raadgevend referendum

Op 21 maart 2018 vond een raadgevend referendum plaats over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Naar aanleiding van het regeerakkoord is de Wet raadgevend referendum in 2018 ingetrokken.4

Regiodeals

De opbrengsten en inzichten uit onder meer de proeftuinen «Maak verschil», City Deals en het Actieprogramma Bevolkingsdaling zijn benut bij de inrichting van de aanpak en het sluiten van Regio Deals. Regio Deals zijn partnerschappen van Rijk en regio met als doel om de brede welvaart te versterken. Zo is bijvoorbeeld op 3 december 2018 door de Ministers van BZK en Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en de gemeente Rotterdam de regiodeal Rotterdam-Zuid ondertekend. De middelen hiervoor komen uit de regio envelop en van de gemeente Rotterdam. Met de regiodeal wordt een stevige impuls gegeven aan het wegwerken van de sociaal-economische en fysieke achterstandspositie van Rotterdam-Zuid. De thema’s waar de deal zich op richt zijn wonen, werken, leren, veiligheid en cultuur.

Programma sociaal domein

Binnen het programma Sociaal Domein is het traject «Anders verantwoorden» uitgevoerd. Het betreft hier 10 pilots over onder meer horizontaal toezicht (Leeuwarden en Almere) en andere manieren van verantwoorden die passen bij andere vormen van bekostigen (Alphen aan den Rijn en West-Brabant West). In januari 2019 wordt het eindrapport opgeleverd. De stuurgroep verantwoording zal bezien of en zo ja in welke vorm het traject «Anders verantwoorden» voortgezet zal worden.

Gemeentelijke herindelingen

In 2018 heeft de parlementaire behandeling plaatsgevonden van 12 herindelingswetten. Door deze herindelingswetten is per 1 januari 2019, het aantal Nederlandse gemeenten afgenomen met 25 en zijn er vanaf dat moment nog 355 gemeenten. In 2018 heeft de Minister van BZK geen herindelingsadviezen ontvangen. Bijgevolg zijn er daarom in 2018 geen voorstellen voor een herindelingswet gedaan. Dat betekent dat er per 1 januari 2020 geen gemeentelijke herindelingen zullen plaatsvinden.

D Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

E Toelichting op de financiële instrumenten

Uitgaven

1.1 Bestuurlijke en financiële verhoudingen

Subsidies

Diverse subsidies

Er zijn subsidies verstrekt aan het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO), Kenniscentrum Europa Decentraal (KED), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het A&O-fonds.

Het COELO heeft de jaarlijkse subsidie ontvangen voor informatieverstrekking over lokale lasten aan burgers en bedrijven ontvangen.

KED is een gezamenlijk initiatief van BZK, het Interprovinciaal Overleg, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Unie van Waterschappen (UvW). Het Kenniscentrum krijgt subsidies van BZK en de koepels voor het (kosteloos) geven van voorlichting en advies aan gemeenten, provincies, waterschappen en decentrale samenwerkingsverbanden over de toepassing van Europees recht en beleid. Naast deze subsidie voor de reguliere dienstverlening krijgt het Kenniscentrum subsidie voor de uitvoering van een aantal taken voor het Coördinatiepunt Staatssteun Decentrale Overheden (CSDO). KED zet deze subsidie in voor het begeleiden van decentrale overheden bij het kennisgeven van hun steunmaatregelen aan de Europese Commissie en voor de werkzaamheden met betrekking tot de jaarlijkse staatssteunrapportage.

De VNG heeft een subsidie ontvangen voor de activiteiten van het Ondersteuningsteam Asielzoekers Vergunninghouders (OTAV) voor het project «lokale preventieve aanpak gezondheidsbevordering statushouders».

Het A&O fonds heeft een subsidie ontvangen voor het Ondersteuningsprogramma Vakmanschap en Professionalisering Gemeenten ten behoeve van het ondersteunen van ambtenaren bij de organisatorische en personele veranderopgaven in het sociaal en brede fysiek domein.

De lagere realisatie op diverse subsidies ten opzichte van de begroting komt door een herschikking tussen dit instrument met bijdragen aan ZBO’s / RWT’s en de subsidie Oorlogsgravenstichting.

Oorlogsgravenstichting (OGS)

Namens de Nederlandse overheid onderhoudt de Oorlogsgravenstichting wereldwijd ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven liggen in meer dan vijftig landen, verspreid over vijf continenten. Het zwaartepunt ligt daarbij in Indonesië. Tevens verzorgt de stichting ruim 10.000 graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten in Nederland.

Als gevolg van rentefluctuaties pensioenen, wisselkoersfluctuaties en hoge loon en prijsindexatie in Indonesië zijn de bestemmingsreserves over de periode 2013–2017 gedaald waardoor het niveau van de reserves in 2018 als te laag wordt ingeschat om de ontstane risico's af te dekken. Op grond hiervan en gelet op de artikelen 2 en 3 van de Subsidieregeling Oorlogsgravenstichting en het Kaderbesluit BZK-subsidies is over 2018 een incidentele subsidie toegekend.

Ten behoeve van deze incidentele subsidie heeft een herschikking plaatsgevonden met diverse subsidies en Opdrachten.

Opdrachten

Communicatie, kennisdeling en onderzoek

Dit betreffen diverse opdrachten voor publicaties, congressen en onderzoeken ten behoeve van het goed functioneren van het openbaar bestuur.

De lagere realisatie ten opzichte van de begroting komt door een technische herschikking tussen dit instrument en het instrument bijdragen aan ZBO’s / RWT’s om de bijdragen aan de VNG en de UvW op de juiste instrumenten te verantwoorden.

Het adviesorgaan voor de Friese taal, DINGtiid, is op 1 januari 2014 met de inwerkingtreding van de Wet gebruik Friese taal ingesteld. De Minister van BZK stelt jaarlijks € 50.000 ter beschikking voor de financiering van het adviesorgaan en de uitvoering van het jaarplan. DINGtiid bracht in 2018 verschillende adviezen uit aan de provincie Fryslân en de rijksoverheid, onder andere over de Bestuursafspraak Friese taal en Cultuur 2019–2023 en de implementatie van het Europees Handvest. Deze adviezen worden zoveel mogelijk betrokken bij de totstandkoming van beleid.

Bijdragen aan ZBO’s / RWT’s

Diverse bijdragen

Dit betreffen bijdragen aan de VNG, Waarderingskamer, UvW, Stichting ICTU en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Bij Voorjaarsnota is extra budget ter beschikking gekomen voor het Interbestuurlijk Programma (€ 1,5 mln.). Voor de bijdragen aan VNG voor de stichting FIER is geld overgeboekt vanuit het Gemeentefonds. Dit geldt ook voor de bijdrage aan de Waarderingskamer (totaal € 5,6 mln.). Tot slot waren uitgaven onder het instrument opdrachten begroot, waarvoor een herschikking naar het juiste instrument bijdrage aan ZBO’s / RWT’s heeft plaatsgevonden.

In 2018 is de bijdrage aan de VNG ten behoeve van de stichting FIER eenmalig via de begroting van BZK verstrekt. Ook de bijdrage aan de Waarderingskamer is in 2018 eenmalig via de begroting van BZK verstrekt. Voor beide onderwerpen is het budget overgeboekt van het Gemeentefonds naar de begroting van BZK.

De VNG heeft in 2018 daarnaast de slotbetaling ontvangen van de bijdrage voor het organiseren van een aantal activiteiten ten behoeve van het opstarten van het Interbestuurlijk Programma (IBP) en een bijdrage voor de «Visite-commissie Financiële beheersbaarheid». Het VNG congresbureau heeft een bijdrage ontvangen voor de organisatie van een symposium.

De UvW heeft een bijdrage ontvangen voor de activiteiten van het programmateam van het Interbestuurlijk Programma, voor onder meer de organisatie en continuering van het programma, de inzet van experts, communicatie en diverse bijeenkomsten.

De stichting ICTU heeft een bijdrage ontvangen voor de ondersteuning van het Interbestuurlijk programma, het aantrekken van regioadviseurs en de activiteiten in het Sociaal Domein.

Aan het CBS is een bijdrage verstrekt voor de Praktijkbeproeving toekomstbestendige ontsluiting financiële gegevens (IV3) decentrale overheden.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Het European Knowledge Network heeft de jaarlijkse contributie ontvangen voor het lidmaatschap van Nederland van dit instrument voor transnationale en interregionale samenwerking.

Het programma «Europa voor de burger» biedt financiële ondersteuning aan burgers en organisaties die een actief Europees burgerschap bevorderen om zo het proces van Europese integratie te stimuleren en de kloof tussen de burger en de Europese Unie te verkleinen. Om het programma bekendheid te geven en belangstellenden bij te staan bij het indienen van subsidieaanvragen, faciliteert de Europese Commissie in samenwerking met de lidstaten Europe for Citizens Points (ECP). In Nederland is het ECP belegd bij Dutch Culture, waaraan ook in 2018 een jaarlijkse bijdrage is verstrekt. Met de bijdrage van BZK heeft Dutch Culture ECP-activiteiten uitgevoerd. Zo hebben zij met deze bijdrage het programma onder de aandacht gebracht bij overheden, maatschappelijke organisaties, fondsen, politiek en agentschappen, hebben ze organisaties geadviseerd bij ECP-subsidie aanvragen en hebben ze bijeenkomsten georganiseerd.

1.2 Participatie

Subsidies

Politieke partijen

Politieke partijen krijgen subsidie op grond van de Wfpp. Een politieke partij komt voor subsidie in aanmerking als zij voldoet aan een aantal in deze wet genoemde voorwaarden. In 2018 ontvingen dertien politieke partijen subsidie.

Het gerealiseerde bedrag over 2018 valt lager uit omdat niet alle in de Tweede Kamer vertegenwoordigde partijen aanspraak hebben gemaakt op de mogelijkheid van financiering op basis van de Wfpp.

Bij Najaarsnota is € 1,5 mln. herschikt ten behoeve van activiteiten gericht op het weerbaar maken van het lokale bestuur.

Daarnaast is € 0,5 mln. overgeboekt vanuit het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ) conform de Wet financiering politieke partijen. Deze middelen gebruiken politieke partijen voor de steun die zusterpartijen in het buitenland geven aan de opbouw van een solide functionerend democratisch meerpartijensysteem.

Opdrachten

Raadgevend referendum

Aan de Referendumcommissie zijn bij 2^e suppletoire begroting middelen beschikbaar gesteld voor de uitvoering van de subsidieregeling die de commissie, conform de Wet raadgevend referendum, heeft vastgesteld voor het raadgevend referendum over de Wiv2017. Tevens zijn aan de Referendumcommissie middelen verstrekt om, voorafgaand aan het raadgevend referendum, de kiezers te informeren over de inhoud van de Wiv 2017. De Wet raadgevend referendum is ingetrokken per 12 juli 2018.

Verkiezingen

Op 21 maart 2018 zijn in Nederland gemeenteraadsverkiezingen en een raadgevend referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 gehouden. Er is een landelijke informerende campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen gehouden, gemeenten en openbare lichamen zijn bij de uitvoering van de verkiezingen gefaciliteerd en de verkiezingen zijn geëvalueerd.

Het kabinet neemt verschillende maatregelen om de toegankelijkheid van de verkiezingen (voor mensen met een beperking) te vergroten. Vanaf 1 januari 2019 moet er in alle stembureaus een leesloep beschikbaar zijn voor kiezers met een visuele beperking. Hiervoor is in 2018 € 0,6 mln. via het gemeentefonds beschikbaar gesteld.

Er zijn tests uitgevoerd met nieuwe modellen stembiljetten en er is een steekproef uitgevoerd naar de toegankelijkheid van stemlokalen.

Er zijn middelen herschikt ten behoeve van burgerschap en weerbaar bestuur.

Bijdragen aan ZBO’s / RWT’s

Raadgevend referendum

Bijdragen aan medeoverheden

Experiment centrale stemopneming

Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2018 hebben 22 gemeenten meegedaan aan een experiment met een centrale opzet van de stemopneming. Bij de herindelingsverkiezingen in november 2018 hebben 7 van de 12 (nieuwe) gemeenten meegedaan aan het experiment. De experimenten hebben plaatsgevonden op grond van de «Tijdelijke experimentenwet stembiljetten en centrale stemopneming».6 In experimenteergemeenten verrichten de stembureaus na sluiting van de stemming om 21.00 uur in het stemlokaal alleen een voorlopige telling op lijstniveau. Het tellen van de op de kandidaten uitgebrachte stemmen gebeurt de volgende dag op een of meer centrale locaties, tijdens een openbare zitting, door een daarvoor in te stellen gemeentelijk stembureau. Doel van de experimenten is het telproces betrouwbaarder, transparanter en dus beter controleerbaar te maken. De deelnemende gemeenten hebben van het Ministerie van BZK via het gemeentefonds een tegemoetkoming ontvangen in de extra kosten die zij hebben gemaakt voor deelname aan het experiment. Uit budget Experiment centrale stemopneming is één gemeente betaald voor deelname. De overige gemeenten zijn uit het budget Verkiezingen betaald.

Verkiezingen

Zie Experiment centrale stemopneming.

Ontvangsten

Dit betreft voornamelijk de bijdrage van de waterschappen voor hun aandeel in de Waardering Onroerende Zaken kosten (WOZ-kosten) van de gemeenten en hun aandeel in de kosten van de Landelijke Voorziening WOZ (LV WOZ). In 2018 is € 2,3 mln. meer ontvangen dan geraamd, omdat het daadwerkelijk bij de waterschappen in rekening gebrachte bedrag, als gevolg van indexatie, hoger is dan het oorspronkelijk in het «Uitvoeringsbesluit kostenverrekening en gegevensuitwisseling Wet waardering onroerende zaken» geraamde bedrag.