Een veranderende wereldorde
De aanhoudende Russische oorlog tegen Oekraïne en de escalerende crises in het Midden-Oosten voerden de boventoon in de Nederlandse diplomatieke inzet in 2024. Nederlanders zien de toename van conflicten en geopolitieke spanningen en merken de gevolgen ervan dagelijks. Halverwege 2024 trad een nieuw kabinet aan dat zich als doel stelt om door middel van internationale inzet en versterking van de krijgsmacht de veiligheid en weerbaarheid van Nederland te vergroten. Met een scherp oog voor de eigen belangenbehartiging fungeerde Nederland dit jaar als bruggenbouwer binnen de EU, was het een pleitbezorger van mensenrechten, en een betrouwbare partner in internationale organisaties zoals de NAVO en de VN. Nederland werkte nauw samen met bondgenoten in de EU en NAVO om internationale stabiliteit en veiligheid te bevorderen.
Nederland blijft Oekraïne onverminderd steunen, zo lang als dat nodig is, en speelde in 2024 een actieve rol in deze steun. Het bood militaire hulp, waaronder wapens en training, maakte zich hard voor accountability (rekenschap), speelde een voortrekkersrol op het gebied van luchtverdediging (F-16 coalitie) en bleef aandringen op sancties tegen Rusland. Ontwikkeling van een nationale en Europese defensie-industrie maakt onze militaire steun aan Oekraïne mogelijk. Dit is ook van belang voor onze eigen defensie en economie. Naast de voortzetting van deze inzet heeft Nederland dit jaar meerjarige steun voor 2024-2025 begroot. Hierbij lag de nadruk o.a. op het herstel van kritieke energie infrastructuur, humanitaire noden en ondersteuning van het Nederlandse bedrijfsleven ten behoeve van de wederopbouw van Oekraïne. Al onze bijdragen - zij het militair, wederopbouw, humanitair, accountability, sancties - zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en even belangrijk om Oekraïne overeind te houden en Rusland te stoppen.
In 2024 namen de conflicten en politieke spanningen in het Midden-Oosten verder toe, maar waren er ook kleine stappen richting diplomatieke oplossingen. Het kabinet richtte zich op het bevorderen van een vreedzame oplossing, het verdedigen van mensenrechten, en de verlichting van de ernstige humanitaire noden in de Gazastrook. Nederland stond voor het bestaansrecht en het recht op veiligheid van de staat Israël, een tweestatenoplossing, het vrijlaten van alle gijzelaars, veel meer humanitaire hulp voor Gaza. De val van het Assad-regime in december markeerde een historisch moment. Een inclusieve politieke transitie die door Syriërs zelf wordt geleid is cruciaal voor een duurzame stabiliteit in Syrië. Het kabinet sprak zich krachtig uit tegen de onderdrukking van protesten in Iran en steunde mensenrechtenactivisten via EU-samenwerking en directe hulp aan ngo’s die zich inzetten voor vrouwenrechten en vrijheid van meningsuiting. Ook drong Nederland aan op strengere sancties tegen het Iraanse regime.
Op het geopolitieke toneel is China de belangrijkste uitdager van de internationale ordening. Deze spanning uitte zich onder meer in economische maatregelen, militaire oefeningen rond Taiwan, assertieve maritieme inzet in de Zuid-Chinese Zee en technologische concurrentie. Ook voor Nederland en de EU vormt China een geopolitieke en economische uitdaging. Nederland werkte proactief, ook samen met zijn strategische partners (in EU en Aziatische regio), aan het vinden van een balans tussen constructieve betrekkingen met China, onder andere op klimaat en economie, en onze essentiële strategische en veiligheidsbelangen. De rol van China als «enabler» van Rusland kan volgens de inzet van Nederland en zijn partners niet zonder consequenties blijven.
Het kabinet voert een realistisch buitenlands beleid met oog voor onze waarden en vrijheden. Als een actieve stem binnen de Verenigde Naties (VN) drong Nederland aan op wereldwijde bescherming van persvrijheid, gendergelijkheid en de rechten van minderheden. Nederland ondersteunde VN-programma's op het gebied van vrede, veiligheid en humanitaire hulp. Het werkte ook aan hervormingen binnen de VN om effectiever te reageren op mondiale crises.
Nederland had oog voor opkomende economieën zoals India, Brazilië en Zuid-Afrika die een grotere geopolitieke rol speelden. 2024 was een jaar van alliantievorming: de BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) breidden hun samenwerkingsverband uit. Met een groeiende economie en sterke diplomatieke inspanningen nam het belang van India, zowel in Azië als in de rest van de wereld, verder toe. Nederland zette actief in op het aangaan van brede partnerschappen met deze opkomende landen, met een focus op Azië, maar ook in Afrika en elders. Het kabinet hanteert een landenbenadering waarbij deelbelangen tegen elkaar worden afgewogen. Dit wordt ook interdepartementaal besproken. In EU-verband pleit het kabinet voor een betere afweging van economische en veiligheidsbelangen en het strategisch gebruik van Europese instrumenten, zoals de Global Gateway.
Europese samenwerking
Brede ontwikkelingen in de Europese UnieEuropa is van groot belang voor onze vrede, veiligheid en brede welvaart. We verdienen er ons geld; onze banen zijn er voor een groot deel van afhankelijk. Naast economische voordelen, beschermen we er ook onze democratische rechtsstaat en de veiligheid, grondrechten en persoonlijke vrijheden van onze burgers.
Het nieuwe kabinet heeft prioritair ingezet op het realiseren van Nederlandse belangen ten aanzien van asiel en migratie, het landbouwbeleid en de EU-begrotingsonderhandelingen.
Met het aantreden van een nieuwe Europese Commissie, Europees Parlement en voorzitter van de Europese Raad was 2024 een jaar van wisselingen in Europa. De Europese Raad nam in juni de Strategische Agenda aan om richting te geven aan de prioriteiten van de nieuwe Commissie voor de periode 2024-2029. De nieuw aangetreden Europese Commissie laat zich voor haar nieuwe termijn inspireren door de rapporten van Letta (interne markt)1, Draghi (concurrentievermogen)2, en Niinistö (weerbaarheid).
Strategische zelfstandigheidNederland heeft zich ingezet voor betere en meer werkbare Europese regelgeving, die meer toegespitst wordt op de lokale context van lidstaten. Ook heeft Nederland bijgedragen aan het versterkt engagement van de EU om samenwerking met partnerlanden te intensiveren, en daarmee weerbaarheid en het geopolitiek handelingsvermogen verder te versterken. Nederland werkte middels de Taskforce Strategische Afhankelijkheden (TFSA) aan het inzichtelijk maken en mitigeren van risico’s van strategische afhankelijkheden3.Nederland heeft een bijdrage geleverd aan de totstandkoming van de Net-Zero Industry Act en Critical Raw Materials Act, waarmee onder andere wordt gewerkt aan de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen.
Nederland heeft zich richting de nieuwe Commissie ingespannen voor een effectiever Gemeenschappelijk Buitenlands- en Veiligheidsbeleid (GBVB). Een meer coherent EU buitenland beleid en betere besluitvorming waren daarbij de speerpunten.
RechtsstatelijkheidNederland heeft zich hard gemaakt voor de bescherming van de rechtsstaat in de EU en in dit kader onder meer deelgenomen aan de mondelinge behandeling in de EU-Hofzaak over de Hongaarse anti-lhbtiq+-wetgeving. De Nederlandse inzet was tevens gericht op de goede implementatie van de MFK-rechtsstaatverordening door bij de Europese Commissie het belang van een zorgvuldige toets te blijven benadrukken voordat bevroren middelen worden vrijgegeven. Dit heeft geleid tot het definitief vervallen van ca. EUR 1 miljard aan EU-cohesiemiddelen dat bestemd was voor Hongarije.4
MigratieZoals vastgelegd in het regeerprogramma heeft het kabinet aan de Europese Commissie kenbaar gemaakt dat Nederland een opt-out van de Europese asiel- en migratiewetgeving wenst wanneer een verdragswijziging aan de orde is.5Het kabinet heeft tevens per 9 december 2024 grenstoezicht aan de Nederlandse binnengrenzen heringevoerd en de Commissie hiervan op de hoogte gesteld.
Nederland is in 2024 aan de slag gegaan met de implementatie van het Asiel- en Migratiepact. Nederland heeft ingestemd met de herziening van de Schengengrenscode, het opheffen van de persoonscontroles aan de landsgrenzen met en tussen Bulgarije en Roemenië per 1 januari 2025 en het verlengen van de richtlijn Tijdelijke Bescherming voor Oekraïense ontheemden.Het kabinet heeft de uitbreiding van de brede partnerschapsinzet van de Commissie (met Egypte en Mauritanië) ondersteund, is één van de koplopers bij de ontwikkeling van innovatieve partnerschappen, en daarnaast voorzitter geworden van een werkgroep over terugkeer.
Groene en digitale transitiesDe groene groeiagenda heeft mede dankzij Nederlandse inspanningen een centrale plek gekregen in de politieke prioriteiten voor de komende Commissieperiode, inclusief aandacht voor uitvoeringsproblematiek en betere regelgeving, implementatie van het Green Deal-wetgevingspakket en verdere uitwerking van maatregelen om het 2040-doel te bereiken. Zo heeft Nederland zich hard gemaakt voor aanpassingen in de Natuurherstelverordening, waardoor onder andere het verslechteringsverbod aangepast is van een resultaats- naar inspanningsverplichting.
Nederland heeft bijgedragen aan de afronding van verscheidene Europese digitale wetgeving, waaronder de Europese digitale identiteit (eIDAS), en herziening van de Cyber Security Act. Daarnaast heeft Nederland een actieve rol gespeeld in de totstandkoming en afronding van de artificial intelligence (AI) Act.
Global GatewayIn het kader van de EU Global Gateway strategie heeft Nederland samen met private partijen een aantal proposities voor grootschalige projecten ontwikkeld op het gebied van agrologistiek en hernieuwbare energie.6
Meerjarig Financieel Kader (MFK)Op 1 februari 2024 bereikte de Europese Raad een politiek akkoord over de tussentijdse herziening van het Meerjarig Financieel Kader, inclusief de oprichting van de Oekraïne-faciliteit.
Het kabinet draagt in Brussel actief uit dat het geen voorstander is van het aangaan van gemeenschappelijke schulden voor nieuwe Europese instrumenten.
Bilaterale relatiesIn 2024 zijn de relaties met EU-lidstaten verder verdiept en verstevigd. De relatie met het Verenigd Koninkrijk is geïntensiveerd door o.a. de bilaterale NL-VK North Sea Neighbours conferentie in Londen met het gelijktijdige bezoek van Minister Veldkamp en Minister Klever. Ook vonden er inkomende staatsbezoeken plaats van Spanje en Portugal. De samenwerking met Polen en Tsjechië werd in 2024 verder versterkt bijvoorbeeld op onderwerpen met gedeelde belangen. In dat kader bracht de minister van Buitenlandse Zaken een bezoek aan Praag en ontving hij zijn Poolse counterpart.
SanctiesBegin 2024 is de nieuwe sanctie-eenheid, die een interdepartementaal coördinerende rol vervult, bij Buitenlandse Zaken formeel van start gegaan. Nederland heeft actief bijgedragen aan de vormgeving van het dertiende tot en met vijftiende sanctiepakket tegen Rusland. Daarnaast zijn nieuwe regimes ingesteld in reactie op mensenrechtenschendingen in Rusland en t.a.v. hybride dreigingen door Rusland wereldwijd. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken zette zich in om de anti-omzeiling campagne voort te zetten: outreach en listings van een aanzienlijk aantal entiteiten in een aantal derde landen, aanpak van de schaduwvloot en aanpak van entiteiten betrokken bij Iraanse materiële steun aan Rusland met drones en raketten.Nederland heeft zich ook ingezet voor een ambitieuze Europese sanctie-nalevingsagenda en het afromen van winsten op geblokkeerde tegoeden van de Russische centrale bank ten faveure van Oekraïne.
Voor de modernisering van het sanctiestelsel heeft het kabinet de Wet internationale sanctiemaatregelen in 2024 in consultatie gebracht en de financiële en uitvoeringsconsequenties in kaart gebracht. Eind 2024 is besloten het centraal meldpunt sanctienaleving, waaraan verschillende departementen bijdragen, bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken onder te brengen.
Westelijke BalkanNederland zette zich in voor voortzetting van de intensieve samenwerking met aandacht voor de verslechterde veiligheidssituatie en een aanvullende bijdrage aan de missie EUFOR (European Union Force) Althea in Bosnië en Herzegovina. Extra aandacht ging ook uit naar het tegengaan van irreguliere migratie. Nederland gaf uitvoering aan een strikte inzet op rechtsstaatshervormingen binnen het EU-toetredingstraject en werd volwaardig lid van het investeringskader voor de Westelijke Balkan (WBIF). Ook de politieke dialoog met Westelijke Balkanlanden werd voortgezet, onder andere door een EU-Westelijke Balkantop met deelname van premier Schoof, een bezoek van voormalig premier Rutte aan Bosnië en Herzegovina en een inkomend bezoek van de Montenegrijnse president.
Oostelijk partnerschap en Centraal-AziëNederland zet zich in voor nauwere banden met partners, de weerbaarheid en regionale stabiliteit.
Zuidelijk NabuurschapNederland schaarde zich achter de brede partnerschapsinzet van de EU, die leidde tot het afsluiten van een breed en strategisch partnerschap tussen de EU en Egypte in maart 2024. Hetzelfde gold voor de blijvende EU-steun aan landen in de regio, waaronder Libanon, bij de bescherming van vluchtelingen en migranten, opvang in de regio en migratiemanagement.
Relaties met het Verenigd Koninkrijk en ZwitserlandNederland heeft in EU-verband gevraagd opties te verkennen voor het versterken van samenwerking op het gebied van buitenlandbeleid-, veiligheid-, en defensiebeleid met het Verenigd Koninkrijk. Prioriteiten voor Nederland zijn het behouden van zekerheid voor de Nederlandse visserij en elektriciteitsafspraken die lange termijn zekerheid bieden. Nederland heeft de Europese Commissie gesteund in de onderhandelingen met Zwitserland over een pakket van nieuwe en te moderniseren akkoorden.
EU-TurkijeNederland bleef bereid om op een gefaseerde, proportionele en omkeerbare wijze met Turkije samen te werken op onderwerpen van wederzijds belang. Tijdens de Europese Raad van april is het strategisch belang van een goede relatie met Turkije benadrukt. Hierbij werd ook onderstreept dat een dialoog over mensenrechten en de rechtsstaat integraal onderdeel blijft van deze relatie. Ook hechten de EU en Nederland bijzonder belang aan voortgang in de onderhandelingen over een regeling voor Cyprus bij het verder versterken van de samenwerking tussen de EU en Turkije.
EU-uitbreiding Nederland staat zeer kritisch tegenover verdere uitbreiding van de EU en houdt streng vast aan de eisen voor lidmaatschap, inclusief de zogenoemde Kopenhagen-criteria. Hervormingen op het gebied van goed bestuur, transparantie en de rechtsstaat zijn belangrijk en waar mogelijk ondersteunt Nederland daarbij. Er worden geen concessies gedaan aan deze criteria. Nederland bleef consistent aandringen op besluiten gebaseerd op merites en het voldoen aan de eisen voor lidmaatschap. Nederland steunde kandidaat-lidstaten bij het voldoen aan de criteria, onder andere bij rechtsstaathervormingen en corruptiebestrijding. Daarnaast werd aandacht besteed aan aansluiting bij het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB) en migratiesamenwerking. In maart besloot de Europese Raad het signaal af te geven de toetredingsonderhandelingen met Bosnië en Herzegovina te openen. Nederland heeft hierbij benadrukt dat aan de Commissieaanbeveling van oktober 2022 moet worden voldaan voordat een volgende stap kan worden gezet. In lijn met aanbevelingen van de Commissie, stemde Nederland in juni in met het aannemen van onderhandelingsraamwerken met Oekraïne en Moldavië. Verder werden twee clusters met Albanië geopend en drie hoofdstukken met Montenegro onder voorbehoud gesloten. De Europese Raad benadrukte meermaals haar zorgen over de koers van de Georgische regering en onderstreepte dat het toetredingsproces hiermee de facto tot stilstand is gebracht. Nederland heeft tevens uitgedragen dat de impact van uitbreiding in kaart dient te worden gebracht op basis van vier pijlers: waarden, beleid, begroting en bestuur.7
Veiligheid: vrede, veiligheid en defensie
Oekraïne Het nieuwe kabinet blijft Oekraïne onverminderd steunen op politiek, humanitair, financieel, diplomatiek en militair vlak, zo lang als dat nodig is. De hoge frequentie van bezoeken en contacten van de minister-president en de ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie demonstreren de sterke groei in de relatie tussen Nederland en Oekraïne. Belangrijke momenten waren de ondertekening op 1 maart 2024 van een meerjarige bilaterale veiligheidsovereenkomst tussen Nederland en Oekraïne, de levering van F-16’s en de medeondertekening van een G7+ steunverklaring over de wederopbouw van Oekraïne tijdens de high level week van de Algemene Vergadering van de VN (AVVN).
Nederland spande zich in voor een rechtvaardige en duurzame vrede voor Oekraïne en nam deel aan werkgroepen en (online) bijeenkomsten onder de vredesformule, waaronder de vredestop in Buergenstock en conferenties in Parijs en Montreal. Nederland bleef, o.a. tijdens de AVVN high level week, oproepen tot waarborging van de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne binnen de internationaal erkende grenzen en diens recht op zelfverdediging tegen de Russische agressie.
Op 8 februari 2024 is Nederland toegetreden tot het Ukraine Donor Platform, het internationale platform voor de coördinatie van de financiële noden en de wederopbouwinspanningen van Oekraïne. Nederland heeft dit jaar meerjarige steun voor 2024-2025 begroot voor onder meer kritiek herstel en humanitaire noden. Vanwege de aanhoudende, grootschalige aanvallen door Rusland op de Oekraïense energie-infrastructuur heeft de minister-president tijdens zijn bezoek in september 2024 een energiesteunpakket ter beschikking gesteld.
In 2024 is significante voortgang geboekt op ‘Restoring Justice’, punt 7 van het 10-punten-vredesplan van president Zelensky, waarop Nederland als partner van Oekraïne leidend is. Een belangrijke mijlpaal vormde de conferentie ‘Restoring Justice for Ukraine’, georganiseerd door Nederland, Oekraïne en de EU op 2 april 2024. De conferentie markeerde bovendien het operationeel worden van het Schaderegister Oekraïne. Onder voorzitterschap van Nederland vonden in 2024 voorbereidende consultaties plaats voor een claimscommissie, de tweede stap op weg naar een volwaardig compensatiemechanisme. Verder is in 2024 belangrijke voortgang geboekt met de besprekingen over een toekomstig agressietribunaal.
De NAVO als hoeksteen van ons veiligheidsbeleidDe benoeming van oud minister-president Rutte als nieuwe secretaris-generaal weerspiegelt de goede reputatie van Nederland binnen de NAVO. Nederland verzekerde daarnaast dat prioriteiten, zoals de steun aan Oekraïne en een scherpe veroordeling van Rusland en zijn belangrijkste enablers, terugkwamen in de verklaring van de NAVO-top 2024. Nederland droeg bij aan NAVO-missies en operaties, zowel op het NAVO-grondgebied zelf als daarbuiten, bijvoorbeeld via de Nederlandse commandovoering van de NAVO-missie in Irak.
Gemeenschappelijk Veiligheids- en DefensiebeleidNederland behaalde positieve resultaten op het gebied van transparantie en financieel toezicht tijdens de onderhandelingen over de strategische herziening van de Europese Vredesfaciliteit. Daarnaast zette Nederland in op een meer centrale rol voor de EU en Nederlandse belangen in de onderhandelingen van het Europees Defensie-Industrie Programma, met het doel een sterke Europese defensie-industrie te bevorderen.
MissiesNederland leverde een bijdrage aan missies en operaties binnen Europa (Litouwen, Polen, Moldavië, Bosnië-Herzegovina en Roemenië en trainingsmissies voor Oekraïne), in de directe omgeving daarvan (Irak) en (kleinschaliger) verder weg (Sahel, Hoorn, Midden-Oosten en in de Rode Zee en de Indo-Pacific) t.b.v. maritieme veiligheid.
Ontwapeningsinitiatieven en wapenbeheersingNederland maakte het operationeel en financieel mogelijk dat de Organisatie voor het Verbod van Chemische Wapens (OPCW) na de val van het Assad regime nog resterende chemische wapens of grondstoffen opspoort en verifieert, met als doel uiteindelijke vernietiging. Daarnaast droeg Nederland als lid van de IAEA-bestuursraad actief bij aan het voorkomen dat Iran kernwapens ontwikkelt, door het steunen van een IAEA alomvattend rapport als stap naar verdere maatregelen en financiële steun voor IAEA inspecties in Iran.Nederland was in 2024 wederom voorzitter van het Non-Proliferation and Disarmament Initiative. Onder Nederlands voorzitterschap verschenen er gezamenlijke verklaringen omtrent nucleaire ontwapening, non-proliferatie en vreedzaam gebruik van kernenergie en -technologie.Het voorzitterschap van de Governmental Group of Experts on Legal Autonomous Weapons geeft Nederland van 2024-2026 een sleutelrol in de internationale discussie over de regulering van autonome/AI wapensystemen. Het ministerie zette zich actief in voor de nationale Lange Termijn Ruimte-agenda en nam initiatief voor de eerste interdepartementale table top respons-oefening voor ruimte-incidenten.
REAIM en AI governance Nederland was in september 2024 co-host van de tweede REAIM-conferentie (Summit on Responsible Artificial Intelligence in the Military Domain) in Seoel. Een door Nederland met Zuid-Korea geïnitieerde eerste AVVN-resolutie over AI in het militaire domein is aangenomen met grote internationale steun. De Global Commission on Responsible Artificial Intelligence in the Military Domain – door Nederland gelanceerd – is in 2024 van start gegaan.
CyberNederland heeft stappen gezet richting een meer proactieve omgang met cyberdreigingen. De attributie van een Chinese cyberoperatie tegen het ministerie van Defensie, de verstoring van een Russische digitale campagne, en de waarschuwing voor cyberoperaties door de Russische militaire geheime dienst zijn voorbeelden van deze aanpak. Nederland heeft ook in 2024 Oekraïne geholpen zijn digitale weerbaarheid te versterken door cyberveiligheidsproducten ter beschikking te stellen alsook toegang tot het internet via Starlink-satellieten te financieren. In het kader van de cyberweerbaarheid van de NAVO organiseerde Nederland samen met Roemenië in Den Haag de NAVO Cyber Defence Pledge Conference.
Nederland was in 2024 voorzitter van de Freedom Online Coalition. Onder het Nederlands voorzitterschap verschenen er verklaringen over o.a. informatie integriteit, cybercrime, AI. Dankzij Nederlandse inzet traden Zuid-Korea, Kaapverdië, Slovenië, Colombia en Armenië in 2024 toe tot de coalitie, die nu 42 leden telt.
HybrideHet Nederlandse gastheerschap in 2024 van de Countering Foreign Interference Summit en het International Partnership on Countering State-Sponsored Disinformation droeg bij aan versterkte samenwerking met gelijkgezinde landen bij het tegengaan van hybride dreigingen en ongewenste buitenlandse inmenging.
Contraterrorisme Nederland heeft een voortrekkersrol gespeeld bij het oprichten van een nieuw sanctieregime gericht op het tegengaan van steun aan Hamas/Palestijnse Islamitische Jihad. Nederland organiseerde de Countering Hamas Conference in Den Haag. Op voordracht van Nederland is de eerste rechts-terroristische organisatie op de nationale en de Europese terrorismesanctielijst gezet.
Nationale VeiligheidNederland heeft met andere Noordzee-kuststaten een memorandum van overeenstemming ondertekend ten behoeve van de bescherming van vitale infrastructuur op zee.
Economische veiligheidMiddels gerichte investeringen in kennis- en capaciteitsopbouw heeft Nederland een voortrekkersrol op het thema economische veiligheid verkregen, zowel bilateraal als in EU verband. Nederland heeft strategische economische veiligheidsdialogen gevoerd met partnerlanden Verenigd Koninkrijk, Zuid-Korea en Australië.
Betrekkingen met landen en regio’s
Verenigde Staten De Verenigde Staten zijn een onmisbare partner voor de Nederlandse en Europese vrede, veiligheid en welvaart. Met veelvuldige contacten en bezoeken aan de VS, waaronder een bezoek van de minister van Buitenlandse Zaken in september 2024 is ingezet op het voortzetten en versterken van de goede betrekkingen tussen Nederland en de VS. Ook in EU- en NAVO-verband benadrukte Nederland het belang van de trans-Atlantische relatie.
China De Chinese opstelling contrasteerde sterk met de EU-visie op het multilaterale stelsel, de internationale rechtsorde en politieke en economische stabiliteit. Europese eenheid ten aanzien van China was en is niet vanzelfsprekend. De Nederlandse besluitvorming over exportcontrolemaatregelen op halfgeleiderapparatuur zorgde voor spanningen in de relatie met China. Met veelvuldige contacten en bezoeken (o.a. de minister-president en de minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp) zijn de betrekkingen constructief gehouden. Nederland werkte via een geïntegreerde aanpak aan weerbaarheid. Alle departementen hebben actief bijgedragen aan het versterken van het China Kennisnetwerk (CKN) en aan de Kamerbriefontwikkelingen China-beleid[8.
Indo-Pacific Onder meer door het bezoek van het fregat Zr. Ms. Tromp aan de Indo-Pacific is de Nederlandse zichtbaarheid in de regio als betrouwbare partner op zowel veiligheid als handel versterkt. Ook hebben Zuid-Korea en Nederland als uitkomst van het staatsbezoek in 2023 een Strategic Partnership Agreement (SPA) gesloten, waar in 2024 stappen gezet zijn op o.a. het gebied van cyber, veiligheid, hightech innovatiesamenwerking en economische weerbaarheid. Met Japan is de samenwerking op onder meer economische veiligheid en defensie verstevigd.
Nederland heeft in 2024 verdere stappen gezet op weg naar versterkte samenwerking met India op het gebied van veiligheid, het verdienvermogen en de weerbaarheid, en de brede bilaterale relatie met Indonesië is versterkt op onder meer economisch, cultureel en veiligheidsterrein.
Latijns-Amerika, Suriname en SIDSNederland investeerde in contact op politiek en hoogambtelijk niveau met landen als Brazilië, Argentinië en Chili, o.a. over Venezuela. Na de oneerlijk verlopen presidentsverkiezingen in Venezuela bood Nederland de kandidaat van de oppositie tijdelijk onderdak op de Nederlandse residentie.
In 2024 werd in nauwe samenwerking met de Surinaamse regering en belangengroeperingen de dialoog over de opvolging van de excuses voor het slavernijverleden voortgezet. De Speciaal Gezant Slavernijverleden beëindigde met het einde van het Herdenkingsjaar haar activiteiten.
In samenwerking met de Koninkrijkslanden werd in 2024 ingezet op een versterkt partnerschap met de SIDS (Small Island Development States) en werd met een brede Koninkrijksdelegatie deelgenomen aan de vierde SIDS-conferentie in mei 2024 in Antigua en Barbuda.
Armenië In 2024 hebben Nederland en de EU Armenië op verschillende manieren ondersteund. Zo is de EU Mission Armenia voortgezet en uitgebreid, een civiele waarnemingsmissie die bijdraagt aan stabiliteit en veiligheid in de regio. Daarnaast heeft de EU een steunpakket van EUR 10 miljoen toegekend via de Europese Vredesfaciliteit. Bovendien heeft Nederland EUR 10 miljoen bijgedragen via de Global Concessional Financing Facility van de Wereldbank en een bilateraal project opgezet met PUM (Programma Uitzending Managers), gericht op de economische en sociale integratie van vluchtelingen in Armenië.
Moldavië Nederland heeft de samenwerking met Moldavië verder geïntensiveerd door in te zetten op het versterken van de rechtstaat en de weerstand tegen hybride dreigingen.
TurkijeNederland zette in op duurzame samenwerking met Turkije op terreinen van wederzijds belang, zoals veiligheid, terrorismebestrijding en migratie. Ter onderstreping van de brede en intensieve relatie vond ook in 2024 weer de Wittenburg-conferentie met Turkije plaats. Mensenrechten en rechtsstaat blijven een integraal onderdeel van de relatie tussen Turkije, de EU en Nederland, maar ook in de Raad van Europa.
Midden-Oosten, Noord-Afrika en GolfDe situatie in Gaza was ook in 2024 zeer zorgwekkend. Naast intensief bilateraal diplomatiek contact met Israël, de Palestijnse Autoriteit en de landen uit de regio, steunde Nederland de VN-veiligheidsraadresolutie 2735 die tot een onmiddellijk staakt-het-vuren oproept, en bracht een voorstem uit op 11 december 2024 op de AVVN-resolutie ‘Demand for Ceasefire Gaza’. Nederland heeft op 19 december 2024 een voorstem uitgebracht voor de resolutie met een adviesaanvraag aan het Internationaal Gerechtshof (IGH) over de verplichtingen van Israël ten aanzien van het faciliteren van humanitaire hulp.
In Europees verband zijn verschillende Raadsconclusies aangenomen waarin de noodzaak van humanitaire hulp voor Gaza werd onderstreept. Tevens zijn conclusies aangenomen om het belang van naleving van het internationaal recht door alle partijen, waaronder ook de voorlopige maatregelen van het IGH, te onderstrepen.9 Het kabinet bleef aandringen op het bijeenkomen van de Associatieraad tussen de EU en Israël, en nam een actieve rol aan bij het tot stand komen van verschillende sanctiesporen, waaronder tegen Hamas en gewelddadige kolonisten. Daarnaast heeft Nederland in Europees verband antisemitisme geagendeerd. Samen met Frankrijk organiseerde Nederland een informele EU-bijeenkomst over antisemitismebestrijding.
Nederland heeft additioneel EUR 72 miljoen bijgedragen aan het verlichten van de noden in de Gazastrook, en heeft bijgedragen aan alternatieve vormen voor het verlenen van hulp, zoals de versterking van de landroute via Jordanië.
In 2024 heeft Nederland in Noord-Afrika ingezet op het uitbreiden en verder verdiepen van de brede bilaterale relaties, om daarmee Nederlandse kernbelangen veilig te stellen. Ook met Egypte, als belangrijke politieke speler in de regio, zijn de banden verder geconsolideerd. In Libië hebben voor het eerst sinds jaren gesprekken plaatsgevonden op hoog politiek niveau.
GolfDe belangrijkste zorgpunten ten aanzien van Iran waren in 2024 het risico op regionale escalatie, de Iraanse nucleaire dreiging, de levering van ballistische raketten aan Rusland en ongewenste inmenging in Nederland. De inzet van Nederland was gericht op het tegengaan hiervan. Daarnaast heeft Nederland zich ingezet voor de mensenrechtensituatie in Iran. Nederland heeft zich in 2024 politiek en militair ingezet voor verbeterde veiligheid in de Rode Zee en Jemen.
Nederland heeft ingezet op het versterken van strategische samenwerking met de Arabische Golfstaten. Cruciaal gezien hun steeds assertievere rol op het geopolitieke toneel en daarnaast belangrijk voor het Nederlandse bedrijfsleven. De eerste EU-Gulf Cooperation Council (GCC) Top in oktober 2024 droeg hieraan bij.
Hoorn en Sahel In 2024 bleef de veiligheids-, humanitaire en mensenrechtensituatie in de Sahel (Mali, Burkina Faso, Niger) verslechteren. Met het oog op onze belangen op geopolitiek, veiligheid en migratie, en om duurzame ontwikkelingen in de Sahel en de bredere West-Afrikaanse regio te bevorderen, blijft Nederland inzetten op dialoog met de regimes. In navolging van de motie-Paternotte/Boswijk10 en het amendement Paternotte11 heeft het kabinet EUR 500.000 vrijgemaakt voor journalistiek in West-Afrika.
De oorlog in Soedan leidde in 2024 tot vele burgerslachtoffers en acute hongersnood in delen van het land. Naast humanitaire steun bleef Nederland zich inzetten voor een staakt-het-vuren en humanitaire toegang. Nederland organiseerde o.a. een high-level VN-bijeenkomst in samenwerking met het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland ten aanzien van Soedan, en bezocht Ethiopië en de Afrikaanse Unie in april. Tijdens dit bezoek riep Nederland ook op tot de-escalatie van spanningen tussen Ethiopië en Somalië, die verder ten koste konden gaan van regionale stabiliteit en de strijd tegen terreurgroep Al-Shabaab.
Waarden, democratie en internationale rechtsorde
Mondiaal multilateralisme2024 was het tweede jaar van de implementatie van het Beleidskader Mondiaal Multilateralisme12, met als doelen het beschermen van de fundamentele principes van het multilaterale systeem, het versterken van de positie van Nederland, de EU en gelijkgezinde landen daarbinnen, en het hervormen van het systeem zodat het effectief en representatief blijft. In het kader van versterkte Rijksbrede samenwerking is het periodieke interdepartementaal overleg Mondiaal Multilateralisme ingesteld en geoperationaliseerd. Daarnaast vonden drie ministeriële overleggen plaats met het maatschappelijk middenveld via het Breed Mensenrechten Overleg (BMO)
Mensenrechten, Democratie en Internationale RechtsordeDe Beleidsnota Mensenrechten, Democratie en Internationale Rechtsorde13 werd verder in uitvoering gebracht. Het bijbehorende Resultatenkader14 werd in 2024 gepubliceerd. Nederland is vanaf 1 januari 2024 lid van de VN Mensenrechtenraad (MRR) voor een periode van drie jaar15. Via de Mensenrechtenraad droeg Nederland succesvol bij aan onder meer de verlenging van de mandaten voor rapporteurs en missies in Afghanistan, Rusland, Soedan, Iran en Syrië. Daarnaast was Nederland organisator en gastland van de eerste Internationale Conferentie voor Aanklagers voor de bestrijding van conflict-gerelateerde seksueel geweld. Ook was Nederland, samen met Frankrijk en Duitsland, initiatiefnemer van het derde EU-sanctiepakket tegen daders van seksueel en gender gerelateerd geweld in DPRK, Syrië, Russische Federatie en Haïti.
Berechting IS-strijders Het kabinet hecht waarde aan berechting, opsporing (waaronder bewijsvergaring) en vervolging van misdrijven gepleegd door IS en zal initiatief nemen tot het oprichten van een internationaal tribunaal en de benodigde nationale stappen zetten. In 2024 zijn voorbereidende stappen gezet om opties in kaart te brengen.
MH17Op 17 juli vond een waardige, door de Stichting Vliegramp MH17 georganiseerde 10-jaar herdenking plaats in aanwezigheid van Koning, minister-president Schoof en ministers uit binnen- en buitenland. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens hield op 12 juni een hoorzitting over de inhoud van de Nederlandse statenklacht. De uitspraak wordt medio 2025 verwacht. De raad van de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie (ICAO) hield in 2024 twee hoorzittingen over respectievelijk de feiten en de juridische argumenten van de zaak van Nederland en Australië tegen de Russische Federatie. Op 17 juni trok de Russische Federatie zich uit de procedure terug. Conform de geldende regels wordt de procedure zonder de Russische Federatie voortgezet.
Nederlanders Wereldwijd & Consulair
Consulaire crisisbeheersing en paraatheidIn 2024 speelden wereldwijd wederom meerdere crises waarbij Nederlanders in nood kwamen. De sinds de Afghanistancrisis versterkte crisisparaatheid van het ministerie van Buitenlandse Zaken en het postennet werd bijvoorbeeld effectief ingezet bij de repatriëringen vanuit Libanon16. De consulaire crisisinzet werd intern geëvalueerd en geleerde lessen worden gebruikt ter verdere verbetering o.a. ten aanzien van herziening evacuatie- en repatriëringsbeleid, het opleiden en trainen van medewerkers, verdere professionalisering van het Snel Consulair Ondersteuningsteam, het crisisregistratiesysteem en de samenwerking met partnerlanden.
Voortzetting modernisering en digitalisering van consulaire dienstverleningHet digitaliseren van het Schengenvisumproces en het reisdocumentenproces is in 2024 voortgezet en nadert voltooiing in 2025. De nieuwe applicatie voor het Schengenvisumproces is in 2024 succesvol getest en uitgerold op diverse ambassades en locaties van de externe dienstverlener. De ontwikkelingen in het gebruik van consulaire data ondersteunde het inzichtelijk maken van ontwikkelingen en het vormen van beleid.
Ondanks een verder stijgende wereldwijde vraag naar kort verblijf visa is het ministerie erin geslaagd de wacht- en doorlooptijden voor de behandeling van visumaanvragen goeddeels binnen de gestelde termijnen van de EU Visumcode te brengen. Voorts is het visuminstrument strategisch ingezet op Europees niveau, zoals bijvoorbeeld op aandringen van Nederland het voorstel van de Commissie om de visumfaciliteringsovereenkomst tussen de EU en Georgië gedeeltelijk op te schorten.
De in 2024 verwachte snelle toename van aanvragen van aflopende paspoorten van Nederlanders in het buitenland (zogenaamde ‘paspoortpiek’) werd zoveel mogelijk tegemoet getreden in nauwe samenwerking met Nederlandse grensgemeenten, de Schipholbalie en de externe dienstverlener (VFS Global)17.
Internationaal cultuurbeleid
Nederland presenteerde een cultureel programma voor de Osaka wereldtentoonstelling 2025. Nederland was ook gastland van de Leipziger Buchmesse 2024. Middels een panel met voormalig Minister-President Rutte en Bondskanselier Scholz tijdens de Leipziger Buchmesse is het belang van democratie en rechtsstaat besproken. Nederland organiseerde de UNESCO conferentie om het 70-jarig bestaan van het Haags verdrag ter bescherming van cultureel erfgoed bij gewapend conflict te markeren. Voorts realiseerde Nederland een extra culturele inzet in Oekraïne voor bescherming en herstel van door de Russische agressie beschadigd erfgoed.
Het ingezette beleid inzake teruggave van cultureel erfgoed is succesvol voortgezet met onder andere Indonesië. De goede samenwerking met Suriname is op cultureel gebied versterkt, in lijn met de motie Van Hul/Belhaj18. Zo zijn er concrete afspraken gemaakt met Suriname over teruggave van geroofde koloniale kunstobjecten, erfgoedwetgeving, en meer culturele en expert-uitwisseling.
Postennet
Het kabinet heeft in het regeerprogramma een duidelijke richting gegeven aan het buitenlandbeleid. Zoals opgenomen in het regeerprogramma is besloten tot een taakstelling bij de rijksoverheid waarbij voor ambassades, consulaten en permanente vertegenwoordigingen in het buitenland bezuinigingen van tien procent moeten worden gerealiseerd in plaats van de eerder geplande 22 procent.
De posten fungeren als ogen en oren van Nederland in het buitenland, bieden hulp aan burgers, ondersteunen bedrijven en dragen bij aan thema’s zoals mensenrechten en veiligheid. Met name in Oekraïne, het Midden-Oosten en in een aantal landen in Afrika en Zuid-Amerika werd veel van de capaciteit ingezet om de veiligheidsontwikkelingen ter plaatse te volgen en extra consulaire dienstverlening te bieden.
Nederland als gastland
Om Nederland een aantrekkelijk gastland te laten zijn voor diplomatieke missies en internationale organisaties werkte het ministerie nauw samen met andere ministeries, gemeenten, uitvoeringsinstanties en veiligheidsorganisaties. Dit is essentieel voor het onderhouden van bilaterale betrekkingen en het bestendigen van de internationale reputatie van Nederland en het bevorderen van een goed functionerende internationale rechtsorde.
De conflicten om ons heen hebben veel impact op de verantwoordelijkheid van Nederland als gastland, met name op het gebied van beveiliging van ambassadeurs en rechters, alsmede het tegengaan van fysieke en cyber dreigingen richting ambassades en internationale organisaties die in Nederland gevestigd zijn.