Het Nationaal Archief (NA) beheert de archieven van de rijksoverheid en archieven van maatschappelijke organisaties en individuele personen die van nationaal belang zijn (geweest). In de depots ligt bijna duizend jaar geschiedenis van Nederland opgeslagen in archieven en in duizenden kaarten, tekeningen en foto’s. De missie van het NA is het dienen van ieders recht op informatie en het geven van inzicht in het verleden van ons land. Dit doet het NA door inzet voor een sterk archiefbestel, een afgewogen beleid voor archiefwaardering en selectie, optimale zorg voor alle rijksarchieven en daarnaast ook het beheren van de nationale archiefcollectie in Den Haag, welke ook onsite en online gepresenteerd word.

Nationaal Archief en Regionale Historische Centra

Op basis van de Archiefwet 1995 heeft de Minister van OCW een specifieke verantwoordelijkheid voor alle rijksarchiefbewaarplaatsen, zijnde het NA in Den Haag en elf rijksarchiefbewaarplaatsen in de provinciehoofdsteden. De archiefbewaarplaatsen in de provinciehoofdsteden maken deel uit van de Regionale Historische Centra (RHC’s). De RHC’s zijn zelfstandige openbare lichamen, die vanuit het Rijk en andere partners een financiële bijdrage ontvangen. Dit jaarverslag handelt alleen om de baten en lasten van het NA. De rijksbijdragen aan de afzonderlijke RHC’s zijn onderdeel van artikel 14 (Cultuur) van de begroting van het Ministerie van OCW.

Oorlog voor de RechterDoel van het project Oorlog voor de Rechter is het online toegankelijk maken van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Het CABR is een zeer complex opgebouwd archief waarin geen zelfstandig onderzoek kon worden gedaan vanwege de openbaarheidsbeperkingen die hierop waren gesteld. Deze archiefwettelijke beperkingen zouden per 1 januari 2025 komen te vervallen.

De rijksarchivaris/algemeen directeur NA heeft op grond van diens bevoegdheid geoordeeld dat de vigerende wet- en regelgeving voldoende ruimte gaf, om dit project uit te voeren en het archief online toegankelijk te maken. Dit besluit is genomen in samenspraak met de belangenorganisaties die in het Ethisch Beraad zitten. Om tot deze belangenafweging te komen heeft het NA hierbij gehandeld op basis van de Archiefwet en de Algemene verordening gegevensbescherming.

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft met een (late) waarschuwing laten weten dat in hun zienswijze de vigerende wet- en regelgeving géén ruimte biedt voor online toegankelijkheid van dit archief. In lijn met het besluit van de Minister om de online toegankelijkheid uit te stellen heeft het NA daarop de benodigde maatregelen genomen. Pas na wijziging van de Archiefwet kan volledige online toegankelijkheid gerealiseerd worden. Het Ministerie van OCW en het NA staan daarbij in contact met AP over de tijdelijke voorziening en het wetstraject dat ruimte biedt voor de afweging van het privacybelang en de belangen uit de Archiefwet, en daarmee voor online toegankelijkheid. Aan de waarschuwing van de AP is hiermee gehoor gegeven.

Er is wel een financiële consequentie met betrekking tot de inrichting van een tijdelijke voorziening (na overleg met Minister en AP) om het archief digitaal te doorzoeken in de studiezaal. Het is mogelijk dat we op grond van gesprekken met de AP extra inspanningen ten aanzien van deze tijdelijke voorziening moeten treffen.

Toelichting

Baten

Omzet moederdepartement

De omzet van het moederdepartement over 2024 bedraagt € 70,2 miljoen. Hierin is ook een bijdrage opgenomen voor activiteiten in het kader van Werk aan Uitvoering (WaU-gelden), Oorlog voor de Rechter en de Nieuwe Archiefwet. De bijdrage voor verbetering van de informatiehuishouding (Programma Open Overheid) is ook via het Ministerie van OCW ontvangen.

De stijging van de baten ten opzichte van de begroting komt vooral doordat er meer projectmiddelen voor Oorlog voor de Rechter en Werk aan Uitvoering zijn opgenomen in het resultaat over 2024. Daarnaast is er een stijging door onder andere de loon- en prijsbijstellingen in 2024.

Het NA presenteert de doorbetalingen van gelden van het Ministerie van OCW aan de regionale historische centra niet in de eigen omzet omdat het NA hierbij een kassiersfunctie vervult.

Omzet overige departementen

De omzet overige departementen bedraagt € 0,8 mljoen. Dit betreft o.a. de detachering van NA personeel naar andere departementen en het depotverhuur aan Doc-Direkt.

Omzet derden

De omzet derden is gestegen vanwege bijdragen van derden voor onder andere tentoonstellingen, archiefwerkzaamheden en doorbelastingen van gebruik van het gebouw. De bijdrage van de Provincie Zuid-Holland (€ 0,4 miljoen) is voor het beheer van de archieven Zuid-Holland.

Rentebaten

In de vastgestelde begroting is geen rekening gehouden met rentebaten omdat in de jaren voor 2023 over direct opneembare tegoeden bij het schatkistbankieren aanzienlijk minder rente werd vergoed. In 2024 is € 0,7 miljoen aan rentebaten ontvangen.

Lasten

Apparaatskosten

De apparaatskosten bedragen € 72,4 miljoen en zijn circa € 13,0 miljoen hoger dan de begroting. De personele kosten nemen toe door een uitbreiding van de personele bezettingen en door cao-loonstijgingen. Er is meer uitgegeven aan lopende projecten (hier staan hogere projectopbrengsten tegenover) en aan de inhuur van extern personeel. Dit is met name inhuur voor specialistische (ict-) kennis.

Materiële kosten

De materiële kosten zijn ten opzichte van 2023 met € 7,7 miljoen gestegen vanwege o.a. toename van digitaliseringskosten ten behoeve van het project Oorlog voor de Rechter en hogere kosten voor kantoorautomatisering.

Toelichting

Activa

Vaste Activa

De post Vaste Activa is per saldo met € 0,8 miljoen afgenomen door afschrijvingen hierop.

Vlottende Activa

De vlottende activa dalen doordat de liquide middelen zijn afgenomen. Dit is onder andere een gevolg van eigen financiering van investeringen.

Liquide middelen

De liquide middelen bestaan uit de Rekening-Courant met de Rijkshoofdboekhouding (RHB) van het Ministerie van Financiën en een klein saldo kasmiddelen. De liquide middelen zijn afgenomen door onder andere een toename in de projectuitgaven en het niet benutten van de leenfaciliteit.

Passiva

Eigen Vermogen

Het eigen vermogen bedraagt ultimo 2024 € 0,5 miljoen. Hiermee komt het eigen vermogen onder de maximumomvang van 5 procent van de gemiddelde jaaromzet, berekend over de laatste drie jaar.

De verdeling van het onverdeeld resultaat over 2024 komt tot uitdrukking in de jaarrekening 2024 en is in tegenstelling tot voorgaande jaren negatief. Het plafond aan eigen vermogen dat het NA mag aanhouden van 5 procent van de gemiddelde jaaromzet over de afgelopen 3 jaar is € 3,1 miljoen. Omdat er € 0,5 miljoen aan eigen vermogen is, zit het NA onder het plafond.

Voorzieningen

De voorzieningen zijn in 2024 toegenomen als gevolg van het opnemen van de reservering vakantiedagen als voorziening en niet zoals voorgaande jaren is gedaan als kortlopende schuld. De reservering van de vakantiedagen laat de afgelopen jaren een stijging zien met name door toename van het IKB-spaarverlof. Daarnaast is er een dotatie en vrijval geweest van wachtgeld verplichtingen welke betrekking hebben op de voorziening voor verplichtingen aan oud-personeelsleden.

Langlopende schulden

De langlopende schulden nemen af in 2024 vanwege aflossing op leningen die zijn afgesloten bij het ministerie van Financiën. Deze werkwijze is passend bij de status van baten-lastenagentschap.

Kortlopende schulden

Er waren in 2024 nog te betalen bedragen aan het moederdepartement, overige departementen en overige organisaties die een kortlopend karakter hebben. Het NA f heeft eind 2021 een bijdrage ontvangen van het Ministerie van OCW voor het meerjarige project Oorlog voor de Rechter en hierover zijn met het Ministerie van OCW afspraken gemaakt over meerjarige financiering en bevoorschotting. In 2024 heeft het NA van het Ministerie van OCW financiering ontvangen voor de Nieuwe Archiefwet en het Leerhuis.

Leningen

Er zijn in 2024 geen nieuwe leningen aangegaan bij het Ministerie van Financiën.

Toelichting

In het kasstroomoverzicht wordt voor de operationele kasstroom een uitsplitsing gemaakt naar ontvangsten en uitgaven. De ontvangsten hebben betrekking op bijdragen van het moederdepartement, andere departementen, omzet derden en projectgelden. De uitgaven betreffen betalingen aan personeel en leveranciers voor de reguliere werkzaamheden, maar ook voor projecten.

De liquide middelen van het NA zijn in 2024 met circa € 8,2 miljoen afgenomen vanwege toegenomen projectuitgaven en het niet benutten van de leenfaciliteit.

Toelichting

De kostprijzen per productgroep zijn gebaseerd op het kostprijsmodel 2018.

Door uitbreiding van taken en tijdelijke bezetting op projecten neemt de personele bezetting toe. Het effect van de coronapandemie was terug te zien in het fors gedaalde aantal fysieke bezoekers, maar het aantal bezoekers neemt weer geleidelijk toe. Ook vanwege de exploitatie van meerdere pop-up tentoonstellingen in 2024 om een divers en inclusief publiek aan te trekken.

Het aantal bezoekers van de website blijft stijgen.