A. Algemene doelstelling
Het bevorderen van een goed functionerende internationale rechtsorde, met een blijvende inzet op mensenrechten, als integraal onderdeel van het buitenlandbeleid. Nederland heeft in 2012 bijgedragen aan versterking van de internationale rechtsorde door steun te geven aan hervormingen binnen de VN en een aantal vernieuwende initiatieven binnen die organisatie op dit terrein. Daarnaast zette Nederland zich in de strijd tegen straffeloosheid krachtig in voor de versterking van de internationaalrechtelijke instellingen, bijvoorbeeld door uitbreiding van de rechtsmacht en verbetering van de effectiviteit van het Internationaal Strafhof. Effectieve bescherming van de rechten van de mens werd conform de mensenrechtennotitie bevorderd door een inzet op die onderwerpen waar Nederland verschil kon maken, waaronder godsdienstvrijheid, internetvrijheid en rechten van vrouwen en LHBT’s (Lesbisch, Homo-, Bi-, en Transseksueel).
B. Rol en verantwoordelijkheid
Regiefunctie
-
• Interdepartementale regie ten behoeve van een coherente en consistente Nederlandse inzet in beheers- en bestuursraden van internationale organisaties ter bevordering van de internationale rechtsorde en mensenrechten.
Faciliterende rol
-
• Effectieve inzet van fondsen en middelen ter bevordering van de internationale rechtsorde en mensenrechten, waaronder het Mensenrechtenfonds.
De bevordering van de internationale rechtsorde en mensenrechten werd in samenwerking met alle betrokken departementen vormgegeven door een coherente en consistente Nederlandse inzet in beheers- en bestuursraden van internationale organisaties en de inzet van fondsen en middelen, waaronder het Mensenrechtenfonds.
Operationalisering van het begrip Responsibility to Protect (RtoP) bleef een van de belangrijkste uitdagingen voor de internationale rechtsorde. Nederland fungeerde als covoorzitter van de Group of Friends on Responsibility to Protect. In 2012 spande Nederland zich in voor de verbetering van preventie en non-militaire interventie door de internationale gemeenschap. Nederland heeft hier veelvuldig aandacht voor gevraagd, onder meer tijdens de conferentie over genocidepreventie in Den Haag, tijdens een samen met Brazilië voorgezeten seminar over RtoP en tijdens een side-event en marge van de ministeriele week van de AVVN. Het jaarlijkse rapport van de SGVN en het daarop volgende debat in de AVVN stelden dit onderwerp centraal. Ter verbreding van het draagvlak voor RtoP is Nederland de dialoog met kritische landen aangegaan.
Op verzoek van de Kamer heeft de regering in juni 2012 een brief gestuurd met een beleidskader voor burgerbescherming. Kern is dat de verantwoordelijkheid voor de bescherming van de burgerbevolking in gewapende conflicten in de eerste plaats bij de strijdende partijen ligt. Het Nederlands beleid richt zich in dit kader op preventie, bescherming tijdens gewapende conflicten, strafrechtelijke vervolging van oorlogsmisdrijven en andere internationale misdrijven en de wederopbouw. Het afgelopen jaar heeft de VN een strategie op het gebied van burgerbescherming opgesteld en trainingsmodules uitgewerkt.
Het initiatief om te komen tot een multilateraal verdrag over internationale rechtshulp bij internationale misdrijven blijft langzaam maar gestaag voortgang vertonen. Nederland, België en Slovenië hebben in 2012 hun lobby activiteiten op dit terrein voortgezet.
Nederland steunde in 2012 diverse activiteiten van de internationale hoven en tribunalen. De financiering van het Speciaal Hof voor Sierra Leone tot het verwachte einde van de zittingen is zeker gesteld door Nederlandse overbruggingsfinanciering en door de Nederlandse inzet voor een VN-bijdrage. Tijdens de Vergadering van Statenpartijen van het Internationaal Strafhof was Nederland een stuwende kracht achter de acceptatie van voorstellen voor verbetering van de effectiviteit van het Hof. Voorts heeft Nederland bijgedragen aan de oprichting van het Syria Justice and Accountability Center om zorgvuldige documentatie van mensenrechtenschendingen in Syrië vast te laten leggen en te laten analyseren.
Nederland was actief op het gebied van VN-begrotingshervormingen tijdens de onderhandelingen in de Vijfde Commissie. Een expertgroep waar voor Nederland Frank de Grave aan deelnam, leverde daartoe bijdragen. De methodiek waarmee de contributieschalen voor de VN-begroting worden vastgesteld is eind 2012 voor drie jaar ongewijzigd voortgezet. De door Nederland gewenste herziening is nog niet gerealiseerd, mede vanwege het ontbreken van een stevige EU-positie in de onderhandelingen. Als gevolg van de daling van het aandeel van de Nederlandse economie in de wereldeconomie zal de Nederlandse bijdrage wel dalen van 1,855% naar 1,654%. Het begrotingskader 2014–2015 is vastgesteld op een niveau net onder de huidige stand van de begroting 2012–2013, waarmee een reële stijging is voorkomen.
In het rapport van de tweede Universal Periodic Review («mensenrechtenexamen») van het Koninkrijk der Nederlanden dat werd vastgesteld door de Mensenrechtenraad werd Nederland geprezen voor de oprichting van het College voor de Rechten van de Mens, de Kinderombudsman en recente ratificatie van mensenrechteninstrumenten.
Nederland heeft in 2012 zijn leidende rol wereldwijd bij het bevorderen van internetvrijheid versterkt. De Freedom Online Coalitie die werd opgericht tijdens de conferentie in Den Haag in december 2011 werd uitgebreid met drie nieuwe leden (Costa Rica, Finland en Tunesië), en een tweede Freedom Online conferentie met een Afrikaanse focus werd in Nairobi georganiseerd, waaraan Nederlandeen grote inhoudelijke bijdrage leverde. Als voorzitter heeft Nederland de Freedom Online Coalitie in diverse multilaterale organisaties bij elkaar gebracht om het onderwerp in teksten en resoluties vast te leggen. Zo kwam een sterke Mensenrechtenraadresolutie over internetvrijheid tot stand. In 2012 is het Digital Defenders Partnership onder beheer van HIVOS opgezet.
Het mensenrechtenfonds vormde een belangrijk instrument in het bilaterale mensenrechtenbeleid. Verdedigers van mensenrechten en hun organisaties werden gesteund. In het bilaterale beleid is de intensivering op het terrein van godsdienstvrijheid voortgezet, o.a. via de uitbreiding van de pilot naar Armenië, Pakistan, Soedan, Nigeria en Noord-Korea. Godsdienstvrijheid was een belangrijk thema voor de Mensenrechtenambassadeur, onder andere in het kader van zijn reizen naar Saudi-Arabië, Nigeria, Indonesië en China. Multilateraal heeft Nederland zich ingespannen voor een ambitieuze EU-opstelling in VN-kader, en voor inhoudelijk sterke EU-richtlijnen godsdienstvrijheid met voldoende consultatie van het maatschappelijk middenveld. Nederland initieerde bovendien bijeenkomsten op het terrein van godsdienstvrijheid in VN- en Raad van Europa-kader.
Afgelopen jaar zijn wederom Nederlandse inspanningen gepleegd ten behoeve van de bevordering van rechten van lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders (LHBT’s). Zo is diverse malen, al dan niet in EU verband en/of met gelijkgezinden, bij de autoriteiten aandacht gevraagd voor zorgelijke ontwikkelingen, bijvoorbeeld in landen als Rusland, Oekraïne en Uganda.
Nederland diende tijdens de zitting van de Derde Commissie van de 67ste AVVN de tweejaarlijkse resolutie over geweld tegen vrouwen in. De resolutie werd met consensus aangenomen.
In 2012 is de beleidsintensivering op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) en mensenrechten voortgezet en uitgebreid naar ambassades in Nigeria, Panama/Costa Rica, Bangladesh, Kazachstan, Jordanië en Tunesië. Aandachtsgebieden zijn o.a. arbeidsomstandigheden, kinderarbeid en discriminatie. Tevens is het voorbereidingsproces om te komen tot een Nationaal Actieplan Mensenrechten en Bedrijfsleven ter implementatie van het Ruggie Raamwerk van start gegaan.
C. Beleidsconclusies
Versterking van de internationale rechtsorde heeft in 2012 een impuls gekregen door de verdere operationalisering van het principe Responsibility to Protect. Er is daarnaast een beleidskader voor burgerbescherming ontwikkeld. De positie van hoven en tribunalen is verder geconsolideerd. Een multilateraal verdrag voor internationale rechtshulp heeft meer weerklank gevonden door Nederlandse lobby.
Hervorming van de Veiligheidsraad maakte in 2012 weinig voortgang. In de onderhandelingen over het budget zette Nederland stevig in en kon een nulgroei worden gerealiseerd. Desondanks is van een fundamentele herziening van de contributieschalen nog steeds geen sprake.
Het tweede Nederlandse mensenrechtenexamen werd op goede wijze afgerond. Op basis van de mensenrechtenstrategie werd ingezet op deelonderwerpen waar het verschil kon worden gemaakt. De leidende rol van Nederland op het gebied van internetvrijheid was daarvan een voorbeeld. Ook staat Nederland vooraan als het gaat om rechten van vrouwen en de LHBT’s. Daarnaast legde Nederland meer nadruk op godsdienstvrijheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen.
D. Budgettaire gevolgen van beleid
| Realisatie 2010 | Realisatie 2011 | Realisatie 2012 | Vastgestelde begroting 2012 | Verschil 2012 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Verplichtingen: | 99.812 | 105.245 | 147.235 | 95.262 | 51.973 | |
| Uitgaven: | ||||||
| Programma-uitgaven totaal | 100.659 | 114.419 | 95.241 | 100.562 | – 5.321 | |
| 1.1 | Een goed functionerende internationale rechtsorde | 48.741 | 58.817 | 48.389 | 51.729 | – 3.340 |
| 1.2 | Bescherming van de rechten van de mens | 51.918 | 55.602 | 46.852 | 48.833 | – 1.981 |
E. Toelichting
Verplichtingen
De stijging van de verplichtingen wordt veroorzaakt door een saldo van mutaties. Ten eerste daalt het budget omdat Nederland geen aanslag heeft ontvangen voor de geraamde verplichte contributie aan het Capital Master Plan van de VN. Ook daalt het bedrag omdat op basis van de liquiditeitsplanning voor het Rwanda Tribunaal en Joegoslavië tribunaal minder budget nodig is. Hier staat een stijging tegenover doordat eind 2011 aan het Permanente Hof van Arbitrage (PHA) een huursubsidie is toegezegd voor de periode 2012–2016. Voor deze 5-jarige periode is in 2012 de verplichting aangegaan. Daarnaast is een verplichting aangegaan om als mede-gastland een goede start van het Residual Mechanism van het Sierra Leone tribunaal mogelijk te maken. Ten slotte stijgt de realisatie omdat de verplichting is opgenomen voor een periode van vier jaar voor de uitgaven aan de Wereldomroep.
Uitgaven
Artikel 1.1
De lagere uitgaven voor een goed functionerende internationale rechtsorde zijn eerder toegelicht in de 2de Suppletoire Begroting.