Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werkt aan een slagvaardig en betrouwbaar openbaar bestuur waarop inwoners kunnen vertrouwen. Een openbaar bestuur dat samen met de samenleving in staat is de maatschappelijke opgaven op te lossen. Veranderingen in onze maatschappij beïnvloeden hoe ons bestuur en onze democratie werkt. Om waarden als legitieme besluitvorming, slagkrachtig openbaar bestuur en transparantie daarbij te behouden en democratische waarden en vrijheden te borgen en versterken, is continue aandacht nodig voor de werking en inrichting van democratie en bestuur.

De Minister van BZK heeft de zorg voor het goed functioneren van het openbaar bestuur van ons land.

Burgers verlangen in toenemende mate maatwerk van de overheid. Dat vraagt om een overheid die in kan spelen op hun individuele behoeften en om kan gaan met uiteenlopende maatschappelijke opgaven op verschillende schaalniveaus. Daarnaast zijn er grote maatschappelijke opgaven die we als overheden alleen samen met de samenleving kunnen oplossen. Om hier goed op in te kunnen spelen organiseren we de overheid zo dicht mogelijk bij de burger en met betrokkenheid van de burger.

Met het oog op de doelen binnen dit beleidsartikel is een gezamenlijke inzet van gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk nodig. Niet alleen om zo effectief en efficiënt mogelijk te werken, maar met voortdurende aandacht voor de legitimatie van het overheidshandelen. De belangrijkste pijler daarin is de democratische legitimatie, maar vloeit die legitimatie ook voort uit het dagelijks contact tussen overheid en burger.

De slagvaardigheid en legitimatie van het openbaar bestuur vraagt om een zo helder mogelijke taakverdeling tussen de overheden, financiering die daarbij aansluit, draagkracht in de uitvoering, onderlinge afstemming en samenwerking, betrokkenheid van burgers, ruimte voor maatwerk en zorg voor en toerusting van de mensen werkzaam in het openbaar bestuur.

De basis hiervoor ligt in de Grondwet (GW), de Gemeente- en Provinciewet (Gemw en PW), de Financiële-verhoudingswet (FVW), de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr), de Kieswet (KW), de Wet financiering politieke partijen (Wfpp) en de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek.

De Minister van BZK heeft hierin een stimulerende, financierende, regisserende en uitvoerende rol.

Stimuleren

• – Om de slagvaardigheid van het openbaar bestuur te versterken stimuleert de Minister van BZK de samenwerking tussen overheden en het werken als één overheid, onder meer via het interbestuurlijk programma (IBP) en de regiodeals. De minister bevordert innovatieve werkwijzen via Agenda stad en de City Deals.

• – Ter versterking van het democratisch bestel werkt de Minister van BZK aan een sterkere verbinding van inwoner en overheid, aan betere toerusting en ondersteuning van politieke ambtsdragers en aan een weerbaarder bestuur. De minister stimuleert en faciliteert betrokken partijen en draagt zorg voor kennisontwikkeling en –verspreiding. Concrete voorbeelden zijn het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie en Netwerk Weerbaar bestuur.

Financieren

• – Op basis van de FVW is de Minister van BZK - samen met de Staatssecretaris van Financiën (de fondsbeheerders) - verantwoordelijk voor het beheer van het gemeente- en provinciefonds. De middelen voor beide fondsen kennen een eigen begroting (gemeentefonds en provinciefonds) maar het beheer kan niet los gezien worden van de rest van het stelsel. Op basis van de Gemeentewet en Provinciewet is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het stelsel van decentrale belastingen.

• – Tevens financiert de Minister van BZK de rechtspositionele regelingen van (voormalige) politieke ambtsdragers.

Regisseren

• – Op basis van artikel 2 van de FVW wordt van beleidsvoornemens van het Rijk, die leiden tot een wijziging van de uitoefening van taken of activiteiten door provincies of gemeenten, aangegeven wat de financiële gevolgen zijn van deze wijziging voor provincies of gemeenten. Hiernaast dient te worden aangegeven via welke bekostigingswijze de financiële gevolgen voor de provincies of gemeenten kunnen worden opgevangen. Hierover vindt overleg plaats met de Minister van BZK en de Minister van Financiën.

• – Op basis van de Gemw en PW is de Minister van BZK daarnaast verantwoordelijk voor de interbestuurlijke verhoudingen en het Rijksbeleid dat de medeoverheden raakt. De minister coördineert hierbij het overleg tussen het Rijk en de medeoverheden. Door de Wgr waarvoor de Minister van BZK verantwoordelijk is, kunnen gemeenten, provincies en waterschappen samenwerken in publiekrechtelijke constructies.

• – Betrouwbare en transparante verkiezingen zijn essentieel voor het vertrouwen in de democratie. De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de KW, die de verkiezingen voor de leden van de Eerste Kamer en Tweede Kamer der Staten-Generaal, het Europees Parlement, Provinciale Staten, algemene besturen van waterschappen, eilandsraden en gemeenteraden regelt.

• – Om de leefbaarheid te vergroten in ondermijningsgevoelige gebieden kan de Minister van BZK op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek op verzoek van de gemeenteraad wooncomplexen of straten aanwijzen waarin aan woningzoekende huurders eisen kunnen worden gesteld of voorrang wordt verleend. Op basis van de Wet aanpak woonoverlast (artikel 151d van de Gemw) is de Minister van BZK stelselverantwoordelijk om hiermee gemeenten de mogelijkheid te bieden ernstige en herhaaldelijke hinder voor omwonenden tegen te gaan door middel van het opleggen van een gedragsaanwijzing.

Uitvoeren

• – Politieke partijen vervullen een cruciale rol in de democratie. De Minister van BZK voert de Wfpp uit en financiert deze ook.

• – De Minister van BZK geeft uitvoering aan het Nederlandse decoratiestelsel en aan de ontslag- en benoemingsprocedures van burgemeesters, commissarissen van de Koning en leden van de Hoge Colleges van Staat.

• – Om het stelsel van het openbaar bestuur te ondersteunen voert de minister onderzoek uit en ontwikkelt zij kennisproducten, zoals de Staat van het Bestuur en de website www.findo.nl.

Gebiedsspecifieke inzet

Het Rijk heeft in 2021 samen met provincies, gemeenten en andere partijen gewerkt aan het uitvoeren van de verschillende Regio Deals, city-deals, NOVI-gebieden, omgevingsagenda’s, nationale programma’s (Groningen, Rotterdam-Zuid), Wind in de zeilen (Zeeland), woondealregio’s, stedelijke vernieuwingsgebieden, regio’s aan de grens en andere gebiedsgerichte initiatieven. De opgaven en de daarvoor benodigde transities verschillen per regio en vragen om een samenhangende inzet van het Rijk en een gebiedsgerichte aanpak. Gemaakte afspraken en projecten uit onder andere de Regio Deals zijn uitgevoerd en verschillende NOVI-gebieden zijn opgestart.

Investeren in grensregio's

In 2021 is ingezet op onder meer de start van twee NOVI-gebieden in de grensregio's, de derde Grenslandconferentie met Noordijn-Westfalen en de evaluatie van het Actieplan bevolkingsdaling. De Staten-Generaal zijn hierover geïnformeerd via de Kamerbrieven «Groeien aan de grens» (Kamerstuk II 2020/21, 32851, nr. 71) en «Evaluatie Actieplan» (Kamerstuk II 2020/21, 31757, nr. 104) met een overzicht van de initiatieven en behaalde resultaten.

Herzien financiële verhoudingen

Naar aanleiding van diverse moties uit de Tweede Kamer voert het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) het gesprek met gemeenten en provincies over het herzien van de financiële verhoudingen. In 2021 is op verschillende onderdelen voortgang gerealiseerd. Zie onderstaand voor een toelichting hierop.

Herijking gemeentefonds

Op 2 februari 2021 publiceerden de fondsbeheerders het eerste integrale verdeelvoorstel voor de nieuwe verdeling van het gemeentefonds (Kamerstukken II 2020/21, 35570 B, nr. 16). Dit voorstel is ter consultatie voorgelegd aan de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). Naar aanleiding van een tussenbericht van de ROB is het verdeelvoorstel op onderdelen herzien. Dit herziene voorstel is op 9 juli aan de ROB voorgelegd en is tevens met de Tweede Kamer gedeeld (Kamerstukken II 2020/21, 35570 B, nr. 25). Daarnaast is het ter consultatie aangeboden aan de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). De consultatie van de ROB leidde op 19 oktober tot een eindadvies. Een eerste reactie daarop van de fondsbeheerders, naar aanleiding van een verzoek daartoe van de VNG, is op 13 december aan de VNG gestuurd en met de Tweede Kamer gedeeld (Kamerstukken II 2021/22, 35925 B, nr. 16). In 2022 zal een besluit worden genomen over het verdere traject van de invoering van het nieuwe verdeelmodel voor de algemene uitkering van het gemeentefonds.

Hervormen gemeentelijk belastinggebied

In mei 2020 is het rapport Bouwstenen voor een beter belastinggebied van de ambtelijke werkgroep Herziening gemeentelijk belastinggebied aan de Tweede Kamer aangeboden - als onderdeel van het bouwstenentraject voor een beter belastingstelsel (geïnitieerd door de Staatssecretaris van Financiën) (Kamerstukken II 2019/20, 32140, nr. 71). Met het verschijnen van het coalitieakkoord in 2021 is besloten dit rapport als bouwsteen mee te nemen bij de uitwerking van de nieuwe financieringssystematiek voor 2026 en verder.

Herijking provinciefonds

Het huidige verdeelmodel van het provinciefonds kent een aantal knelpunten: het is onvoldoende adaptief bij gemeentelijke herindelingen die gemeentegrenzen overschrijden en houdt te weinig rekening met kosten- en inkomstenverschillen tussen provincies bij het realiseren van een bepaald voorzieningenniveau. Daardoor is het huidige model niet toekomstbestendig. In juli 2021 is het herijkingsonderzoek provinciefonds van start gegaan (uitgevoerd door onderzoeksbureaus Cebeon en Lysias), waarbij de fondsbeheerders, het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de provincies gezamenlijk optrekken. Het onderzoek wordt in 2022 afgerond.

Hervormen provinciaal belastinggebied

In mei 2021 hebben de fondsbeheerders een ambtelijk adviesrapport gepubliceerd met bouwstenen voor een herziening van het provinciaal belastinggebied (Kamerstukken II 2020/21, 35570 C, nr. 5). Aanleiding hiervoor was de mogelijke invoering van Betalen naar Gebruik (BnG). Als de motorrijtuigenbelasting (MRB), die tevens de grondslag vormt voor de provinciale opcenten, op termijn geheel of gedeeltelijk zou komen te vervallen, is het wenselijk om reeds doordachte alternatieven voor de provinciale opcenten op de MRB gereed te hebben.

Evaluatie normeringssystematiek

In 2021 is de ROB gevraagd om middels een briefadvies zijn zienswijze te geven op de afweging tussen actualiteit enerzijds en stabiliteit anderzijds binnen de normeringssystematiek. Het advies van de ROB, getiteld Toepassing normeringssytematiek, is op 6 juli 2021 aan de Tweede Kamer aangeboden (bijlage bij Kamerstukken II 2020/21, 29362, nr. 296). In dit advies wordt aangegeven dat meer stabiliteit in de financiële verhoudingen gewenst is.

Verkiezingen

Bij de Tweede Kamerverkiezing in 2021 zijn maatregelen genomen om kiezers, onder corona-omstandigheden, veilig te kunnen laten stemmen. In het bijzonder voor kwetsbare groepen was het mogelijk om vervroegd in het stemlokaal te stemmen. Kiezers van 70 jaar of ouder konden ook per brief stemmen. De opkomst bij de Tweede Kamerverkiezing was met 78,7% vergelijkbaar met voorgaande verkiezingen zonder corona. Dit was mogelijk dankzij de inzet van de duizenden vrijwilligers en gemeenten. Bij de herindelingsverkiezingen in het najaar van 2021 was het voor alle kiezers mogelijk om vervroegd in het stemlokaal te stemmen.

Versterking lokale democratie

We hebben met het programma Democratie in Actie (DiA) de afgelopen vier jaar praktische instrumenten voor de lokale democratie ontwikkeld om de democratie te versterken. Bestuurders, volksvertegenwoordigers en ambtenaren maakten uitgebreid gebruik van het DiA ondersteuningsaanbod. Informatie over het programma, resultaten en instrumenten, monitoring en een duiding van de opbrengsten zijn te vinden op de website.

Uitgaven

1.1 Bestuur en regio

Subsidies (regelingen)

Oorlogsgravenstichting (OGS)

Namens de Nederlandse overheid onderhoudt de Oorlogsgravenstichting wereldwijd ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven liggen in meer dan vijftig landen, verspreid over vijf continenten. Het zwaartepunt ligt daarbij in Indonesië. Tevens verzorgt de Stichting ruim 10.000 graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten in Nederland. De Oorlogsgravenstichting ontvangt jaarlijks een subsidie voor de uitvoering hiervan op basis van de Subsidieregeling Oorlogsgravenstichting 2019-2022.

In 2021 is incidenteel een extra subsidie verleend voor het vieren van het 75-jarig bestaan van de Oorlogsgravenstichting. Kern van de jubileumactiviteiten is de Campagne ‘Lang zouden zij leven’ waarin een jaar lang iedere week het verhaal van een oorlogsslachtoffer centraal staat, op zijn/haar geboortedag.

Bestuur en regio

COELO

Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) heeft het afgelopen jaar subsidie ontvangen voor informatieverstrekking over lokale lasten aan burgers en bedrijven. Daarnaast is een incidentele subsidie toegekend voor het uitvoeren van drie verdiepingsonderzoeken, waaronder: effecten ozb-tarieven van gemeenten indien de ozb-vrijstelling voor cultuurgrond zou komen te vervallen, politieke samenstelling gemeenteraden en belastinggebied, en een evaluatie lokale heffingen in de gemeentebegrotingen.

Aan de Rijksuniversiteit Groningen heeft het Ministerie van BZK een subsidie verstrekt voor een meerjarig onderzoek naar de publieke waardecreatie van bestuurlijk regionale ecosystemen (BRE). In 2021 is gestart met fase 2 van het onderzoek.

De VNG heeft subsidie ontvangen voor de ondersteuningsstructuur COVID-19, dit heeft geresulteerd in een effectieve juridische helpdesk voor vragen over de Tijdelijke wet maatregelen COVID-19. Daarnaast is uitwisseling tussen gemeenten mogelijk gemaakt via webinars en informatie-filmpjes. Om dit te realiseren zijn middelen gealloceerd.

Agenda Stad heeft in 2021 middelen besteed aan de ondersteuning en doorontwikkeling van het instrument City Deals in samenwerking met Platform 31. Daarnaast is een subsidie verleend voor de ontwikkeling van een toolbox City Deals en wordt sinds kort een experiment uitgevoerd met een Chief Exploration Officer (CXO) om een impuls te geven aan bestuurlijke vernieuwing vanuit de werkwijze van Agenda Stad.

GROS subsidie «Onbegrensd»

In 2021 zijn er dertien grensoverschrijdende jongerenevenementen gesubsidieerd. In totaal hebben er zo'n 2450 jongeren deelgenomen aan deze evenementen die als doel hadden om door middel van sport en cultuur activiteiten jongeren aan weerszijden van de grens kennis met elkaar te laten maken.

Kenniscentrum Europa Decentraal (KED)

Het Kenniscentrum Europa Decentraal heeft in 2021 subsidie ontvangen voor het geven van voorlichting en advies aan gemeenten, provincies, waterschappen en decentrale samenwerkingsverbanden over de toepassing van Europees recht en beleid. Daarnaast is subsidie verstrekt voor de uitvoering van een aantal taken voor het Coördinatiepunt Staatssteun Decentrale Overheden (CSDO). Het KED zet deze subsidie in voor het begeleiden van decentrale overheden bij het kennisgeven van hun steunmaatregelen aan de Europese Commissie en voor de werkzaamheden met betrekking tot de jaarlijkse staatssteunrapportage.

POK-Multiproblematiek

Met een subsidie heeft het Ministerie van BZK mogelijk gemaakt dat de VNG eind 2021 versneld kon starten met de uitwerking van de inrichting (functionaliteit, reikwijdte, organisatie en communicatie) van het samenwerkingsplatform sociaal domein. Het samenwerkingsplatform, een duurzame ondersteuningsstructuur, is erop gericht om de uitvoeringskracht van het openbaar bestuur en de integrale dienstverlening door gemeenten te versterken. Dit gebeurt o.a. door het structureel inbedden van systeemleren/feedbackloop, genereren van overzicht (geen versnippering programma's) en vraaggerichte ondersteuning (versterking uitvoeringskracht gemeenten). Er zijn middelen gealloceerd naar het Gemeentefonds voor het verstrekken van decentralisatie uitkeringen ten behoeve van de zestien stedelijke vernieuwingsgebieden.

POK- Antidiscriminatie

Movisie heeft een subsidie ontvangen om de handreiking lokaal antidiscriminatiebeleid te updaten. De vernieuwde handreiking is speciaal voor gemeenten ontwikkeld en wordt zo breed mogelijk verspreid.

POK-Basisinfrastructuur

In het kader van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) zijn eind 2021 middelen beschikbaar gesteld voor 2021 en 2022 ten behoeve van een subsidie ter Versterking van de dienstverlening bij gemeenten. De middelen voor 2021 zijn niet tot besteding gekomen. Voor de middelen van 2022 wordt de subsidieaanvraag van de VNG verwacht in 2022.

Opdrachten

Bestuur en regio

In 2021 zijn opdrachten verstrekt aan externe bureaus voor monitoren, digitale kennisproducten, kennis- en leertrajecten, publicaties en onderzoeken op het terrein van het openbaar bestuur. Voorbeelden hiervan zijn de Staat van het bestuur, de bijbehorende essaybundel Gebundeld Perspectief en analyses o.b.v. de Monitor politieke ambtsdragers en Data Financiën Decentrale Overheden. Ook is vervolg gegeven aan het in 2020 ontwikkelde ontwerp voor een regionale kennis- en schakelfunctie. In interbestuurlijk verband en onder de vlag van het Veluweberaad wordt gewerkt aan een duurzaam platform ter ondersteuning van kennisnetwerken voor integrale opgaven in de fysieke leefomgeving. Hiervoor zijn door Platform31 vanuit de netwerkpraktijk de randvoorwaarden en uitgangspunten in kaart gebracht. In 2021 is ook een opdracht verleend aan een communicatiebureau, welke opdracht heeft geresulteerd in een communicatieplan voor het traject Wams (wet aanpak meervoudige problematiek sociaal domein).

Vanuit dit instrument zijn middelen gealloceerd bij Julibrief ten behoeve van de uitkering aan Evides inzake Wind in de Zeilen. Ten behoeve van diverse subsidies aan de VNG inzake ondersteuningsstructuur transitiefase COVID-19 en voor subsidies aan Platform 31 in het kader van Agenda Stad/City deals zijn middelen overgeheveld vanuit het instrument Opdrachten.

Tot slot, is in 2021het Actieplan Bevolkingsdaling geëvalueerd (Kamerstukken II 2020/21, 31757, nr. 104). Daaruit volgt dat het actieplan heeft bijgedragen aan de bewustwording rondom opgaven als gevolg van bevolkingsdaling en om het thema bevolkingsdaling op de nationale agenda te plaatsen. De regionale samenwerking is bevorderd en het denken in samenwerking tussen Rijk en regio lijkt beter ingebed op Rijksniveau.

POK-Multiproblematiek

Er zijn opdrachten verstrekt in het kader van het stimuleren van interbestuurlijke samenwerking bij complexe maatschappelijke opgaven en het zorgdragen voor randvoorwaarden voor de uitvoering van beleid door medeoverheden.

Grenstesten Duitsland COVID-19

Omdat noodzakelijk grensverkeer naar Duitsland een negatief testbewijs moest kunnen overleggen vanwege de aanwijzing van Nederland als hoogincidentiegebied, is in de grensregio een gratis testvoorziening gerealiseerd voor mensen die in Nederland wonen en in Duitsland moesten zijn voor (mantel)zorg, werk of opleiding. Uiteindelijk zijn er in de weken dat de testplicht gold na het van start gaan van de gratis testvoorziening (te weten van 6 mei tot 30 mei 2021) ongeveer 13.000 tests afgenomen.

POK- Antidiscriminatie

Er is een opdracht gegeven aan Colourful People voor de werving en selectie van de Nationaal Coördinator Discriminatie en Racisme (NCDR). De selectie is succesvol verlopen na een open wervingsprocedure en de NCDR is op 15 oktober 2021 gestart.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Diverse bijdragen

Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft een bijdrage ontvangen voor te maken datakosten voor de vierde overall rapportage sociaal domein.

In 2021 hebben de regioadviseurs van het Verbindend Landelijk Ondersteuningsteam (VLOT) gemeenten en ketenpartners in de regio vraaggericht ondersteund en relevante landelijke ontwikkelingen op het snijvlak van zorg en veiligheid met elkaar verbonden. Verder zijn er middelen ingezet om de inrichting van een brede duurzame ondersteuningsstructuur (samenwerkingsplatform sociaal domein) per 2022 verder uit te werken.

De visitatiecommissie financiële beheersbaarheid sociaal domein heeft na 2,5 jaar haar opdracht in 2021 afgerond, en in totaal dertig individuele gemeenten gevisiteerd. Met deze visitatiecommissie heeft de VNG (met financiële bijdrage van het Ministerie van BZK) gemeenten onafhankelijk expertadvies aangeboden.

De VNG heeft ook, met een financiële bijdrage van het Ministerie van BZK, invulling gegeven aan de Ondersteuningstructuur COVID-19. Doel van het programma is om gemeenten te ondersteunen in de coronacrisis. De bijdrage heeft geresulteerd in een aantal producten en diensten voor gemeenten. Er is een effectieve juridische helpdesk ingericht voor vragen over de Tijdelijke wet maatregelen COVID-19 en er is uitwisseling tussen gemeenten mogelijk gemaakt via webinars en informatie-filmpjes.

Op 11 februari 2021 heeft het digitale Festival van het Bestuur plaatsgevonden naar aanleiding van de nieuwe editie van de Staat van het Bestuur 2020. Aan VNG Connect is een bijdrage verstrekt voor het organiseren van dit festival.

POK- Antidiscriminatie

Er is een bijdrage gedaan aan de Nationale Politie (NP). Dit is ten behoeve van de landelijke rapportage discriminatiecijfers 2020. BZK is opdrachtgever van deze rapportage en is met de NP overeengekomen om de helft van kosten te betalen. De rapportage is in juni 2021 opgeleverd.

Bijdrage aan medeoverheden

Wind in de zeilen

Binnen het investeringsprogramma Wind in de zeilen zijn via specifieke uitkeringen verschillende bedragen naar de provincie Zeeland en de gemeente Vlissingen overgemaakt. Het gaat hierbij onder meer om de investeringen in de fysieke ontwikkeling van de Kenniswerf in Vlissingen, onderzoeken voor industrie en haven, werkgelegenheidsaanpak en mobiliteit. Dit is allemaal conform gemaakte afspraken tussen de provincie Zeeland, de gemeente Vlissingen en het Rijk (pakket Wind in de zeilen). Hiervoor zijn bij Julibrief middelen overgeheveld vanuit het Ministerie van EZK, SZW en I&W.

Evides

Binnen Wind in de zeilen zijn aanvullende afspraken gemaakt over de ontvlechting van het waterbedrijf Evides uit de Provinciale Zeeuwse Energie Maatschappij (PZEM). Voor deze ontvlechting is ook een bedrag beschikbaar gesteld aan de provincie Zeeland middels een specifieke uitkering. Hiervoor zijn bij de eerste suppletoire begroting middelen overgeheveld.

Lokale culturele voorzieningen

Aan provincies is in 2021 een specifieke uitkering verstrekt voor de extra kosten die ze gemaakt hebben, om de primair provinciaal gesubsidieerde culturele instellingen te compenseren voor inkomsten die deze instellingen zijn misgelopen voor de periode van 1 juni tot 31 december 2020 vanwege de coronamaatregelen van het kabinet. Hiervoor zijn bij een incidentele suppletoire begroting middelen overgeheveld.

Groeiopgave Almere

Almere heeft in 2021 een aanvullende bijdrage ontvangen vanwege de uitzonderlijke groeikosten van de gemeente. De middelen zijn verstrekt via een specifieke uitkering vanaf de begroting van het ministerie van BZK. De bijdrage houdt verband met de groeiafspraken die met Almere zijn gemaakt in het kader van het programma Rijk- en regioprogramma Amsterdam Almere Markermeer (RRAAM) en in de uitvoeringsovereenkomst Almere 2.0. Door de bijdrage is Almere in staat gesteld zijn aandeel in de gemaakte groeiafspraken te leveren. Hiervoor zijn bij de eerste suppletoire begroting middelen overgeheveld.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Het European Knowledge Network (EUKN) heeft de jaarlijkse contributie ontvangen voor het lidmaatschap van Nederland van dit instrument voor transnationale en interregionale samenwerking. Het doel van de activiteiten van EUKN is het delen van kennis over stedelijk beleid, de NL positie en het netwerk van de Europese Agenda Stad, een van de vijf EU-prioriteiten van het Ministerie van BZK.

Bijdrage aan agentschappen

RVB

Het College van Rijksadviseurs (van het Rijksvastgoedbedrijf) heeft een bijdrage ontvangen voor een onderzoek naar de Locatiekeuze Justitieel Complex Vlissingen, onderdeel van het compensatiepakket Wind in de zeilen.

RWS

Aan Rijkswaterstaat is een bijdrage verstrekt voor het opzetten van een kenniscentrum explosieven Tweede Wereldoorlog. Gemeenten kunnen hier een beroep op doen wanneer explosieven worden aangetroffen.

1.2 Democratie

Subsidies (regelingen)

Politieke partijen

Politieke partijen krijgen subsidie op grond van de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Een politieke partij komt voor subsidie in aanmerking als zij voldoet aan een aantal in deze wet genoemde voorwaarden. In 2021 ontvingen zestien politieke partijen subsidie. Als gevolg van de motie-Jetten c.s. (Kamerstukken II 2019/20, 35300, nr. 19 ; Kamerstukken II 2019/20, 35300 IIA, nr. 8) werd het beschikbare budget voor de subsidie voor de politieke partijen met ingang van 2020 jaarlijks met € 8,65 mln. verhoogd. Hiervan is in 2021 80% als voorschot uitgekeerd, conform de Wfpp. Tot en met 2024 betreft de verhoging van het budget jaarlijks € 8,65 mln. en met ingang van 2025 structureel € 5 mln.

Op 17 maart 2021 heeft een Tweede Kamerverkiezing plaatsgevonden. De gewijzigde samenstelling van de Tweede Kamer heeft gevolgen voor de subsidieverlening over 2021. Deze is per 1 juli 2021 ambtshalve aangepast voor politieke partijen, die zetelwinst of –verlies hebben geboekt dan wel nieuw verkozen zijn in de Tweede Kamer en op de peildatum (1 april 2021) voldoen aan de 1.000 ledeneis. In 2021 hebben BIJ1, Conservatieve Liberalen (JA21) en Volt Nederland voor het eerst subsidie gekregen op grond van de Wfpp. De BoerBurgerBeweging (BBB) ontvangt vanaf subsidiejaar 2022 subsidie.

Daarnaast is bij de eerste suppletoire begroting 2021 van het Ministerie van BZK (Kamerstukken II 2020/21, 35801 VII, nr. 1) een bedrag van circa € 0,5 mln. overgeboekt vanuit het Ministerie van Buitenlandse Zaken conform de Wfpp. Politieke partijen gebruiken deze middelen voor de steun die zusterpartijen in het buitenland geven aan de opbouw van een solide functionerend democratisch meerpartijensysteem.

Comité 4/5 mei

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft de jaarlijkse subsidie ingezet om bewustwording en kennis, dialoog en debat over vrijheid te bevorderen over de onderwerpen democratie, de rechtstaat en burgerschap. Vanwege de coronamaatregelen vonden deze activiteiten plaats binnen de livestreams die de verschillende Bevrijdingsfestivals hadden opgezet.

ProDemos

De jaarlijkse subsidie voor ProDemos is voor een groot deel bedoeld voor het organiseren van (scholieren)bezoeken aan het parlement en het bijbehorende educatieve programma. Vanwege de coronamaatregelen waren fysieke bezoeken ook in 2021 slechts beperkt mogelijk. Het nieuwe programma Parlement op School is in september van start gegaan, waarbij leerlingen op een interactieve manier kennis maken met de democratie. Het programma is bedoeld voor klassen die niet naar Den Haag komen voor een fysiek bezoek aan het parlement.

Verbinding inwoner en overheid

Voorafgaand aan de Tweede Kamerverkiezing zijn verschillende subsidies toegekend met als doel de toegankelijkheid van de verkiezing te vergroten. Er is onder meer gewerkt aan het vergemakkelijken van het stemproces voor mensen met een beperking, waaronder met een visuele beperking en (jong) volwassenen met een verstandelijke beperking. Ook is de website Waarismijnstemlokaal.nl verder verbeterd.

Voor de uitvoering van de activiteiten binnen het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie (DiA) ter versterking van de lokale democratie is subsidie verstrekt aan de VNG.

De burgercollectieven Landelijke Vereniging Kleine Kernen (LVKK) en Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) ontvingen ook in 2021 subsidie ter ondersteuning van burgerparticipatie en maatschappelijke initiatieven op lokaal niveau in buurten, wijken en dorpen.

In het kader van burgerschap zijn verschillende activiteiten uitgevoerd. Er is subsidie verstrekt voor het organiseren en voorbereiden van het Democratiefestival dat in september 2021 zou plaatsvinden, maar vanwege de coronamaatregelen is uitgesteld tot 2022. Ook is subsidie verstrekt om bij te dragen aan de interactieve festivalbeleving tijdens Koningsdag 2021 in Eindhoven en aan het Prinsjesfestival dat in 2021 deels online plaatsvond. Er zijn, onder meer door VNG, pilotprojecten uitgevoerd om de positie van jongeren in de democratie te versterken (Kamerstukken II 2020/21, 35570 VII, nr. 93).

Er zijn verschillende subsidies verstrekt voor onderzoeksprojecten en –programma’s op het terrein van democratie en bestuur. In lijn met de afspraken gemaakt in de Bestjoersôfspraken Fryske Taal en Kultuer (BFTK) 2019-2023 ontving de Rijksuniversiteit Groningen een jaarlijkse subsidie voor de leerstoel Friese taal- en letterkunde.

Ten behoeve van diverse subsidies in het kader van de regeling Verbinding inwoner en overheid zijn bij de 2e suppletoire begroting middelen gerealloceerd.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Diverse organisaties, zoals de beroeps- en belangenverenigingen voor burgemeesters, raadsleden, griffiers, wethouders, Statenleden en rekenkamers ontvingen subsidie voor intervisie en adequate (digitale) opleidingsprogramma’s voor hun specifieke beroepsgroepen. In 2021 is geld beschikbaar gesteld voor de inwerkprogramma’s van kandidaat-raadsleden in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2022.

In het kader van het actieplan politieke ambtsdragers met een beperking (Kamerstukken II 2019/20, 24170, nr. 240) zijn verschillende subsidies verstrekt om de politieke participatie door deze groep te versterken. Hieronder valt onder andere het ondersteunen, coachen en werven van kandidaat-politici met een beperking in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 en het bevorderen van de politieke participatie van mensen met een lichtverstandelijke beperking.

Ter versterking van de sturingsrol van de gemeenteraad in het sociaal domein ontving de Stenden Hogeschool in Leeuwarden een subsidie om samen met vijf gemeenten, zoals Almere, en kennispartners, waaronder Movisie, een politiek relevante monitor sociaal domein te ontwikkelen. Tevens zijn nuttige handreikingen en beeldmateriaal ontwikkeld ter ondersteuning van raadsleden. Dit project is een vervolg op het traject ‘Rol gemeenteraad, uniek samenspel’, uit het Programma Sociaal Domein en de kabinetsreactie in 2020 inzake het advies van de ROB ‘Decentrale taak is politiek zaak’ (Kamerstukken II 2019/20, 34477 VII, nr. 72).

Het Kennispunt Lokale Politieke Partijen ontving subsidie ter ondersteuning van lokale politieke partijen die geen financiële ondersteuning ontvangen op grond van de Wfpp. Deze subsidie is tijdelijk en duurt tot en met 2024, op basis van de motie-Jetten c.s. over het extra ondersteunen van parlementariërs en politieke partijen. Het Kennispunt organiseerde trainingsactiviteiten, veelal gericht op het professionaliseren van de politieke partij en het voorbereiden van de gemeenteraadsverkiezingen. VNG (Connect) organiseerde in samenwerking met het Kennispunt het eerste landelijk congres van lokale politieke partijen in februari 2021. Hieraan deden zeshonderd vertegenwoordigers van lokale politieke partijen mee.

Weerbaar bestuur

In het kader van Weerbaar bestuur zijn onder meer subsidies beschikbaar gesteld aan de Wethoudersvereniging, de Nederlandse vereniging van rekenkamercommissies (NVRR) en de vereniging juridische kwaliteitszorg lokaal bestuur (VJK) voor verdere professionelisering en bestuurlijke integriteit. Het Kennispunt lokale politieke partijen ontving een subsidie voor een online module, webinar en training over weerbaarheid en integriteit voor lokale politieke partijen. Ook is subsidie versterkt voor het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers (SIPA).

Stichting dr. Hilda Verweij-Jonker organiseerde leerkringen over weerbaar bestuur. In deze leerkringen kwamen zestien gemeenten samen voor een vorm van intervisie om kennis en ervaringen met elkaar te delen over lokale weerbaarheid en de gebiedsgerichte aanpak ondermijnende criminaliteit.

De ondersteuning van gemeenten werd voortgezet om kennis en ervaringen uit te wisselen over de toepassing van de Wet aanpak woonoverlast (het opleggen van gedragsaanwijzingen door de burgemeester) en gebiedsgerichte aanpak van ondermijnende criminaliteit, zowel in kader van de impuls weerbaar bestuur, als in kader van de uitvoering van de actieagenda Vakantieparken 2021-2022 (Kamerstukken II, 2020/21, 32 847, nr. 712).

Diverse activiteiten zijn uitgevoerd om kennis te ontwikkelen en te delen over brede aanpak maatschappelijke onrust en ongenoegen, zoals een leergang democratische rechtsorde georganiseerd door VNG Realisatie en een casusonderzoek naar omgaan met controversiële vraagstukken (zoals de plaatsing van een windmolenpark) door de Universiteit van Amsterdam.

Vanuit het programma Leefbaarheid en Veiligheid zijn subsidies verstrekt aan netwerk- en kennisorganisaties (zoals het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners, Landelijk Platform Buurt- en Wijkgericht Werken (LPB), Platform 31, CCV en Movisie), die daarmee bijdroegen aan de ontwikkeling van handelingsperspectieven voor de verbetering van de leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten en een gebiedsgerichte aanpak. Voor het programma Leefbaarheid en Veiligheid zijn bij de 2e suppletoire begroting middelen ontvangen uit het Volkshuisvestingsfonds.

Stichting Thorbeckeleerstoel

De stichting prof. mr. J.R. Thorbeckeleerstoel ontving subsidie voor het doen van onderzoek en het geven van onderwijs op het gebied van het decentraal bestuur als politiek, juridisch en bestuurlijk systeem.

Opdrachten

Verbinding inwoner en overheid

Er zijn evaluaties uitgevoerd van de herindelingsverkiezingen van november 2020, de eerste verkiezingen die plaatsvonden onder corona-omstandigheden (Kamerstukken II 2020/21, 35165, nr. 29 ; kamerstukken II 2020/21, 28750 nr. 79).

Voor de Tweede Kamerverkiezing onder corona-omstandigheden is actueel voorlichtingsmateriaal ontwikkeld over de hygiëne- en gezondheidsmaatregelen in de stemlokalen en is een wervingscampagne voor stembureauleden gevoerd. Ook zijn kosten gemaakt voor de ontwikkeling van briefstembescheiden en voorlichting over het briefstemmen voor kiezers van 70 jaar en ouder.

Voor de evaluatie van de Tweede Kamerverkiezing zijn onderzoeken uitgevoerd met focusgroepen en onder kiezers, stembureauleden en gemeenten (aan de hand van vragenlijsten). Ook is onderzoek gedaan naar de toegankelijkheid van stemlokalen en naar briefstemmen (Kamerstukken II 2020/21, 35165, nr. 40 ; Kamerstukken II 2021/22, 35165, nr. 41). Naar aanleiding van schriftelijke vragen vanuit de Tweede Kamer is een online enquête gehouden onder de in het buitenland wonende Nederlanders die waren geregistreerd om te stemmen voor de Tweede Kamerverkiezing van maart 2021 (Kamerstukken II 2021/22, 35165, nr. 42).

In het kader van de Tijdelijke experimentenwet nieuwe stembiljetten is verder gewerkt aan het ontwerpen van middelen die voor de uitvoering nodig zijn, zoals het overzicht van kandidaten en oefenmateriaal. Ook zijn testen uitgevoerd, waaronder een test met blinden en slechtzienden.

De Kiesraad ontving meerjarig middelen voor investeringen in het digitaal hulpmiddel uitslagberekening en voor de capaciteit en deskundigheid van de Kiesraad zodat het digitaal hulpmiddel op een adequate manier beheerd en onderhouden kan worden (Kamerstukken II 2020/21, 35801 VII, nr. 1). Daarnaast ontving de Kiesraad een bijdrage voor personele ondersteuning bij de transitie naar een verkiezingsautoriteit. Hiervoor zijn bij de eerste suppletoire begroting middelen overgeheveld.

Om invulling te geven aan de maatschappelijke dialoog over het slavernijverleden en de doorwerking daarvan in de hedendaagse samenleving organiseerde het adviescollege dialooggroep slavernijverleden verschillende online en offline dialoogsessies en een burgerpanel.

De subsidieregelingen voor Comité 4 en 5 mei en ProDemos, die in 2021 afliepen, zijn extern geëvalueerd. Ook heeft een evaluatie plaatsgevonden van de ‘Taalskipper’; een rol die de provincie Fryslân op zich heeft genomen om sturing te geven bij de implementatie van de afspraken tussen Rijk en provincie op het gebied van de Friese taal en cultuur.

Ten behoeve van het versterken van jongereninspraak zijn opdrachten verstrekt voor onderzoek en dialoog (Kamerstukken II 2020/21, 35570 VII, nr. 93).

De realisatie is lager uitgevallen t.o.v. de Ontwerpbegroting doordat er vanuit deze regeling zowel bij de 1e als 2e suppletoire begroting middelen zijn gerealloceerd om deze op het juiste instrument en/of artikel te verantwoorden. Daarnaast zijn er, zoals hierboven aangegeven, bij de 1e suppletoire begroting middelen overgeheveld naar de begroting van de Kiesraad.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Ter ondersteuning van de primaire processen met betrekking tot de rechtspositie van politieke ambtsdragers zijn kosten gemaakt voor juridisch advies, softwaresystemen, assessments, sollicitatie, reïntegratie en medische begeleiding. De doelgroep bestaat voornamelijk uit (kandidaat) burgemeesters en commissarissen van de Koning.

Bij de 2e suppletoire begroting zijn vanuit deze regeling middelen gerealloceerd voor diverse opdrachten in het kader van de regeling Weerbaar bestuur.

Weerbaar bestuur

Er zijn diverse opdrachten verstrekt aan universiteiten en onderzoeksbureaus voor onderzoek en advies ten aanzien van de inrichting van het openbaar bestuur en de versterking van decentrale volksvertegenwoordigingen. Er zijn expertmeetings gefaciliteerd en samen met decentrale bestuurders en volksvertegenwoordigers is een collectieve norm tegen intimidatie en agressie ontwikkeld. Via de websites www.maatschappelijkestabiliteit.nl en www.maatschappelijkeonrust.nl is het leer- en ondersteuningsaanbod op het gebied van maatschappelijke stabiliteit en maatschappelijke onrust toegankelijk en overzichtelijk gemaakt voor professionals van overheidsorganisaties.

Er is een projectgroep lokale rekenkamers ingesteld die gemeenten ondersteunt bij de versterking van rekenkamers (Kamerstukken II 2020/21, 35925 VII, nr. 14). Ook is bijgedragen aan het Programma Ongewenste Buitenlandse Financiering (FEC BF), dat wordt gefinancierd door het Ministerie van Financiën, JenV, BZ, SZW en BZK voor onderzoek naar buitenlandse financiering van maatschappelijke en religieuze organisaties in Nederland.

In 2021 is het model van de Leefbaarometer herijkt. De ondersteuning van gemeenten is voortgezet om kennis en ervaringen uit te wisselen over de toepassing van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (selectieve woningtoewijzing) en is de wet geëvalueerd op basis van de lokale praktijk (Kamerstukken II, 2020/21, 33 340, nr. 24). Provincies zijn via kennisbijeenkomsten ondersteund bij de integrale aanpak van vakantieparken (uitvoering actieagenda Vakantieparken 2021-2022).

In opdracht van het programma Leefbaarheid en veiligheid is een dashboard Zicht op Wijken ontwikkeld waarmee een kwantitatief beeld van de leefbaarheid en veiligheid in gemeenten en hun wijken kan worden geschetst. Daarnaast zijn verschillende advies- en onderzoeksopdrachten verstrekt gericht op een meerjarige gebiedsgerichte aanpak waarin gemeenten - samen met de rijksoverheid en lokale partners - de inwoners van kwetsbare gebieden perspectief op een betere toekomst kunnen bieden. Voor het programma Leefbaarheid en Veiligheid zijn bij de 2e suppletoire begroting middelen ontvangen uit het Volkshuisvestingsfonds.

Inkomensoverdrachten

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Het Ministerie van BZK is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers (Appa). Dit betreft ten eerste de betaling van de uitkeringen en de kosten van de begeleiding en ondersteuning bij het vinden van een nieuwe baan van gewezen ministers en staatssecretarissen, van waarnemend burgemeesters en van (waarnemend) burgemeesters die betrokken zijn bij gemeentelijke herindeling. Ten tweede betreft het de betaling van de pensioenen van ministers en staatssecretarissen. De realisatie is lager uitgevallen ten opzichte van de ontwerpbegroting doordat in 2021 minder uitkeringen aan ministers en staatssecretarissen zijn verstrekt.

Rouwvervoer

In 2021 zijn betalingen gedaan ter compensatie van de extra kosten voor nabestaanden voor het rouwvervoer wegens COVID-19.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Diverse bijdragen

Voor de verdere uitvoering van de City Deal Zicht op ondermijning (ZoO), die bijdraagt aan de preventieve aanpak van ondermijnende effecten van criminaliteit en de weerbaarheid van het lokaal bestuur vergroot door een betere informatiepositie, zijn bijdragen verstrekt aan ICTU en CBS. Deze bijdragen zijn onder meer bedoeld voor een nadere analyse rondom vakantieparken en een pilotonderzoek naar de cliënten van Zorg- en Veiligheidshuizen. De City Deal ZoO is formeel afgerond met een evaluatie (deze wordt in de eerste helft van 2022 met de Tweede Kamer gedeeld) en wordt, in lijn met de aanbevelingen, als samenwerkingsverband structureel gecontinueerd. Ten behoeve van deze City Deal zijn bij de 1e suppletoire begroting 2021 (Kamerstukken II 2020/21, 35850 VII, nr. 2) middelen gerealloceerd vanuit artikel 6.6 van de BZK-begroting.

ICTU ontving een bijdrage voor een ondersteuningsteam dat gemeenten helpt bij het vinden van stemlokalen voor de Tweede Kamerverkiezing in 2021, aangezien reguliere locaties als gevolg van de coronacrisis niet of minder beschikbaar waren.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

In 2021 is contributie betaald aan het Open Government Partnership (OGP), dat zich richt op het versterken van de transparantie en de openheid van de overheid.

In 2021 is een bijdrage geleverd ter afronding van de werkzaamheden van het nationale contactpunt van het EU programma «Europa voor de burger». Met de ingang van het nieuwe programma «Burgers, Gelijkheid, Rechten en Waarden» is de functie van nationaal contactpunt belegd bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. De bijdrage hiervoor loopt via artikel 4 van de BZK-begroting.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie

Dienst Publiek en Communicatie (DPC) ontving een bijdrage voor de voorlichtingscampagne van de Tweede Kamerverkiezing 2021. Hiervoor zijn extra kosten gemaakt in verband met de aanpassingen aan corona-maatregelen. DPC ontving ook een bijdrage voor de voorlichtingscampagne van de Gemeenteraadsverkiezingen 2022. Hiervoor zijn bij de 2e suppletoire begroting middelen gerealloceerd.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Gemeentefonds

De gemeente Den Haag ontving een bijdrage voor de permanente registratie voor kiezers in het buitenland. Met de invoering van de permanente registratie zijn de verkiezingen voor Nederlanders die buiten Nederland wonen, toegankelijker geworden.

De gemeenten die extra kosten hebben gemaakt maken voor COVID-maatregelen bij herindelingsverkiezingen 2021 of werkzaamheden omtrent ongeadresseerde briefstembiljetenveloppen hebben uitgevoerd bij de Tweede Kamerverkiezing in 2021, ontvingen daarvoor een bijdrage.

Bij de Tweede Kamerverkiezing in 2021 deden 36 gemeenten mee aan een experiment met een centrale opzet van de stemopneming (centraal tellen van de stembiljetten). Deze gemeenten kregen voor hun deelname een vergoeding van BZK, naar rato van het aantal inwoners van de desbetreffende gemeente.

Provinciefonds

Provincie Fryslân ontving een meerjarige bijdrage die ter beschikking wordt gesteld aan Dingtiid ten behoeve van de uitvoering van de Wet gebruik Friese taal.

Ontvangsten

Dit betreft voornamelijk de bijdrage van de waterschappen voor een bedrag van € 21,8 mln. voor hun aandeel in de Waardering Onroerende Zaken kosten (WOZ-kosten) van de gemeenten en hun aandeel in de kosten van de Landelijke Voorziening WOZ (LV WOZ).

Daarnaast ontvangt het Ministerie van BZK met ingang van 2020 jaarlijks een bedrag van € 2,8 mln. van de waterschappen in het kader van de organisatie van de Waterschapsverkiezingen. De kosten die de gemeenten voor de organisatie van de Waterschapsverkiezingen maken worden vergoed door de waterschappen.

Tot slot zijn er meerontvangsten van circa € 0,6 mln. onder meer als gevolg van lagere bijdrage- en subsidievaststellingen.