Inleiding

Voor het ministerie van Financiën stond het jaar 2022 in het teken van het samen werken aan een financieel gezond Nederland. We werkten aan het implementeren van de beleidsprioriteiten uit de begroting en het verbeteren van de dienstverlening en de bedrijfsvoering. De oorlog in Oekraïne, het loslaten van de coronabeperkingen en de hoge inflatie hebben veel impact gehad op de werkzaamheden en het beleid van ons ministerie.

We ondersteunden mensen in Nederland, zodat zij hun energierekening en boodschappen konden betalen. Er is een uitzonderlijk groot koopkracht- en energiepakket samengesteld om inkomens te ondersteunen en de lasten te verlagen. Dit pakket bevat maatregelen die kwetsbare groepen en middeninkomens ondersteunen. In de maanden november en december ontvingen mensen een tegemoetkoming van 190 euro voor de energierekening. Daarnaast hebben we afspraken gemaakt over een prijsplafond voor energie in 2023. Ook is er in 2022 een nieuw Belastingplan tot stand gekomen waarmee de regering er onder andere voor zorgt dat de belasting op arbeid en vermogen meer in balans komt. Zo stijgt het minimumloon met 10 procent. Deze maatregelen zorgen ervoor dat werken meer loont. Ook hielpen we ondernemers om hun belastingschulden uit de coronatijd af te betalen. Verder hebben we de eerste fase van het herstel rond box 3 afgerond. Het tegemoetkomingsbeleid naar aanleiding van de fraudesignaleringsvoorziening hebben we uitgewerkt en naar de Tweede Kamer gestuurd.

De kinderopvangtoeslagaffaire heeft gedupeerde ouders en hun kinderen groot onrecht aangedaan en iedere dag dat ouders eerder het traject kunnen afronden, is belangrijk om hun leven weer op te kunnen pakken. We betreuren het ten zeerste dat het ondanks alle inspanningen nog niet gelukt is om alle gedupeerden in 2022 te helpen. We blijven ons inspannen om dit te verbeteren. We werkten in 2022 aan herstel van vertrouwen van de burger. We rondden steeds meer integrale beoordelingen af, waardoor gedupeerden van de toeslagenaffaire hun compensatiebetalingen ontvingen. Ook hielpen we toeslagengedupeerden private schulden op te lossen die (onder andere) zijn ontstaan door problemen met de kinderopvangtoeslag. In november is de hersteloperatie wettelijk verankerd in de Wet hersteloperatie toeslagen.

We hebben erkend dat binnen het intensief toezicht sprake is geweest van institutioneel racisme.1 Het gaat hierbij om werkwijzen uit het verleden. Om discriminatie en institutioneel racisme in de toekomst te voorkomen, is een breed pakket aan maatregelen nodig. Zo maken we de werkcultuur inclusiever door meer aandacht te hebben voor (onbewuste) vooroordelen en gaan we werken met een waarborgenkader, waarmee de rechtmatigheid, de transparantie en de vastlegging rondom de risicoselectie beter gegarandeerd kan worden.

De afgelopen jaren is de aandacht voor dienstverlening door de overheid en de menselijke maat toegenomen. Ook in 2022 zijn hier weer veel acties op ondernomen. In januari 2022 is de Inspectie belastingen, toeslagen en douane opgericht. De Inspectie houdt toezicht op de Belastingdienst, Toeslagen en Douane om de kwaliteit van de dienstverlening te verbeteren, waarbij rechtsstatelijkheid en menselijke maat de rode draden zijn. Ook voor dienstverlening geldt dat komend jaar nog veel acties benodigd zijn om het verder te verbeteren.

Vanwege de oorlog in Oekraïne hebben we in Europees verband sanctiepakketten opgesteld gericht tegen Rusland. Ook gaven we financiële steun in de vorm van een lening en garanties. Deze steun helpt Oekraïne om financieel stabiel te blijven, de dagelijkse uitgaven te financieren en daarmee de economie draaiende te houden. Ook hielpen we Oekraïense vluchtelingen met een regeling waarmee zij hun valuta konden omruilen tegen euro’s en zorgden we ervoor, samen met de banken en DNB, dat zij in Nederland een betaalrekening konden openen. Tevens hebben we een wetswijziging voorgesteld om aanspraak op kinderopvangtoeslag mogelijk te maken voor Oekraïense ontheemden.

Daarnaast heeft de Staat in 2022 garanties verstrekt aan Gasunie voor de huur van LNG-terminals, zodat we snel minder afhankelijk zijn van Russisch gas. Verder is op internationaal gebied Nederland in 2022 verkozen tot co-voorzitter van de Coalition of Finance Ministers for Climate Action en heeft Nederland onder andere bijgedragen aan de discussie over de eventuele hervorming van het SGP.

In dit beleidsverslag blikken we terug op de resultaten van de beleidsprioriteiten uit de beleidsagenda van de begroting 2022. Al deze resultaten zouden niet gehaald zijn zonder toewijding van het eigen personeel.

Figuur 7

Gezonde en beheersbare overheidsfinanciën

De omstandigheden waarbinnen het kabinet het begrotingsbeleid voert blijven onrustig en zijn met veel onzekerheden omgeven, zo ook de raming van het EMU saldo. Volgens de recentste inschatting komt het EMU-saldo voor 2022 uit op 0 procent bbp (€ 88 mln.). De EMU-schuld wordt geraamd op 51 procent bbp (€ 480 mld.).

De economie is beter dan verwacht door de coronacrisis gekomen, zij het dat dit gegeven wordt overschaduwd door de impact van de oorlog in Oekraïne. De oorlog in Oekraïne veroorzaakt niet alleen veel menselijk leed, maar ook financiële onzekerheid die de Nederlandse economie raakt. Net als bij de coronacrisis heeft het kabinet ervoor gekozen om uitgaven direct gerelateerd aan de oorlog in Oekraïne te financieren uit de staatsschuld, om te voorkomen dat zij ten koste gaan van andere uitgaven. Hiermee werd tijdelijk afgeweken van de Nederlandse begrotingsregels. Bij de Miljoenennota 2023 heeft het kabinet tot een koopkrachtpakket besloten om steun te bieden voor de gestegen energieprijzen. Na de Miljoenennota besloot het kabinet tot aanvullende maatregelen, waaronder een prijsplafond voor gas en elektriciteit en steunmaatregelen voor het energie-intensieve midden- en kleinbedrijf. De overheidsfinanciën moeten niet alleen gezond zijn, maar de overheidsuitgaven en -verplichtingen dienen ook rechtmatig te zijn. Er is een taskforce gestart die helpt om het financieel beheer van de Rijksuitgaven te verbeteren zodat de rechtmatigheid verbeterd.

Herstel corona: ondersteuning financiële gezondheid burgers en bedrijven

Het kabinet heeft een breed pakket aan fiscale maatregelen genomen om ondernemers te ondersteunen tijdens de coronacrisis. Onderdeel van dit fiscale pakket is het versoepelde uitstel van betaling van belastingen. Ondernemers die gebruik maakten van het versoepelde uitstelbeleid begonnen vanaf 1 oktober 2022 met het aflossen van de door de coronacrisis opgebouwde belastingschuld. Daarnaast was tijdens de coronaperiode de rente op belastingschuld (de invorderingsrente) tijdelijk verlaagd naar 0,01%. Deze rente is per 1 juli 2022 gewijzigd naar 1% en zal stapsgewijs ieder half jaar met 1 procentpunt worden verhoogd tot de oorspronkelijke 4% per 1 januari 2024.

Tot slot stelt de Belastingdienst zich tijdelijk soepeler op voor ondernemers die ondanks de coronasteunmaatregelen toch in financiële moeilijkheden zijn beland. Vanaf 1 augustus 2022 neemt de Belastingdienst tijdelijk genoegen met hetzelfde uitkeringspercentage als de overige schuldeisers. Hiermee wordt de kans vergroot op saneringsakkoorden (afspraken met schuldeisers). Om consumenten te helpen die een krediet moeten afsluiten, heeft het kabinet het maximale kredietpercentage structureel verlaagd.

Bestrijding ondermijning

De Douane levert een belangrijke bijdrage aan de aanpak van ondermijnende (drugs)criminaliteit. In 2022 hebben we de voorbereidingen getroffen om douaneliaisons te plaatsen in de Verenigde Staten, Suriname, Curaçao en Panama voor controles op het vervoer naar de Europese Unie. Daarnaast is de samenwerking met de Belgische Douane geïntensiveerd. Zo is het duikteam van de Douane in het afgelopen jaar meermaals ingezet in de haven van Antwerpen. Tevens hebben wij met de Belgische Douane gesprekken gevoerd met douanediensten in Zuid-Amerika. Dit met het doel om het uitlezen van Zuid-Amerikaanse scanbeelden door Europese douanediensten mogelijk te maken. Ook hebben we de controle en het toezicht op de mainports Rotterdam en Schiphol versterkt, onder meer door fors meer containers te scannen in de haven van Rotterdam en de toezichtcapaciteit in de mainports te versterken.Tevens is het Team Bijzondere Bijstand uitgebreid, dat aanhoudingen verricht en het wegvoeren van inbeslaggenomen drugs begeleidt. Om een waterbedeffect te voorkomen naar andere Nederlandse (lucht)havens zijn wij in 2022 gestart met voorbereidingen voor de aanleg van cameranetwerken in de haven van Vlissingen en het Noordzeekanaalgebied. Daarnaast is geïnvesteerd in de aanschaf van drones, onder andere in het Waddenzeegebied.

Met de beleidsagenda witwassen presenteerden de ministers van Financiën en Justitie en Veiligheid een nieuw pakket aan maatregelen om de aanpak van witwassen te versterken. Centrale thema’s zijn: streng waar nodig, ruimte waar mogelijk en meten om te weten.

Integriteit Douane

In 2022 zijn de Douanemedewerkers weerbaarder gemaakt tegen criminele inmenging en is het integriteitsbeleid verbreed. Om het bewustzijn en de weerbaarheid van het Douanepersoneel te vergroten zijn er vanuit de Verbeteragenda Integriteit2 verschillende producten en instrumenten opgeleverd. Voorbeelden hiervan zijn een handreiking om integriteit te bespreken in personeelsgesprekken, de start van de pilot ‘kwetsbaarhedengesprek’, de invoering van screening aan de voorkant met de VOG-Politiegegevens per 1 juli 2022 en het uitvoeren van de theatervoorstelling ‘Grenzeloos’.

Sanctiemaatregelen Rusland en Belarus

De implementatie van het toezicht op de sanctiemaatregelen vormt een grote opgave die de Douane op verschillende manieren heeft opgepakt. Zo hebben we de aangiften van vracht- en koerierszendingen van en naar Rusland en Belarus beoordeeld. Ook hebben we postzakken gescand en containers in de Rotterdamse haven beoordeeld die van en naar Rusland en Belarus zijn gegaan. Daarnaast hebben we scheepswerven bezocht, vaartuigen en vliegtuigen onder toezicht geplaatst. We hebben zendingen waar mogelijk sprake was van een overtreding van de sanctiemaatregelen met extra zorgvuldigheid beoordeeld. Tot slot hebben we voorlichting gegeven over de maatregelen, samen met andere overheidsdiensten, zoals de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

Aanpak belastingontwijking en -ontduiking

Versterking van de economie

Financiële sector

• – Een belangrijk doel is het voltooien van de bankenunie. Het is niet gelukt om overeenstemming te bereiken over een werkplan dat richting geeft aan de vier vervolgstappen voor de bankenunie. De Eurogroep is wel overeengekomen verder werk te maken van een van de vervolgstappen, namelijk de herziening van het crisisraamwerk voor banken. Daardoor is de hoop dat toch betekenisvolle stappen kunnen worden gezet naar een verdere versteviging van de bankenunie.

• – We hebben aandacht besteed aan groepen die financieel kwetsbaar zijn. Wijzer in Geldzaken heeft met verschillende campagnes hulp aangeboden. Zo heeft het platform tips verspreid om beter rond te komen en controle te houden over je energierekening.

• – Op het gebied van consumptieve kredieten hebben we een voorlopig akkoord bereikt over een herziening van de Europese richtlijn consumentenkrediet. Aangescherpte regels moeten consumenten beter beschermen tegen potentiële betalingsachterstanden.

• – We hebben met de belangrijkste partijen uit het betalingsverkeer een Convenant Contant Geld afgesloten, zodat het mogelijk blijft met contant geld te betalen. In dit Convenant staan onder andere afspraken over de beschikbaarheid, acceptatie en bekostiging van contant geld.

• – De minister heeft voor de zomer mede namens de minister voor Klimaat en Energie de beleidsagenda duurzame financiering gepresenteerd.9 Deze agenda beschrijft het beleid voor de verduurzaming van de financiële markten voor de komende jaren.

• – Tot slot hebben we de financiële sector aangemoedigd om de OESO-richtlijnen en de United Nations Guiding Principles te implementeren in het kader van de IMVO-convenanten (Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen).

Stabiliteits- en Groeipact (SGP)

Het kabinet heeft het parlement geïnformeerd over de Nederlandse inzet ten aanzien van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP).10 Het kabinet heeft ook bijdragen aan de discussie over de eventuele hervorming van het SGP met het gezamenlijke paper met Spanje.11 De Europese Commissie heeft aangegeven hoe volgens haar de contouren van het aangepaste SGP en de Macro-economische Onevenwichtigheidsprocedure (MEOP) eruit moeten zien. Nederland heeft dit beoordeeld aan de hand van de drie pijlers van de Nederlandse inzet: 1) opwaartse economische convergentie, 2) houdbare overheidsfinanciën en 3) naleving en handhaving.12 Eventuele wetgevende voorstellen van de Europese Commissie worden niet eerder dan in het voorjaar van 2023 verwacht.

Herstel- en veerkrachtfaciliteit en REPowerEU

Nederland heeft het herstel- en veerkrachtplan13 (HVP) formeel ingediend bij de Europese Commissie. Het plan is officieel goedgekeurd door de Raad. Momenteel werkt het kabinet aan de implementatie van het plan, de indiening van de eerste betalingsaanvraag en de eventuele aanpassing van het plan naar aanleiding van REPowerEU.

Nieuwe Eigen Middelen

Op 28 januari 2022 is de Kamer geïnformeerd over het voorstel van de Europese Commissie voor de introductie van drie nieuwe eigen middelen.14 Met de eigen middelen wordt de Europese begroting gefinancierd. Lidstaten dragen deze eigen middelen af aan de Europese Unie. Het afgelopen jaar hebben met name technische besprekingen plaatsgevonden over de nieuwe eigen middelen, omdat de uitwerking afhankelijk is van de precieze vormgeving van de beleidsvoorstellen waarop deze eigen middelen gebaseerd zijn.

Vestigingsklimaat

In 2022 heeft het kabinet de strategische agenda15 voor het ondernemingsklimaat in Nederland opgesteld. Op fiscaal gebied zet het kabinet in op stabiele, voorspelbare, eenvoudige en uitvoerbare wetgeving. Nederland is voorstander van internationale afspraken en vervult hierbij een voortrekkersrol. Daarnaast is in 2022 het Nederlandse verdragennetwerk versterkt door nieuwe belastingverdragen met onder andere Colombia. Tot slot is het wetsvoorstel aangenomen om de fiscale regeling voor aandelenoptierechten16 aan te passen per 1 januari 2023. Hiermee wordt het aandelenoptierecht aantrekkelijker als loon. Dat betekent een versterking van het ondernemingsklimaat in Nederland, vooral voor start-ups en scale-ups.

E-commerce

De Douane heeft in 2022 overleg gevoerd met de Europese Commissie en douane-organisaties van andere lidstaten over de mogelijkheden om de handhaving op e-commercezendingen te verbeteren. De handhaving op fiscale risico’s bij e-commercezendingen via de zogenaamde actorgerichte aanpak hebben we in 2022 voortgezet. Een speciaal daartoe aangewezen team op Schiphol voert deze aanpak uit.

Digitale snelweg Douane (DSD)

De hoeveelheid digitale aangiften die de Douane dient te verwerken is sterk gestegen. De volumestijging heeft impact op de gehele structuur van de informatievoorziening. Om deze schaalbaar en robuust te maken, zijn we in 2020 het programma Digitale Snelweg Douane17 gestart. In 2022 lag daarbij de nadruk op het voortzetten van de testen en het verbeteren van de performance van deze systemen.

Verduurzaming en vergroening van de economie

Vergroening fiscaal stelsel en belastingen

In 2022 hebben we een belangrijke stap gezet in de vergroening van het belastingstelsel. In het coalitieakkoord is afgesproken om de nationale reductiedoelstelling voor 2030 te verhogen. Het verder beprijzen van CO2 is een belangrijk middel om dit te realiseren. In de fiscale beleids- en uitvoeringsagenda 202218 worden de voornemens voor deze verdere vergroening van het belastingstelsel nader toegelicht. Een groot deel van de maatregelen is in 2022 ook direct in het Belastingplan 2023 opgenomen. Daarnaast is in 2022 ook de behandeling van het wetsvoorstel voor de CO2-minimumprijs elektriciteit19 afgerond in de Eerste Kamer. Tot slot heeft de Europese Commissie in 2021 een voorstel voor een koolstofheffing aan de grens heeft gedaan. Hierover hebben de Europese Raad en het Europees parlement in december 2022 een voorlopig akkoord20 bereikt.

Klimaatbijdragen (inter)nationale financiële instellingen

Nederland heeft het afgelopen jaar in gesprekken met internationale financiële instellingen21 erop aangedrongen dat zij zich inzetten voor de financiering van klimaatprojecten, hun portefeuilles in lijn brengen met de Parijsdoelstellingen en de financiering van fossiele brandstoffenprojecten verminderen. Bovendien vraagt het kabinet hen om klimaat prominent op te nemen in de gesprekken met ontvangende landen en in de nieuwe landenstrategieën. Zo presenteerde de Wereldbank in 2022 de eerste Country Climate and Development Reports (CCDRs), waarmee onder andere beter in beeld wordt gebracht welke klimaatinvesteringen het meest impactvol kunnen zijn. Verder heeft Nederland steun uitgesproken voor de Resilience and Sustainability Trust (RST) van het IMF, een fonds waarmee kwetsbare lage- en middeninkomenslanden lange termijn financiering kunnen krijgen voor duurzame versterking van de economie. Tot slot is Nederland in 2022 verkozen tot co-voorzitter van de Coalition of Finance Ministers for Climate Action. Nederland zal zich vanuit die rol de komende twee jaar inzetten voor klimaatactie.

Vergroening exportkredietverzekering (ekv)-portefeuille en groene obligatie

Vanaf januari 2023 worden er geen nieuwe exportkredietverzekering (ekv) aanvragen voor de fossiele energiesector in behandeling genomen. Dit beleid is in november 2022 gepubliceerd en kent enkele uitzonderingen, in lijn met de 1,5°C doelstelling22. Om tegelijkertijd een zo gelijk mogelijk internationaal speelveld te waarborgen, is ingezet op samenwerking in internationaal verband. Hiervoor zijn onder andere afspraken gemaakt binnen de Export Finance for Future (E3F)-coalitie. Daarnaast heeft uitvoerder Atradius Dutch State Business (ADSB) meer groene exporttransacties verzekerd in 2022 (48 groene transacties) dan in voorgaande jaren (14 groene transacties in 2020 en 10 groene transacties in 2021). Hiermee heeft ADSB zijn doel behaald om in 2022 15% meer groene transacties te verzekeren dan in het voorgaande jaar. Van het totale bedrag dat in verzekering is genomen in 2022 is 9,6 procent geclassificeerd als groen.

Nederland wil met de uitgifte van de groene obligatie de totstandkoming en verdere verdieping van een robuuste groene kapitaalmarkt ondersteunen. Bij de heropening van de groene obligatie op 14 juni 2022 is € 4,98 mld. opgehaald. Na deze heropening is het totale bedrag van deze groene obligatie € 15,69 mld. De opbrengsten van de groene obligatie worden gebruikt voor uitgaven aan duurzame energie, energie-efficiëntie, duurzaam vervoer en klimaatadaptatie.

Structureel verbeteren dienstverlening

De maatschappelijke taak van de Belastingdienst is het eerlijk en zorgvuldig heffen en innen van rijksbelastingen en premies. Hiermee zorgen we ervoor dat er in Nederland geld is voor onder meer sociale zekerheid, zorg, onderwijs en openbaar vervoer. In 2022 werd in totaal € 324,5 mld. aan belastingen en premies ontvangen, wat bijna 9% meer is dan in 2021.

• – In 2022 zijn vier loketten geopend waar ondernemers voor persoonlijke ondersteuning terecht kunnen, bijvoorbeeld met vragen over belastingachterstand die ze tijdens corona hebben opgelopen.

• – We hebben verbeteringen gerealiseerd bij de BelastingTelefoon. Zo kunnen klanten teruggebeld worden zodat zij niet langer in de wachtrij hoeven te wachten. Ook is de website continu actueel gehouden met de meest gestelde vragen en de meest recente wachttijden. Desondanks was de BelastingTelefoon in 2022 niet altijd goed bereikbaar en kende lange wachttijden.

• – We hebben nieuwe digitale functionaliteiten ontwikkeld zoals het Overzicht Betalen en Ontvangen voor burgers en de mogelijkheid om met iDeal te betalen op Mijn Belastingdienst Zakelijk.

• – De zogenaamde ‘dienstverleningsmissieteams’ hebben verbeteringen op een snelle manier getoetst bij burgers en bedrijven.

• – We hebben de Stand van de uitvoering24 gepubliceerd. Hierin rapporteren we aan de Tweede Kamer over signalen van mogelijke problemen of kansen voor verbetering in de uitvoering. Op basis van deze signalen hebben we al verschillende acties ingezet. Zo hebben burgers beter inzicht in de behandeling van hun bezwaar via een statusbalk op MijnBelastingdienst en kunnen digitale formulieren op verzoek thuis worden gestuurd.

Effectief toezicht en fraudebestrijding

De Belastingdienst beoogt met zijn handhavingsinstrumenten het gedrag van burgers en bedrijven zodanig te beïnvloeden dat zij structureel uit zichzelf fiscale regels naleven. De keuzes voor de inzet van handhavingsinstrumenten zijn gebaseerd op inzichten over de risico’s en de oorzaken van het niet-naleven van regels. Deze inzichten komen voort uit evaluatieonderzoeken, steekproeven en de compliance map.25 Daar waar de kwaliteit van de belastingaangifte vooraf is geborgd, kunnen we volstaan met minder toezicht achteraf. In december 2022 is de Tweede Kamer geïnformeerd over het toezicht door de Belastingdienst en de ontwikkeling van de mix van het handhavingsinstrumentarium over 2022.26 De Belastingdienst ziet op basis van de resultaten geen aanleiding om te veronderstellen dat de inzet van de handhavingsactiviteiten gericht op compliance onvoldoende zou zijn.

De aanpak van fraude maakt onderdeel uit van de handhavingsstrategie van de Belastingdienst. Dit is belangrijk om aantasting van het maatschappelijk draagvlak voor het betalen van belasting te voorkomen. De Belastingdienst ontvangt signalen over burgers en bedrijven die de fiscale verplichtingen mogelijk niet naleven. Na het uitzetten van de Fraudesignaleringsvoorziening (FSV) is de behandeling van een deel van deze signalen in 2020 opgeschort. Dit liep door in 2022. We werken eraan deze problemen op te lossen, met als doel de aanpak van fraude slagvaardiger en beter uitlegbaar te maken. Overigens vond ook in 2022 intensief en regulier toezicht plaats en heeft het werk van de FIOD in belangrijke mate doorgang kunnen vinden.

Herstellen

In 2022 hebben we ook gewerkt aan herstel van zaken die in het verleden niet goed zijn gegaan, zoals bij de box 3-heffing, Fraudesignaleringsvoorziening (FSV)27 en de Minnelijke Schuldsanering Natuurlijke Personen (MSNP). In 2022 hebben we de eerste fase van het herstel rond box 3 afgerond. Dit herstel vond plaats naar aanleiding van het Kerstarrest (2021) van de Hoge Raad. Alle mensen die meededen aan de massaalbezwaarprocedure tegen de box 3-heffing over 2017 ‒ 2020 hebben hierbij een brief van de Belastingdienst ontvangen. Er zijn circa 225.000 brieven en 130.000 beschikkingen verstuurd. Verder zijn de aanslagen met inkomen in box 3 over het belastingjaar 2021 aangepast.

Wendbare en toekomstbestendige organisatie

Personeel en cultuur 

In 2022 zijn 2.712 fte ingestroomd bij de Belastingdienst, waarmee de doelstelling van 2.200 ‒ 2.400 fte ruimschoots is gehaald. De hogere instroom dempt het effect van de hoger dan verwachte uitstroom. De bezettingsgraad komt eind 2022 uit op 96%. Het tekort aan bezetting hebben we zoveel mogelijk opgevangen met inzet van extern personeel (bijvoorbeeld externe inhuur en uitzendkrachten).

Met het programma Leiderschap en cultuur hebben we verder gewerkt aan een cultuur waarin burgers en bedrijven centraal staan, medewerkers worden gewaardeerd en samenwerking vanzelfsprekend is. Mede naar aanleiding van de erkenning van institutioneel racisme28 is het programma herijkt. In 2022 gebruikten we onder meer casusdialogen, morele beraden, webinars, een leiderschapsfestival, diverse activiteiten met betrekking tot bewustwording op inclusie en de medewerkerscommunity om het gesprek over onze cultuur te blijven voeren.

ICT 

Eind 2022 is het ICT-verbeterprogramma afgerond.29 We gaan over naar de volgende fase: we willen zeker stellen dat de initiatieven uit het programma goed gaan functioneren in de hele organisatie. In 2022 hebben we de overstap van een éénjarig ICT-portfolio naar een meerjarenportfolio gemaakt. Verder zijn de resultaten van de herijking van projecten in het ICT-portfolio op het Rijks ICT Dashboard (RID) gepubliceerd.30 Het doel van de herijking is om meer zekerheid te krijgen over de kosten en doorlooptijden van grote ICT-projecten. Tot slot hebben we in 2022 aan de hand van een actieplan ‘Informatiehuishouding op orde’ gewerkt aan betere informatiehuishouding. Inmiddels lopen twintig projecten die erop zijn gericht in 2025 de informatiehuishouding te verbeteren.

Borgen rechtsstatelijkheid

Om structureel signalen te verzamelen, waaronder hardheden in wet- en regelgeving, hebben we in 2022 het interne signalenproces verder ontwikkeld. Daarnaast is sinds april 2022 het Loket Rechtsstatelijkheid en Hardheden operationeel, waar medewerkers van de Belastingdienst de mogelijkheid hebben rechtstreeks signalen te melden. Het gaat dan om situaties waarbij de uitvoering van wet- en regelgeving ongewenste gevolgen kan hebben.

Managementinformatie en risicomanagement (MI/RM)

Eind 2022 is het meerjarenprogramma Managementinformatie en risicomanagement (MI/RM) succesvol afgerond. Het programma heeft de geplande producten op tijd en binnen de begroting geleverd. Het ging bijvoorbeeld om dashboards en risicobeheersingsproducten voor de ketens en het concern Belastingdienst.31 Om de verdere ontwikkeling te waarborgen hebben we maatregelen genomen, zo hebben we de bouw- en beheerscapaciteit voor MI-producten vergroot. In 2022 zijn verder belangrijke stappen gezet om de interne beheersing te verbeteren. Het eerste in control statement (ICS) van de Belastingdienst is daarvan een tastbaar resultaat. Het ICS doet uitspraak over de kwaliteit van beheersing van de financiële processen en controles naar de situatie aan het eind 2022. Het ICS wordt samen met de Jaarrapportage 2022 van de Belastingdienst aan de Tweede Kamer aangeboden.

Fiscaal beleid en uitvoering

Herstel van vertrouwen

Herstel gedupeerden van de problemen bij Toeslagen

Het belangrijkste doel van de hersteloperatie is het bieden van financieel en emotioneel herstel aan ouders die in het verleden te maken hebben gehad met de problemen die zijn ontstaan door de kinderopvangtoeslag. Alle inzet is erop gericht om dit recht te zetten via financieel en waar mogelijk emotioneel herstel, brede ondersteuning door gemeenten, het aanpakken van schuldproblemen, en een steun in de rug voor kinderen.

Gedupeerde ouders hebben recht op brede ondersteuning van de overheid om zo weer een nieuwe start te kunnen maken. Eind 2022 hebben zich circa 59.000 ouders aangemeld bij UHT, waarvan in totaal circa 28.000 personen erkend zijn als gedupeerd. 96% van alle aanmeldingen hebben een eerste toets gehad bij de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT). Meer cijfers en toelichting zijn opgenomen in de Voortgangsrapportage hersteloperatie Toeslagen 4e kwartaal 2022. Naast de uitkering van 30.000 euro helpen we de gedupeerden door onder andere publieke schulden kwijt te schelden en private schulden op te lossen die (onder andere) zijn ontstaan door problemen met de kinderopvangtoeslag. Hoewel we het afgelopen jaar vooruitgang hebben geboekt, zijn we er nog niet. Ondanks opschaling bij de herstelorganisatie zijn de doorlooptijden voor ouders nog te lang en dit leidt tot ingebrekestellingen. In 2022 zijn we gestart met het in kaart brengen van mogelijkheden om de hersteloperatie te versnellen en te verbeteren. De belangrijkste maatregelen zijn het versneld afhandelen van specifieke groepen ouders (zoals vermoedelijk niet-gedupeerden) met een grotere rol voor de persoonlijk zaakbehandelaars, het sneller verstrekken van dossiers en een betere informatievoorziening richting ouders. Ook werken we aan snellere en alternatieve behandeling van bezwaren, waaronder via mediation.

In november 2022 is de hersteloperatie wettelijk verankerd in de Wet hersteloperatie toeslagen.35 Tevens zijn daarin enkele aanvullende regelingen opgenomen, zoals de kindregeling, de regeling huurtoeslag, zorgtoeslag en/of kindgebonden budget en de regeling voor gedupeerde ouders die nu in het buitenland wonen.36 Direct na deze goedkeuring zijn we gestart met de uitvoering van de kindregeling, zodat kinderen van gedupeerde ouders een financiële bijdrage ontvangen. Er wordt op dit moment gewerkt aan een aanvullend wetsvoorstel waarin een regeling voor ex-partners van gedupeerde aanvragers van kinderopvangtoeslag wordt opgenomen evenals een regeling voor nabestaanden van overleden gedupeerden en overleden kinderen van gedupeerde ouders. Het streven is om deze nieuwe regelingen in het voorjaar van 2023 bij de Kamer in te dienen.

Werken aan vertrouwen

We werken hard om vertrouwen te herstellen, zowel buiten als binnen de organisatie. We doen dit door de gedupeerden zo goed en zo snel mogelijk te helpen. Er is sinds 1 januari 2022 een programma DG Herstel om de hersteloperatie te coördineren. Tot slot is binnen Toeslagen - zowel binnen het programma cultuur en leiderschap als in de dagelijkse praktijk - gewerkt aan thema’s zoals bouwen aan vertrouwen, samenwerken aan de menselijke maat en signaalmanagement. Bij signaalmanagement haalt de organisatie bij de burger en medewerker signalen op. Ontvangen berichten van burgers vanuit Toeslagen en Herstel worden geregistreerd, beantwoord in samenwerking met andere departementen en geanalyseerd op beleidssignalen. Relevante beleidssignalen worden meegenomen in evaluatie van beleid en waar mogelijk omgezet in verbeteringen in de uitvoering. Met deze zogenaamde verbetercirkels vergroten we het oplossend vermogen van de werkvloer.

Verbeteringen en vernieuwing dienstverlening

Programma vernieuwing dienstverlening

We hebben bij de reguliere toeslagverstrekking een nieuwe werkwijze ingevoerd waarbij de burger centraal staat. Zo werken we steeds meer met actuele gegevens. We attenderen burgers proactief bij afwijkingen, om onnodige terugvorderingen te voorkomen. Zo bieden we burgers meer zekerheid. Ook is expliciet rekening gehouden met verschillen in inkomensontwikkeling bij het berekenen van de voorschotten voor 2023. We zijn nog niet in staat om alle specifieke vragen van burgers, bezwaren en beroepen binnen acceptabele behandeltermijnen af te handelen. Dat komt onder meer door een tekort aan personeel en doordat de nieuwe aanpak arbeidsintensiever is. Er zijn diverse acties opgestart om de oplopende werkvoorraden komend jaar in te lopen.

In 2022 hebben we de herijking van de handhavings- en invorderingsstrategie uitgewerkt.37 De aangepaste invorderingsstrategie is 23 december naar de Tweede Kamer gestuurd.38 De afronding van de handhavingsstrategie volgt in 2023. Met deze strategieën leggen we een meerjarig fundament voor een visie en aanpak van Toeslagen. Na de invorderingspauze als gevolg van corona is gestart met de terugvordering over eerdere toeslagjaren.

Het intensief toezicht (ITO) heeft vanwege het uitzetten van de Fraude Signalerings Voorziening (FSV) geruime tijd stil gelegen. In 2022 hebben we verder gewerkt aan de benodigde randvoorwaarden zodat het proces weer opgestart kan worden in 2023.

Informatiehuishouding

We brengen de informatiehuishouding op orde, zodat de informatieverstrekking aan burgers, samenwerkingspartners, het parlement en de media door Dienst Toeslagen verbetert. Waar mogelijk wordt binnen Financiën en het Rijk samengewerkt om van elkaar te leren en waar mogelijk met generieke oplossingen te werken. Zo wordt aangesloten bij het Rijksbrede programma Open op Orde. Toeslagen heeft als onderdeel hiervan een eigen verbeterprogramma. Concrete acties binnen dit programma zijn bijvoorbeeld: Personele versterking van de organisatie op IV gebied, bewustwording en training van medewerkers op het gebied van informatiehuishouding en archivering, implementatie van de wet open overheid (passieve en actieve openbaarmaking). Daarnaast wordt gewerkt aan een aantal grote systeemwijzigingen waaronder nieuwe documentmanagement- oplossingen voor zowel de primaire processen als de beleids- en ondersteunende processen. 

Borgen van de uitvoerbaarheid van het stelsel

Aanpassen huidige wet- en regelgeving

We hebben in 2022 gewerkt aan het aanpakken van knelpunten in het huidige toeslagenstelsel, waardoor meer helderheid en zekerheid ontstaat voor alle toeslaggerechtigden. Zo kunnen burgers in de noodopvang verzoeken niet meer als toeslagpartner van hun partner te worden aangemerkt, zodat zij in aanmerking komen voor meer of hogere toeslagen. Voor de kinderopvangtoeslag is de koppeling gewerkte uren losgelaten, waardoor vooral bij ouders met sterk wisselende werkuren en oproepdiensten meer zekerheid is ontstaan. Beide maatregelen zijn 1 januari 2023 ingegaan. Begin 2022 speelden er een aantal beleidsmatige discussies rondom de situatie van ontheemden uit Oekraïne als gevolg van de oorlog. Vanuit de gehele keten van uitvoering tot wetgeving is wendbaarheid getoond om de ontheemden waar mogelijk recht op Toeslagen te geven. Inmiddels is in het Belastingplan de wetgeving voor gasthuishoudens verwerkt. Hierdoor is het opvangen van ontheemden uit Oekraïne niet van invloed op het recht op toeslagen van de gasthuishoudens.Toeslagen is nauw aangehaakt bij trajecten van de ministeries Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties om het recht op kinderopvangtoeslag en huurtoeslag wettelijk te verankeren voor deze doelgroep.39 Voor de kinderopvangtoeslag is in 2022 naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne een wetswijziging voorgesteld waarbij mensen met een partner buiten de EU recht hebben op kinderopvangtoeslag.40

Toewerken naar toekomstig stelsel

Er komt een fundamentele herziening van de kinderopvangtoeslag, waardoor directe financiering aan de kinderopvangorganisaties en een voor ouders begrijpelijker en eenvoudiger stelsel komt. SZW werkt in samenwerking met de Dienst Toeslagen en uitvoeringsorganisaties (DUO, UWV en SVB) projectmatig aan een nieuw stelsel. Ontwerpfase 1 is in 2022 begonnen en loopt door tot 1 juli 2023. Ook dragen we als uitvoerder van de huurtoeslag actief bij aan de beoogde vereenvoudigingen van de huurtoeslag, zoals afgesproken in het coalitieakkoord. Naast deze herzieningen is de ambitie uitgesproken om toeslagen op termijn af te schaffen. De Dienst Toeslagen maakt onderdeel uit van de interdepartementale samenwerking, onder leiding van het Ministerie van Financiën, waarbinnen voorstellen worden uitgewerkt.

Aanpassing organisatie aan de maatschappelijke opgaven

In 2022 hebben we de interne organisatie en de bedrijfsvoering bij Toeslagen versterkt. Eind 2022 was de bezetting met eigen personeel minder dan de toegekende formatie. De krapte op de arbeidsmarkt was duidelijk voelbaar. De druk op de personele capaciteit die voor alle organisaties geldt, wordt bij Toeslagen versterkt door de dynamiek van het publieke debat. Het tekort is deels opgevangen door tijdelijke ondersteuning en detachering vanuit DG Belastingdienst en andere onderdelen binnen het ministerie of het Rijk. Ook zijn veel externen ingehuurd. Daarnaast hebben we te maken met een hoog ziekteverzuim.

De relatie met de verschillende opdrachtgevers is in 2022 verder geïntensiveerd. Tussen de partijen in de driehoek eigenaar-opdrachtgever-opdrachtnemer is overeenstemming bereikt over de invulling van de rollen en de verdeling van verantwoordelijkheden. Dit biedt een goede basis om de strategische doelen van Dienst Toeslagen te behalen.