Een bijdrage leveren aan een financieel gezond en welvarend Europa en een evenwichtige internationale financieel-economische ontwikkeling.

De minister van Financiën speelt in Nederland op dit gebied een regisserende rol en maakt daarbij gebruik van een aantal instrumenten. Ten behoeve van de bevordering van de financiële stabiliteit neemt de minister actief deel aan internationale overleggen (onder andere de Ecofinraad en de Eurogroep) ter versterking van de begrotingsdiscipline van lidstaten van de EU en een stabiele macro-economische omgeving in de eurozone. Hieronder valt ook de economische beleidscoördinatie in de EU en de EMU in het kader van het Europees Semester. Verder neemt de minister van Financiën besluiten over het Nederlandse standpunt met betrekking tot toetreding van landen tot het Exchange Rate Mechanism (ERM-II) en invoering van de euro.

De minister houdt als aandeelhouder toezicht op de verschillende Internationale Financiële Instellingen met als doel om onder andere financiële soliditeit en goed bestuur te waarborgen. Hierbij bewaakt de minister ook de financiële belangen van de Nederlandse overheid en de Nederlandse burger en ziet de minister toe op de effectiviteit van de internationale financiële architectuur.

Daarnaast levert de minister een bijdrage aan de internationale beleidsdiscussies en beleidsresponses bij internationale fora zoals de Ecofinraad, de Eurogroep, de G20, verschillende OESO-werkgroepen en commissies en discussies bij het IMF, de Wereldbank en andere IFI’s.

Oekraïne

Sinds de uitbraak van de Russische oorlog in Oekraïne, op 24 februari 2022, heeft Nederland Oekraïne op verschillende manieren gesteund. Zo zijn wapens geleverd, is het land voorzien van technische assistentie, en is humanitaire steun geleverd. Het ministerie van Financiën heeft via internationale kanalen bijgedragen aan de steun aan Oekraïne. In februari publiceerde de Europese Commissie een voorstel voor macro-financiële bijstand (MFB) met een omvang van € 1,2 mld. aan leningen tegen gunstige voorwaarden. In juli publiceerde de Commissie een voorstel voor additionele MFB met een omvang van € 1 mld. Deze twee MFB-voorstellen zijn opgevangen binnen de kaders van het Meerjarig Financieel Kader 2021-2027 (MFK). In september presenteerde de Commissie wederom een voorstel voor MFB met € 5 mld. aan leningen tegen gunstige voorwaarden. Nederland zal hiertoe een bilaterale garantie verstrekken in 2023 aan de Europese begroting van € 215,4 mln.45

Naast steun via de Europese begroting heeft Nederland ook steun verleend via internationale financiële instellingen aan de Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD). In maart heeft Nederland middels een garantie van € 100 mln. bijgedragen aan financiële steun via de Wereldbank aan Oekraïne.46 Een deel hiervan is verstrekt voor begrotingssteun en een deel voor projectfinanciering. Verder heeft Nederland in 2022 een bilaterale lening van € 200 mln. aan begrotingssteun via het IMF verstrekt.47

EU/Eurozone

Fit-For-55

In 2022 is verder onderhandeld over het Fit-for-55-pakket dat de Europese Commissie op 14 juli 2021 had gepresenteerd.48 Dit betreft een pakket met een breed aantal voorstellen om het Europese klimaatbeleid in lijn te brengen met de doelstellingen uit de Europese klimaatwet. Voor het ministerie van Financiën bevat het verschillende relevante onderdelen, zoals de voorstellen voor het Social Climate Fund (SCF), een mechanisme voor koolstofcorrectie aan de grens (CBAM) en een herziening van de richtlijn energiebelastingen. Over het SCF en CBAM heeft het Tsjechisch voorzitterschap eind 2022 namens de Raad een voorlopig akkoord weten te bereiken met het Europees Parlement en de Europese Commissie in de trilogen. De onderhandelingen over de herziening van de richtlijn energiebelastingen lopen nog.

Internationale Financiële Instellingen

De investeringen van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) stonden in het teken van steun aan Oekraïne en de breder getroffen regio. De EBRD heeft in 2022 recordhoge investeringen van in totaal € 13,1 mld. gedaan, waarvan € 1,7 mld. in Oekraïne. De helft van de investeringen had een groene component.

De Europese Investeringsbank (EIB) heeft in 2022 middels projecten verder uitvoering gegeven aan haar mandaat. Het door de EIB opgerichte pan-Europees Garantiefonds (EGF) heeft in totaliteit garanties ter waarde van € 23,5 mld. goedgekeurd tot en met 2022. Hiermee wordt naar verwachting € 187,3 mld. aan liquiditeit gemobiliseerd, met name voor het midden- en kleinbedrijf. Gezien het risicoprofiel van de garanties zijn de netto verwachte verliezen van het fonds 20%. Voor Nederland komt dit neer op € 260 mln. (uitgaande van de oorspronkelijke doelomvang van het EGF van € 25 mld.). Deze uitgaven zullen verspreid plaatsvinden over enkele jaren, afhankelijk van wanneer de verliezen, kosten en inkomsten neerslaan. In 2022 heeft Nederland betalingen aan het EGF gedaan van in totaal € 338.000.

De Wereldbank behield het afgelopen jaar de focus op het bestrijden van de pandemie en de negatieve economische gevolgen daarvan. Tussen april 2020 en maart 2022 werd daarvoor ongeveer $ 200 mld. uitgegeven. Afgelopen jaar kwam daar ook aandacht voor de oorlog in Oekraïne als prioriteit bij; zowel in Oekraïne, in buurlanden als in lage-inkomens landen die getroffen worden de negatieve economische gevolgen van de oorlog. In april 2022 presenteerde de Wereldbank de aanpak daarvoor waarbij als onderdeel daarvan tot juli 2022 $ 6,8 mld. aan financiering voor Oekraïne werd verstrekt. In totaal liepen de toezeggingen van de Wereldbank in het afgelopen fiscale jaar (juli 2021 t/m juni 2022) op tot $ 104,4 mld., in het daaraan voorafgaande jaar was dit $ 98,8 mld.49

Verplichtingen

Garantieverplichtingen

Wereldbank

De garantie aan de Wereldbank voor IBRD, MIGA en Oekraïne is met € 413,6 mln. naar boven bijgesteld. Dit heeft twee oorzaken. Deels betreft dit een wisselkoersbijstelling van de garantieverplichting, aangezien de koers van de euro ten opzichte van de dollar is gedaald, stijgt de waarde van deze garantie. Daarnaast heeft Nederland een additionele garantie afgegeven van € 100 mln. voor de begrotingssteun (development policy loan) die de Wereldbank aan Oekraïne verleend.

Garantie aan DNB inzake IMF

De uitstaande garantieverplichting aan DNB inzake IMF is in 2022 met € 306,7 mln. naar boven bijgesteld als gevolg van wisselkoersbijstellingen. De garantie is in SDR ten opzichte van de Rijksbegroting in EUR. De geplande uitbreiding van PRGT met SDR 300 mln. is uitgesteld tot 2023.50

EFSM

De uitstaande Nederlandse garantie aan het EFSM is met € 67,5 mln. naar beneden bijgesteld. Deze neerwaartse bijstelling komt voort uit een gedeeltelijke herfinanciering van een afgelopen lening. Hierdoor nam het totale uitstaande bedrag onder dit instrument af. Daarnaast is de rente die over deze lening betaald moet worden lager dan de rente op de lening die is afgelopen.

AIIB

De garantie aan de AIIB is met € 45,1 mln. naar boven bijgesteld. Dit betreft een wisselkoersbijstelling van de garantieverplichting. Aangezien de koers van de euro ten opzichte van de dollar is gedaald, stijgt de waarde van deze garantie.

EIB

De European Investment Bank (Europese Investeringsbank, EIB) verricht activiteiten in de landen in Sub-Sahara-Afrika, het Caribische gebied en de Stille Oceaan, alsmede in Europese Overzeese Gebieden. Een deel van deze activiteiten wordt bekostigd uit het Investment Facility, een ‘revolverend fonds’ dat gefinancierd is uit het European Development Fund (EDF). De EIB financiert daarnaast ook activiteiten uit eigen middelen. Op deze eigen middelen hebben de lidstaten een garantie afgegeven om het politieke risico dat op deze activiteiten wordt gelopen af te dekken. In 2022 is deze garantie voor Nederland gestegen met € 9,2 mln.

ESM

De garantie aan ESM is met € 24,7 mln. bijgesteld. De daling van de garantie voor het ESM kapitaal is het gevolg van het aflopen van de kortingsperiode van Estland per 1 januari 2023. Eerder werd verwacht dat deze afliep in 2022, maar dit heeft vertraging opgelopen en vindt nu pas in 2023 plaats.

SURE

De Nederlandse garantie aan de Europese Commissie voor het SURE instrument is met € 29,2 mln. gestegen. SURE heeft als doel om lidstaten financiële assistentie te bieden met betrekking tot uitgaven als gevolg van de coronacrisis die direct gerelateerd zijn aan arbeidsmarktmaatregelen en relevante gezondheidszorg. De garantie is aangepast doordat de Europese Commissie nieuwe leningen heeft uitgegeven tegen hogere rentes dan voorheen geraamd, wat leidt tot een hogere garantie. Daarnaast konden t/m eind 2022 leningen worden afgesloten onder SURE. Het leenplafond van SURE is niet gehaald en daarom is de garantie met € 96,9 mln. naar beneden bijgesteld. Per saldo leiden deze twee effecten tot een verhoging van de garantie.

Next Generation EU (NGEU)

De Nederlandse garantie aan NGEU is met circa € 10,7 mld. naar boven bijgesteld naar aanleiding van nieuwe renteverwachtingen. Nederland heeft een garantie aan de Europese Commissie verleend voor het leningendeel van het NGEU. Het NGEU is ingesteld in reactie op de coronacrisis en bedoeld om het herstel van de gevolgen ervan te ondersteunen. De Nederlandse garantie voor NGEU wordt bepaald aan de hand van het Nederlandse bni-aandeel in de EU en mutaties in de verwachtte schulduitgifte en renteverplichtingen. Voorheen werden renteverwachtingen gebruikt die de Commissie in 2018 heeft gecommuniceerd. Omdat deze niet meer realistisch zijn, wordt de renteverwachting nu berekend op basis van actuele rentestanden. Deze aanpassing zorgt voor een aanzienlijke verhoging van de garantie voor NGEU.

Overige verplichtingen

Lening aan Oekraïne

Nederland heeft een bilaterale lening van € 200 mln. aan Oekraïne verstrekt via een speciale kredietlijn van het IMF. Deze begrotingssteun heeft als doel een bijdrage te leveren aan Oekraïense inspanningen om de dagelijkse uitgaven te financieren en daarmee de economie draaiende te houden.

Rentecompensatie ESM

De verplichting aan ESM is met € 54,8 mln. naar beneden bijgesteld. Dit betreft het bijstellen van de verplichting in 2023 t/m 2025 naar nul, omdat er geen sprake meer is van negatieve rente waarover compensatie nodig is.

Wereldbank

Nederland heeft in 2021 ingestemd om de twintigste middelenaanvulling van de International Development Association (IDA20) een jaar naar voren te halen. Hiermee kon het financieringstekort van IDA, als gevolg van de COVID-19 respons, worden opgevangen. Nadat de onderhandelingen over het IDA20 pakket zijn afgerond (en daarmee de bijdrage van Nederland aan IDA20 bepaald), is de opgenomen stelpost in de begroting met circa € 94 mln. naar beneden bijgesteld. Daarnaast zijn garanties voor IBRD en IFC in totaal met € 7,7 mln. naar boven bijgesteld vanwege een wisselkoersbijstelling.

Uitgaven

Garanties

Het EIB pan-Europees garantiefonds financiert hoge risicoprojecten en is opgezet om economische gevolgen van de corona uitbraak te mitigeren. De verliezen van dit fonds worden door de lidstaten naar rato gedragen. De verwachte netto verliezen voor Nederland zijn opgenomen als uitgaven in artikel 4. De uitgaven in de begroting zijn gebaseerd op een ruwe schatting. De realisatie in 2022 valt circa € 96,0 mln. lager uit dan verwacht.

Leningen

Zie toelichting onder 'verplichtingen'.

Ontvangsten

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

De ontvangsten voor ESM kapitaal door het beëindigen van de kortingsperiode van Estland zijn niet in 2022 ontvangen, maar worden in 2023 verwacht.

Leningen

De ontvangsten voor de aflossing van de lening aan Griekenland is met € 159,9 mln. naar boven bijgesteld, nadat Griekenland had verzocht een deel van de lening onder de Greek Loan Facility (GLF) vervroegd af te lossen. De aflossing die voor 2023 was voorzien is daarmee in 2022 ontvangen.

De rente die Griekenland moet betalen op de GLF is gebaseerd op de 3-maands Euribor rente, met een opslag van 0,5%. Bij de Ontwerpbegroting 2022 was nog de verwachting dat deze rente onder de ‒ 0,5% zou blijven in 2022, waardoor de renteontvangsten op 0 zouden uitkomen. In de loop van 2022 is de Euribor-rente gestegen nadat de ECB de rente verhoogde. Hierdoor is Griekenland vanaf het 3e kwartaal 2022 rente gaan betalen, in totaal circa € 11,1 mln.