Maatregelen op het gebied van waterkwaliteit in het hoofdwatersysteem ten behoeve van de Europese Kaderrichtlijn Water worden verantwoord op artikelonderdeel 7.01.

Omdat de KRW-doelen nog niet gehaald dreigen te worden, is het implusprogramma KRW gestart. Door klimaatverandering en toenemend maatschappelijk gebruik staan de natuur en ecologische waterkwaliteit en daarmee de biodiversiteit van de grote wateren onder druk. Er zijn daarom aanvullende systeemingrepen en een transitie naar duurzaam beheer nodig om een duurzame verbetering te realiseren. Het Rijk wil in 2050 toekomstbestendige grote wateren met hoogwaardige natuur die goed samengaat met een krachtige economie. Via de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) wordt invulling gegeven aan deze ambitie. Dit is verantwoord op artikel 7.02.

Met de Delta-aanpak Waterkwaliteit wordt een extra impuls gegeven aan het realiseren van de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) en nieuwe uitdagingen om ons water chemisch schoon en ecologisch gezond te krijgen en te houden voor duurzaam gebruik. De prioriteiten daarbij zijn nutriënten, gewasbeschermingsmiddelen, opkomende stoffen en medicijnresten in water. Maatregelen voor de Delta-aanpak worden verantwoord op artikel 7.03.

Het artikel investeren in waterkwaliteit is gerelateerd aan beleidsartikel 11 (Integraal Waterbeleid) op de Begroting Hoofdstuk XII.

2. Kaderrichtlijn Water (€ -49,8 miljoen) is voornamelijk het gevolg van vertraging in planuitwerking, onder andere door  inwerking treden nieuwe Omgevingswet, Stikstofberekeningen en complexe omgevingsprocessen. Hierdoor is het publiceren van ontwerpbesluiten en het vaststellen van besluiten vertraagd. De start van de aanbesteding vertraagd hierdoor vaak ook. Daarnaast is vertraging opgetreden in de grondverwervingen. Bestuursovereenkomsten met projecten die door derden worden uitgevoerd (onder andere voor Meanderende Maas) zijn nog afgesloten en daarmee nog niet gefinancierd.

4. De per saldo hogere realisatie op studiekosten Waterkwaliteit (€ 3,4 miljoen) is het gevolg van programmamiddelen voor het uitvoeren van het onderzoeksprogramma 2024 voor de water en bodemopgaven. Dit onderzoeksprogramma wordt uitgevoerd onder Subsidieregeling Instituten voor Toegepast Onderzoek (SITO-regeling) € 4,7 miljoen. Diverse kleine mutaties per saldo € -1,3 miljoen

7.01 Ontwikkeling Kaderrichtlijn Water

Motivering

De rijksoverheid, waterschappen, drinkwaterbedrijven, provincies,  gemeenten, kennisinstituten, landbouw, industrie en natuurorganisaties  werken hard aan het verbeteren van de kwaliteit van het water. Schoon,  voldoende en gezond water is het doel, de KRW geeft hier een nadere  uitwerking aan. Over de voortgang van de KRW is de tweede kamer eind  2024 geïnformeerd  (Kamerstuk 27 625 Nr. 693). De Tussenevaluatie KRW is 20 december 2024 gedeeld met de tweede kamer (kamerstuk 27 625 Nr. 696).

Producten

Verbeterprogramma Kaderrichtlijn Water

RWS voert voor de rijkswateren KRW-maatregelen uit ter verbetering van de ecologische waterkwaliteit in drie planperioden van zes jaar. In totaal worden door RWS 550 maatregelen uitgevoerd in en langs de grote wateren. Voorbeelden van KRW-maatregelen zijn nevengeulen,  natuurvriendelijke oevers en vispassages in het rivierengebied. In de derde en laatste planperiode (2022- 2027) zijn 146 resterende maatregelen  opgenomen (dit is inclusief 60 maatregelen die niet zijn afgerond in de tweede planperiode 2016- 2021). De projecten moeten bijdragen aan het bereiken van een goede ecologische en chemische toestand van de watersystemen, zoals de Kaderrichtlijn Water vraagt. 

Meetbare gegevens

In maart 2022 zijn de geactualiseerde Stroomgebiedbeheerplannen  (SGBP’s) vastgesteld. Het maatregelpakket voor de derde tranche bestaat  uit 146 maatregelen, inclusief de 60 gefaseerde maatregelen uit de  tweede tranche.

Over de uitvoering van alle maatregelen, ook die worden uitgevoerd door de waterschappen en andere partijen, gericht op de ecologische en chemische kwaliteit van de oppervlaktewateren in de stroomgebieden van de Rijn, Maas, Schelde, Eems en de uitvoering gericht op een goede chemische en kwantitatieve toestand van de grondwateren in de vier stroomgebieden wordt de Tweede Kamer jaarlijks geïnformeerd via De Staat van ons Water (laatste publicatie: Kamerstukken II, 2023-2024, 27 625 Nr. 668 ). Omdat de Kaderrichtlijn Water werkt met planperiodes, is een volledige beschrijving van de toestand alleen om de 6 jaar mogelijk. Het Planbureau voor de Leefomgeving rapporteert jaarlijks op basis van de beschikbare gegevens over waterkwaliteit in het Compendium voor de Leefomgeving.

Projectbudget: De toename van het projectbudget (€ 29,3 miljoen) is het gevolg de prijsbijstelling 2024 (€ 15,3 miljoen), de meerkosten voor de dijkverlegging Paddenpol (€ 9,6 miljoen) en toevoeging van het restbudget van KRW tranche 1 aan tranche 2 en 3 (€ 4,4 miljoen).

Toelichting

• 1. De per saldo lagere realisatie op het realisatieprogramma Kaderrichtlijn Water (€ -49,8 miljoen) is voornamelijk het gevolg van vertraging in planuitwerking, onder andere door  inwerking treden nieuwe Omgevingswet, Stikstofberekeningen en complexe omgevingsprocessen. Hierdoor is het publiceren van ontwerpbesluiten en het vaststellen van besluiten vertraagd. De start van de aanbesteding vertraagd hierdoor vaak ook. Daarnaast is vertraging opgetreden in de grondverwervingen. Bestuursovereenkomsten met projecten die door derden worden uitgevoerd (onder andere voor Meanderende Maas) zijn nog afgesloten en daarmee nog niet gefinancierd.

7.02 Ontwikkeling Waterkwaliteit

Motivering

Naast het Verbeterprogramma Waterkwaliteit Rijkswateren ten behoeve van de KRW zijn hieronder de overige aanlegprojecten inzake waterkwaliteit opgenomen.

Producten

Grote wateren

In 2024 is het koepeldocument voor de ecologische streefbeelden van de Grote Wateren afgerond en zijn de gebiedsstreefbeelden van de Wadden-Eems-Dollard en de Schelde-Rijn-Maasmonding in een afrondende fase. Er zijn vier preverkenningen gestart en een perspectiefstudie IJsselvechtdelta i.s.m. de provincie Overijssel en het waterschap Drents-Overijsselse Delta (WDOD). De PAGW-bijdrage aan «duurzame visserij IJsselmeergebied» is niet door LVVN benut en zal ook niet benut gaan worden. Dit project is daarmee afgesloten.

Grondwater

Zoals in het advies van de Studiegroep Grondwater reeds werd aangegeven, staat de beschikbaarheid van  zoet grondwater van voldoende kwaliteit voor toekomstige generaties onder druk. Ook uit de Tussenevaluatie van de Kaderrichtlijn Water (2024) blijkt dat situatie van het grondwater, zowel kwaliteit als kwantiteit, steeds verder verslechterd. Een omslag is nodig om de duurzame bescherming van de grondwater te borgen.

Er is onvoldoende zicht op de hoeveelheid grondwater die wordt onttrokken, waardoor het lastig is hier beter grip op te krijgen. Ook voldoende zicht op de verontreiniging van het bovenste grondwater ontbreekt. Verontreinigingen van het grondwater verplaatsen zich ondertussen langzaam naar diepere lagen en vormen een bedreiging o.a. drinkwatervoorziening uit grondwater.

Om deze knelpunten aan te pakken zijn, vaak samen met de regionale grondwaterbeheerders, de eerste stappen gezet. Zo is er instemming om samen tot een ‘signaleringsmeetnet’ voor grondwaterkwaliteit te komen in het bovenste grondwater, om zo eerder de grondwaterverontreinigingen in beeld te krijgen en hierop te kunnen acteren. Daarnaast is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om de vergunning-meldingsplicht voor grondwateronttrekkingen meer uniform te maken. Daarbij is ook gekeken naar de mogelijkheden voor het periodiek herzien van deze vergunningen.

IenW werkt op dit moment aan het programma Bodem, Ondergrond en Grondwater. In dit programma worden onder andere de begrenzing en bescherming van de Nationale Grondwater Reserves (NGR) vastgelegd. Deze diepe en schone grondwatervoorraden kunnen ingezet worden voor de drinkwatervoorziening op de langere termijn (na 2050) en tijdens extreme crisisscenario’s als calamiteitenvoorzining. Vanwege de toenemende druk op de drinkwatervoorziening, is dit van groot belang.

Subsidieregeling stimulering verwijdering medicijnrestenIn 2023 is de bijdrageregeling op basis van overeenkomsten succesvol omgezet naar een subsidieregeling verwijdering medicijnresten. In 2022 is bij RWZI Leiden Noord een aanvullende zuivering in bedrijf gesteld. In 2023 zijn er vier nieuwe aanvullende zuiveringen in bedrijf gesteld voor de verwijdering van medicijnresten (RWZI Dinther, RWZI Houten, RWZI Oijen en RWZI Wervershoof). In 2024 zijn er nog zes aanvullende zuiveringen in bedrijf gesteld (RWZI Groesbeek, RWZI Gouda, RWZI Hapert, RWZI Horstermeer, RWZI Simpelveld en RWZI Winterswijk). In Nederland zijn er in totaal elf aanvullende zuiveringen voor medicijnresten in bedrijf, mede tot stand gekomen met een subsidie van het Rijk. Er wordt gewerkt aan het openstellen van de subsidieregeling stimulering verwijdering medicijnresten tweede tranche. Openstelling is voorzien in 2025.

Deltaplan Agrarisch Waterbeheer

In het kader van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) is verder gewerkt aan het verminderen van de agrarische wateropgaven (verschil huidige situatie van het agrarisch waterbeheer en vereiste situatie). Hiermee wordt toegewerkt naar het behalen van de doelen van de Kaderrichtlijn Water, de doelen voor nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen en het voorkomen van schade door droogte en wateroverlast. Deze begrotingspost bevat subsidiemogelijkheden voor waterschappen om, in samenwerking met agrariërs, te werken aan verbetering van de waterkwaliteit en waterbeschikbaarheid. De lager dan verwachte realisatie heeft te maken met de onduidelijkheid in het landelijk gebied over het wel of niet doorgaan van gebiedsgerichte projecten. De verwachting is dat het aantal aanvragen in 2025 wel verder toeneemt. Het projectbudget is verlaagd als gevolg van het op een ander begrotingsonderdeel verantwoorden van een subsidie aan LTO-Nederland voor hun faciliterende rol in de uitvoering van het programma.

Waterkwaliteit in glastuinbouwgebieden

Om de waterkwaliteit in glastuinbouwgebieden te verbeteren is in 2024 gewerkt aan beter inzicht in lozingen vanuit kassen. Om dit te realiseren is sterker dan voorheen geïnvesteerd in de ICT infrastructuur van de uitvoeringsorganisatie glastuinbouw. Bovendien is onderzoek uitgevoerd naar resterende emissieroutes, zoals een kwantificering van waterige reststromen.Verder is via het Platform Duurzame Glastuinbouw gewerkt aan het vergroten van de glastuinbouwexpertise van toezichthouders bij omgevingsdiensten en waterschappen, zodat zij hun toezichttaak effectiever uit kunnen voeren.

Planning waterkwaliteit

Dit artikelonderdeel geeft inzicht in de stand van zaken van diverse projecten en programma’s op het gebied van zoetwatervoorziening die zich in de fasen van voorbereiding tot realisatie bevinden.

Toelichting

• 1. De verlaging van het projectbudget voor de subsidieregeling verwijderen medicijnresten is het gevolg van het toekennen van de loon- en prijsbijstelling (€ 1,9 miljoen), alsmede vanwege het overhevelen van middelen voor de Waterbewustleven-campagne (€ -3,8 miljoen) en voor onderzoeken in de stoffen en waterketen (€ -6,2 miljoen).

• 2. Grote wateren: De lagere kasrealisatie is met name het gevolg van een actualisatie van de projectplanning waardoor een verschuiving van het programmabudget naar latere jaren is doorgevoerd. De verhoging van het projectbudget is met name het gevolg van de overheveling vanuit de beleidsreservering naar het uitvoeringsbudget (€ 329,2 miljoen) en de toegevoegde loon- en prijsbijstelling (€ 17 miljoen). De lagere kasuitgaven in 2024 (€ - 20 miljoen) zijn het gevolg van in verband met een actualisatie van het programma.

7.03 Studiekosten

Motivering

Dit betreft de studie- en onderzoekskosten voor het Deltaprogramma (MIRT-onderzoeken) en de overige studiekosten op het gebied van waterkwaliteit.

Producten

KRW

De uitvoering van de maatregelen uit de stroomgebiedbeheerplannen 2022-2027 is verder opgepakt. Begin 2023 is samen met de medeoverheden het impulsprogramma KRW gestart met 7 actielijnen. Met als kernpunten: stevig sturen op uitvoeren van de afgesproken maatregelen, gezamenlijk aanpakken van de risico’s daarbij, intensiveren maatregelen stoffen, aanpassen regelgeving en voorbereiden op rechtszaken. Op 20 december 2024 is de tussenevaluatie KRW afgerond en naar de Kamer gestuurd (Kamerstukken vergaderjaar 2024–2025, 27 625, nr. 696). Onder leiding van de minister wordt via het  Bestuurlijk Overleg KRW en via bilaterale voortgangsgesprekken met de individuele gedeputeerden stevig op de uitvoering gestuurd.

PFASHet RIVM voert in opdracht van het ministerie IenW, VWS en LVVN het meerjarig onderzoeksprogramma PFAS uit. Dit programma loopt tot halverwege 2026. In het programma kijkt het RIVM op welke manier PFAS in mens en milieu kan worden teruggedrongen. Om dit te doen worden de belangrijkste PFAS-blootstellingsroutes en handelingsperspectieven in kaart gebracht. In 2024 is fase 1 van het programma afgerond en per rapportage en begeleidende brief aan de Kamer gedeeld.

Microplastics

Voor de kennisopbouw over de effecten van microplastics op de gezondheid van de mens investeert zowel IenW als VWS t/m 2025 in dit beleidsprogramma. De kennisopbouw wordt gecoördineerd door ZonMw. Om te bepalen hoeveel plastics in rivieren aanwezig zijn, ontwikkelt IenW monitoringsmethodieken voor zowel micro, meso- als macroplastics. Op dit moment wordt er gewerkt aan het opstellen van een meetplan voor microplastics in oppervlaktewater. Op basis van meetresultaten van de uitgevoerde onderzoeken naar microplastics in rivieren is vastgesteld dat er jaarlijks circa 3 miljoen kilo microplastics via de Rijn en Maas ons land binnenkomt. Daarnaast wordt er een start gemaakt met een risicobeoordeling van microplastics in oppervlaktewater.