Het Toekomstfonds is onderdeel van het bedrijvenbeleid zoals beschreven in artikel 2 en richt zich op het vergroten en beschikbaar stellen van (risico)financiering voor bedrijven en onderzoek en het behouden van vermogen voor toekomstige generaties. Het beoogt de innovatiekracht van Nederland te versterken en mogelijk te maken door het beschikbaar stellen van financiering voor het innovatief en snelgroeiend mkb en voor fundamenteel en toegepast onderzoek. Om de toegang tot risicokapitaal te faciliteren zet EZ met het Toekomstfonds diverse instrumenten in, zoals de regeling Vroegefasefinanciering (VFF), Seed Capital (incl. Seed Business Angel) en de Dutch Venture Initiatieven (DVI). Ook de Regionale Ontwikkellingsmaatschappijen (ROM’s) zijn ondergebracht in het Toekomstfonds.
De Minister van EZ is rijksbreed verantwoordelijk voor versterking van het innovatievermogen, in het bijzonder gericht op het bedrijfsleven, en verantwoordelijk voor het scheppen van randvoorwaarden voor een excellent ondernemings- en vestigingsklimaat. De Minister van EZ heeft sinds de integratie volledige formele zeggenschap over het Toekomstfonds. Beslissingen over investeringen in valorisatie en fundamenteel en toegepast onderzoek worden in gezamenlijkheid met de Minister van OCW gemaakt (zie artikel 2).
Vanuit deze verantwoordelijkheden heeft de minister een financierende en faciliterende rol, zoals vermeld in artikel 2 van deze begroting.
Financieren/faciliteren
– Het mede-financieren van investeringen in R&D en innovatie (zie tevens artikel 2);
– Het faciliteren van toegang tot en financieren van (risico)kapitaal voor bedrijven.
Om – aanvullend op de begroting – de Kamer te informeren over voortgang en effecten van beleid treft u op de website www.bedrijvenbeleidinbeeld.nl informatie aan over de indicatoren en kengetallen. Deze website is te zien als een digitale bijlage van de EZ-begroting.
Financiering voor startup en het innovatieve, snelgroeiende mkb
Het onderdeel startups en mkb-financiering van het Toekomstfonds is erop gericht om de beschikbaarheid van durfkapitaal voor startups en het snelgroeiende en innovatieve bedrijfsleven in Nederland te vergroten. Een goede toegang tot financiering ondersteunt ondernemingen in hun groeistrategie en daarmee het economische groeivermogen. In 2024 is dit beleid volgens planning uitgevoerd.
Samengevat stond 2024 in het teken van de evaluaties van de financieringsregelingen binnen het Toekomstfonds, waaronder het Innovatiekrediet, SEED Capital, VFF en het DVI. Daarnaast is de samenhang van deze regelingen en de doeltreffendheid en de doelmatigheid van het durfkapitaalinstrumentarium van EZK als geheel geëvalueerd in een meta-analyse.
De evaluaties en de beleidsreactie daarop zijn conform beleidsplanning in 2024 voltooid en naar de Kamer verstuurd (Kamerstuk 36410-XIII, nr. 97 en Kamerstuk 36600-XIII, nr. 53) De overkoepelende conclusie van de meta-analyse luidde dat het instrumentarium als geheel goed in elkaar zit, en effectief startups ondersteunt, met als belangrijkste aandachtspunt de financiering van grote tickets voor scale-ups en first-of-a-kind plants. Op instrumentniveau was de hoofdaanbeveling de instrumenten in huidige vorm voort te zetten.
Op basis van de evaluaties en het IBO Bedrijfsfinanciering, dat tevens in 2024 aan de Kamer werd aangeboden, zijn het Innovatiekrediet, SEED Capital en VFF met vijf jaar verlengd tot 2030. Hierbij werden eind 2024 de kaders van de SEED capital en de maximale lening van de VFF geïndexeerd aan inflatie, om de instrumenten vanaf 2025 beter aan te laten sluiten op de ontwikkelde kapitaalbehoefte van de markt.
Naar aanleiding van de motie Amhaouch c.s. (Kamerstukken, 36 200 XIII, nr. 55) is in 2024 additioneel aan de beleidsplanning de meerjarenstrategie van de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) opgesteld en aan de Kamer aangeboden (Kamerstuk 29 697, nr. 151). Met deze meerjarenstrategie streven Rijk en provincies naar een versterkend effect van de activiteiten van de ROM's door meer onderlinge samenwerking. Daarbij wordt voortgebouwd op de al bestaande samenwerkingsinitiatieven tussen de ROM's, waarbij opgedane ervaringen en inzichten worden gebruikt om verbeteringen aan te brengen in de gezamenlijke uitvoering van programma's en thema's.
Investeren in valorisatie
Zoals per kamerbrief (Kamerstuk 36 410 XIII, nr 97) gemeld, zijn het onderzoeksdeel en bedrijvendeel van het Toekomstfonds geïntegreerd om duurzame financiering van valorisatie langjarig te borgen. Deze integratie heeft een beleidsmatig en een financieel-technisch aspect. De instrumenten die gericht zijn op valorisatie revolveren slechts deels, waardoor behoud van vermogen voor deze regelingen op andere wijze geborgd moet worden. Integratie van beide delen borgt dat er ook in de toekomst structureel geïnvesteerd kan worden in valorisatie.
Daarnaast geldt beleidsmatig dat valorisatie en financiering van start- en scale-ups nauw verbonden zijn, waardoor een scheiding tussen het onderzoeksdeel en het bedrijvendeel binnen het Toekomstfonds niet logisch is. Voor het beleid gericht op valorisatie blijft een gedeelde verantwoordelijkheid met de Minister van OCW gelden.
De Thematisch Technology Transfer (TTT)-regeling is conform het voornemen daartoe verlengd en opengesteld voor een nieuwe (derde) tender, met een omvang van € 40 mln. Anders dan in de begroting voorzien is de tender niet gericht op vier vooraf bepaalde thema’s, maar is het bijdragen aan de Nationale Technologiestrategie (NTS) als zwaarwegendst beoordelingscriterium toegevoegd.
In overleg met het ministerie van VWS is tevens besloten om gelijktijdig opnieuw de specifieke tender binnen de TTT-regeling op het thema pandemische paraatheid open te stellen. Ook is de nieuwe subsidiemodule Regeneratief geneeskundige onderzoeksprojecten (SRGO) gepubliceerd en voor het eerst opengesteld. De overige regelingen die vanuit het deel fundamenteel en toegepast onderzoek zijn gefinancierd (Toekomstfondskrediet Onderzoeksfaciliteiten, Smart Industry, Oncode fase I, TTT (tenders 1 en 2) zitten in de beheerfase. Eind 2024 is een oproep gepubliceerd voor voorstellen voor een investeringsfonds behorend bij de valorisatie-activiteiten van fase II van Oncode. Het verplichten van deze middelen heeft anders dan voorgenomen in 2024 niet plaatsgevonden.
Budgettaire systematiek
Het kabinet Schoof heeft besloten toen zij aantrad om de 100% Eindejaarsmarge uitzondering voor het Toekomstfonds te laten vervallen. Bij oprichting van het Toekomstfonds (2014) gold een 100% Eindejaarsmarge om te borgen dat de in enig jaar beschikbare middelen behouden blijven voor het fonds en haar doelstellingen. Het vervallen hiervan heeft gevolgen voor de systematiek van het Toekomstfonds, omdat eventuele hogere ontvangsten en lagere uitgaven ten opzichte van de ramingen niet automatisch mogen worden doorgeschoven naar komende begrotingsjaren. Dit maakt de noodzaak groter om de ramingen regelmatig te actualiseren, zoals ook bij de Ontwerpbegroting 2025 is gebeurd.
Realisatie | Vastgestelde begroting1 | Verschil | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2024 | 2024 | |
Verplichtingen | 510.706 | 389.876 | 330.250 | 216.531 | 227.588 | 215.039 | 12.549 |
Uitgaven | 440.276 | 328.336 | 136.227 | 208.266 | 356.624 | 278.206 | 78.418 |
Subsidies | 2.791 | 2.905 | 2.941 | 3.413 | 3.292 | 3.169 | 123 |
Smart Industry | 172 | 120 | 38 | 13 | 0 | ||
Haalbaaarheidsstudies STW | 796 | 796 | 547 | 547 | 274 | 274 | |
Thematische Technology Transfer | 1.823 | 1.989 | 2.356 | 2.853 | 3.018 | 3.169 | ‒ 151 |
Leningen | 429.134 | 316.250 | 123.838 | 195.836 | 343.779 | 265.485 | 78.294 |
Startups / MKB financiering | 0 | ||||||
Volledig revolverend | 0 | ||||||
Fund to Fund | 16.500 | 7.000 | 7.000 | 13.101 | ‒ 13.101 | ||
ROM's | 317.197 | 207.162 | 5.036 | 19.301 | 3.108 | 3.108 | |
Co-investment venture capital instrument / EIF | 0 | ||||||
Dutch Future Fund | 6.083 | 4.333 | 12.584 | 6.000 | 6.584 | ||
Deep Tech Fund | 35.000 | 70.000 | 25.000 | 45.000 | |||
Fonds Alternatieve Financiering | 7.844 | 6.250 | 25.907 | 10.000 | 15.907 | ||
Economisch Veiligheids Fonds | 100.000 | 50.000 | 50.000 | ||||
European Tech Champions Initiative | 21.900 | 0 | |||||
Secfund | 25.000 | ||||||
Deels revolverend | |||||||
Innovatiekrediet | 50.838 | 53.334 | 41.211 | 43.591 | 40.827 | 58.689 | ‒ 17.862 |
Risicokapitaal Seed Capital | 26.916 | 34.916 | 38.039 | 41.099 | 36.944 | 61.253 | ‒ 24.309 |
Vroegefasefinanciering / informal investors | 12.657 | 6.855 | 16.961 | 10.394 | 18.791 | 27.597 | ‒ 8.806 |
Startups / MKB | 825 | ‒ 825 | |||||
Q4C | 0 | ||||||
Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek | |||||||
Met vermogensbehoud | |||||||
Fundamenteel en toegepast onderzoek | 497 | 2.514 | 117 | 0 | |||
Onco research | 2.323 | 1.016 | 4.441 | 2.209 | 4.211 | 630 | 3.581 |
Smart Industry | 333 | 231 | 74 | 19 | 0 | ||
Thematische Technology Transfer | 1.873 | 3.222 | 4.032 | 4.740 | 6.407 | 4.390 | 2.017 |
RegMed XB | 8.000 | ‒ 8.000 | |||||
Bijdrage aan agentschappen | 8.351 | 9.181 | 9.449 | 9.017 | 9.552 | 9.552 | 0 |
Bijdrage RVO.nl | 8.351 | 9.181 | 9.449 | 9.017 | 9.552 | 9.552 | 0 |
Ontvangsten | 60.150 | 82.025 | 106.437 | 138.565 | 102.940 | 80.300 | 22.640 |
Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen | 26.756 | 20.889 | 38.421 | 64.134 | 42.293 | 30.000 | 12.293 |
Fund to Fund | 0 | 15.000 | ‒ 15.000 | ||||
DVI II | 0 | 5.000 | ‒ 5.000 | ||||
Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek | 1.183 | 980 | 642 | 635 | 304 | 304 | |
Smart Industry | 187 | 118 | 118 | ||||
Co-investment venture capital instrument / EIF | 15.000 | 0 | |||||
Innovatiekrediet | 8.452 | 28.021 | 42.070 | 58.100 | 39.885 | 20.000 | 19.885 |
Seed Capital | 7.542 | 30.362 | 23.189 | 13.648 | 17.672 | 10.300 | 7.372 |
Vroege fase financiering | 1.217 | 1.530 | 2.082 | 1.861 | 2.667 | 2.667 | |
Thematische Technology Transfer | 243 | 2 | 0 | ||||
Dutch Future Fund | 30 | 0 |
Vastgestelde begroting1 | Verschil | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2024 | 2024 | |
Verplichtingen | 510.706 | 389.876 | 330.250 | 216.531 | 227.588 | 215.039 | 12.549 |
waarvan garantieverplichtingen | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
waarvan overige verplichtingen | 510.706 | 389.876 | 330.250 | 216.531 | 227.588 | 215.039 | 12.549 |
Verplichtingen
De verplichtingenrealisatie is € 12,5 mln hoger dan de raming. Dit wordt met name veroorzaakt door verhoging van het budget voor Economische Veiligheid Fonds. Het plichtingenbudget van artikel 3 is in de 1e en 2e suppletoire begroting verhoogd met respectievelijk € 57 mln en € -50 mln. Dit heeft ook geleid tot een hogere realisatie t.o.v. de ontwerpbegroting 2024.
Uitgaven
Leningen
Economische Veiligheid Fonds
Bij de 1ste suppletoire begroting zijn de middelen voor de Beschermingsfaciliteit Economische Veiligheid (BEV) die in 2023 niet waren uitgegeven toegevoegd aan de begroting voor 2024 via de toen nog geldende specifieke en oneindige eindejaarsmarge op het Toekomstfonds. Deze middelen, voor een totaal aan € 100 mln, zijn in 2024 volledig verplicht en uitbetaald aan Invest-NL waar het BEV is ondergebracht.
Fund to Fund
Op het instrument Fund to Fund vallen de uitgaven voor het Dutch Venture Initative (DVI) I en II, welke worden uitgevoerd door de ROM OostNL en is ondergebracht bij het European Investment Fund (EIF). In 2024 zijn alle ramingen op het Toekomstfonds herzien en geactualiseerd. Voor Fund to Fund zijn alle middelen naar latere jaren geschoven om aan te sluiten op de verwachte uitbetalingen en ontvangsten voor DVI I en DVI II.
Regmed
Deze regeling is gedurende 2024 opengezet en de verplichtingen zijn vervolgens via in het verwachte afgiste patroon naar de daarop volgende jaren verplaatst.
Dutch Future Fund
Voor het Dutch Future Fund (DFF) is bij de 1ste suppletoire begroting 2024 € 6,6 mln aan de begroting toegevoegd via de toen nog geldende specifieke en oneindige eindejaarsmarge op het Toekomstfonds. Deze middelen, voor een totaal aan € 12,5 mln, zijn in 2024 volledig uitbetaald aan Invest-NL waar het DFF is ondergebracht.
Deep Tech Fund
Voor het Deep Tech Fund (DTF) is bij de eerste suppletoire begroting 2024 € 25 mln aan de begroting toegevoegd via de toen nog geldende specifieke en oneindige eindejaarsmarge op het Toekomstfonds. Hiernaast zijn in 2024 alle ramingen op het Toekomstfonds herzien en geactualiseerd. Voor het DTF is € 20 mln aan kasbudget naar voren gehaald uit latere jaren om aan te sluiten bij de financieringsbehoefte vanuit Invest-NL en de markt voor het DTF. Follow-on investeringen volgen sneller dan initieel geraamd doordat bedrijven en fondsen waar sinds 2022 in is geïnvesteerd sneller groeien dan verwacht. De volledige € 70 mln die in 2024 beschikbaar was op de begroting voor het DTF is uitbetaald aan Invest-NL.
Fonds Alternatieve Financiering
Voor het Fonds Alternatieve Financiering, ook bekend als Dutch Alternative Credit Instrument (DACI), is bij de eerste suppletoire begroting 2024 € 15,9 mln aan de begroting toegevoegd via de toen nog geldende specifieke en oneindige eindejaarsmarge op het Toekomstfonds. Deze middelen, voor een totaal aan € 25,9 mln, zijn in 2024 volledig uitbetaald aan Invest-NL waar DACI is ondergebracht.
Risicokapitaal Seed
In 2024 zijn alle ramingen op het Toekomstfonds herzien, voor de SEED Capital en Seed Business Angels regelingen is het kasbudget geactualiseerd op basis van de verwachte uitbetalingen vanuit RVO voor 2024. Hierdoor is de realisatie op het kasbudget € 24,3 mln lager dan origineel geraamd in de Ontwerpbegroting.
Innovatiekrediet
Het innovatiekrediet is een vraaggestuurd instrument. In 2024 is minder beroep gedaan op de twee verschillende luiken van het instrument waardoor er minder kredieten zijn afgegeven dan oorspronkelijk begroot.
Vroegefasefinanciering / informal investors
In 2024 zijn alle ramingen op het Toekomstfonds herzien, voor de Vroegefasefinanciering (VFF) is het kasbudget geactualiseerd op basis van de verwachte uitbetalingen vanuit RVO en NWO voor 2024. Hierdoor is de realisatie op het kasbudget € 8,8 mln lager dan origineel geraamd in de Ontwerpbegroting.
Kengetallen | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | Bron | |
Innovatiekrediet | RVO | |||||||||||
Aantal bedrijven dat Innovatiekrediet gebruikt | 40 | 33 | 32 | 29 | 31 | 29 | 27 | 19 | 16 | 22 | 26 | |
Omvang private R&D-uitgaven ondersteund met een Innovatiekrediet (x € 1 mln) | 123 | 119 | 136 | 159 | 173 | 139 | 167 | 97 | 116 | 134 | 105 | |
Seed Capital en Fund of funds | RVO.nl/EIF | |||||||||||
Aantal participaties via SEED (vanaf 2018 incl. SEED Business Angels) | 24 | 35 | 37 | 48 | 58 | 77 | 51 | 42 | 1081 | 110 | 94 | |
Omvang gestimuleerd risicokapitaal voor innovatieve bedrijven door SEED (x € 1 mln) (vanaf 2018 incl. SEED Business Angels) | 27,3 | 31,1 | 31,6 | 40,4 | 47 | 54,6 | 52,8 | 69,6 | 79,4 | 88,3 | 74,1 | |
Vroegefasefinanciering2 | RVO.nl/NWO-TTW | |||||||||||
Aantal ondernemers dat Vroege Fase Financiering gebruikt | 21 | 22 | 19 | 20 | 19 | 17 | 22 | 7 | 1 | 0 | ||
Aantal ondernemers dat Vroege Fase Financiering gebruikt bij de regionale fondsen | 3 | 24 | 47 | 29 | ||||||||
Thematische Technology Transfer (TTT) regeling | RVO | |||||||||||
Het aantal nieuwe (initiële) participaties in het afgelopen kalenderjaar van TTT-fondsen | 10 | 14 | 233 | 15 | n.n.b | |||||||
Aantal startende bedrijven ten gevolgen van de valorisatieactiviteiten door een TTT-samenwerkingsverband | 6 | 24 | 59 | 60 | n.n.b |
In verband met de migratie naar het nieuwe systeem zijn de cijfers herzien. Hierdoor is het aantal participaties via SEED en SEED Business Angels over het jaar 2022 gewijzigd van 67 (zonder de correcties) naar 108 (met de correcties).
Ontvangsten
Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen
In 2024 zijn er vanuit de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM) leningen afgelost omtrent het Life Science & Health Fund (€ 6,6 mln) en BioConnection (€1,2 mln). Deze ontvangsten waren niet geraamd. Hiernaast is de ontvangstenraming voor de Corona Overbruggingsleningen (COLs) in de Suppletoire Begroting September opgehoogd op basis van de verwachte ontvangsten de komende jaren.
Fund to Fund
In 2024 zijn alle ramingen op het Toekomstfonds herzien. Voor Fund to Fund, waar DVI I onder valt, is de ontvangstenraming aangepast bij de Suppletoire Begroting September waardoor de verwachte ontvangsten voor 2024 naar latere jaren in de begroting zijn geschoven. Hierdoor is de realisatie op het ontvangstenbudget € 15 mln lager dan origineel geraamd in de Ontwerpbegroting.
Innovatiekrediet
Er is onverwacht meer ontvangen bij het Innovatiekrediet dan waarop was gerekend. Deze ontvangst werd in 2025 verwacht maak kwam eerder binnen waardoor er meer is ontvangen dan begroot. Door de aard van deze regeling kunnen kleine bedrijven die in het verleden gesteund zijn inees worden verkocht waardoor de eerdere kredieten worden afgelost.
Seed Capital
De ontvangstenraming voor de SEED Capital en SEED Business Angels regelingen is in 2024 opgehoogd van € 10,3 mln naar € 13 mln als onderdeel van de herziening van alle ramingen op het Toekomstfonds. Na de zomer zijn er nog terugbetalingen geweest waar geen rekening mee was gehouden in de raming á € 4,6 mln. Hierdoor is de realisatie op de ontvangsten € 7,3 mln hoger dan origineel geraamd in de Ontwerpbegroting.
DVI II
In 2024 zijn alle ramingen op het Toekomstfonds herzien. Voor DVI II is de ontvangstenraming aangepast bij de Suppletoire Begroting September waardoor de verwachte ontvangsten voor 2024 naar latere jaren in de begroting zijn geschoven. Hierdoor is de realisatie op het ontvangstenbudget € 5 mln lager dan origineel geraamd in de Ontwerpbegroting.