Goed functionerende markten zijn een motor voor economische ontwikkeling, innovatie en brede welvaart. Dit geldt voor zowel de Nederlandse markt als de Europese interne markt. De Europese interne markt levert door de schaalgrootte nieuwe afzetmogelijkheden, de mogelijkheid om meer te specialiseren en voor nieuwe uitdagers de ruimte om snel op te schalen. Het kabinet zet zich daarom nationaal, Europees en internationaal in voor regels en afspraken die ervoor zorgen dat: (1) consumenten keuzevrijheid hebben, (2) bedrijven op een gelijk speelveld opereren en (3) markten open en transparant zijn.

1. Het scheppen van voorwaarden voor goed functionerende markten

De Europese interne markt, met inbegrip van vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal, vormt een kernonderdeel van de Europese Unie en is cruciaal voor het Nederlandse verdienvermogen. Goed functionerende markten die concurrentie stimuleren en waar de consument goed wordt beschermd, leveren een belangrijke bijdrage aan economische groei en innovatie. 

Een goed functionerende interne markt is niet vanzelfsprekend. De interne markt staat in toenemende mate onder druk van oneerlijke concurrentie van binnen en buiten de EU. Digitalisering en vergroening leiden eveneens tot nieuwe uitdagingen. Via een actieagenda voor de interne markt wordt ingezet op het wegnemen van belemmeringen, het verbeteren van de toepassing van interne-marktregels en het versterken van de weerbaarheid van de interne markt.

EZ zet zich in EU-verband sterk in voor het competitief houden van markten en voor eerlijke onderlinge verhoudingen in markten. Hierdoor wordt de concurrentie tussen bedrijven geborgd, het vrije verkeer van diensten en goederen bevorderd en consumenten beschermd. Modern en toekomstbestendig consumentenbeleid draagt bij aan een sterke positie van consumenten, gezonde concurrentie, keuzevrijheid en kwalitatief goede producten en diensten. Goedwerkend mededingingsbeleid is een belangrijke randvoorwaarde voor de economie als geheel en het generieke vestigingsklimaat in Nederland. Het hangt nauw samen met de rest van ons economische beleid en kan een belangrijke bijdrage leveren aan het mogelijk maken van de complexe transities waar bijvoorbeeld klimaat, energie en digitalisering om vragen. Ook werkt EZ aan goede kaders om aanbestedingen te gebruiken als strategisch beleidsinstrument om doelen als duurzaamheid en open strategische autonomie te bevorderen. Ook de waarborg-, normalisatie- en accreditatiestelsels dragen bij aan de hiervóór genoemde doelen.

2. Het scheppen van voorwaarden voor een goed functionerende digitale economie

De digitale economie levert ongekende kansen op voor economie en samenleving. Een strategisch doel van het kabinet is het faciliteren van de transitie naar een klimaat neutrale, digitale en inclusieve economie. Op die manier zorgen we voor duurzame economische groei en de aanpak van maatschappelijke uitdagingen rond onderwijs, zorg, klimaat en vergrijzing. De ambities, doelstellingen en acties van EZ op het gebied van de digitale economie richting 2030, staan beschreven in de Strategie Digitale Economie (Kamerbrief 26 643, nr. 941). Vertrouwen is bij de digitale transitie van essentieel belang. Daarom moeten belangrijke randvoorwaarden als innovatie, veiligheid, eerlijke concurrentie en grip op gegevens geborgd zijn.

De tweede voortgangsrapportage zou in november 2024 aan de Kamer worden aangeboden, maar is pas in Q1 2025 uitgebracht in afwachting van gecorrigeerde cijfers van het CBS.

3. Het voorzien in maatschappelijke behoeften aan statistieken.

EZ is voor het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) systeemverantwoordelijk voor het in stand houden van de onafhankelijke productie van goede en betrouwbare statistieken, en voor de rechtmatigheid en doelmatigheid van de besteding van publieke gelden die daarmee gemoeid zijn. Het CBS heeft als onafhankelijk kennisinstituut de taak om betrouwbare statistische informatie te leveren. Onafhankelijke en betrouwbare statistieken zijn van belang om meer inzicht te krijgen in de samenleving en maatschappelijke fenomenen. Deze informatie draagt bij aan het voeren van becijferde maatschappelijke debatten en inzichten voor beleid. De Minister van Economische Zaken financiert het CBS om het van overheidswege verrichten van statistisch onderzoek ten behoeve van praktijk, beleid en wetenschap en het openbaar maken van, uit onderzoek samengestelde, statistieken mogelijk te maken.

De Minister van Economische Zaken ziet het als haar taak belemmeringen voor het goed functioneren van markten te verminderen of weg te nemen en innovatie te stimuleren. In dat verband is de Minister systeemverantwoordelijk voor de Mededingingswet, de Aanbestedingswet en voor het functioneren van de Autoriteit Consument en Markt. Ook is zij systeemverantwoordelijk voor de Dienstenwet, de wet EU-beroepskwalificaties, de Metrologiewet, de Waarborgwet en het stelsel van normalisatie en accreditatie. Zij is voorts op grond van de Telecommunicatiewet verantwoordelijk voor het stellen van regels voor vaste en mobiele communicatienetwerken. Samen met bewindspersonen van J&V en BZK geeft de Minister van EZ invulling aan de Nederlandse Digitaliseringstrategie. Dat is een kabinetsbrede agenda om de maatschappelijke en economische kansen van digitalisering te benutten en het fundament van de digitale transitie te versterken, waaronder digitale vaardigheden, cybersecurity, cyberweerbaarheid, veiligheid, privacy, concurrentie en innovatie. De Minister heeft een systeemverantwoordelijkheid voor de statistische informatievoorziening van rijkswege.

Hieruit vloeien de volgende verantwoordelijkheden voort:

Stimuleren

• – Het stimuleren van een goede balans tussen de belangen van bedrijven en consumenten met generiek consumentenbeleid.

• – Het stimuleren van innovatie in het bedrijfsleven.

• – Het stimuleren van een goede werking van privaat-publieke samenwerking binnen de metrologie, waarborg, normalisatie en accreditatie.

Financieren

• – Het bijdragen aan het goed functioneren van markten door het financieren van een deel van de exploitatie van de Autoriteit Consument en Markt (ACM), van TenderNed (het elektronisch aanbestedingssysteem) en diverse organisaties op het gebied van metrologie, normalisatie, accreditatie en markttoezicht.

• – Het financieren van een deel van de exploitatie van de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) en het verrichten van uitgaven voor opdrachten inzake beleidsvoorbereiding en evaluaties voor frequentiebeleid en veiligheid.

• – Het financieren van het CBS om het van overheidswege verrichten van statistisch onderzoek ten behoeve van praktijk, beleid en wetenschap en het openbaar maken van, uit onderzoek samengestelde, statistieken mogelijk te maken.

• – Het bijdragen aan een vrij, veilig en open internet door het financieren van een aantal (internationale) organisaties op het terrein van Internet Governance, waaronder het Internet Governance Forum (IGF).

(Doen) uitvoeren

• – Het tegengaan van mededingingsbeperkende gedragingen met generiek mededingingsbeleid, zoals opgenomen in de Mededingingswet.

• – Het bijdragen aan de ontwikkeling van Europees en nationaal beleid ten aanzien van consumentenbescherming, aanbestedingsregelgeving, interne markt en mededinging.

• – Het opstellen van regels voor het gebruik van de ether, door afspraken te maken in internationaal verband voor harmonisatie en door – in geval van schaarste – te bepalen op welke wijze het spectrum wordt verdeeld.

• – Het realiseren van hoogwaardige en innovatieve breedbandige mobiele communicatie en omroeptoepassingen door verruiming van gebruiksmogelijkheden van het spectrum en door de uitgifte van frequentieruimte.

Regisseren

• – Het bevorderen van goed functionerende markten door het scheppen van randvoorwaarden via wet- en regelgeving.

• – Het scheppen van de juiste voorwaarden voor concurrentie met de Waarborgwet, de Winkeltijdenwet, de Aanbestedingswet 2012, de Wet aanwijzing nationale accreditatie-instantie en de Metrologiewet.

• – Het moderniseren van de telecommunicatieregelgeving om deze te kunnen laten meegroeien met de ontwikkelingen in de markt en de behoeftes in de samenleving.

https://www.pianoo.nl/nl/regelgevingOm - aanvullend op het jaarverslag - de Kamer te informeren over de voortgang en effecten van beleid treft u op de website https://www.cbs.nl/nl-nl/publicatieplanning de planning aan van de CBS-publicaties. Actuele en gedetailleerde informatie over de specifieke beleidsgebieden kunt u vinden op de websites van PIANOo, de https://www.digitaltrustcenter.nl/ACM  (o.a. over de telecommunicatiemarkt), Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (Staat van https://www.bedrijvenbeleidinbeeld.nl/de Ether, jaarberichten), TNO (Monitor Draadloze Technologie) het CBS (Cybersecuritymonitor en DAB+ ontvangers), NCSC (cybersecurity dreigingen, incidenten en maatregelen) en het Digital Trust Center (DTC).

Voor de hierna benoemde beleidsconclusies zijn data en kengetallen te vinden op de website Bedrijvenbeleid in beeld.

Digitale infrastructuur en economieIn bovenstaande tabel staan de kengetallen uit de meest recente gegevens van de Europese Commissie en de meeste recente CBS-statistiek. Omdat de Europese Commissie vanaf 2021 alleen nog de beschikbaarheid van mobiel breedband via 5G dekking opneemt en niet langer via 4G dekking, is er een extra indicator (3c) toegevoegd aan de tabel en is de oorspronkelijke indicator (3b) verduidelijkt. De kengetallen voor de beschikbaarheid van vast breedband (ten minste 100 Mbps, indicator 3a) vanaf 2019 zijn afkomstig van de inventarisatie van EZ naar breedbanddekking in Nederland. De cijfers tonen de beschikbaarheid voor het betreffende jaar. In de kolom ambitie 2024 staan de streefwaarden van EZ voor de genoemde activiteiten. 

De DESI ranglijst rangschikt Europese landen als het gaat om de kwaliteit van de digitale infrastructuur, de mate en wijze waarop het bedrijfsleven digitaal onderneemt, gebruik van digitale toepassingen door en vaardigheden van de inwoners en de digitale dienstverlening door de overheid zelf. In 2023 stopte de Europese Commissie met het publiceren van deze ranglijst en richt ze zich nu op de gezamenlijke Europese digitale doelstellingen voor 2030. Nederland blijft streven naar digitale koploper te zijn. Het meest recente rapport over het Digitaal Decennium benadrukt de sterke bijdrage van Nederland aan de digitale doelstellingen, met goede connectiviteit en hoge digitale vaardigheden. Tegelijkertijd worden uitdagingen genoemd, zoals het tekort aan ICT-specialisten en de adoptie van geavanceerde technologieën zoals AI en cloud door bedrijven.  

1. Het scheppen van voorwaarden voor goed functionerende markten

Goed functionerende markten zijn niet alleen de motor achter economische ontwikkeling, innovatie en brede welvaart in Nederland. Soepel werkende markten zijn ook nodig om complexe transities mogelijk te maken die bijvoorbeeld klimaat, energie en digitalisering vragen.

Versterking en herstel interne markt 

De toekomst van de interne markt heeft in 2024 veel aandacht gekregen in Europa, met het Letta rapport en Draghi rapport. De Europese Commissie komt in juni 2025 met een horizontale interne-marktstrategie. Nederland heeft hiervoor een 10-puntenplan opgesteld. Het 10-puntenplan bevat tien concrete suggesties voor belemmeringen en onderwerpen die de horizontale interne-marktstrategie moet adresseren. Het 10-puntenplan is een bijlage bij de Kamerbrief Kabinetsvisie EU-concurrentievermogen (bijlage van Kamerstuk 21501-30-621).

Een belangrijk punt uit dit plan is het adresseren van territoriale leveringsbeperkingen (TLB). Dit zijn beperkingen die producenten opleggen aan retailers, waardoor zij niet kunnen inkopen in de lidstaat met de laagste inkoopprijs. Met succes heeft het kabinet dit op de Europese agenda weten te krijgen. Bijvoorbeeld door het agenderen van een position paper tijdens de Raad voor Concurrentievermogen van mei ‘2024. Deze is ondertekend door 7 andere lidstaten. De Commissie heeft toegezegd een nadere analyse uit te voeren naar dit probleem.

Tevens is op 5 november 2024 de tweede jaarlijkse voortgangsrapportage over de kabinetsbrede interne-marktactieagenda uit 2022 aan de Kamer verstuurd (Kamerstuk 22112, nr. 3975). Er zijn belangrijke resultaten behaald bij de versterking van de interne markt. Zowel in Nederland als in Europa. In 2024 is daarnaast gestart met actualisering van de interne-marktactieagenda.

Beïnvloeding standaardisatiestrategie

Eind 2024 heeft EZ de Nationale Normalisatie Agenda (NNA) opgesteld en daarmee een startschot gegeven voor de uitvoering. De NNA geeft een praktische nationale invulling aan de Europese normalisatiestrategie. Het doel van de NNA is de interne markt voor Nederlandse (mkb-)bedrijven te versterken in een lastige geopolitieke context. Dit zorgt voor een betere afstemming tussen Europese en Nederlandse beleidsprioriteiten. Met concrete acties binnen de geformuleerde speerpunten prioriteren, verbinden en opleiden geeft de NNA Rijksambtenaren handvatten om aan de slag te gaan met de implementatie van de Europese normalisatiestrategie. Een van de resultaten is dat EZ een afwegingskader heeft opgesteld voor de bepaling van normalisatieprioriteiten en een goed werkend Rijksnormalisatienetwerk voor kennisuitwisseling. EZ zal de Tweede Kamer over de voortgang van de normalisatieactiviteiten voor 2025 informeren via de interne-markt actieagenda rapportage.

Mededinging/internationaal

De Europese Commissie herziet momenteel diverse regelgeving onder het Europese mededingingskader, onder andere m.b.t. de handhaving van de mededingingsregels in de EU. Daarnaast heeft de Commissie ontwerprichtsnoeren voor misbruik van economische machtsposities in het kader van artikel 102 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie opgesteld. Het kabinet heeft de uitwerking van de herzieningstrajecten en de handhavingszaken van het mededingingsrecht in breder perspectief actief gevolgd. In dit kader is het kabinet betrokken bij de Europese beleids- en besluitvorming, waarbij zij o.a. de resultaten van het onderzoek naar de effectiviteit van artikel 24 van de Mededingingswet op het Nederlandse verbod op misbruik van economische machtsposities, uitgevoerd door het Tilburg Law and Economics Center, heeft meegenomen.

Op nationaal terrein nemen de geluiden toe dat concurrentie soms nog een steuntje in de rug kan gebruiken. EZ voert daarom onderzoek uit naar aanvullende toezichtsinstrumenten en brengt de mogelijkheden in hiervoor in kaart om er voor te zorgen dat het mededingingsinstrumentarium toekomstbestendig is. Hierover is de Kamer in oktober 2024 over geïnformeerd (Kamerstuk 24 036, nr. 436).

Beter aanbesteden

Eind 2024 is het programma Beter Aanbesteden afgerond. Beter Aanbesteden startte in 2021 (Kamerstuk 34 252, nr. 22) en was een samenwerking tussen VNG, VNONCW/MKB NL, EZ en PIANOo (het expertisecentrum aanbesteden). Beter Aanbesteden richtte zich op professionalisering van de aanbestedingspraktijk door de dialoog tussen overheid en het bedrijfsleven te bevorderen. Professionalisering zorgt voor een doelmatiger besteding van publiek geld en draagt bij aan het bereiken van maatschappelijke doelen, bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord inkopen. Regiomanagement was de succesfactor van Beter Aanbesteden. De regiomanagers verbonden aanbestedende diensten en ondernemers onderling en met elkaar. Dit wordt vanaf 2025 structureel voortgezet bij PIANOo. Professionalisering en dialoog verdient blijvende aandacht. De samenwerkingspartners hebben daarom afgesproken om structureel met elkaar in gesprek te blijven over verdere verbetering van de aanbestedingspraktijk.

Duurzame keuzes voor de consument

De Europese Commissie heeft diverse voorstellen gedaan op het gebied van duurzaamheid. EZ heeft in de onderhandelingen voor twee richtlijnen (Versterken positie consument in groene transitie en Recht op reparatie) zich actief ingezet om een goede balans te vinden tussen een betere bescherming van consumenten en tegelijkertijd het onnodig beperken van administratieve lasten. Consumenten spelen een belangrijke rol in de transitie naar een duurzame economie. Het is daarom noodzakelijk dat zij de juiste informatie en handvatten krijgen om duurzame keuzes te kunnen maken. De nieuwe regels gaan greenwashing tegen zodat bedrijven die kiezen voor groener produceren zich daadwerkelijk kunnen onderscheiden van bedrijven die dat niet doen. Daarnaast kunnen consumenten straks langer met hun producten doen. De nieuwe regelgeving zal medio 2026 in gaan.

Consumentenrecht in digitale economie

De Europese Commissie heeft in 2024 onderzocht of de huidige regels consumenten ook online voldoende beschermen. De Commissie stelt vast dat het huidige consumentenrecht relevant en noodzakelijk is om een hoog niveau van consumentenbescherming te kunnen garanderen. Desondanks is het volgens de Europese Commissie nodig om het Europees consumentenrecht op een aantal punten aan te passen, zodat de consument beter beschermd is tegen bepaalde handelspraktijken zoals influencer-marketing en het verslavend ontwerp van digitale diensten. De Europese Commissie zet in op het ontwikkelen van een Digital Fairness Act om deze problemen aan te pakken. EZ heeft zich in 2024 in de EU actief ingezet voor effectieve handhaving van de bestaande regelgeving en ondersteuning van ondernemers bij de toepassing daarvan. Een mogelijke Digital Fairness Act kan dienen als gerichte maatregel om consumenten beter te beschermen tegen specifieke handelspraktijken en daarnaast duidelijkheid creëren voor ondernemers en daarmee fragmentatie binnen de interne markt voorkomen.

E-commerce

De Productenmeldwijzer voor onveilige producten is live gegaan in september 2024 (Kamerstuk 27879, nr. 105). Samen met de Douane en het Ministerie van Financiën zijn toezichtsdagen georganiseerd. E-commerce producten zijn gerichter gecontroleerd op non-conformiteit en geregistreerd via welke platforms deze producten zijn gekocht. Eind 2024 is een social mediacampagne gestart om het bewustzijn bij consumenten en producenten op het gebied van e-commerce te verbeteren.

Rechtsbescherming bij aanbesteden

In februari 2021 is een uitwerking van maatregelen voor verbeterde rechtsbescherming bij aanbesteden naar de Tweede Kamer verzonden (Kamerstuk 34 252, nr. 21). Een deel van deze maatregelen vraagt om aanpassing van de Aanbestedingswet 2012. De internetconsultatie van het wetsvoorstel is afgerond in september 2023. In 2024 zijn in samenspraak met partijen de resultaten van de internetconsultatie verwerkt in een gewijzigd wetsvoorstel dat eind 2024 voor advies bij de Raad van State is ingediend.

2. Het scheppen van voorwaarden voor een goed functionerende digitale economie

Het faciliteren van de transitie naar een digitale economie is een van de strategische doelen van EZ. In de Strategie Digitale Economie staan de ambities, doelstelling en acties van EZ op het gebied van de digitale economie richting 2030 verder uitgewerkt (Kamerstuk 26 643, nr. 941). De tweede voortgangsrapportage zou in november 2024 aan de Kamer worden aangeboden, maar is pas in Q1 2025 uitgebracht in afwachting van gecorrigeerde cijfers van het CBS.

Stimuleren digitale innovatie en vaardigheden

Actieplan Duurzame Digitalisering

Op 17 juni 2024 stuurde de Minister van Economische Zaken, mede namens de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de Minister van Infrastructuur en Waterstaat, het Actieplan Duurzame Digitalisering naar de Tweede Kamer. Daarmee is voldaan aan de toezegging uit het Commissiedebat van de vaste Commissie voor Digitale Zaken op 21 maart 2024, de breed gedragen motie van het lid Kathmann over een integrale aanpak voor duurzame digitalisering en het manifest van de Nationale Coalitie voor Duurzame Digitalisering (NCDD) dat wijst op een aantal knelpunten voor duurzame digitalisering. De uitvoering van de 44 in het actieplan opgenomen acties zijn in 2024 volgens planning verlopen. Zo zijn er vorderingen gemaakt op het in kaart brengen van de duurzame impact van nieuwe AI-modellen en de bijdrage van de digitale sector aan het helpen oplossen van maatschappelijke uitdagingen als netcongestie.

6G Future Network Services

Begin 2024 ging het programma 6G Future Network Services (FNS) van start. Een consortium van zestig bedrijven en onderzoeksinstellingen werkt de komende jaren aan de ontwikkeling van 6G, de volgende generatie mobiele communicatienetwerken. Aan dit consortium is subsidie verleend. De uitvoering loopt volgens plan. Vanuit het Nationaal Groeifonds is € 61 mln toegekend voor de eerste fase van het FNS programma (2024-2026) en is € 142 mln gereserveerd voor de tweede fase.

AI-innovatie

Voor het AiNed programma heeft het Nationaal Groeifonds (NGF) € 28,5 mln vrijgemaakt voor ELSA-labs en beurzen voor talentvolle AI-onderzoeker. Daarmee komt het totale AiNed budget op € 189 mln. Ook zijn 14 AI R&D projecten in het mkb van start gegaan en zijn voorstellen ontwikkeld voor AI-leergemeenschappen, AI-innovatielabs en ondersteuning van AI-startups. In juni 2024 is een kamerbrief «Verkenning mogelijkheden AI-faciliteit» verzonden naar de Tweede Kamer om het AI-ecosysteem te versterken met toegang tot rekenkracht (Kamerstuk 26 643, nr. 1180). Een vervolgrapportage naar de Tweede Kamer is voorzien in het voorjaar van 2025.

IPCEI CIS

Op 22 december 2023 heeft de Minister van Economische Zaken de Tweede Kamer geïnformeerd over de start van het Important Project of Common European Interest on Cloud Infrastructure and Services (IPCEI CIS). Na de definitieve toekenning van de subsidies zijn de Nederlandse projecten begin 2024 van start gegaan. De Nederlandse partijen zijn hierbij voortvarend te werk gegaan, ook in Europees verband. De eerste rapportage over de voortgang zal in Q1 2025 plaatsvinden. De Tweede Kamer is in de kamerbrief «Voortgangsupdate IPCEI CIS en Gaia-X" (Kamerstuk 26 643, nr. 1271) nader geïnformeerd over de Nederlandse projecten en de voortgang van het IPCEI CIS.

Creëren van de juiste randvoorwaarden voor goedwerkende digitale markten en diensten

In 2024 zijn belangrijke Europese regels in werking getreden of zijn onder invloed van EZ mijlpalen bereikt bij aankomende regelgeving om digitale markten beter te laten werken. Dit zijn de volgende wetgevingsonderdelen:

Digital Services Act (DSA)

De Digital Services Act harmoniseert de regels die van toepassing zijn op zogenaamde aanbieders van tussenhandeldiensten, waaronder online platforms, online marktplaatsen, sociale mediadiensten en internetaanbieders. De DSA bevat enerzijds een kader voor de aansprakelijkheid van aanbieders van tussenhandeldiensten voor door hun gebruikers verstrekte informatie en anderzijds een aantal zorgvuldigheidsverplichtingen waar deze aanbieders aan moeten voldoen bij het verlenen van hun diensten.

De DSA is sinds 17 februari 2024 van toepassing op alle aanbieders van tussenhandeldiensten.51 Op die datum moesten de lidstaten hebben voorzien in de aanwijzing van een of meer bevoegde autoriteiten en een digitaledienstencoördinator en de benodigde nationale uitvoeringswetgeving. Omdat het wetsvoorstel voor de Uitvoeringswet Digitaledienstenverordening op die datum nog niet was ingediend bij de Tweede Kamer52, heeft de Minister van Economische Zaken op 11 februari 2024 het Besluit voorlopige aanwijzing ACM als bevoegde autoriteit en digitaledienstencoördinator digitaledienstenverordening genomen (Stcrt. 2024, 3993). De kamer is daarover geïnformeerd bij kamerbrief van 13 februari 2024 (Kamerstuk 31 777, nr. 55). Op 15 oktober 2024 is het wetsvoorstel Uitvoeringswet digitaledienstenverordening (Kamerstukken 36 531) aangenomen door de Tweede Kamer en op 28 januari 2025 door de Eerste Kamer. Na publicatie in het Staatsblad begin februari zijn de Autoriteit Consument & Markt (ACM) en de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) van de nodige bevoegdheden voorzien en kunnen zij de DSA ook daadwerkelijk gaan handhaven.

De Autoriteit Consument & Markt (ACM) en de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) zijn al geruime tijd bezig om de uitvoering van de DSA zo goed als mogelijk voor te bereiden. Het kabinet heeft daarvoor ook (structurele) middelen beschikbaar gesteld.

Data governance Act

De Europese Data Governance Act (DGA) heeft als doel vertrouwen in datadeling te vergroten zodat burgers en bedrijven meer grip hebben op hun data én data kan worden gebruikt voor innovatie en productiviteitsgroei. Op 24 september 2023 is de Verordening in werking getreden. In de Nederlandse Uitvoeringswet datagovernanceverordening zijn de sancties, het toezicht en voorwaarden voor een goede uitvoering vastgesteld. Op 25 september 2024 is de Uitvoeringswet plenair behandeld in de Tweede Kamer en op 19 november 2024 is de Uitvoeringswet in werking getreden (Staatsblad2024, 347). De ACM is daarmee aangewezen als toezichthouder waarmee ook Nederlandse databemiddelingsdiensten zich kunnen registreren en actief kunnen zijn op de Europese markt. Door het kader wat de Verordening en Uitvoeringswet geven kan er een markt ontstaan van vertrouwde tussenpersonen waarbij datahouders bepalen welke data gedeeld kan worden onder de juiste voorwaarden.

Digital Markets Act (DMA)

De DMA bevat regels voor de allergrootste platforms waar consumenten en ondernemers nauwelijks omheen kunnen (poortwachters). Het doel van de DMA is om consumenten en ondernemers te beschermen en te zorgen voor meer concurrentie op digitale markten. In september 2023 zijn de eerste poortwachters aangewezen en vanaf maart 2024 moeten zij voldoen aan de verboden en verplichtingen uit de DMA voldoen. Dit zorgt ervoor dat ondernemers en consumenten minder afhankelijk zijn van poortwachters en toetreders makkelijker toegang krijgen tot de markt. Om te zorgen voor een goede werking van de DMA is het wetsvoorstel ter uitvoering van de DMA in 2024 naar de Tweede Kamer verstuurd.

Dataverordening

De Dataverordening heeft als doel eerlijke toegang tot data en gebruikersrechten in de data-economie te versterken. Deze verordening is gericht op het benutten van kansen van data en bevat nieuwe regels voor het gebruik van en toegang tot data in de EU. De regels uit de Dataverordening zullen per september 2025 van toepassing zijn. Om de verordening uitvoering te geven in Nederland is een uitvoeringswet voorbereid. In december 2024 is het advies van de Raad van State over de Uitvoeringswet Dataverordening ontvangen. In het voorstel wordt ACM aangewezen als toezichthouder op de meeste onderdelen van de verordening. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) wordt aangewezen als toezichthouder voor het onderdeel dat gaat over het opvragen van gegevens door overheidsinstanties in situaties van uitzonderlijke noodzaak en specifieke bepalingen die zien op verwerking van persoonsgegevens en uitleg van AVG-begrippen. In 2024 hebben de ACM en de AP financiële middelen ontvangen om zich voor te bereiden op het toezicht op de Dataverordening.

AI-verordening

De AI-verordening creëert een gemeenschappelijk regelgevend kader voor kunstmatige intelligentie in de EU. De AI-verordening is op 12 juli 2024 gepubliceerd en op 1 augustus 2024 in werking getreden. De regels zullen stapsgewijs van toepassing worden van 6 maanden tot 36 maanden na inwerkingtreding. Effectief toezicht en handhaving is van groot belang om te zorgen dat de AI-verordening er daadwerkelijk toe bijdraagt dat AI op de Europese markt veilig is en fundamentele rechten niet schaadt. Het ministerie van EZ bereidt in samenwerking met andere ministeries uitvoeringswetgeving voor om de verordening in Nederland uit te voeren. Als input daarvoor hebben de ministeries van EZ en BZK de RDI en AP gevraagd om in samenwerking met een brede groep toezichthouders een advies uit te brengen over de inrichting van het toezicht op de AI-verordening in Nederland. Dit advies is op 7 november 2024 aan de ministeries van EZ, BZK en JenV overhandigd. In 2024 hebben de RDI en de AP financiële middelen ontvangen om zich voor te bereiden op het toezicht op de AI-verordening.

Behouden en versterken van een veilige, betrouwbare en hoogwaardige digitale infrastructuur

Verkenning digitale infrastructuur

In januari 2024 heeft EZ de Staat van de Digitale Infrastructuur gepubliceerd (Kamerstuk 26 643, nr. 1119). Hiermee zetten we in op het behouden en verstevigen van onze hoogwaardige digitale infrastructuur, die essentieel is voor ons vestigingsklimaat en verdienvermogen. Daarbij is extra aandacht gegeven aan het stimuleren van nieuwe onderzeese datakabels met de Zeekabel Coalitie (Kamerstuk 26 643, nr. 1222) en de positie van datacenters in de digitale economie (Kamerstuk 26 643, nr. 1242).

Gigabit Infrastructure Act

In april 2024 is er definitief akkoord bereikt over de Gigabit Infrastructure Act (GIA). Deze verordening moet ervoor zorgen dat het gemakkelijker en goedkoper wordt om glasvezel en 5G in de EU aan te leggen. Nederland heeft zich conform het BNC-fiche ingezet voor een proportionele verordening die onnodige administratieve lasten voorkomt en een goede balans bereikt tussen harmonisatie van regelgeving en behoud van goedwerkende nationale systemen. De GIA is op 11 mei 2024 in werking getreden en heeft een implementatietermijn van 18 maanden, met uitzondering van enkele bepalingen die een langere termijn kennen. Met de kabinetsappreciatie die Nederland aan de Europese Commissie heeft gezonden (Kamerstuk 22 112, nr. 3924) en de raadsconclusies die in de Telecomraad van 6 december 2024 zijn aangenomen (Kamerstuk 21 501-33, nr. 1008) over het witboek ‘How to master Europe's digital infrastructure needs’, heeft Nederland samen met de andere Lidstaten richting gegeven aan verwachte nieuwe voorstellen van de Europese Commissie op dit terrein.

Beschikbaarstelling van frequentieruimte in de 3,5 GHz-band t.b.v. snel mobiel internet

Na meerdere jaren van voorbereidend werk is op 1 juli 2024 de veiling van de 3,5 GHz-band afgerond. De drie winnende partijen KPN, Odido en VodafoneZiggo hebben ieder 100 MHz verworven (Kamerstuk 24 095, nr. 587). Door deze nieuwe frequenties kunnen consumenten en zakelijke gebruikers nog sneller mobiel internetten en gebruik gaan maken van nieuwe toepassingen zoals augmented en virtual reality.

Versterken cybersecurity

Versterken cybersecurity: een veilige digitale samenleving

Met de toegenomen digitale dreigingen blijft cybersecurity een urgent thema voor de Nederlandse digitale economie en samenleving. Ook in 2024 is onder regie van het ministerie van Justitie en Veiligheid verder gewerkt aan het implementeren van de Nederlandse Cybersecurity Strategie (NLCS) (Kamerstuk 26 643, nr. 1229). EZ richt zich op de thema’s consumentenbescherming en de versterking van de digitale weerbaarheid van het bedrijfsleven. Dit betekent dat het aanbod van ICT-producten en diensten veiliger moet worden en dat consumenten en bedrijven zich bewuster moeten worden van digitale dreigingen en risico’s en daar meer weerbaar tegen worden.

Cyber Resilience Act

In het najaar van 2024 is de Cyber Resilience Act gepubliceerd. Deze Europese verordening schrijft essentiële cybersecurityvereisten voor ten aanzien van producten met digitale elementen (vrijwel alle hardware, software en componenten) die vanaf december 2027 op de interne markt worden aangeboden. Ook moeten fabrikanten er gedurende de hele verwachte gebruiksduur met gratis veiligheidsupdates voor zorgen dat de producten veilig blijven. Het kabinet heeft zich sinds 2021 actief ingezet voor dergelijke horizontale Europese wetgeving om fabrikanten verantwoordelijk te maken voor de cybersecurity van digitale producten (Kamerstukken 22 112, nr. 3734).

Agenda cybersecurity technologieën

Op het gebied van kennisontwikkeling en innovatie is in 2024 de agenda cybersecurity technologieën opgesteld onder de Nationale Technologiestrategie (NTS) (kamerstuk 26 632, nr. 1183). De NTS is opgesteld om de Nederlandse uitgangspositie in de mondiale concurrentiestrijd te verstevigen en om ongewenste afhankelijkheden te beperken, en schetst de keuze om te investeren in tien prioritaire sleuteltechnologieën. Cybersecurity is één van de tien prioritaire sleuteltechnologieën.

Digital Trust Center

Het Digital Trust Center (DTC) helpt bedrijven en organisaties met advies en tools om veilig digitaal te ondernemen. Het DTC heeft het afgelopen jaar weer meer ondernemers bereikt dan vorig jaar. Om ondernemers te ondersteunen in het nemen van basismaatregelen is in 2023 de Cyberveilig Check voor zzp en mkb gelanceerd. Deze interactieve zelfscan is in 2024 meer dan 9.000 keer ingevuld. Kleine ondernemers (1 tot en met 50 medewerkers) konden daarnaast in 2024 met behulp van de subsidieregeling «Mijn Cyberweerbare Zaak» subsidie aanvragen. Voor deze regeling was een maximaal budget beschikbaar van € 1 mln. Er zijn 1312 subsidieaanvragen binnengekomen voor in totaal € 1,3 mln. De DTC Community heeft wederom een groei doorgemaakt en heeft nu meer dan 5.000 ondernemers, CISO’s en IT-professionals aangesloten. Het totaal aantal notificaties dat sinds de start in juni 2021 verstuurde aan bedrijven (‘gevraagd’ en ‘ongevraagd’) is ruim 400.000. Door het verzenden van deze waarschuwingen kunnen ondernemers tijdig reageren om bijvoorbeeld een beveiligingslek te herstellen. Sinds 1 oktober 2024 is onder andere deze taak wettelijk verankerd in de Wet bevordering digitale weerbaarheid bedrijven.

In 2024 heeft de totstandkoming van de nationale cybersecurityorganisatie steeds meer vorm gekregen. Door intensieve samenwerking tussen betrokken partijen wordt er gewerkt aan de transitie (Kamerstuk 26 643, nr. 1229).

Richtlijn Netwerk- en informatiesystemen (NIS2)

Met de implementatie van de richtlijn inzake beveiliging van netwerk- en informatiesystemen (NIS2) verhogen we de digitale weerbaarheid van een aantal onder EZ vallende sectoren, waaronder de digitale infrastructuur, post- en koeriersdiensten en ruimtevaart. Entiteiten moeten beveiligingsmaatregelen treffen (zorgplicht) en krijgen een meldplicht van incidenten. De Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) houdt toezicht op de naleving hiervan en het Nationaal Cybersecurity Centrum (NCSC) zal als Computer Security Incident Response Team (CSIRT) ondersteuning bieden aan onder de richtlijn vallende entiteiten. In 2024 is onder coördinatie van de Minister van Justitie en Veiligheid gewerkt aan de implementatiewetgeving. Daarnaast bereiden RDI en NCSC zich voor op haar toezichts- respectievelijk uitvoeringstaak. Naar verwachting zal de implementatiewetgeving in Q3 2025 in werking treden.

Versnellen digitalisering mkb

Deze pijler uit de Strategie Digitale Economie wordt uitgevoerd en verantwoord via de middelen op artikel 2.

Motie Schouw

Binnen artikel 1 van de EZK-begroting wordt hieraan invulling gegeven met de projecten die gefinancierd worden vanuit het Nationaal Groeifonds (NGF). Het AiNed investeringsprogramma heeft een budget van € 189 mln toegekend gekregen voor het stimuleren van innovatie met AI. Met het AiNed Investeringsprogramma van de Nederlandse AI Coalitie worden bedrijven en publieke instellingen bij elkaar gebracht om in AI essentiële stappen te zetten die van groot economisch én maatschappelijk belang zijn. Voor de financiering van digitale innovatie op AI worden open calls van NWO en RVO ingezet, zoals een AI-call in de MIT-regeling voor het mkb met een budget van € 3,5 mln. In 2024 heeft het NGF € 28,5 mln vrijgemaakt voor ELSA-labs en beurzen voor talentvolle AI-onderzoeker. Ook zijn 14 AI R&D projecten in het mkb van start gegaan en zijn voorstellen ontwikkeld voor AI-leergemeenschappen, AI-innovatielabs en ondersteuning van AI-startups.   

Het programma 6G Future Network Services (FNS) richt zich op de ontwikkeling en innovatie van 6G – de technologie achter de toekomstige mobiele communicatienetwerken. Een consortium van rond de 60 partners onder regie van TNO heeft een subsidie ter hoogte van € 61 mln voor de eerste fase (2024-2026) ontvangen. Er is € 142 mln gereserveerd voor de tweede fase van het programma voor de ontwikkeling van de volgende generatie mobiele communicatienetwerken.

Voor een periode van tien jaar is € 80 mln publieke financiering toegekend aan het Nationaal Onderwijslab AI (NOLAI). De oprichting van NOLAI in 2022 zorgt voor publiek-private samenwerking voor verantwoorde innovatie op het terrein van digitale leermiddelen die gebruik maken van AI. In 2024 is een additionele € 63 mln toegekend (€11,9 mln onvoorwaardelijk, € 51,1 mln voorwaardelijk) voor de opschaling van digitale onderwijsinnovatie die ontwikkeld worden door NOLAI. Het doel van dit opschalingsplan is om te komen tot de duurzame implementatie van intelligente educatieve producten en brede marktintroductie hiervan.

Uitgaven

Subsidies

EU-cofinanciering Digital Europe

Voor Digital Europe zijn middelen vanuit 2024 geschoven naar latere jaren vanwege aanpassing in de tijdslijnen van de werkprogramma's zoals ook toegelicht in de september suppletoire. Daarnaast zijn er middelen overgeheveld naar het RVO voor de uitvoering van de EU-programma Digital Europe.

NGF-project AiNed

Van het kasbudget voor het NGF-projecten AINed is € 11,5 mln niet gerealiseerd. De onderuitputting is ontstaan als gevolg van een vertraging in de uitvoering. In het voorjaar van 2025 zal van de mogelijkheid gebruik gemaakt worden om het budget dat in 2024 niet wordt besteed weer beschikbaar te stellen voor de zelfde doelen en uitgaven via de specifieke eindejaarsmarge die voor alle NGF-projecten geldt.

NGF-project Nationaal Onderwijslab

Van het kasbudget voor het NGF-project Nationaal Onderwijslab (NOLA) is € 6 mln niet gerealiseerd. De onderuitputting is ontstaan als gevolg van een vertraging in de uitvoering. In het voorjaar van 2025 zal van de mogelijkheid gebruik gemaakt worden om het budget dat in 2024 niet wordt besteed weer beschikbaar te stellen voor de zelfde doelen en uitgaven via de specifieke eindejaarsmarge die voor alle NGF-projecten geldt.

NGF-project 6G Future Network Services

De oorzaak voor het verschil tussen de ontwerpbegroting en realistie is te verklaren door het plaatsen van de middelen voor het NGF Project FNS in het juiste kasritme op basis van een geactualiseerde raming.

Opdrachten

Onderzoek en Opdrachten

Het verschil wordt veroorzaakt door het overhevelen van middelen naar de RDI en Autoriteit Persoonsgegevens (AP) voor de voorbereiding van hun toezicht op de AI Act. Daarbij is een deel van deze middelen voor de voorbereiding voor het toezicht doorgeschoven naar 2026 door vertraging op Europees niveau. Tevens wordt het verschil veroorzaakt door het beschikbaar stellen van middelen ter financiering van de jaarbundel 2025 voor de Electronic Commerce Platform (ECP).

Digital trust center

Op het financiële instrument zijn middelen gereserveerd voor de uitvoering van de subsidies van het Digital Trust Center (DTC) welke zijn overgeheveld naar het RVO. Daarnaast zijn ook middelen overgeheveld voor het personeel ten behoeve van het DTC.

Cyber security

Het verschil wordt verzoorzaakt door het beschikbaar stellen van middelen ter financiering van de jaarbundel 2025 voor de Electronic Commerce Platform (ECP) en de subsidie voor het Programma Cybersecurity Dcypher die door RVO wordt uitgevoerd. Hiervoor hebben verschillende overboekingen moeten plaatsvinden om de middelen op de juiste instrumenten te krijgen. Daarnaast is aan het NWO middelen ter beschikking gesteld voor het meerjarig investeringsplan kennis- en innovatie ontwikkeling op het gebied van cybersecurity.

Terugbetaling boetes ACM

Op verzoek van de Tweede Kamer(o.a. motie Van der Lee, Kamerstuk 32 813, nr. 290) en in lijn met de ministeriële regeling van de Minister van EZK heeft de ACM in februari 2021 besloten dat wanneer huizen ‘van het gas af’ gaan, deze verwijderkosten landen in de nettarieven en dat de netbeheerders dus geen rekening naar de individuele huishoudens sturen. Op 20 juni 2023 heeft de rechter geoordeeld dat de minister de ministeriële regeling niet zo had mogen treffen, de ACM de minister niet op deze manier had mogen volgen en het besluit zelfstandig had moeten motiveren en heeft dit besluit van de ACM daarmee vernietigd. Het gevolg is dat de verwijderkosten met terugwerkende kracht niet in de nettarieven mochten worden opgenomen. De netbeheerders konden de kosten ook niet met terugwerkende kracht in rekening brengen bij de (ex)klanten. De netbeheerders hebben de ACM aansprakelijk gesteld voor de kosten. De netbeheerders en ACM zijn tot een schikking gekomen en deze middelen worden hiervoor ingezet. Het gaat om een eenmalige uitgave, inmiddels is er nieuw besluit van de ACM en kunnen alle nieuwe kosten wel in de nettarieven worden opgenomen. 

CSIRT-DSP

Voor de uitvoering van de NIS2 en Netcode CSIRT-taken zijn middelen op dit financiële instrument gereserveerd. Deze middelen zijn overgeheveld naar het NCSC voor de uitvoering van deze taken.

Bijdragen aan agentschappen

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

Voor de opdracht aan RVO voor het jaar 2024 heeft er een overheveling van middelen plaatsgevonden voor onder meer de uitvoering van de subsidie regeling van het Nationaal Groeifonds, de subsidieregeling Beter aanbesteden, het Programmbureau Cybersecurity Dcypher en het EU-programma Digital Europe

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

CBS

Het verschil ter hoogte van € 12,52 mln wordt veroorzaakt door de uitkering van de loon- en prijsbijstelling alsmede verschillende opdrachten in het kader van Werk aan Uitvoering (WaU).

Ontvangsten

High Trust

De High Trust-ontvangsten vallen lager uit dan geraamd. Deze ontvangsten bestaan voornamelijk uit door de ACM ontvangen boetes. Die fluctueren door de jaren heen. Dit komt onder andere door het aantal en de hoogte van door de ACM opgelegde boetes. De ACM is hierin volledig onafhankelijk.

Diverse ontvangsten

Het verschil aan diverse onvangsten betreft voornamelijk de ontvangsten van de veiling van de frequenties voor de landelijke 5G-netwerken welke in de zomer van 2024 heeft plaatsgevonden. Hiermee is in totaal € 174,4 mln opgehaald. Daarnaast is er € 2,3 mln ontvangen voor de verlenging van de PAMR-vergunning.