Een goede volksgezondheid, waarbij mensen zo min mogelijk blootstaan aan bedreigingen van hun gezondheid én zij in gezondheid leven.

Een belangrijke beleidsopgave voor de minister is het beschermen en bevorderen van de gezondheid van burgers. Mensen zijn in eerste instantie echter wel zelf verantwoordelijk voor hun gezondheid en dienen zichzelf – indien mogelijk – te beschermen tegen gezondheidsrisico’s.

De minister vervult de volgende rollen:

Stimuleren: van het maken van gezonde keuzes, van de beschikbaarheid van betrouwbare informatie over gezonde keuzes, en van een gezonder aanbod van voeding.

Financieren: van (bevolkings)onderzoeken/screeningen, van diverse nationale programma’s, projecten en organisaties die zich bezighouden met de bescherming en bevordering van de gezondheid van burgers en preventie van ziekten.

Regisseren: het opstellen van wettelijke kaders voor verschillende manieren om burgers te beschermen tegen gezondheidsrisico’s.

Naar aanleiding van veranderingen in de verspreiding van infectieziekten waarvoor het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) beschermt, en nieuwe inzichten in hoe vaccinaties optimaal werken, is het vaccinatieschema geëvalueerd en aangepast. Daarnaast hebben er op basis van het advies van de Gezondheidsraad in 2023 vier wijzigingen plaatsgevonden in de leeftijd waarop vaccinaties worden aangeboden. Deze aanpassingen worden in 2025 doorgevoerd.

Tweede Termijn Structuur Echoscopisch Onderzoek

De prenatale screening zonder medische indicatie valt niet onder de Zorgverzekeringswet (Zvw). Daarom wordt vanaf 1 januari 2024 het Tweede Termijn Structureel Echoscopisch Onderzoek (TTSEO), oftewel de 20-wekenecho, gefinancierd via de Rijksbegroting. De financiering van de TTSEO verloopt sindsdien via de regionale centra prenatale screening die worden gesubsidieerd voor de uitvoering van de prenatale screening. Deze wijziging heeft niet tot knelpunten in de uitvoering geleid.

Verbreding inzet zelfafnameset

2024 was het eerste volledige jaar waarin de zelfafnameset (ZAS) actief toegestuurd wordt aan de doelgroep van het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. Dit gebeurt sinds de zomer van 2023. In de monitor over dit bevolkingsonderzoek in opdracht van het RIVM over 2023 is een stijging in deelname aan het bevolkingsonderzoek te zien van 45,7% in 2022 naar 49,7% in 2023, die waarschijnlijk verband houdt met de verbreding van de inzet van de ZAS. De monitor over 2024 verschijnt in het najaar van 2025.

Beleidsevaluatie bevolkingsonderzoeken naar kanker

In 2024 is door een onderzoeks- en adviesbureau een beleidsevaluatie over de drie bevolkingsonderzoeken naar kanker uitgevoerd. Uit de beleidsevaluatie blijkt dat de bevolkingsonderzoeken naar kanker doeltreffend zijn in het realiseren van gezondheidswinst. Daarnaast wordt de organisatorische en financiële doelmatigheid van de bevolkingsonderzoeken als positief beschouwd. De aanbevelingen uit deze evaluatie worden meegenomen bij de verdere verbetering van de bevolkingsonderzoeken.

Mentale gezondheid

In 2024 is uitvoering gegeven aan de aanpak ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal’. Daarin is onder meer ingezet op het bevorderen van de mentale gezondheid via culturele activiteiten met de Open Oproep ‘Cultuur in de Buurt’, in samenwerking met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Tevens is in 2024 het initiatiefwetsvoorstel Integrale suïcidepreventie door beide Kamers aangenomen en gepubliceerd in het Staatsblad 2024, 189. Inmiddels is gestart met de implementatie van de wet, waaronder het uitwerken van de algemene maatregel van bestuur en de wijze waarop de financiële middelen richting gemeenten gaan. De verwachting is dat de wet Integrale suïcidepreventie op 1 juli 2025 in werking gaat treden.

Gezondheidsachterstanden

Op 13 december jl. is de kabinetsreactie op het SER-advies ‘Gezond opgroeien, wonen en werken’ en de eerste contouren van een beleidsagenda ‘Gezondheid in alle beleidsdomeinen’ naar de Tweede Kamer verstuurd. Het doel van deze agenda is de gezondheid van iedereen – en in het bijzonder die van mensen in een kwetsbare situatie - in de basis te verbeteren en om gezondheidsachterstanden terug te dringen. Jaarlijks zal de Kamer worden geïnformeerd over de voortgang van de beleidsagenda, de eerste keer in het najaar van 2025.

Brede welvaart en toekomstverkenning

In 2024 heeft het RIVM de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2024 gepubliceerd die vooruit kijkt naar onze toekomstige gezondheid. Een belangrijke indicator van brede welvaart is een goede gezondheid en welzijn. Gezondheid is sterk bepalend voor de kwaliteit van leven. Uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) blijkt dat het percentage mensen dat de eigen gezondheid als goed of zeer goed ervaart, naar verwachting redelijk stabiel blijft rond de 78% tussen 2022 en 2050. Tegelijkertijd zien we dat onderliggend wel zaken verschuiven in de samenleving. Zo daalt het percentage van de bevolking dat geen mobiliteits-, gezichts- of gehoorbeperking heeft in deze periode van 87% naar 84% en neemt het aantal mensen dat eenzaam is toe van 6,8 naar 7,6 miljoen. Deze toename komt volledig op het conto van de toename van eenzame 75-plussers.

Verplichtingen

In 2024 is het verplichtingenbudget per saldo in totaal met € 280 miljoen verhoogd voor het aangaan van verplichtingen voor 2025 en verder. Voor kasuitgaven in 2025 en verder is het vaak noodzakelijk om een verplichting aan te gaan op een eerder moment. Om zo uitvoering te kunnen geven aan lopend beleid in 2025 en verder.

Daarnaast is er vertraging opgetreden in de goedkeuring van de jaarlijkse opdrachtbrief aan het RIVM met de toekenning van de opdrachten over 2025. Hierdoor is de geraamde verplichtingenruimte, van € 413 miljoen, in 2024 ongebruikt gebleven.

Uitgaven

1. Gezondheidsbeleid

Opdrachten

Lokaal gezondheidsbeleid

Het verschil tussen realisatie en begroting is € 11,2 miljoen. Er vond een verlaging plaats van € 5 miljoen in verband met een herschikking van het instrument opdrachten naar subsidies bij Kansrijke Start. Er vond ook een herverdeling van budgetten binnen artikel 1 plaats, daarom is er op dit instrument een correctieboeking gedaan (€ 1,9 miljoen verlaging). De overige kleine mutaties tellen per saldo op tot € 4,1 miljoen verlaging.

Bijdragen agentschappen

Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA)

De totale realisatie op het budget van de NVWA bedroeg in 2024 € 155,7 miljoen, dat is € 23,5 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting in 2024. Het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) heeft op 26 september 2023 de beslissing uitgesproken dat de NVWA de kostenposten in de tarieven voor de uitvoering van keuringen in de toekomst zelf moet betalen. Er is bij de 1e suppletoire begroting € 0,9 miljoen toegevoegd voor de hierdoor ontstane uitgaven van VWS aan de NVWA in 2024. Daarnaast heeft het CBb op 20 februari 2024 uitspraak gedaan in het kader van terugbetaling van boetezaken van verkoopbonussen Tabak. Hierdoor is het budget voor de NVWA verhoogd met € 11,2 miljoen. Bij de 2e suppletoire begroting is er een loon- en prijsbijstelling toegekend van € 10,4 miljoen. De overige mutaties bedragen per saldo € 1 miljoen.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

ZonMw: programmering

Binnen de begroting van VWS is per saldo € 41,7 miljoen overgeheveld in 2024. Binnen artikel 1 Volksgezondheid betreft het middelen voor een aanvulling op het kennisprogramma Pandemische paraatheid (€ 3,0 miljoen in 2024), Extra biomedisch onderzoek naar ME/CVS (4,4 miljoen), Expertisenetwerk Post COVID (€ 8,5 miljoen in 2024) en Onderzoek meerjarige effecten maatregelen (€ 4,0 miljoen in 2024).

Vanuit artikel 2 Curatieve Zorg zijn in 2024 middelen overgeheveld voor de uitvoering van het programma kwaliteitsgelden (€ 3,9 miljoen), het Stimulerings- en ondersteuningsprogramma voor de versterking van verloskundige samenwerkingsverbanden (€ 7,4 miljoen), het programma Versterking organisatie eerstelijnszorg (€ 4,2 miljoen), het programma Future Affordable and Sustainable Therapy development (€ 2,0 miljoen), aanvulling op het programma Rediscovery ronde 6 (€ 1,1 miljoen), het programma Leefstijl in de Zorg (€ 3,5 miljoen) en het programma Passende Zorg (€ 3,1 miljoen).

Daarnaast zijn vanuit artikel 3 Langdurige Zorg en ondersteuning middelen overgeheveld voor het programma Passende Zorg binnen de Wet langdurige zorg (€ 1,8 miljoen in 2024 en € 2,0 miljoen in 2025) en het vervolgprogramma Gewoon Bijzonder 3 (€ 1,9 miljoen in 2024). Verder is vanuit artikel 6 Sport het budget in 2024 met € 2,4 miljoen verhoogd voor het programma Sportinnovator. Voor 2025 bedraagt de overheveling € 1,6 miljoen en voor 2026 € 0,1 miljoen.

Daarnaast is er minder budget nodig voor de verlenging van het onderzoeksprogramma Goed Gebruik Hulpmiddelen. Voor 2024 bedraagt dit € 6,5 miljoen en wordt overgeheveld naar artikel 2. Vanuit artikel 3 is er € 6,8 minder budget nodig geweest voor de uitvoering van het programma regionale samenwerking. Deze middelen zijn vrijgevallen.

Vanuit het ministerie van SZW zijn middelen overgeheveld voor het programma Innovatieve Arbozorg (€ 1,9 miljoen) en vanuit het ministerie van LVVN voor de uitvoering van het programma Meer Kennis met dieren (€ 0,5 miljoen).

Door de sterk gestegen tarieven door de hoge inflatie is in totaal € 6,6 miljoen beschikbaar gesteld en voor de loonbijstelling tranche 2024 € 13,2 miljoen.

De overige kleine mutaties bedragen per saldo € 3,8 miljoen.

Bijdrage aan medeoverheden

Lokale aanpak

Het verschil van € 10,6 miljoen wordt veroorzaakt door de loon- en prijsbijstelling.

2. Ziektepreventie

Subsidies

Ziektepreventie

De GGD GHOR heeft vanaf 1 juli 2023 de taken voor de landelijke coördinatie van covidactiviteiten van de GGD'en overgenomen van de Landelijke Coördinatie COVID-19 Bestrijding (LCCB). Omdat de GGD GHOR wordt gefinancierd via het instrument subsidies is circa € 41 miljoen overgeboekt van het instrument Bijdrage medeoverheden. Het resterende verschil betreft enkele kleinere mutaties.

Bevolkingsonderzoeken

Er is op dit subsidiebudget € 21,4 miljoen meer uitgegeven dan begroot. Dit verschil is ontstaan uit onder andere de hogere kosten van € 7,8 miljoen, daarnaast heeft er een herverdeling van budgetten binnen Artikel 1 Volkgezondheid plaatsgevonden en is op dit instrument correctieboeking gedaan om de voorgenomen activiteiten te kunnen uitvoeren (1,5 miljoen ophoging). Daarnaast vond er gedurende het jaar een herziening van subsidies (regionale centra) plaats van € 4,3 miljoen.  De overige mutaties van € 7,8 miljoen hebben betrekking op onder andere de loonbijstelling en de herschikking van de uitgaven voor counseling van het premiekader naar de begroting.

Opdrachten

Ziektepreventie

Vanwege de veranderde situatie van de coronapandemie is in 2024 minder uitgegeven aan de bestrijding van de pandemie dan oorspronkelijk begroot. Bij de najaarsnota was de begroting reeds ruim € 17 miljoen naar beneden bijgesteld en bij Slotwet opnieuw met bijna € 30 miljoen. Naast de meevallers is sprake van een kasschuif van € 33 miljoen voor verplichtingen waarvan de afwikkeling niet meer in 2024 heeft plaatgevonden. Verder heeft een correctie plaatsgevonden van € 35 miljoen die is overgeboekt naar opdrachten pandemische paraatheid en is € 6,5 miljoen overgeboekt naar het RIVM en ZonMw voor diverse opdrachten. Het restant betreft enkele kleinere mutaties.

Pandemische paraatheid

Departementale en interdepartementale overboekingen in het kader van pandemische paraatheid hebben geleid tot een verschil van € 30,5 miljoen. Voor het programma versterking IV-IZB is € 16,8 miljoen gemuteerd naar de instrumenten bijdrage agentschappen en bijdrage medeoverheden. Verder zijn middelen beschikbaar gesteld voor opleiding infectieziektebestrijding (IZB) artsen, Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI) , en kennis & innovatie programma’s bij ZonMw en TNO.

Bijdragen aan agentschappen

RIVM: Opdrachtverlening aan kenniscentra

Het verschil tussen de realisatie en de begroting is € 222 miljoen. Voor de programma's Informatievoorziening Infectieziektebestrijding, pandemische paraatheid en LFI is er in totaal € 70,3 miljoen overgeheveld van Bijdrage agentschappen pandemische paraatheid naar de bijdrage agentschappen RIVM: Opdrachtverlening aan kenniscentra. De middelen voor de overdracht van COVID-19 vaccinaankopen naar het RIVM bedragen € 52,7 miljoen. In het najaar was er een ophoging van deze middelen nodig voor extra covid-19 aankopen: € 11,7 miljoen. Ook is er voor de uitvoering van het Programma COVID-19 en Vaccinatie COVID-19 in 2024 € 21,0 miljoen overgeheveld van het instrument RIVM. Het aanpassen van het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) bedroeg € 7,5 miljoen. Om aan de toenemende vraag naar complexe gegevens en analyses te kunnen voldoen is de ontwikkeling van een ASSET faciliteit afgesproken voor een bedrag van € 14,4 miljoen. De overige mutaties bedragen bij elkaar: € 20,4 miljoen.

RIVM: Vaccinaties

Voor vaccinkosten tegen griep en pneumokokken is sprake geweest van een meevaller. Verder is een deel van het budget ingeleverd in het kader van een taakstellende onderuitputting. De realisatie is daardoor € 16,5 miljoen lager uitgevallen dan begroot.

Pandemische paraatheid

Er is in totaal bijna € 80 miljoen overgeboekt via departementale en interdepartementale overboekingen. Hiervan betreft € 70 miljoen een overboeking voor de uitvoering van het programma pandemische paraatheid naar Bijdrage agentschappen: Opdrachtverlening aan kenniscentra. Deze middelen zijn ingezet voor onder andere: het inrichten van de LFI, doorontwikkeling van monitoring en surveillance, versterken kennisbasis RIVM, de gedragsunit bij het RIVM. Daarnaast is € 3 miljoen overgeboekt naar ZonMw voor onderzoeken in het kader pandemische paraatheid en zijn middelen overgeboekt voor het TNO ventilatieonderzoek en de uitvoering van het nationaal actieplan versterken zoönosenbeleid.

Bijdragen aan medeoverheden

Pandemische paraatheid

De uitgaven binnen het instrument bijdrage aan medeoverheden vallen in totaal € 42,5 miljoen lager uit. Deze neerwaartse bijstelling heeft voor circa € 41 miljoen betrekking op een overboeking van middelen naar het instrument subsidies voor de GGD GHOR. Het resterende verschil van € 1,5 miljoen betreft enkele kleinere mutaties.

Overige

De uitgaven aan de GGD'en en Veiligheidregio's voor COVID-19 in de vorm van de meerkostenregeling zijn circa € 30 miljoen lager uitgevallen dan begroot.

In totaal vallen de uitgaven voor bijdragen aan medeoverheden € 73,1 miljoen lager uit.

3. Gezondheidsbevordering

4. Ethiek

Subsidies

Abortusklinieken

Het verschil tussen de realisatie en de begroting is € 7,8 miljoen. Door de stijging van het aantal uitgevoerde abortussen zijn de uitgaven hoger dan begroot (€ 4,8 miljoen). Ook de indexatie als gevolg van een loon  bijstelling voor € 0,8 miljoen heeft naast de tegenvaller in de najaarsnota € 1,8 miljoen geleid tot een verhoging in de uitgaven. Per saldo blijft er € 0,4 miljoen over, dit betreft de realisatie bij slotwet.

Ontvangsten

De ontvangsten zijn in totaal uitgekomen op € 206,8 miljoen. Daarmee zijn ze € 167,8 miljoen hoger dan geraamd. De meerontvangsten bestaan uit:

Ontvangsten ZonMw van € 66,4 miljoen. Uit de jaarrekening 2023 van ZonMw blijkt dat de toegestane hoogte van de overlooppost wordt overschreden. Op basis van de wet- en regelgeving dient ZonMw deze overschrijding terug te betalen.

Verder is € 38,8 miljoen ontvangen van GGD'en over de afrekening van meerkosten COVID-19 over het jaar 2022. Van de LCCB is € 11,3 miljoen ontvangen voor de afrekening COVID-19 meerkosten 2023 en van de GGD'en is ruim € 12 miljoen ontvangen van de afrekening over 2023. Daarnaast is € 10,8 miljoen ontvangen van de afrekening GGD GHOR. Met de afrekening van de opdracht van de voormalige Dienst Testen aan het CIBG is € 2 miljoen teug ontvangen.

Verder is € 5,4 miljoen ontvangen van bevolkingsonderzoeken (afrekening 2023, verstrekte voorschoten waren hoger dan de realisatie).

Per saldo blijft er € 21,1 miljoen aan kleinere mutaties die bestaan uit vaststellingen van (project)subsidies.