Een goed functionerende democratie en een slagvaardig en weerbaar openbaar bestuur waar inwoners op kunnen vertrouwen.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor het functioneren van het stelsel van het openbaar bestuur. Die verantwoordelijkheid richt zich op de bestuurlijke verhoudingen, het medebeheer van het Gemeentefonds en het Provinciefonds en interbestuurlijk toezicht. De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de bestuurlijke organisatie (de Grondwet, de Gemeente- en Provinciewet, de Financiële-verhoudingswet en de Wet gemeenschappelijke regelingen). In het regeerakkoord van het kabinet Rutte-III zijn op dit vlak ambitieuze beleidsvoornemens geformuleerd. Maatschappelijke opgaven spelen steeds vaker op meerdere schaalniveaus tegelijk en oplossingen liggen niet binnen het bereik van één overheidslaag. Een toenemend aantal maatschappelijke opgaven is alleen op te lossen wanneer gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk als één overheid samenwerken richting partners. Samenwerking vindt ook in toenemende mate plaats op regionaal niveau. Vrijwel overal in Nederland zijn regionale coalities van overheden en andere partijen op zoek naar passende governance arrangementen om aan te sluiten op hun regionale opgaven. De Minister van BZK draagt er samen met medeoverheden zorg voor dat het openbaar bestuur in staat is om op deze veranderingen in te spelen. BZK biedt ruimte voor maatwerk in de werkwijze en inrichting van het openbaar bestuur. Dit komt onder andere tot uiting in de ontwikkeling en uitvoering van Agenda Stad. Dit programma richt zich op het (bevorderen van) groei, leefbaarheid en innovatie in Nederlandse steden door middel van City Deals.

Een belangrijke pijler van de legitimiteit van het Nederlandse openbaar bestuur is het democratische en rechtsstatelijke gehalte van de publieke besluitvorming en beleidsvoering. De Minister van BZK waarborgt het functioneren van het constitutionele bestel, waaronder het stelsel van de representatieve democratie. Daarbij gaat het in de eerste plaats om de verkiezingen (de Kieswet) voor vertegenwoordigende lichamen op de verschillende bestuurlijke niveaus.

De Minister van BZK werkt verder aan het versterken van de (lokale) democratie. De Minister van BZK voert daarbij de regie, stimuleert en faciliteert betrokken partijen en draagt zorg voor kennisontwikkeling en -verspreiding langs drie lijnen:

1. Versterking van de verbinding tussen inwoners en hun overheid.

2. Betere toerusting en ondersteuning van politieke ambtsdragers.

3. Een weerbaar bestuur.

Interbestuurlijk programma (IBP)

In 2019 hebben Rijk, gemeenten, provincies en waterschappen verder gewerkt aan oplossingen voor de maatschappelijke opgaven zoals geformuleerd in de programmastart van het interbestuurlijk programma (IBP) (Kamerstukken II 2017/18, 29362, nr. 266). Onder regie van het Ministerie van BZK biedt het IBP een platform om samen te werken en raakvlakken tussen grote maatschappelijke opgaven te benutten. Dit is onder andere gedaan door het organiseren van interbestuurlijke bijeenkomsten, waarin zowel aspecten van samenwerking tussen overheden als inhoudelijke vraagstukken centraal staan, en het opzetten van een leer- en inspiratietraject waarin lessen worden getrokken uit de verschillende opgaven uit het IBP om zo tot innovatieve oplossingen te komen.

Het Ministerie van BZK heeft aan de Tweede Kamer gerapporteerd over de voortgang van de maatschappelijke opgaven waarin onder andere uitgebreid is ingegaan op de raakvlakken tussen de verschillende opgaven (Kamerstukken II 2018/19, 29362, nr. 279). Zo staat de verbinding tussen zorg en veiligheid inmiddels prominent op de agenda en zitten voor de aanpak van problematische schulden nu zeven ministeries, zes uitvoeringsinstanties en gemeenten aan tafel om samen tot werkbare arrangementen te komen. In het IBP is gesignaleerd dat er aandachtspunten zijn in het werken als één overheid. Daarom werken we gezamenlijk aan verbeteringen in de interbestuurlijke en financiële verhoudingen.

Gebiedsspecifieke aanpak

In het regeerakkoord heeft dit kabinet gekozen voor een gebiedsspecifieke maatwerk gerichte aanpak. De verschillen tussen gebieden nemen toe en een uniforme sectorale inzet volstond niet langer. Dit wordt op vele verschillende manieren vormgegeven, op een meer generieke manier via bijvoorbeeld landsdelige omgevingsagenda’s of grenslandagenda’s met regio’s meer gelegen aan de grens. Als ook op een specifieke gebiedsgerichte manier. Voorbeelden hiervan zijn de twee lopende Nationale programma’s in Groningen en Rotterdam Zuid, de vijf lopende woondeals die gesloten zijn met de Metropool Regio Amsterdam, de zuidelijke randstad, de regio Eindhoven, de regio Utrecht en Groningen en de Regiodeals waarvoor de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) in overleg met de Minister van BZK voor verantwoordelijk is. In 2019 zijn er 12 regiodeals afgesloten in het kader van de tweede tranche Regio Envelop. In deze specifieke gebiedsgerichte aanpak zijn Rijk en regio samen aan de slag met een integrale gebiedsgerichte aanpak zowel gericht op het verbeteren van de sociaal fysieke leefbaarheid en veiligheid, als op het versterken van de ruimtelijk economische structuur, inclusief de governance.

Toekomst toezicht

Begin 2019 is de Agenda Toekomst Toezicht vastgesteld door de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2018/19, 29362, nr. 275). Vervolgens is een actieplan opgesteld, waarover de Tweede Kamer in het eerste kwartaal van 2020 zal worden geïnformeerd. Het actieplan is in goed overleg met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het Interprovinciaal Overleg (IPO), het Ministerie van Financiën en deelnemers vanuit gemeenten en provincies vorm gegeven. Daarvoor zijn diverse bijeenkomsten gehouden. Uitkomst daarvan is een beeld waar het interbestuurlijk toezicht over 5 jaar moet staan en welke acties daarvoor nodig zijn. De uitvoering van de acties wordt in een meerjarig programma opgenomen en er is al gestart met een eerste werksessie gericht op het in beeld brengen van risico’s. Dat krijgt een verder vervolg in 2020 waarbij ook het uitvoeringsprogramma een nadere invulling krijgt.

Versterking lokale democratie

In 2019 bood het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie (DiA) ondersteuning aan gemeenten, provincies en waterschappen bij complexe opgaven, zoals de energietransitie, de invoering van de Omgevingswet en de uitvoering van de decentralisaties in het sociaal domein (Kamerstukken II 2018/19, 35000 VII, nr. 100). In Groningen zijn zeven gemeenteraden extra ondersteund bij de complexe versterkingsopgave en het nationaal programma. DiA ondersteunde gemeenten bij kennisdeling en gebruik van nieuwe vormen van digitale participatie, bijvoorbeeld in de Proeftuin Lokale Digitale Democratie. Volop goede voorbeelden zijn gedeeld met gemeenten en actieve bewoners(groepen), bijvoorbeeld ten aanzien van het uitdaagrecht (Right to Challenge), waarbij inwoners de uitvoering van een taak van de gemeente overnemen. Er is ondersteund in de energietransitie bij het sterker in positie brengen van volksvertegenwoordigers, bijvoorbeeld met de start van een innovatietraject in West-Overijssel waarin raadsleden, statenleden en AB-leden van de Waterschappen ontmoeten en ondersteund worden. Om lokale volksvertegenwoordigers en bestuurders kennis te laten maken met het ondersteuningsaanbod van DiA vond in augustus 2019 de Summer School Democratie plaats.

Pilots integrale beveilingsplannen

Door de toename van ondermijnende invloeden hebben gemeenten meer aandacht voor de interne beveiliging en integriteit van ambtenaren en bestuurders. Daarom is gestart met de pilots integrale beveiligingsplannen in het najaar van 2019 in 10 gemeenten die aan de slag willen met het versterking van weerbaarheid (Kamerstukken II 2019/20, 28844, nr. 190). In de pilot, die duurt tot medio 2021, worden de veiligheid van objecten en personen, ambtenaren, bestuurders en bezoekers van het gemeentehuis, veilig en integer werken en de continuïteit van bedrijfsvoering doorgelicht . Er wordt toegewerkt naar een modelplan medio 2021.

Uitgaven

1.1 Bestuur en regio

Subsidies

Oorlogsgravenstichting (OGS)

Namens de Nederlandse overheid onderhoudt de Oorlogsgravenstichting wereldwijd ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven liggen in meer dan vijftig landen, verspreid over vijf continenten. Het zwaartepunt ligt daarbij in Indonesië. Tevens verzorgt de Stichting ruim 10.000 graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten in Nederland. De Oorlogsgravenstichting ontvangt een subsidie voor de uitvoering hiervan op basis van de Subsidieregeling Oorlogsgravenstichting 2019-2022.

Bestuur en regio

COELO

Het COELO heeft de jaarlijkse subsidie ontvangen voor informatieverstrekking over lokale lasten aan burgers en bedrijven.

OTAV

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft de laatste termijnbetaling ontvangen van de subsidie voor de activiteiten van het Ondersteuningsteam Asielzoekers Vergunninghouders (OTAV) voor het project lokale preventieve aanpak gezondheidsbevordering statushouders.

Kenniscentrum Europa Decentraal (KED)

Er is subsidie verstrekt aan het KED. Het KED is een gezamenlijk initiatief van het Ministerie van BZK, het Interprovinciaal Overleg, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Unie van Waterschappen (UvW). Het Kenniscentrum heeft subsidies van BZK en de koepels ontvangen voor het geven van voorlichting en advies aan gemeenten, provincies, waterschappen en decentrale samenwerkingsverbanden over de toepassing van Europees recht en beleid. Naast de subsidie voor de reguliere dienstverlening heeft het KED subsidie ontvangen voor de uitvoering van een aantal taken voor het Coördinatiepunt Staatssteun Decentrale Overheden (CSDO). Het KED zet deze subsidie in voor het begeleiden van decentrale overheden bij het kennisgeven van hun steunmaatregelen aan de Europese Commissie en voor de werkzaamheden met betrekking tot de jaarlijkse staatssteunrapportage.

Platform 31

De derde Dag van de Stad vond op 28 oktober 2019 in Den Haag plaats. Hiervoor is een subsidie verstrekt aan Stichting Platform 31. Het thema was 'Wie durft'. Deze editie trok ruim 2.000 mensen, die werken aan stedelijke vraagstukken, waaronder actieve inwoners, wetenschappers, bedrijven en maatschappelijke organisaties, om samen te werken aan innovatieve oplossingen voor stedelijke vraagstukken. Zo zijn tijdens de Dag van de Stad nieuwe thema’s voor City Deals toegelicht. De volgende City Deals zijn in verkenning: Mobiliteit in de Stad, Zorg en Innovatie, Samenleven in de Wijk, Wijkvernieuwing, Circulaire Stad, Smart Cities, Cyber Security en Digitaal Maatwerk.

Daarnaast heeft Stichting Platform 31 subsidie ontvangen voor het ontwikkelen van een ondersteuningsprogramma City Deals en voor de doorontwikkeling van Agenda Stad om een constante bijdrage te kunnen leveren aan de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG's) waaronder doelstelling 11: Maak steden en menselijke nederzettingen inclusief, veilig, veerkrachtig en duurzaam.

Ook heeft de Universiteit Utrecht een subsidie ontvangen voor het project Community of Practice voor het ontwikkelen van een leeromgeving, het opzetten, beheren en ontsluiten van de database Experimenteren en zorgen voor verbinding tussen praktijk en wetenschap. Een community of Practice is een groep van leerpartners die zelfgestuurd van en met elkaar leren om beter te worden in een gedeelde uitdaging, passie of interesse.

Opdrachten

Bestuur en Regio

Agenda Stad

In 2019 zijn vier City Deals afgerond en in zeven deals is actief door steden, bedrijven, kennisinstellingen en het Rijk samengewerkt. Door het gebruikmaken van het instrument City Deals weten steden, Rijk en andere partners elkaar op concrete vraagstukken sneller te vinden. Bijvoorbeeld in de aanpak van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit bundelen gemeenten, politiek, de Belastingdienst en het Openbaar Ministerie hun krachten met behulp van data-analyse.

In het kader van Agenda Stad zijn twee Community of Practices georganiseerd voor en door actief betrokkenen bij City Deals. Ook zijn studiebijeenkomsten georganiseerd op basis van diverse maatschappelijke vraagstukken zoals het aardgasvrij maken van wijken. Doel van zowel de Communities of Practices als de studiebijeenkomsten is van en met elkaar leren om een gedeeld vraagstuk beter aan te kunnen pakken.

Grensoverschrijdende samenwerking/Bevolkingsdaling

Maatschappelijke opgaven hebben vaak een ander of sterker effect in gebieden aan de randen van het land. In 2019 zijn, als onderdeel van regio deals, met krimp- en grensregio’s gebiedsgerichte afspraken gemaakt om de economische groei en de sociale en fysieke leefbaarheid te versterken en de kansen van grensoverschrijdende samenwerking te benutten (Kamerstukken II 2018/19, 32851, nr. 56). Met de buurlanden wordt gewerkt aan gezamenlijke samenwerkings- c.q. grenslandagenda's. Zo is een Vlaams-Nederlandse bestuurlijke werkgroep aan de slag met de aanpak van grensbelemmeringen in het grensgebied, met name het havengebied Gent-Terneuzen, en wordt een verdiepende studie naar grensoverschrijdende infraprojecten uitgevoerd. Daarnaast zijn er ruim twintig jongerenevenementen ondersteund om taal- en cultuurbarrières weg te nemen, dan wel te voorkomen. Ook is met twee expertisetrajecten een impuls gegeven aan kennisuitwisseling over woningmarkt en energietransitie in krimpgebieden. Naast de inzet in regio deals zijn ook met een aantal krimpregio’s maatwerktrajecten afgesproken voor o.a. de aanpak van de woningmarkt (Kamerstukken II 2019/20, 31757, nr. 99).

Gedurende het jaar hebben diverse reallocaties plaatsgevonden op deze regeling waardoor de realisatie op deze regeling lager uitvalt dan begroot. Zo zijn op diverse begrotingsmomenten vanuit dit instrument middelen gerealloceerd naar het instrument bijdragen aan zbo’s/rwt's ten behoeve van de bijdragen voor het Interbestuurlijk Programma. Daarnaast is bij de tweede suppletoire begroting 2019 vanuit deze regeling herschikt om de waterschappen te compenseren voor de teveel betaalde WOZ-bijdrage in 2019. Ook zijn er bij tweede suppletoire begroting 2019 middelen herschikt naar artikel 5 ten behoeve van het Tactisch Beheer Digitale Stelsel Omgevingswet - Landelijke voorziening (TBO-LV). Tot slot hebben er diverse overboekingen plaatsgevonden, zoals overboekingen naar het Gemeentefonds voor het Programma Sociaal Domein.

Bijdragen aan zbo's/rwt's

Diverse bijdragen

Interbestuurlijk Programma (IBP)

In 2019 zijn verschillende bijdragen beschikbaar gesteld voor het IBP aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), ICTU en de Unie van Waterschappen. Om deze bijdragen op het juiste instrument te verantwoorden hebben gedurende het jaar diverse reallocaties plaatsgevonden van het instrument Opdrachten naar het instrument Bijdragen aan zbo's/rwt's. Doel van het IBP is om als Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen samen tot betere oplossingen te komen voor grote maatschappelijke opgaven zoals geformuleerd in de programmastart IBP (Kamerstukken II 2017/18, 29362, nr. 266). BZK is onder andere verantwoordelijk voor het monitoren van de voortgang en het versterken van de interbestuurlijke samenwerking binnen en tussen de opgaven. Met de beschikbaar gestelde middelen is onder andere ingezet op het ondersteunen en bevorderen van de voortgang van de opgaven. Dit is gedaan door waar nodig inhoudelijke experts in te zetten, ondersteuningsstructuren op te zetten en daarbij ook ondersteuning te bieden in de regio. Daarnaast zijn er diverse bijeenkomsten georganiseerd in het land om kennis uit te wisselen en te verdiepen rondom interbestuurlijke samenwerking en is een start gemaakt met een leer- en inspiratietraject gericht op het inrichten en werkend houden van een goede interbestuurlijke samenwerking.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Het European Knowledge Network (EUKN) heeft de jaarlijkse contributie ontvangen voor het lidmaatschap van Nederland van dit instrument voor transnationale en interregionale samenwerking. Het EUKN heeft met deze bijdrage onder andere samen met het European Urban Knowledge Center en Polen een Policy Lab georganiseerd in Wroclaw. Ook werd tijdens de European Week of Cities and Regions de bijeenkomst Green Cities, Green Europe georganiseerd. Het doel van alle bijeenkomsten is gericht op het vergaren van input voor het actualiseren van het Leipzig Charter en de Europese Agenda Stad, een van de EU-prioriteiten van BZK.

1.2 Democratie

Subsidies

Politieke partijen

Politieke partijen krijgen subsidie op grond van de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Een politieke partij komt voor subsidie in aanmerking als zij voldoet aan een aantal in deze wet genoemde voorwaarden. In 2019 ontvingen dertien politieke partijen subsidie. Het gerealiseerde bedrag over 2019 valt lager uit omdat niet alle in de Tweede Kamer vertegenwoordigde partijen aanspraak hebben gemaakt op de mogelijkheid van financiering op basis van de Wfpp.

Daarnaast is bij eerste suppletoire begroting 2019 een bedrag van circa € 0,5 mln. overgeboekt vanuit het Ministerie van Buitenlandse Zaken conform de Wfpp. Deze middelen gebruiken politieke partijen voor de steun die zusterpartijen in het buitenland geven aan de opbouw van een solide functionerend democratisch meerpartijensysteem.

Comite 4/5 mei

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei besteedde de jaarlijkse subsidie aan het creëren van (meer) kennis en bewustzijn over democratie, grondrechten en actief burgerschap via een deel van het inhoudelijke programma op de 14 Bevrijdingsfestivals op 5 mei. De Bevrijdingsfestivals laten een groot en jong publiek in aanraking komen met deze waarden en thema’s. In 2019 stonden deze bevrijdingsfestivals in het teken van «In vrijheid kiezen».

ProDemos

ProDemos, Huis voor democratie en rechtsstaat, heeft de subsidie besteed aan het vergroten van de betrokkenheid en kennis van de democratische rechtstaat, het vergroten van vaardigheden om deel te nemen aan democratische processen en het bevorderen van actief democratisch burgerschap, onder meer door het bezoek van scholieren aan het parlement. Bij de eerste suppletoire begroting 2019 structureel extra middelen toegevoegd aan het subsidiebudget voor ProDemos om jaarlijks meer leerlingen in het voortgezet onderwijs de gelegenheid te bieden om het Parlement te bezoeken.

Verbinding inwoner en overheid

Voor de uitvoering van de activiteiten binnen het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie (DiA) is subsidie verstrekt aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Het betreft activiteiten ter versterking van de lokale democratie en het vergroten van de participatiemogelijkheden van inwoners bij thema’s als de energietransitie, Omgevingswet en Zorg en Welzijn.

De VNG organiseerde het eerste landelijk Democratiefestival op 30 en 31 augustus 2019 om de democratie in Nederland te vieren, democratische vaardigheden van inwoners te verrijken en de verbinding tussen bestuur en inwoners én tussen inwoners onderling en hun betrokkenheid bij de democratie te vergroten.

In het kader van democratie en burgerschap zijn incidentele subsidies verleend aan het Prinsjesfestival, Nationale Jeugdraad om jongeren te betrekken bij democratie en politiek en aan Stichting Nederlands Debat Instituut ter bevordering van debatvaardigheden van jongeren.

Diverse instellingen en universiteiten voerden onderzoeken uit op het terrein van democratie en bestuur. Zo heeft de Rijksuniversiteit Groningen, in lijn met de afspraken gemaakt in de Bestjoersôfspraken Fryske Taal en Kultuer (BFTK) 2019-2023, een jaarlijkse subsidie ontvangen voor de leerstoel Friese taal- en letterkunde.

Ter bevordering van mediawijsheid en weerbaarheid van de samenleving tegen desinformatie is een subsidie verstrekt aan Netwerk Mediawijsheid voor het project «BeeReal» waarin verschillende organisaties samenwerken aan een aanpak gericht op de ontwikkeling van vaardigheden en bewustzijn van jongvolwassenen binnen het (beroeps-)onderwijs.

Ten behoeve van de diverse subsidies zijn bij de eerste suppletoire begroting 2019 middelen gerealloceerd van het instrument opdrachten naar deze regeling.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Diverse organisaties, zoals de beroeps- en belangenverenigingen voor burgemeesters (NGB), raadsleden, griffiers, wethouders, statenleden en het Netwerk Politieke Opleiders van politieke partijen hebben subsidie ontvangen voor adequate inwerk- en opleidingsprogramma’s voor politieke ambtsdragers. Het Professionaliseringsfonds burgemeesters stelt het NGB in staat om activiteiten te organiseren, zoals trainingen en conferenties, die gericht zijn op de uitoefening van het ambt van burgemeester en de verdere professionalisering daarvan. Bij de tweede suppletoire begroting 2019 middelen zijn vanuit dit budget gerealloceerd ten behoeve van de bijdrage aan tien gemeenten voor de pilots integrale beveiligingsplannen.

Weerbaar bestuur

De Nederlandse vereniging van Rekenkamers en Rekenkamercommissies (NVRR) en Vereniging Juridische Kwaliteitszorg Lokaal Bestuur hebben subsidie ontvangen voor verdere professionalisering van lokale rekenkamers en gemeentejuristen.

Daarnaast hebben tien gemeenten een bijdrage ontvangen ten behoeve van pilots integrale beveiligingsplannen om een brede aanpak van interne veiligheid en weerbaarheid aan te jagen. COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement begeleidt deze pilots.

ProDemos heeft, in samenwerking met lokale politieke partijen, het Kennispunt Lokale Politieke Partijen opgezet. Het kennispunt is sinds februari 2019 operationeel en biedt ondersteuning aan lokale politieke partijen, die geen gebruik kunnen maken van ondersteuning van een landelijke partij.

Stichting Thorbeckeleerstoel

De Stichting prof. mr. J.R. Thorbeckeleerstoel ontving subsidie voor onderzoek en onderwijs op het gebied van het decentraal bestuur als bestuurlijk, politiek en juridisch systeem.

Opdrachten

Verbinding inwoner en overheid

Verkiezingen

In het kader van verkiezingen zijn verschillende activiteiten uitgevoerd. Er is een landelijke voorlichtingscampagne ontwikkeld om meer bewustwording te creëren over desinformatie en nepnieuws in aanloop naar de verkiezingen. Openbare lichamen zijn bij de uitvoering van de verkiezingen in Caribisch Nederland gefaciliteerd. De verkiezingen zijn geëvalueerd, onder meer voor wat betreft kennis en vaardigheden van stembureauleden en tellers, toegankelijkheid van stemlokalen en er is een enquête onder gemeenteambtenaren uitgevoerd (Kamerstukken II 2018/19, 35165, nr. 2 en Kamerstukken II 2018/19, 35165 nr. 9).

Het voornemen bestaat om experimenten mogelijk te maken met nieuwe stembiljetten. Ten behoeve van het wetsvoorstel om de experimenten te regelen is gewerkt aan de ontwerpen van de voorzieningen die nodig zullen zijn, zoals het overzicht van kandidaten, het stemhokje, een mal voor blinden en slechtzienden.

De gemeente Den Haag heeft een bijdrage ontvangen voor de permanente registratie voor kiezers in het buitenland en de organisatie van verkiezingen van de leden van de Tweede Kamer en leden van het Europees Parlement voor de kiezers in het buitenland. Met de invoering van de permanente registratie zijn de verkiezingen voor Nederlanders die buiten Nederland woonachtig zijn toegankelijker geworden. Daarnaast hebben gemeenten die deelnamen aan het experiment centrale stemopneming bij de gecombineerde provinciale staten- en waterschapsverkiezingen in maart 2019 en/of bij de Europees Parlementsverkiezing in mei 2019 een bijdrage ontvangen voor de hogere kosten per verkiezing. Voor de bijdragen aan de gemeente Den Haag en de gemeenten betrokken bij het experiment centrale stemopneming zijn middelen overgeheveld naar het Gemeentefonds.

Versterking lokale democratie en bestuur

In het kader van Democratie in Actie (DiA) zijn diverse advies-, onderzoeks en communicatieopdrachten verstrekt ter versterking van de lokale democratie, zoals een onderzoek over belemmeringen bij het uitdaagrecht (Right to Challenge) en de doorontwikkeling van de website www.lokale-democratie.nl naar hèt kennisplatform voor versterking en vernieuwing van de lokale democratie en het lokaal bestuur. Tevens is een bijdrage verstrekt aan de Provincie Friesland voor de ontwikkeling van een campagne om jongeren, in aanloop naar de verkiezingen in 2019, intensiever bij het openbaar bestuur te betrekken. Daarnaast hebben 7 Groningse gemeenten in het aardbevingsgebied een bijdrage ontvangen voor de ondersteuning van hun gemeenteraad.

Overig

Provincie Friesland ontving een bijdrage in lijn met de afspraken in de Bestjoersôfspraken Fryske Taal en Kultuer (BFTK) 2019-2023 voor de uitvoering van taken in het kader van de Wet Gebruik Friese taal. Ook ontving het adviesorgaan voor de Friese taal DINGTIID een jaarlijkse bijdrage. De provincies Limburg en Overijssel ontvingen een bijdrage voor projecten die het gebruik van de Limburgse en Nedersaksische taal bevorderen.

De realisatie valt lager uit dan begroot. Gedurende het jaar hebben diverse reallocaties plaatsgevonden vanuit dit budget, waaronder een herschikking naar het instrument subsidies. Daarnaast zijn bij tweede suppletoire begroting 2019 middelen overgeheveld naar de begroting van de Kiesraad voor het maken van een nieuwe versie van de programmatuur die gebruikt wordt om de verkiezingsuitslag te berekenen.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Om te sturen op een meer inclusief en divers samengesteld bestuur zijn diverse opdrachten verstrekt, bijvoorbeeld voor onderzoek naar een betere balans van vrouw/man in politiek en bestuur, de organisatie van een expertmeeting en een netwerkbijeenkomst voor vrouwen in politiek en bestuur.

Het onderzoek naar mensen met een beperking in de politiek is afgerond.10 Het onderzoeksrapport is op 4 juli 2019 tijdens een landelijke bijeenkomst gepresenteerd. Het onderzoeksrapport en de resultaten van deze bijeenkomst worden gebruikt voor een actieplan dat er voor moet zorgen dat er meer mensen met een beperking in politiek en bestuur actief worden.

Ter ondersteuning van de primaire processen met betrekking tot de rechtspositie van politieke ambtsdragers zijn kosten gemaakt voor juridisch advies, softwaresystemen, assessments, sollicitatiekosten en medische begeleiding. De doelgroep bestaat voornamelijk uit (kandidaat) burgemeesters en commissarissen van de Koning. Ook zijn uitgaven gedaan voor de aansluiting van gerechtigden van de Algemene Pensioenwet Politieke Ambtsdragers (Appa) bij het Pensioenregister en om de jaarlijkse openstelling van de applicatie Verrekening nevenkomsten decentrale politieke ambtsdragers mogelijk te maken. In vervolg op de Kamerbrief over de resultaten van de evaluatie van nieuwe wet- en regelgeving op het gebied van de rechtspositie van politieke ambtsdragers (Kamerstukken II 2017/18, 28479, nr. 78) is in 2019 een aantal toegezegde onderzoeken en pilots gestart met het oog op het verder verbeteren van de zorg voor politieke ambtsdragers.

De realisatie valt lager uit dan begroot. Dit komt doordat er bij 2e suppletoire begroting 2019 diverse herschikkingen hebben plaatsgevonden, waaronder een overboeking naar de begroting van de Kiesraad voor het onderhoud van verkiezingssoftware.

Weerbaar bestuur

Ter versterking van de weerbaarheid van het bestuur zijn producten ontwikkeld zoals de ‘Handreiking Integriteitstoetsing kandidaten voor decentrale politieke partijen’ en de opleiding democratische rechtsorde voor ambtenaren en lokale bestuurders over besturen in tijden van maatschappelijke onrust. Deze producten zijn o.a. onder de aandacht gebracht tijdens de Dag van Weerbaar Bestuur op 12 september 2019, waar gemeenten ook van elkaar konden leren.

Daarnaast hebben twee Friese gemeenten een bijdrage ontvangen voor innoverende initiatieven. In Tytsjerksteradiel ging het om het versterken van de ‘binnenspiegel’, dat wil zeggen de bewustwording van ondermijning bij ambtenaren en bestuurders en het inrichten van een meldpunt en een helder protocol m.b.t. agressie, geweld en integriteit. In Achtkarspelen richt het initiatief zich op bewustwording van ondermijning bij ondernemers, om op deze manier vertrouwen te kweken zodat zij signalen melden (en weten waar dit moet) bij een politie en overheid waar zij vertrouwen in hebben.

Ook zijn diverse opdrachten verstrekt voor onderzoeken en adviezen over de inrichting en het functioneren van het lokaal bestuur, waaronder een advies over het benutten van de bestaande ruimte in de organieke wetgeving11. Ook is in het kader van de herziening van de Wet op de lijkbezorging opdracht gegeven aan de Gezondheidsraad voor een advies over nieuwe vormen van lijkbezorging. Het advies wordt in mei 2020 verwacht.

Inkomensoverdrachten

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Het Ministerie van BZK is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers (Appa). Dit betreft ten eerste de betaling van de uitkeringen en de kosten van de begeleiding en ondersteuning bij het vinden van een nieuwe baan van gewezen ministers en staatssecretarissen, van waarnemend burgemeesters en van (waarnemend) burgemeesters die betrokken zijn bij gemeentelijke herindeling. Ten tweede betreft het de betaling van de pensioenen van ministers en staatssecretarissen. De realisatie is lager uitgevallen ten opzichte van de ontwerpbegroting doordat er minder uitkeringen aan ministers en staatssecretarissen zijn verstrekt in 2019.

Bijdragen aan zbo's/rwt's

Diverse bijdragen

ICTU en CBS ontwikkelden in het kader van City Deal ‘Zicht op Ondermijning’ met 12 gemeenten, Ministerie van Justitie en Veiligheid, Openbaar Ministerie, Politie en de Belastingdienst een dashboard dat inzicht geeft in patronen op gebied van vastgoedbezit en transacties en drugshandel en productie, die kunnen duiden op ondermijnende criminaliteit. De Tweede Kamer is in oktober 2019 geïnformeerd met een voortgangsrapportage van de eerste fase van de City Deal (Kamerstukken II 2019/20, 30995, nr. 97). Op 18 december 2019 is het dashboard publiek toegankelijk gemaakt via www.zichtopondermijning.nl.

De werkwijze van City Deal Zicht op Ondermijning wordt door CBS en ICTU ook toegepast in het kader van de Actie-agenda vakantieparken voor het verkrijgen van meer inzicht in ondermijnende activiteiten op vakantieparken in Drenthe, Gelderland, Brabant, Zeeland en Midden Nederland.

Voor de bijdragen aan ICTU en het CBS zijn bij eerste en tweede suppletoire begroting 2019 middelen vanuit onder andere artikel 6 herschikt naar deze regeling.

Bijdragen aan medeoverheden

Verkiezingen

Rijksdienst Caribisch Nederland heeft een bijdrage ontvangen voor gemaakte kosten bij de verkiezingscampagne voor Kieskolleges en verkiezing van het Europees Parlement in Caribisch Nederland. Het openbaar lichaam Sint Eustatius heeft een bijdrage ontvangen voor kosten van het raadgevend referendum in 2018.

Diverse bijdragen

Gemeente Den haag heeft een bijdrage ontvangen voor de pilot Burger Alert Real Time (BART!). Eind 2019 is een concept-methodiek opgeleverd voor wederkerige communicatie via sociale media tussen burgers, politie en gemeenten, waarbij meldingen van burgers rechtstreeks bij de politiemeldkamer komen en via kunstmatige intelligentie aan elkaar worden gekoppeld. Dit is getest in een wijk van Den Haag en gereed om in 2020 in andere gemeenten te worden geïmplementeerd.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Het programma «Europa voor de burger» biedt financiële ondersteuning aan burgers en organisaties die een actief Europees burgerschap bevorderen om zo het proces van Europese integratie te stimuleren en de kloof tussen de burger en de Europese Unie te verkleinen. Om het programma bekendheid te geven en belangstellenden bij te staan bij het indienen van subsidieaanvragen, faciliteert de Europese Commissie in samenwerking met de lidstaten Europe for Citizens Points (ECP). In Nederland is het ECP belegd bij Dutch Culture, waaraan ook in 2019 een jaarlijkse bijdrage is verstrekt.

De Taalunie voerde de Campagne Direct Duidelijk uit, waarmee landelijk aandacht wordt gevraagd voor begrijpelijke overheidscommunicatie. Ook is een instrumentarium is ontwikkeld waarmee overheden begrijpelijker kunnen communiceren. Via congressen, workshops, www.directduidelijk.nl en landelijke media-aandacht is het belang van begrijpelijke overheidscommunicatie breed onder de aandacht van gemeenten, provincies, waterschappen en uitvoeringsorganisaties gebracht.

In 2019 is contributie betaald aan het Open Government Partnership (OGP), dat zich richt op het versterken van de transparantie en de openheid van de overheid.

Bijdragen aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie

De Dienst Publieke Communicatie (DPC) voerde voorlichtingscampagnes uit voor de verkiezingen voor provinciale staten en waterschappen en de Europees Parlementsverkiezing in 2019. Daarnaast heeft DPC een bewustwordingscampagne over desinformatie in aanloop naar de verkiezingen begeleid. De campagne-effectrapportages van de voorlichtingscampagnes zijn gepubliceerd op rijksoverheid.nl (Kamerstukken II 2019/20, 30821, nr. 91, Kamerstukken II 2019/20, 35165, nr. 9 en Kamerstukken II 2019/20, 35165, nr. 10). Hiervoor is bij eerste suppletoire begroting 2019 meerjarig budget overgeheveld vanuit opdrachten Verbinding inwoner en overheid om deze middelen op het juiste instrument te verantwoorden. Daarnaast is in 2019 circa € 0,9 mln. beschikbaar gesteld voor een bewustwordingscampagne over desinformatie.

Ontvangsten

Dit betreft voornamelijk de bijdrage van de waterschappen voor hun aandeel in de Waardering Onroerende Zaken kosten (WOZ-kosten) van de gemeenten en hun aandeel in de kosten van de Landelijke Voorziening WOZ (LV WOZ).