Op het gebied van zoetwatervoorziening is het beleid gericht op een duurzame zoetwatervoorziening die economisch doelmatig is. De uitvoering is gericht op het zoveel mogelijk voorkomen van tekorten. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van overheden en gebruikers. Het Ministerie van IenW werkt samen met deze partijen in het Deltaprogramma Zoetwater. De maatregelen die in uitvoering worden genomen staan in het Deltaplan Zoetwater.

In periodes van ernstig watertekort (in droge zomers) wordt water verdeeld op basis van een verdringingsreeks.

Op dit artikel worden de producten op het gebied van zoetwatervoorziening verantwoord. De waterkwaliteit maatregelen in het hoofdwatersysteem die niet verbonden zijn aan waterveiligheid en zoetwatervoorziening worden op artikel 7 van het Deltafonds verantwoord.

Dit artikel is gerelateerd aan beleidsartikel 11 (Integraal waterbeleid) op de begroting van hoofdstuk XII.

2.01 Ontwikkeling waterkwantiteit

Het verkenningen- en planuitwerkingsprogramma dient om een probleem of een initiatief met een maatschappelijke meerwaarde te verkennen en om daarna, indien nodig, uit alternatieven de beste oplossing voor het probleem te zoeken en voor te bereiden voor de uitvoering.

Dit artikelonderdeel geeft inzicht in de stand van zaken van diverse projecten en programma’s op het gebied van zoetwatervoorziening die zich in de fasen van voorbereiding tot realisatie bevinden.

Er zijn momenteel geen projecten verantwoord.

2.02 Overige waterinvesteringen Zoetwatervoorziening

Motivering

Het betreft projecten die de zoetwatervoorziening bevorderen en de kwaliteit waarborgen. Dit zijn maatregelen en voorzieningen van nationaal belang ter voorkoming, en waar nodig beperking van, waterschaarste en ter bescherming of verbetering van de chemische of ecologische kwaliteit van watersystemen, voor zover deze onderdeel uitmaken van opgaven op het gebied van zoetwatervoorziening.

Producten

Realisatieprogramma Zoetwatervoorziening

Deltaplan Zoetwater 2015-2021 (fase 1)

De meeste maatregelen uit de eerste fase van het Deltaplan Zoetwater (2015-2021), met een omvang van € 400 miljoen, waarvan € 150 miljoen uit het Deltafonds, zijn t/m 2023 afgerond. Ca. 80% van het budget is benut. Vier grote complexe maatregelen voor het Hoofdwatersysteem en het regionaal watersysteem hebben nog een doorloop t/m 2025. De versterking van de Friese IJsselmeerkust n.a.v. het aanpassen van het peilbeheer van het IJsselmeer is nu  voortvarend in uitvoering. Het project aanvoerdeel Noordervaart is opnieuw vertraagd en nog niet gestart. Dit project heeft medio 2023 extra budget gekregen; de eerste aanbesteding is door de rechter begin 2024 teniet gedaan.

In 2024 zijn twee grote programma’s ter bevordering van de zoetwatervoorziening in de zoetwaterregio’s Oost en Zuid Nederland uit Fase 1 ter waarde totaal € 303 miljoen (waarvan € 60 miljoen Deltafonds) afgerond. Het laatste gerealiseerde project van dit programma betrof het beekherstel van de Boven Mark. Ook de Optimalisatie watervoorziening Brielse Meer stap 1 is afgerond. Dit is een belangrijk project voor de West Nederland en de industrie in de Europoort. Tevens  zijn de projecten Slim Watermanagement Fase 1 en Sturen op Zout (totaal € 6 miljoen Deltafonds) ook in 2024 afgerond, waardoor RWS en de regio’s beter kunnen sturen tijdens droogte en lage afvoeren.

Deltaplan Zoetwater fase 2 (2022-2027)

De zoetwaterregio’s en Rijkswaterstaat voeren momenteel het maatregelenpakket afgesproken in het Deltaplan Zoetwater fase 2 (2022-2027) uit. Dit maatregelenpakket omvangt 150 maatregelen ter waarde van circa € 800 miljoen, waarvan circa € 250 miljoen vanuit het Deltafonds en circa € 550 miljoen vanuit de zoetwaterregio’s komt. Circa 69% (€ 173 miljoen) van de (co)financiering van de Deltafonds is t/m 2024 verplicht. Meeste maatregelen zijn in uitvoering en dus niet hier als behaalde mijlpaal te noemen. Voorbeelden hiervan zijn o.a. implementatie Slim Watermanagement Fase 2, strategie klimaatbestendige zoetwatervoorziening Hoogwatersysteem, water vasthouden projecten in Oost en Zuidoost Nederland en Zeeland, aanvoer vergroten in West NL en Rivierengebied en pilots zuinig watergebruik. De verkenning naar antiverziltingsmaatregelen bij de sluizencomplex Den Oever (Afsluitdijk) is in 2024 afgerond, in 2025 wordt de realisatie gestart en naar verwachting in 2029 afgerond.

De investeringen worden gedaan door het Rijk (Deltafonds), water­ schappen, provincies, gemeenten, drinkwaterbedrijven, en de water­ gebruikers. Maatregelen in het hoofdwatersysteem worden volledig bekostigd uit het Deltafonds. Regionale maatregelen worden voor 75% door de regio bekostigd; maximaal 25% van de kosten wordt uit het Deltafonds vergoed. Bovenregionale maatregelen en innovatieve maatregelen kunnen in aanmerking komen voor een maximale bijdrage van 50% uit het Deltafonds.

Tijdelijke Impulsregeling Klimaatdaptatie

Zoals afgesproken in het Bestuursakkoord Klimaatadaptatie heeft IenW een tijdelijke Impulsregeling Klimaatadaptatie uitgewerkt waarvoor via het Deltafonds €200 miljoen beschikbaar is gesteld. Deze regeling is vanaf 1 januari 2021 t/m 31 december 2023 voor 45 werkregio’s opengesteld, met als doel de uitvoering van klimaatadaptatiemaatregelen door decentrale overheden te versnellen. Alle werkregio’s hebben aanvragen ingediend waarbij is voldaan aan de afgesproken co-financiering (1/3 deel rijk, 2/3 deel andere overheden). Begin 2024 zijn de laatste aanvragen uit 2023 beoordeeld en zijn toekenningsbeschikkingen afgegeven. Het beschikbare rijksbudget is daarmee vrijwel geheel benut. Klimaatadaptatie maatregelen kunnen worden uitgevoerd tot eind 2027. Eind 2024 is een evaluatie naar de Impulsregeling Klimaatadaptatie gestart (als onderdeel van de evaluatie van de wijziging van de Waterwet uit 2020). Dit onderzoek geeft antwoord op de vraag of de wetswijziging en de Impulsregeling Klimaatadaptatie het resultaat hebben opgeleverd dat de ondertekenaars van het Bestuursakkoord Klimaatadaptatie in 2020 voor ogen hadden. Het evaluatieonderzoek wordt conform afspraak voor 1 juli 2025 aangeboden aan de Kamer.

Belangrijkste (budgettaire) aanpassingen

Deltaplan Zoetwater fase 2De ophoging van het budget heeft betrekking toekenning van prijsindexatie (€ 6,0 miljoen) en de toevoeging van middelen vanuit Zoeterwater fase 1 (€ 6,3 miljoen).

Impulsregeling ruimtelijke adaptatieHet projectbudget is met € 41 miljoen neerwaarts bijgesteld doordat € 19,7 miljoen is afgedragen aan het BTW-compensatiefonds en € 21 miljoen niet benodigde middelen voor indexering is teruggevallen aan de investeringsruimte.

Toelichting

• 1. De lagere kasrealisatie betreft met name vertragingen in het kasritme op het Deltaplan fase 2 (€ -14,4 miljoen). Daarnaast is vanuit fase 1 in 2024 € 2,5 miljoen budget overgeheveld naar fase 2.

• 2. De lagere realisatie op de Impuls ruimtelijke adaptatie betreft met name de teruggave aan de investeringsruimte van € 21 miljoen niet benodigde indexering. Daarnaast was € 9,6 miljoen doorgeschoven vanuit 2023 en heeft een overboeking van € -7,8 miljoen naar het BTW-compensatiefonds plaatsgevonden.

• 3. De toename van het budget betreft met name de toevoeging van middelen voor de publiekscampagne Waterbewust leven.

Verkenningen- en Planuitwerkingsprogramma

Het verkenningen- en planuitwerkingsprogramma dient om een probleem of een initiatief met een maatschappelijke meerwaarde te verkennen en om daarna, indien nodig, uit alternatieven de beste oplossing voor het probleem te zoeken en voor te bereiden voor de uitvoering. Dit artikelonderdeel geeft inzicht in de stand van zaken van diverse projecten en programma’s op het gebied van zoetwatervoorziening die zich in de fasen van voorbereiding tot realisatie bevinden.

Er worden op dit artikelonderdeel nu geen projecten verantwoord.

2.03 Studiekosten

Motivering

Dit betreft de studie- en onderzoekskosten voor het Deltaprogramma en de overige studiekosten op het gebied van zoetwatervoorziening.

Producten

In 2024 zijn diverse opdrachten en ondersteunende onderzoeken geïnitieerd op het gebied van zoetwatervoorziening.