De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van ziekte en stimuleert hen het werk te hervatten. De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van zwangerschap en bevalling en komt tegemoet bij verlofopname wegens geboorte van een kind, adoptie of opname van een pleegkind en vanaf 2 augstus 2022 ook wegens verlofopname voor verzorging en opvoeding van het kind.

De overheid vindt dat mensen die ziek worden en waarbij de loonbetalingsverplichting bij ziekte voor de werkgever niet van toepassing is, ook verzekerd moeten zijn van een tijdelijk loonvervangend inkomen. Zij kunnen het verlies aan inkomen daarom voor een periode van twee jaar, gelijk aan de periode van de loonbetalingsverplichting, opvangen met een uitkering op grond van de Ziektewet (ZW). Door middel van verzuimbegeleiding en re-integratie stimuleert de overheid deze (gewezen) werknemers om zo snel mogelijk weer aan het werk te gaan.

Ook tijdens de periode van zwangerschaps- en bevallingsverlof voorziet de overheid in een tijdelijk loonvervangend inkomen. Op grond van de Wet arbeid en zorg (WAZO) komen zwangere werknemers en zelfstandigen in aanmerking voor een uitkering. Ook andere verlofvormen geven recht op een uitkering, namelijk: adoptie- en pleegzorgverlof en aanvullend geboorteverlof. Vanaf 2 augustus 2022 komen werknemers ook in aanmerking voor een uitkering wegens ouderschapsverlof.

Mensen die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose door blootstelling aan asbest, kunnen van de overheid een tegemoetkoming of een voorschot op een schadevergoeding ontvangen op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS).

Slachtoffers van het organo psycho syndroom (OPS), ook wel «schildersziekte» genoemd, kunnen in aanmerking komen voor een eenmalige financiële tegemoetkoming.

Werknemers in Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering op grond van de Ziekteverzekering (ZV).

Regeling Tegemoetkoming Stoffengerelateerde Beroepsziekten

Sinds 1 januari 2023 kunnen slachtoffers van ernstige beroepsziekten door blootstelling op het werk gebruikmaken van de regeling Tegemoetkoming Stoffengerelateerde Beroepsziekten (TSB). Het doel van deze regeling is om slachtoffers een snellere route te bieden naar erkenning van hun beroepsziekte. Momenteel kunnen mensen aanvragen indienen voor de beroepsziekten longkanker door asbest, allergisch beroepsastma en schildersziekte (CSE). De regeling wordt de komende jaren gestaag uitgebreid, waarbij nieuwe ziekten worden toegevoegd.

Het aantal aanvragen en toekenningen ligt lager dan voorzien was bij de invoering. Samen met de uitvoerders zijn daarom in 2024 verschillende verbeteringen ontwikkeld en deels voltooid. We werken aan een gerichtere manier van communiceren om meer kansrijke aanvragers te bereiken. Daarnaast worden de protocollen voor de beoordeling van de aanvragen bijgesteld om de kans op een toekenning te verhogen. Ook wordt er gewerkt aan verbeteringen in de  uitvoeringsketen.

Wet arbeid en zorg (WAZO)

Mede op basis van het in december 2023 gepubliceerde SER-advies Balans in maatschappelijk verlof (SER, 23/08) zijn in 2024 scenario’s ontwikkeld voor de vormgeving van een vereenvoudigd verlofstelsel. De toenmalige Minister van SZW heeft de Tweede Kamer in april 2024 over het advies en de scenario’s geïnformeerd (Kamerstukken II 2023/24, 32 855, nr. 39). Gelijktijdig is het onderzoek naar het niet-gebruik van aanvullend geboorteverlof aan de Tweede Kamer aangeboden.

In 2024 is tevens de periodieke evaluatie arbeid en zorg afgerond. Deze evaluatie betreft een beleidsdoorlichting van het beleidsterrein arbeid en zorg over de periode 2017-2023. Deze is aangeboden aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2024/25, 26 447, nr. 60). De belangrijkste conclusie is dat het aannemelijk is dat de verlofregelingen bijdragen aan een betere balans tussen werk en privé van werknemers. Daarnaast is het aannemelijk dat de verlofregelingen bijdragen aan het ontwikkelen van een band tussen ouder en kind en het garanderen van de veiligheid en gezondheid van moeder en kind.

Ten slotte is de Invoeringstoets betaald ouderschapverlof (UWV) uitgevoerd. Deze is gelijktijdig met de periodieke rapportage arbeid en zorg aan de Tweede Kamer aangeboden. De aandachtspunten die uit de onderzoeken naar voren zijn gekomen worden benut bij de verdere vormgeving van een vereenvoudigd verlofstelsel in de Wet arbeid en zorg. 

Verhoging maximum dagloon ZV BES

Het maximumdagloon in de Wet ziekteverzekering BES (ZV BES) is per 1 januari 2024 en 1 juli 2024 telkens in lijn met de beleidsmatige verhoging van het wettelijk minimumloon aangepast.

Inwerkingtreding wijzigingswet Caribisch Nederland

De Wijzigingswet SZW-wetten BES 2024 is op 4 februari 2025 aangenomen door de Eerste Kamer. Een aantal onderdelen van de wet treedt al in werking per 1 juli 2025, maar de uitbreiding van het verlofstelsel maakt van deze eerste fase geen onderdeel uit. De inwerkingtreding daarvan zal worden vastgelegd in een op een later moment tot stand te brengen koninklijk besluit.

Inkomensoverdrachten

Tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS)

Werknemers die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose als gevolg van blootstelling aan asbest tijdens het werk, kunnen een tegemoetkoming ontvangen op grond van de TAS. De TAS heeft tot doel asbestslachtoffers bij leven maatschappelijke erkenning te bieden. Dat gebeurt in de vorm van een tegemoetkoming of een voorschot op een schadevergoeding van de werkgever. Als de (voormalige) werkgever het slachtoffer alsnog een schadevergoeding betaalt, wordt het voorschot hiermee verrekend. Indien de werknemer geen schadevergoeding ontvangt, wordt het voorschot omgezet in een tegemoetkoming. De TAS wordt uitgevoerd door het Instituut Asbestslachtoffers en de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten voor de TAS zijn in 2024 ongeveer € 1,3 miljoen hoger uitgevallen dan oorspronkelijk begroot. Er zijn minder terugvorderingen ontvangen dan verwacht. Dit kan mogelijk worden verklaard door het feit dat de blootstelling aan asbest voor het gros van de asbestslachtoffers dateert van vóór 1990. Hierdoor wordt het voor de uitvoering steeds lastiger om bemiddelingen af te sluiten waar de werkgever aansprakelijk kan worden gesteld met een schadevergoeding als resultaat. Dit leidt ertoe dat voorschotten vanuit de TAS minder vaak worden teruggevorderd.

Beleidsrelevante kerncijfers

Ziekteverzekering (Caribisch Nederland)

Werknemers in de private sector van Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering (ziekengeld) op grond van de Ziekteverzekering. De uitkering is gerelateerd aan het loon van de werknemer.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten voor de ziekteverzekering BES (ZV) vallen € 4,3 miljoen hoger uit dan begroot. De loon- en prijsbijstelling verklaart € 0,1 miljoen. Het overige verschil van € 4,2 miljoen kan een budgettair tegenvallend indirect effect zijn van de minimumloonsverhoging op de BES in 2024, maar is waarschijnlijk mede het gevolg van fouten in het IT-systeem. Hier is in het voorjaar van 2024 (deels) op geanticipeerd door een opwaartse bijstelling van het budget met € 2,3 miljoen. Een uitgebreidere toelichting van de IT-problemen wordt gegeven in de Bedrijfsvoeringsparagraaf.

Beleidsrelevante kerncijfers

OPS-fonds

De OPS problematiek is het gevolg van blootstellingen aan vluchtige oplosmiddelen in het werk die hoger waren dan volgens de destijds geldende wettelijke voorschriften waren toegestaan. In maart 2020 is de tijdelijke CSE-regeling in werking getreden om OPS-slachtoffers een financiële tegemoetkoming toe te kennen. Bij de opzet van de regeling is zoveel mogelijk aangesloten bij regelingen voor asbestslachtoffers. De regeling wordt uitgevoerd door de SVB.

De CSE-regeling liep tot eind 2023. Lopende aanvragen worden nog afgehandeld. OPS-slachtoffers kunnen vanaf 2024 een aanvraag indienen via de TSB-regeling.

Budgettaire ontwikkelingen

Vanwege het geringe bedrag voor uitkeringen in het OPS-voorzieningsfonds, is voor de CSE-regeling besloten dat dit enkel per nabetaling aan uitvoerder SVB wordt betaald. Dit betekent dat er in 2025 een nabetaling zal plaatsvinden voor 2024. In 2024 zijn er daarom geen uitkeringslasten voor het OPS-voorzieningsfonds.

Tegemoetkomingsregeling stoffengerelateerde beroepsziekten (TSB)

De TSB maakt het mogelijk om (ex-)werkenden met een ernstige stoffengerelateerde beroepsziekte een financiële tegemoetkoming toe te kennen. De tegemoetkoming is geen schadevergoeding maar vormt een erkenning van het feit dat men door participatie aan het arbeidsproces ziek is geworden. Indien de (ex-)werkende naast de tegemoetkoming ook een schadevergoeding van de ex-werkgever/opdrachtgever ontvangt, of eerder heeft ontvangen, moet bij een gehonoreerde schadeclaim de tegemoetkoming worden terugbetaald tot het bedrag van de gehonoreerde schadeclaim. De TSB wordt uitgevoerd door de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten voor de TSB zijn ongeveer € 45 miljoen lager uitgevallen dan voorzien in de vastgestelde begroting. SZW heeft in 2024 een voorschot verstrekt aan de SVB ter hoogte van € 4,2 miljoen. De uitkeringslasten van de SVB in 2023 bedroegen circa € 1,5 miljoen. Het restant van het voorschot wordt in 2025 terugontvangen van de SVB. De lage realisatiecijfers zijn te wijten aan een aanloopperiode van de regeling, die in 2023 van start is gegaan. De regeling heeft een langere tijd nodig om in te groeien dan verwacht.

Ziektewet (ZW)

De ZW geeft zieke werknemers het recht op een uitkering als zij geen werkgever meer hebben. Deze personen ontvangen ook ondersteuning bij re-integratie. De ZW geldt ook voor een beperkte groep werknemers die wel in dienst zijn van een werkgever. Dit zijn werknemers die tijdelijk arbeidsongeschikt zijn als gevolg van zwangerschap of orgaandonatie en zieke werknemers met een zogenaamde no-riskpolis. De werkgever mag de ZW-uitkering dan verrekenen met het loon dat moet worden doorbetaald. De ZW wordt uitgevoerd door UWV of door werkgevers zelf wanneer zij ervoor gekozen hebben om eigenrisicodrager voor de ZW te zijn.

Budgettaire ontwikkelingen

De ZW-uitkeringslasten komen circa € 310 miljoen hoger uit dan begroot. Dit komt met name door een hogere gemiddelde prijs vanwege indexatie naar prijspeil 2024. Bovendien is het aantal ZW-uitkeringen voor de eindedienstverbanders, zieke zwangeren en voor mensen met een no-risk polis sterker toegenomen dan begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

Het aantal onderzochte signalen is gehalveerd en ook het aantal geconstateerde overtredingen is verminderd vergeleken met vorig jaar. Het aantal waarschuwingen is ook gehalveerd maar het aantal boetes is gelijk gebleven. Er is een sterke daling zichtbaar in het totaal benadelingsbedrag.

Wet arbeid en zorg (WAZO)

De WAZO bundelt een aantal wettelijke verlofvormen, zoals het zwangerschaps- en bevallingsverlof, adoptie- en pleegzorgverlof, (aanvullend) geboorteverlof, ouderschapsverlof en kort- en langdurend zorgverlof. Vaak bestaat er recht op (gedeeltelijke) loondoorbetaling of op een uitkering: zwangerschaps- en bevallingsuitkering, adoptie- en pleegzorguitkering, geboorteverlofuitkering en ouderschapsverlofuitkering. Deze uitkeringen op grond van de WAZO worden uitgevoerd door UWV.

Budgettaire ontwikkelingen

De WAZO-uitkeringslasten komen circa € 0,3 miljoen hoger uit dan begroot. Dit komt door een hogere gemiddelde uitkering in 2024 als gevolg van de indexatie naar prijspeil 2024 (+ € 96 miljoen). De gemiddelde uitkering valt hoger uit dan geraamd (+ € 47 miljoen). Het aantal toekenningen kwam lager uit dan ten tijde van de begroting werd ingeschat (- € 145 miljoen), vanwege een lager aantal geboortes dan geraamd.

Beleidsrelevante kerncijfers

WAZO aanvullend geboorteverlof partners

Het aanvullend geboorteverlof duurt maximaal 5 weken. Het verlof dient binnen 6 maanden na de geboorte te worden opgenomen. Ook deze regeling wordt door UWV uitgevoerd.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten voor het aanvullend geboorteverlof komen circa € 13 miljoen hoger uit dan begroot. Dit komt met name door een hogere gemiddelde uitkering als gevolg van de indexatie naar prijspeil 2024 (+ € 14 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

WAZO betaald ouderschapsverlof

Het betaald ouderschapsverlof duurt maximaal 9 weken. De uitkering wordt alleen verstrekt indien het verlof in het eerste levensjaar van het kind wordt opgenomen. Bij adoptie of pleegzorg kan het verlof worden opgenomen gedurende het eerste jaar na opname van het kind in het gezin.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten voor het betaald ouderschapsverlof vielen circa € 5,4 miljoen hoger uit dan begroot. Enerzijds viel de gemiddelde uitkering lager uit dan voorzien (- € 32,6 miljoen). Anderzijds was de raming in de begroting 2024 nog in prijspeil 2023. Als gevolg van de indexatie naar prijspeil 2024 is er sprake van een hogere gemiddelde uitkering (+ € 39 miljoen). Ook het aantal lopende uitkeringen gedurende het jaar viel lager uit dan voorzien (- € 1,8 miljoen).

Ontvangsten

In 2024 is er een afrekening geweest van de bevoorschotting aan de SVB over 2023 van ongeveer € 28 miljoen. Het grootste aandeel hiervan was een terugbetaling voor de TSB-regeling. De uitkeringslasten voor de TSB-regeling waren in 2023 veel lager dan in 2022 was voorzien. De lage realisatiecijfers zijn te wijten aan een aanloopperiode van de regeling, die in 2023 van start is gegaan. Het restant van de voor 2023 begrote uitkeringslasten is in 2024 terugontvangen.