A. Algemene doelstelling
Optimaal financieel resultaat bij de realisatie van publieke doelen; in het bijzonder bij het investeren in en verwerven, beheren en afstoten van de financiële en materiële activa van de Staat.
B. Rol en verantwoordelijkheid
De Minister van Financiën stimuleert en regisseert een verantwoorde en doelmatige besteding van overheidsmiddelen. Bedrijfseconomische expertise wordt ingezet bij staatsdeelnemingen, investeringsprojecten en transacties van de rijksoverheid.
De Minister van Financiën is verantwoordelijk voor:
-
• een optimaal financieel resultaat bij het beheren, aangaan en afstoten van staatsdeelnemingen met inachtneming van de betrokken publieke belangen;
-
• het toetsen en adviseren op bedrijfseconomische doelmatigheid bij het realiseren van grote publieke investeringsprojecten, zodat vakdepartementen hun projecten binnen budget, op tijd en met de gewenste kwaliteit kunnen realiseren. Voorbeelden van deze projecten zijn DBFM(O)34-projecten, bedrijfsvoerings- en duurzaamheidsprojecten, en veilingen waarbij exclusieve rechten in de markt worden gezet;
-
• het overkoepelende DBFM(O)-beleid en de regie van het systeem dat ervoor moet zorgen dat DBFM(O) in Nederland structureel goed verankerd is en toegepast wordt;
-
• het beheren en afwikkelen van de tijdelijke overheidsinvesteringen in de gesteunde financiële instellingen. In dit kader is de Minister van Financiën verantwoordelijk voor zwaarwegende en/of principiële beslissingen (onder andere de exitstrategie en het beloningsbeleid van de financiële instellingen) van NL Financial Investments (NLFI). Voorts houdt de Minister van Financiën toezicht op NLFI;
-
• het toetsen van door vergunninghouders gestelde financiële zekerheid ter dekking van de kosten die voortvloeien uit het buiten gebruik stellen en de ontmanteling van instellingen vallend onder de Kernenergiewet.
De Minister van Financiën heeft een aantal instrumenten tot zijn beschikking, die ingezet kunnen worden voor de invulling van zijn verantwoordelijkheid:
-
• bevoegdheden die de Minister van Financiën heeft op basis van de Comptabiliteitswet;
-
• het besluit privaatrechtelijke rechtshandelingen 1996, in het bijzonder artikel 6: huur-, huurkoop- en leaseovereenkomsten, zoals DBFM(O) en andere langjarige complexe projecten, mogen pas worden gesloten na overeenstemming met de Minister van Financiën;
-
• bevoegdheden die de Minister van Financiën heeft op basis van de Kernenergiewet;
-
• bevoegdheden die de Minister van Financiën heeft op basis van de Telecommunicatiewet;
-
• de Wet stichting administratiekantoor beheer financiële instellingen (NLFI);
-
• bevoegdheden die de Minister van Financiën heeft als aandeelhouder op basis van Boek 2 Burgerlijk Wetboek en de statuten van de ondernemingen;
-
• de gedragsregels uit de Corporate Governance Code voor zijn rol als aandeelhouder in staatsdeelnemingen;
-
• het kader voor het gebruik van businesscases binnen het Rijk (handleiding publieke businesscase);
-
• PPS-code (publiek-private samenwerking): de beheercode voor goede bedrijfsvoering binnen de rijksoverheid gericht op een doelmatige en rechtmatige inzet van het instrument van publiek-private samenwerking bij de realisatie en de exploitatie van (met name meerjarige) investeringsprojecten. Deze beheercode is nader uitgewerkt in een aantal specifieke toezichtsafspraken op het gebied van huisvesting en infrastructuur;
-
• structureel en incidenteel overleg met bestuurders en commissarissen van de staatsdeelnemingen.
Bovenstaande instrumenten zijn verschillend van aard. De bevoegdheden die voortvloeien uit het Burgerlijk Wetboek, Comptabiliteitswet, Wet stichting administratiekantoorbeheer financiële instellingen en de Kernenergiewet vormen de basis van de (formele) zeggenschap. De overige instrumenten hebben een meer informeel karakter, zijn richtinggevend (zoals de Corporate Governance Code) of dienen als randvoorwaarde om invulling te kunnen geven aan de beleidsdoelstelling (zoals de beschikbaarheid over en/of toegang tot de benodigde kennis).
Beleidsinformatie
In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de staatsdeelnemingen waarvan het beheer van het aandeelhouderschap ligt bij het Ministerie van Financiën. Hierbij staat aangegeven hoeveel procent van de aandelen in handen is van de Staat en op welke wijze deze aandelen worden gehouden. Daarnaast wordt aangegeven of het aandeelhouderschap permanent is, bij voorbaat tijdelijk (bij financiële instellingen), of dat de deelneming op termijn voor vervreemding in aanmerking zou kunnen komen (niet-permanent aandeelhouderschap). Tot slot is in deze tabel te zien wanneer de volgende evaluatie van het aandeelhouderschap zal plaatsvinden.
| Staatsdeelneming | Percentage aandelen (per 15/8/2019) | Wijze van aandeelhouderschap | Categorie aandeelhouderschap | Volgende evaluatie |
|---|---|---|---|---|
| ABN AMRO | 56,3% | Indirect (via NLFI) | Bij voorbaat tijdelijk | n.v.t. |
| Air France-KLM | 14% | Direct | Permanent | 2026 |
| BNG Bank | 50% | Direct | Permanent | 2019 |
| COVRA | 100% | Direct | Permanent | 2023 |
| FMO | 51% | Direct | Permanent | 2024 |
| Gasunie | 100% | Direct | Permanent | 2019 |
| Havenbedrijf Rotterdam | 29,2% | Direct | Permanent | 2020 |
| Holland Casino | 100% | Direct | Niet-permanent | n.v.t. |
| KLM | 5,9% | Direct | Permanent | 2020 |
| Nederlandse Loterij | 99% | Direct | Niet-permanent | n.v.t. |
| Nederlandse Spoorwegen | 100% | Direct | Permanent | 2023 |
| NIO | 100% | Direct | Permanent | n.v.t. |
| NWB Bank | 17,2% | Direct | Permanent | 2019 |
| RFS | 1,25% | Indirect (via NLFI) | Bij voorbaat tijdelijk | n.v.t. |
| SABB | 3,7% | Indirect (via NLFI) | Bij voorbaat tijdelijk | n.v.t. |
| Schiphol | 69,8% | Direct | Permanent | 2024 |
| SRH | 100% | Direct | Bij voorbaat tijdelijk | n.v.t. |
| TenneT | 100% | Direct | Permanent | 2025 |
| Thales Nederland | 1% | Direct | Permanent | 2022 |
| UCN | 100% | Direct | Niet-permanent | n.v.t. |
| De Volksbank | 100% | Indirect (via NLFI) | Bij voorbaat tijdelijk | n.v.t. |
Op 17 mei 2019 is besloten om het wetsvoorstel modernisering speelcasinoregime – waaronder de privatisering van Holland Casino – voor dit moment in te trekken. De regering gaat opnieuw naar de tekentafel met het oog op het treffen van voorbereidingen voor een mogelijk nieuw privatiseringstraject. Holland Casino blijft daarmee voorlopig een niet-permanente deelneming.
Kengetallen
Onderstaande kengetallen zien op de implementatie en uitvoering van het staatsdeelnemingenbeleid. Hierbij wordt alleen gekeken naar deelnemingen met volwaardige bedrijfsactiviteiten, waar de Staat >15% van de aandelen heeft, en deze met direct aandeelhouderschap beheert.
| Realisatie 2018 | Streefwaarde 20191 | Streefwaarde 2020 | |
|---|---|---|---|
| Aantal deelnemingen met >30% vrouwen in de raad van bestuur | 60% (n=10)2 | 80% | 80% |
| Aantal deelnemingen met >30% vrouwen in de raad van commissarissen | 67% (n=12)3 | 80% | 100% |
| Percentage van de deelnemingen waar een meerjarig dividendbeleid is herijkt | 45% (n=11)4 | 73% | 100% |
| Aantal deelnemingen waarvan het aandeelhouderschap is geëvalueerd in het betreffende begrotingsjaar | 2 | 3 | 2 |
Gecorrigeerd voor staatsdeelnemingen met één bestuurder. De volgende tien vennootschappen zijn meegenomen: BNG Bank, FMO, Gasunie, Havenbedrijf Rotterdam, Holland Casino, NS, NWB, Schiphol, NLO en TenneT.
Meer kengetallen over het deelnemingenbeleid (zoals de omvang van het balanstotaal van alle staatsdeelnemingen, de vermogenspositie van staatsdeelnemingen en het door staatsdeelnemingen gerealiseerde rendement) zijn te vinden in het meest recente Jaarverslag Beheer Staatsdeelnemingen35.
Daarnaast wordt over de voortgang binnen het DBFM(O)-beleid middels kengetallen door de daarvoor verantwoordelijke ministers gerapporteerd in de DBFM(O)-voortgangsrapportages.
C. Beleidswijzigingen
De Nota Deelnemingenbeleid36 uit 2013 vormt de basis van het beleid rondom staatsdeelnemingen. In de afgelopen jaren is dit beleid geïmplementeerd. Dit vormt ook in 2020 de basis van het staatsdeelnemingenbeleid. In 2020 zal een beleidsdoorlichting van het deelnemingenbeleid worden uitgevoerd. Indien hier wijzigingen uit voortkomen, zal de Kamer hierover worden geïnformeerd.
Naast het reguliere deelnemingenbeleid zal er in 2020 hard worden gewerkt aan de oprichting van de internationale tak van Invest-NL. De nationale tak van Invest-NL zal naar verwachting in 2019 worden opgericht, maar zal ook in 2020 nog de nodige aandacht vergen (zie 2.1 Beleidsprioriteiten).
Ook als het gaat om projecten en vraagstukken op het publiek-private snijvlak zal Financiën blijven inzetten op het bevorderen van doelmatige overheidsbestedingen. Voor 2020 en verder is in het kader daarvan in 2019 een strategie vastgesteld met daarin als belangrijkste focusgebied de energietransitie. In 2020 zal in samenwerking met andere partijen, waaronder het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, een verdere vertaling worden gemaakt van de energietransitie naar een optimale balans tussen publieke en private inzet van middelen, en naar de juiste investeringen en projecten om de energietransitie te bewerkstelligen. Naast de energietransitie zal in 2020 ook bijzondere aandacht uitgaan naar de 5G-telecomveiling. In samenwerking met de ministeries van Economische Zaken en Klimaat en Justitie en Veiligheid zal de veiling nader worden ingericht en voorbereid.
D. Tabel Budgettaire gevolgen van beleid
| 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Verplichtingen | – 5.612.568 | 1.004.515 | 143.836 | 440.520 | 440.520 | 439.020 | 406.020 | ||
| waarvan betalingsverplichtingen | 117.571 | 1.004.515 | 443.836 | 440.520 | 440.520 | 439.020 | 406.020 | ||
| Verwerving vermogenstitels | 0 | 744.396 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Kapitaalinjectie Invest-NL | 0 | 50.000 | 330.000 | 330.000 | 330.000 | 330.000 | 297.000 | ||
| Afdrachten Staatsloterij | 101.927 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | ||
| Schikking Alawwal Bank | 0 | 94.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Lening SRH | 1.656 | 1.658 | 1.660 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Overige betalingsverplichtingen | 13.988 | 14.461 | 12.176 | 10.520 | 10.520 | 9.020 | 9.020 | ||
| waarvan garantieverplichtingen | – 5.730.139 | 0 | – 300.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Garantie DNB Winstafdracht | – 5.700.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Garanties en vrijwaringen staatsdeelnemingen | – 30.139 | 0 | – 300.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Uitgaven | 466.499 | 1.189.332 | 442.176 | 440.520 | 440.520 | 439.020 | 406.020 | ||
| waarvan juridisch verplicht | 98,5% | ||||||||
| Vermogensverschaffing | 350.000 | 1.074.396 | 330.000 | 330.000 | 330.000 | 330.000 | 297.000 | ||
| Kapitaalinjectie TenneT | 350.000 | 280.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Kapitaalinjectie Invest-NL | 0 | 50.000 | 330.000 | 330.000 | 330.000 | 330.000 | 297.000 | ||
| Verwerving vermogenstitels | 0 | 744.396 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Vermogensonttrekking | 101.927 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | ||
| Afdrachten Staatsloterij | 101.927 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | ||
| Bijdragen aan ZBO’s en RWT’s | 5.000 | 4.770 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | ||
| NLFI | 5.000 | 4.770 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | ||
| Garanties | 4.806 | 4.820 | 3.176 | 20 | 20 | 20 | 20 | ||
| Regeling BF | 6 | 20 | 20 | 20 | 20 | 20 | 20 | ||
| Dotatie begrotingsreserve TenneT | 4.800 | 4.800 | 3.156 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Opdrachten | 4.766 | 5.346 | 4.000 | 5.500 | 5.500 | 4.000 | 4.000 | ||
| Uitvoeringskosten staatsdeelnemingen | 3.674 | 2.000 | 4.000 | 4.500 | 4.500 | 4.000 | 4.000 | ||
| Opstart Invest-NL | 1.092 | 3.346 | 0 | 1.000 | 1.000 | 0 | 0 | ||
| Ontvangsten | 2.096.992 | 2.035.602 | 1.816.656 | 1.875.500 | 2.015.500 | 1.953.500 | 1.918.500 | ||
| Vermogensonttrekking | 2.087.316 | 2.022.790 | 1.809.000 | 1.871.000 | 2.011.000 | 1.949.000 | 1.914.000 | ||
| Opbrengst verkoop vermogenstitels | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Dividenden en afdrachten staatsdeelnemingen | 1.869.999 | 1.745.000 | 1.455.000 | 1.490.000 | 1.515.000 | 1.520.000 | 1.560.000 | ||
| Afdrachten Staatsloterij | 101.927 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | ||
| Winstafdracht DNB | 115.391 | 177.790 | 254.000 | 281.000 | 396.000 | 329.000 | 254.000 | ||
| waarvan: Griekse inkomsten ANFA | 48.450 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| waarvan: Griekse inkomsten SMP | 51.300 | 34.250 | 6.250 | 3.400 | 4.000 | 4.000 | 3.000 | ||
| Bijdragen aan ZBO’s en RWT’s | 4.403 | 6.864 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | ||
| NLFI | 4.403 | 6.864 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | ||
| Garanties | 4.846 | 4.800 | 3.156 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Premieontvangsten garantie TenneT | 4.800 | 4.800 | 3.156 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Overig | 46 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Opdrachten | 427 | 1.148 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| Terug te vorderen kosten staatsdeelnemingen | 427 | 1.148 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
Budgetflexibiliteit
Van de uitgaven op artikel 3 is 98,5% juridisch verplicht.
Kapitaalinjectie Invest-NL
De kapitaalinjectie Invest-NL is voor 100% juridisch verplicht.
Afdrachten staatsloterij
De reeks aan de uitgaven- en ontvangstenzijde van de begroting van artikel 3 is 100% juridisch verplicht op basis van de Wet op de Kansspelen (WOK).
NLFI
De bijdrage aan NLFI is voor 100% juridisch verplicht op basis van de door de Minister van Financiën goedgekeurde begroting van NLFI en artikel 7 Wet stichting administratiekantoor beheer financiële instellingen. De begroting van NLFI van het aankomende jaar wordt telkens voor het einde van het lopende jaar vastgesteld en ter goedkeuring aan de Minister voorgelegd. De verplichting loopt zolang NLFI kosten maakt bij de uitvoering van haar wettelijke taak.
Dotatie begrotingsreserve TenneT
De dotatie aan de begrotingsreserve TenneT is niet juridisch verplicht.
Uitvoeringskosten staatsdeelnemingen
Dit budget is bestemd voor de inhuur van adviseurs omtrent het beheer van de staatsdeelnemingen. Deze advieskosten worden ieder jaar geraamd op basis van de verwachte inhuur. Een deel van de contracten loopt over het begrotingsjaar heen, welk deel is op voorhand niet exact te kwantificeren, maar naar beste inschatting is € 3,5 mln. op het totaal te kwalificeren als budgetflexibel.
E. Toelichting op de instrumenten
Verplichtingen en uitgaven
Garanties en vrijwaringen staatsdeelnemingen
De Staat heeft in 2010 een garantie verstrekt van maximaal € 300 mln. ten behoeve van de Stichting Beheer Doelgelden Landelijk Hoogspanningsnet. Hierdoor kon de stichting de overname financieren van Transpower door TenneT Holding. In 2020 loopt de garantie af.
Vermogensverschaffing
Naar verwachting zal eind 2019 Invest-NL N.V. worden opgericht. Verspreid over enkele jaren ontvangt Invest-NL N.V. een kapitaalinjectie van € 1,7 mld. van de Staat. Hiervan valt € 330 mln. in 2020.
Vermogensonttrekking
Om te voldoen aan de wettelijke bepalingen in de Wet op de Kansspelen (WOK) dat alle afdrachten van de Staatsloterij aan de Staat toekomen, is structureel zowel bij uitgaven als ontvangsten een reeks opgenomen voor afdrachten Staatsloterij.
Bijdragen aan ZBO’s en RWT’s
NLFI is een rechtspersoon met een wettelijke taak. NLFI voert het staatsaandeelhouderschap uit voor de financiële instellingen die tijdelijk in beheer zijn. De kosten van NLFI worden grotendeels doorbelast aan de in beheer zijnde financiële instellingen. De netto-uitgaven aan NLFI om uitvoering te geven aan haar wettelijke taak zijn naar verwachting € 0,5 mln. over 2020 (€ 5,0 mln. uitgaven minus € 4,5 mln. ontvangsten).
Regeling Bijzondere Financiering (BF)
Het budget Regeling Bijzondere Financiering (BF) betreft een vergoeding voor het beheer door NIBC Bank van enkele resterende BF-dossiers.
Dotatie begrotingsreserve TenneT
De Staat heeft in 2010 een garantie verstrekt van maximaal € 300 mln. ten behoeve van de Stichting Beheer Doelgelden Landelijk Hoogspanningsnet. De jaarlijkse, marktconforme premie die de Staat ontvangt, wordt afgestort in een begrotingsreserve.
| Stand per 1/1/2019 | Onttrekkingen 2019 | Toevoegingen 2019 | Stand per 1/1/2020 | Onttrekkingen 2020 | Toevoegingen 2020 | Stand per 31/12/2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 40 | 0 | 4,8 | 44,8 | 0 | 3,2 | 48 |
Opdrachten
Dit budget is bestemd voor de inhuur van adviseurs ter ondersteuning in de diverse expertises die benodigd zijn voor het professioneel beheer van de staatsdeelnemingen.
Ontvangsten
Vermogensonttrekking
Deze post bestaat uit alle dividenden, winstafdrachten en verkoopopbrengsten die zien op zowel de reguliere staatsdeelnemingen zoals bijvoorbeeld de Nederlandse Spoorwegen, Schiphol, Gasunie en DNB als de tijdelijke financiële deelnemingen (ABN AMRO, RFS, de Volksbank en SABB). Daarnaast staat op deze post een boekhoudkundige reeks voor de Afdrachten Staatsloterij (zie Uitgaven – Vermogensonttrekking).
Bijdragen aan ZBO’s en RWT’s
Zie: Uitgaven – Bijdragen aan ZBO’s en RWT’s.
Premieontvangsten garantie TenneT
Zie: Uitgaven – Dotatie begrotingsreserve TenneT.