Een stelsel voor maatschappelijke ondersteuning en langdurige zorg dat: 1. ieder mens in staat stelt om zijn leven zo lang mogelijk zelf in te vullen en 2. – wanneer dit nodig is – thuis of in een instelling kwalitatief goede ondersteuning en zorg biedt. Daarbij worden ondersteuning en zorg geboden aansluitend op informele vormen van hulp. De complexiteit van de zorgvraag en de weerbaarheid van de burger staan centraal bij het bieden van passende zorg. Er wordt gestreefd naar welbevinden en een afname van de afhankelijkheid van ondersteuning en zorg. Dit alles tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten.

De minister is verantwoordelijk voor een effectief en efficiënt werkend systeem van langdurige zorg en maatschappelijke ondersteuning in Nederland. Mensen die het nodig hebben moeten zorg op maat en van goede kwaliteit krijgen. Gemeenten dragen zorg voor de ondersteuning via de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Voor mensen met een blijvende behoefte aan permanent toezicht en die 24 uur per dag zorg in de nabijheid nodig hebben, is zorg vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz) beschikbaar. De minister is verantwoordelijk voor:

Stimuleren: en uitvoeren van betreffende wetten en vernieuwing in de maatschappelijke ondersteuning en de langdurige zorg. Stimuleren van de ontwikkeling en verspreiding van kennis en initiatieven om de kwaliteit en het innoverend vermogen van de ondersteuning en zorg te versterken.

Financieren: van de Wmo en Wlz, en van partijen die een belangrijke rol vervullen binnen het stelsel.

Regisseren: vaststellen van de wettelijke kaders, het houden van interbestuurlijk toezicht en monitoren en evalueren van de Wmo en Wlz.

Toegang tot de Wlz voor jeugdigen met een psychische stoornis.

In juli 2019 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel Toegang tot de Wlz voor mensen met een psychische stoornis aanvaard16. In 2021 is de directe toegang gerealiseerd voor cliënten vanaf 18 jaar. Onderdeel van het wetsvoorstel is ook een amendement dat regelt dat op een nader te bepalen tijdstip ook cliënten tot 18 jaar met een psychische stoornis directe toegang kunnen krijgen tot de Wlz onder een aantal voorwaarden (uitvoerbaarheid, budgettaire neutraliteit en zicht op de doelgroep). Het implementatieproces is ingezet om zicht te krijgen op de invulling van de voorwaarden, en het mogelijk te maken dat op zijn vroegst op 1 januari 2023 deze doelgroep toegang kan krijgen tot de Wlz. In 2022 zou dan de indicatiestelling kunnen plaatsvinden. De Tweede Kamer wordt in het najaar van 2021 nader geïnformeerd en is op het laatst geïnformeerd op 16 december 2020 (Kamerstukken II 2019/20 35 146, nr 20).

Programma Onbeperkt Meedoen/coördinatie implementatie VN-verdrag handicap

Het programma Onbeperkt Meedoen! heeft vanaf 2018 een gerichte impuls gegeven aan de uitvoering van het VN-verdrag voor mensen met een handicap (hierna: VN-verdrag handicap) en loopt door tot eind 2021. De verantwoordelijkheid voor de verdere implementatie van het VN-verdrag handicap is structureel; diverse inspanningen vanuit het programma Onbeperkt Meedoen! zullen in 2022 doorlopen. Hierbij zal onder meer de evaluatie van het programma Onbeperkt Meedoen! worden betrokken.

Programma Eén tegen eenzaamheid

De doelstelling van het programma Eén tegen eenzaamheid is het signaleren, bespreekbaar maken, doorbreken, en duurzaam aanpakken van eenzaamheid teneinde de trend van eenzaamheid onder ouderen te doorbreken. Dit gebeurt via ondersteuning van gemeenten, de nationale coalitie tegen eenzaamheid en met een publiekscampagne. Uit de voortgang van het programma (Derde Voortgangsrapportage Eén tegen eenzaamheid | Tweede Kamer der Staten-Generaal) blijkt dat gemeenten en nationale partners langdurige aandacht voor het onderwerp eenzaamheid nodig vinden. Zij hechten veel waarde aan de rol van het actieprogramma Eén tegen eenzaamheid daarbij. Het programma zal daarom langer, in ieder geval tot in 2023, doorlopen. Deze periode zal gericht blijven op het overdragen van kennis en het doorzetten van de gezamenlijke beweging tegen eenzaamheid op de langere termijn. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de evaluatie door het bureau HHM in 2021, de opgedane praktijkkennis en de nieuwe cijfers van de gezondheidsmonitor die in juni 2021 beschikbaar zijn gekomen.

Programma Langer Thuis

Het programma Langer Thuis wordt eind 2021 afgerond (Tweede Voortgangsrapportage Langer Thuis | Tweede Kamer der Staten-Generaal). De behoefte van ouderen om in hun eigen vertrouwde omgeving zelfstandig oud te kunnen worden met een goede kwaliteit van leven blijft uiteraard bestaan. VWS zet met partijen onder andere in op preventie, het versterken van de sociale basis, het versterken van eigen redzaamheid van ouderen en hun (sociale) omgeving en het voorkomen van zorg. Wanneer zorg en ondersteuning nodig is, moet de samenwerking goed zijn georganiseerd en aansluiten op de behoeften van ouderen. Ook wordt, om mantelzorgers zoveel mogelijk te ondersteunen, ingezet op de uitvoering van de afspraken die zijn opgenomen in de landelijke aanpak ‘Samen sterk voor mantelzorg’.

Ook voor de huisvesting geldt dat deze geschikt moet zijn om langer thuis te kunnen blijven wonen. In 2022 geven partijen verder uitvoering aan het opstellen van de werkagenda conform de bestuurlijke afspraken ‘wonen voor ouderen’ die partijen in 2021.hebben gemaakt. Met de afspraken in deze werkagenda wordt een volgend kabinet in positie gebracht hier goed geïnformeerd en snel een besluit over te kunnen nemen. Voor het structureel beter huisvesten van alle aandachtsgroepen (waaronder ouderen) bracht de interbestuurlijke werkgroep versterking beleid huisvesting aandachtsgroepen een adviesrapport uit: Een thuis voor iedereen. Aanbevelingen uit dit rapport worden interdepartementaal en interbestuurlijk opgepakt.

LVB

Op basis van het interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) Mensen met een licht verstandelijke beperking (2019) zetten we ook in 2022 in op het agenderen van het thema, het verzamelen en verspreiden van kennis en het ontwikkelen van nieuwe producten. We doen dat door ervaring op te doen met en onderzoek uit te voeren naar domein overstijgende en integrale pilots in meerdere gemeenten waarbij gewerkt wordt vanuit een breed perspectief (wonen, werken, leren, sociaal netwerk, schuldenvrij bestaan en zorg en ondersteuning). Naast deze activiteiten is het thema LVB ook een van de pijlers van de toekomstagenda gehandicaptenzorg, waarmee we de activiteiten ten aanzien van (kennis over en het betrekken van) de LVB-doelgroep verder versterken.

Aanpak dak- en thuisloosheid en beschermd wonen

De afgelopen jaren is ingezet op een forse vermindering van het aantal dak- en thuisloze mensen in Nederland. Hiervoor zijn het Actieprogramma dak- en thuisloze jongeren (2019-2021) en de Brede aanpak van dak- en thuisloosheid (2020-2021) opgezet. Beide programma’s lopen eind 2021 af. Passende ondersteuning van mensen die beschermd wonen of (dreigend) dak- of thuisloos zijn, blijft echter van onverminderd belang, mede vanwege de verwachte impact van de coronacrisis op deze kwetsbare doelgroepen. Hierbij zal de samenwerking met onder andere de ministeries van BZK en SZW worden gecontinueerd. Kernthema’s in 2022 zijn het realiseren van voldoende passende huisvesting met begeleiding, het tegengaan van processen van sociale uitsluiting en passende lokale ondersteuning en zorg aan mensen met (psychische) problematiek. Daarnaast werken we in 2022 verder aan de voorbereiding van de implementatie van het advies ‘van beschermd wonen naar een beschermd thuis.’ Als onderdeel daarvan bereiden gemeenten de inhoudelijke doordecentralisatie van beschermd wonen per 1 januari 2022 voor en is vanaf 1 januari 2023 de financiële doordecentralisatie gepland.

Budgetflexibiliteit

Subsidies

Van het beschikbare budget van € 203,6 miljoen is 94,6% reeds juridisch verplicht.

Bekostiging

Van het beschikbare budget van € 13.919,5 miljoen is 100% reeds juridisch verplicht.

Opdrachten

Van het beschikbare budget van € 104,3 miljoen is 97,4% reeds juridisch verplicht.

Bijdrage aan agentschappen

Van het beschikbare budget van € 5,5 miljoen is 100% reeds juridisch verplicht.

Bijdrage aan ZBO’s/RWT’s

Van het beschikbare budget van € 154,3 miljoen is 100% reeds juridisch verplicht.

1. Participatie en zelfredzaamheid van mensen met beperkingen

Kengetal: De participatie van mensen met een lichamelijke beperking, lichte of matige verstandelijke beperking, ouderen (≥ 65 jaar) en de algemene bevolking in 2020 (percentages)

*< 65 jaar. Bij mensen met een verstandelijke beperking gaat het om (on)betaald werk, zowel 65-plus als 65-min.

Bron: Notitie NIVEL Participatiecijfers 2010 ‒ 2020

Subsidies

Toegang tot zorg en ondersteuning

Deze post van € 9,8 miljoen bestaat uit subsidies voor onafhankelijke cliëntondersteuning, gratis Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) en de Landelijke Luisterlijn (voorheen: dove tolkvoorziening en luisterend oor).

De aanpak van cliëntondersteuning richt zich via verschillende activiteiten op de volgende opgaven (a) meer inzicht krijgen in de behoefte naar cliëntondersteuning, (b) het dichtbij organiseren van cliëntondersteuning, (c) het beter bekend maken onder cliënten en professionals van dit gratis recht, (d) het bevorderen van kwaliteit en deskundigheid van de ondersteuning, in bijzonder waar het gaat om specifieke groepen om deze beter te bedienen. Hiervoor is in 2022 € 5 miljoen beschikbaar.

Voor het verstrekken van een gratis VOG is in 2022 totaal € 5,3 miljoen beschikbaar waarvan € 0,5 miljoen op subsidies en voor bijdrage aan agentschappen € 4,8 miljoen. In het regeerakkoord is als ambitie opgenomen dat alle vrijwilligers, die werken met mensen in een afhankelijkheidssituatie, gratis een VOG kunnen aanvragen.

Het doel van de Landelijke Luisterlijn is dat personen in 2022 op ieder moment van de dag kosteloos en anoniem een telefonisch of elektronisch gesprek kunnen voeren over hun persoonlijke situatie en daarover advies kunnen krijgen. De functie van een luisterend oor is gecentraliseerd om dit voor iedereen mogelijk te maken. De Landelijke Luisterlijn voert de functie van het luisterend oor in Nederland al geruime tijd uit. In 2022 is € 4,3 beschikbaar ten behoeve van de financiering van de Landelijke luisterlijn.

Passende zorg en levensbrede ondersteuning

Deze post van € 17,2 miljoen bestaat uit subsidie voor MantelzorgNL, brede aanpak LVB, daklozen en zwerfjongeren, Stimulering e-health thuis, actieprogramma Schadelijke praktijken en opvang mensenhandel.

Voor MantelzorgNL is in 2022 een budget voor instellingssubsidie beschikbaar van € 2,7 miljoen vanwege hun kennis en activiteiten gericht op het versterken en verlichten van mantelzorgers en vrijwilligers. In het Regeerakkoord zijn middelen beschikbaar gesteld voor mensen met een lichtverstandelijke beperking (LVB) die steeds moeilijker aansluiting vinden in onze samenleving. In 2022 is hiervoor nog € 0,6 miljoen beschikbaar.

Tevens is er € 1 miljoen beschikbaar voor de aanpak van mensenhandel en € 0,6 miljoen voor subsidies in het kader van de actieagenda Schadelijke Traditionele Praktijken. In de agenda zijn maatregelen opgenomen om vrouwelijke genitale verminking, huwelijksdwang en eergerelateerd geweld eerder en beter in beeld te krijgen of te stoppen en duurzaam op te lossen.

De nieuwe Stimuleringsregeling E-health Thuis (SET) geeft een impuls aan de opschaling en borging van e-health-toepassingen die mensen thuis ondersteuning en zorg bieden. Het gaat hierbij om digitale toepassingen die de kwaliteit van leven van mensen met een zorg- of ondersteuningsvraag verbeteren, die door de cliënt (of door zijn naasten) kan worden bediend dan wel (deels) in zijn directe omgeving wordt geplaatst. De ambitie van VWS is dat cliënten mede door het beschikbaar zijn en gebruik van e-health langer thuis kunnen blijven wonen. In 2022 is € 12,3 miljoen beschikbaar.

Inclusieve samenleving

Door de afloop van de RA-middelen is in 2022 minder beschikbaar voor de programma’s onbeperkt meedoen en waardig ouder worden. In totaal is € 7 miljoen beschikbaar voor subsidies.

Kennis, informatie en innovatiebeleid

Deze post van € 11 miljoen bestaat uit de subsidies voor Movisie en de sociale werkplaatsen. Voor het kennisinstituut Movisie is een subsidie budget van € 7,8 miljoen beschikbaar voor het verzamelen, verrijken, valideren en verspreiden van kennis voor de ondersteuning van gemeenten en instellingen ten behoeve van een adequate uitvoering van de Wmo 2015 en aanpalende terreinen. Voor 2022 is aan de verschillende Werkplaatsen Sociaal Domein € 2,7 miljoen gesubsidieerd. Dit zijn regionale samenwerkingsverbanden van gemeenten, instellingen, hogescholen en cliëntorganisaties, met als doel een goed functionerend en vraag gestuurd regionaal kennisnetwerk sociaal domein, waarin wordt gewerkt op basis van een door de betrokken partijen gedragen meerjarige kennisagenda. Daarnaast wordt een bijdrage geleverd aan het innovatie- en onderzoeksprogramma Horizon Europe.

Overige

De middelen voor overige subsidies betreffen onder meer middelen voor het Ketenbureau i-Sociaal Domein en de verbeteragenda toegang sociaal domein.

Opdrachten

Bovenregionaal gehandicaptenvervoer (BRV)

Mensen met een mobiliteitsbeperking kunnen gebruik maken van het bovenregionaal sociaalrecreatief vervoer (ook bekend als Valys) per (deel)taxi (€ 61,3 miljoen in 2022). Over het geheel genomen geven de pashouders het reizen met het BRV een hoog waarderingscijfer (zie onderstaand overzicht).

Kengetal: Over het geheel genomen geven de pashouders het reizen met het BRV een hoog waarderingscijfer.

Bron en toelichting

Bron: Tevredenheidsonderzoek Valys, november 2020, Team vier.

Kengetallen Valys December 2020, pkb = persoonlijk kilometer budget

Het BRV is vraagafhankelijk vervoer, dit betekent dat factoren zoals de toegankelijkheid van het lokale openbaar vervoer, het weer of de gezondheid van de pashouders invloed kunnen hebben op het aantal verreden kilometers.

Inclusieve samenleving

Voor het programma Langer thuis is in 2022 onder opdrachten € 4,4 miljoen beschikbaar.

Bijdrage aan agentschappen

Overige

Voor de uitvoering van de regeling Gratis VOG is in 2022 € 5 miljoen beschikbaar voor de dienst Justis en het CIBG.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Doventolkvoorzieningen

De tolkvoorziening voor mensen met een auditieve beperking wordt in het leefdomein geregeld door Tolkcontact. Mensen met een auditieve beperking hebben recht op 30 uur tolk in het leefdomein per jaar, voor bijvoorbeeld begrafenissen of doktersbezoek. Aanvullend kunnen meeruren worden aangevraagd. Voor mensen die daarbij ook een visuele beperking hebben, geldt het recht op 168 uur per jaar. Het UWV is aangewezen als uitvoerder van de voorziening. In 2022 is voor de doventolkvoorziening € 13 miljoen beschikbaar.

Bijdrage aan medeoverheden

Overige

Onder bijdragen aan medeoverheden staan de beschikbare middelen voor Specifieke uitkeringen (SPUK's ) aan gemeenten in het kader van de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling. Het gaat hierbij om de landelijke coördinatie van de centra voor seksueel geweld, de aanpak van huwelijksdwang en achterlating, hulp aan slachtoffers van loverboys en eergerelateerd geweld en de opvang van slachtoffers van mensenhandel. Totaal is hiervoor € 7,7 miljoen beschikbaar.

Storting/onttrekking begrotingsreserve

Stimuleringsregeling wonen en zorg

Op het instrument storting/onttrekking begrotingsreserve staan de middelen voor leningen voor de planontwikkelfase van woon-zorginitiatieven.

2. Zorgdragen voor langdurige zorg tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten

Subsidies

De Wet langdurige zorg (Wlz) regelt zware, intensieve zorg voor kwetsbare ouderen, mensen met een beperking en mensen met een psychische aandoening. Ter ondersteuning aan de Wlz worden vanuit de begroting beleidsartikel 3 verschillende subsidie-initiatieven ondersteund. Hiervoor is in totaal € 71,6 miljoen beschikbaar.

Zorg merkbaar beter maken

Het Zorginstituut Nederland heeft in 2017 het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg vastgesteld. Om de verpleeghuizen te ondersteunen bij de implementatie hiervan is in april 2018 het programma ‘Thuis in het Verpleeghuis – Waardigheid en Trots op elke locatie’ gestart. In de vijfde voortgangsrapportage Thuis in het Verpleeghuis17 wordt ingegaan op de behaalde resultaten en de borging van onderdelen van het programma. Het programma wordt grotendeels afgerond in 2021. Voor de borging in 2022 is € 29,1 miljoen beschikbaar. Dit bestaat voornamelijk uit het ondersteuningsprogramma voor verpleeghuislocaties ‘Waardigheid en trots op locatie’.

Voor mensen met een beperking en een intensieve zorgvraag (en hun naasten) is het extra belangrijk dat de zorg van hoge kwaliteit is. Ter verbetering van de gehandicaptenzorgzorg is in 2018 het programma Volwaardig Leven opgesteld. Het programma wordt grotendeels afgerond in 2021. Voor de onder andere de pilots cliëntondersteuning, de innovatie impuls en het ondersteuningsprogramma Volwaardig leven is voor borging in 2022 € 7,4 miljoen beschikbaar. In de tweede voortgangsrapportage Volwaardig leven wordt ingegaan op de reeds behaalde resultaten.

Voor expertise over ernstig probleemgedrag kunnen zorgverleners terecht bij het CCE. Zij richt zich op de meest complexe zorgvragen bij deze groep, waarbij de zorgverleners vastlopen en de kwaliteit van bestaan van de cliënt ernstig onder druk staat. Met deze expertise krijgen zorgaanbieders meer zicht hoe ze probleemgedrag kunnen voorkomen. Hier is € 15,2 miljoen voor beschikbaar. Daarnaast wordt onder andere subsidies ingezet voor dementie, antibioticaresistentie, het terugdringen van de administratieve lasten, het Groninger zorgakkoord, de Wet zorg en dwang, het compensatiepakket Zeeland, de hersenletselteams en de inzet van vrijwillige mentoren bij kwetsbare cliënten (totaal € 19,9 miljoen).

Kennis, informatie en innovatiebeleid

Kennis, informatie en innovatiebeleid dragen bij aan juiste, passende en efficiënte zorg. In 2022 is hiervoor € 19,0 miljoen beschikbaar. Het doel is om de kwaliteit van de geboden zorg te verbeteren door continu het kennisniveau bij zorgverleners en cliënten te vergroten. In 2022 ligt de nadruk op uitbouw van het datafundament (via Vilans en het Leren van Data project), versterking verbinding met het onderwijs (Academische Werkplaatsen), en de start van de expertisecentra voor laag volume hoog complexe groepen in de Wlz. Daarnaast zal het Zorginstituut Nederland de evaluatiefunctie binnen de kennisinfrastructuur uitwerken.

Digitale gegevensuitwisseling tussen cliënt en zorgprofessional, zorgprofessionals onderling moet veilig en eenduidig plaatsvinden. Mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat partijen in de zorgketen zorgvuldig omgaan met hun gegevens. Om dit te kunnen realiseren, moeten zorginstellingen hun ICT-infrastructuur en de technologie van hun systemen aanpassen. InZicht is de stimuleringsregeling die dit mogelijk maakt voor de langdurige zorg. Hiervoor is in 2022 € 17,8 miljoen beschikbaar.

Palliatieve (terminale) zorg en geestelijke verzorging thuis

Voor mensen die door ziekte en kwetsbaarheid in hun laatste levensfase verkeren is palliatieve (terminale) zorg voorhanden. Deze zorg is gericht op het voorkomen en verlichten van lijden, door middel van vroegtijdige signalering en zorgvuldige beoordeling en behandeling. Het kabinet ondersteunt vrijwilligers en netwerken die deze zorg verlenen met subsidie. Deze subsidie wordt vanaf 2022 verlengd voor vijf jaar. De subsidieregeling voorziet ook in bekostiging van geestelijke verzorging thuis voor palliatieve patiënten en hun naasten, kinderen in de palliatieve fase en 50+ers. In totaal is in 2022 € 42,7 miljoen beschikbaar.

Bekostiging

Bijdrage in de kosten van kortingen (BIKK)

De BIKK is een rijksbijdrage die is ingesteld bij de invoering van het nieuwe belastingstelsel in 2001. Bij die belastingherziening werden aftrekposten (die de heffing drukte over de hoogste schijf, waaronder een belastingplichtige viel) omgezet in heffingskortingen (die bij iedereen neerslaan in de eerste schijf). Hierdoor hebben personen met hoge inkomens geen voordeel boven personen met lage inkomens. Het gevolg hiervan was dat de opbrengst van de premies volksverzekeringen daalde. Het Wlz-fonds (en het AOW-fonds en het ANW-fonds) worden via BIKK gecompenseerd voor deze systematiekverandering. De raming voor 2022 bedraagt circa € 4,2 miljard.

Bijdrage Wlz

Met ingang van 2019 wordt het (verwachte) negatieve saldo van het Fonds Langdurige Zorg (FLZ) jaarlijks weggewerkt door een even grote Rijksbijdrage Wlz in het fonds te storten. Een negatief saldo roept het onbedoelde en onjuiste beeld op dat er onvoldoende budget is om zorg te leveren. De Rijksbijdrage heeft een puur administratief karakter en dus geen materiële betekenis. De raming voor 2022 bedraagt € 9,1 miljard en loopt in latere jaren op vanwege de stijging van de Wlz-uitgaven, waar slechts een kleinere toename van de Wlz-ontvangsten tegenover staat. Zie voorts paragraaf 6.3.2 van het Financieel Beeld Zorg over de financiering van de Wet Langdurige Zorg

Opdrachten

Zorgdragen voor langdurige zorg

Voor opdrachten is in 2022 € 24,2 miljoen beschikbaar. Hieronder vallen onder meer kosten voor de eerdergenoemde programma’s, Volwaardig Leven, de stimuleringsregeling InZicht en het beheer en de doorontwikkeling van het PGB 2.0-systeem.

Bijdrage ZBO’s/RWT’s

Uitvoeringskosten Centrum Indicatiestelling Zorg

De toegang tot de zorg moet goed en onafhankelijk georganiseerd zijn. Het CIZ heeft de opdracht om te beoordelen of iemand in aanmerking komt voor deze zorg via de indicatiestelling. Het kabinet stelt € 96,8 miljoen beschikbaar voor deze taakuitvoering.

Uitvoeringskosten Sociale Verzekeringsbank

Onderdeel van het PGB 2.0-systeem is het Financieel domein dat ontwikkeld en beheerd wordt door de SVB. Daarnaast worden er uitvoeringskosten gemaakt voor het Zvw-pgb. Voor 2022 is hiervoor in totaal € 1,6 miljoen beschikbaar.