De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van ziekte en stimuleert hen het werk te hervatten. De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van zwangerschap en bevalling en komt tegemoet bij verlofopname wegens geboorte van een kind, adoptie of opname van een pleegkind.
De overheid vindt dat mensen die ziek worden en waarbij de loonbetalingsverplichting bij ziekte voor de werkgever niet van toepassing is, ook verzekerd moeten zijn van een tijdelijk loonvervangend inkomen. Zij kunnen het verlies aan inkomen daarom voor een periode van twee jaar, gelijk aan de periode van de loonbetalingsverplichting, opvangen met een uitkering op grond van de Ziektewet (ZW). Door middel van verzuimbegeleiding en re-integratie stimuleert de overheid deze (gewezen) werknemers om zo snel mogelijk weer aan het werk te gaan.
Ook tijdens de periode van zwangerschaps- en bevallingsverlof voorziet de overheid in een tijdelijk loonvervangend inkomen. Op grond van de Wet arbeid en zorg (WAZO) komen zwangere werknemers en zelfstandigen in aanmerking voor een uitkering. Ook andere verlofvormen geven recht op een uitkering, namelijk: adoptie- en pleegzorgverlof en aanvullend geboorteverlof.
Mensen die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose door blootstelling aan asbest, kunnen van de overheid een tegemoetkoming of een voorschot op een schadevergoeding ontvangen op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS).
Slachtoffers van het organo psycho syndroom (OPS), ook wel «schildersziekte» genoemd, kunnen in aanmerking komen voor een eenmalige financiële tegemoetkoming.
Werknemers in Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering op grond van de Ziekteverzekering (ZV).
De Minister financiert de inkomensondersteuning met begrotingsgefinancierde uitkeringsregelingen. Bij de premiegefinancierde uitkeringsregelingen regisseert de Minister. Hij is in deze rollen verantwoordelijk voor:
– de vormgeving, het onderhoud en de werking van het stelsel van wet- en regelgeving;
– de vaststelling van het niveau van de uitkeringen van de onderscheiden regelingen;
– de sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door UWV en de SVB;
– de organisatie van de eigen uitvoering binnen het verband van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).
Wet arbeid en zorg
Op 1 juli 2020 is volgens planning de laatste fase van de Wet invoering extra geboorteverlof (WIEG) in werking getreden. Sindsdien heeft de partner van de pas bevallen moeder, dan wel degene die haar kind erkent, recht op 5 weken aanvullend geboorteverlof tegen 70% van het loon.
Daarnaast is op 28 oktober 2020 het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet arbeid en zorg, de Wet flexibel werken en enige andere wetten in verband met de implementatie van Richtlijn (EU) 2019/1158 aangeboden aan de Tweede Kamer. Dit wetsvoorstel gaat onder andere om het invoeren van betaald ouderschapsverlof.
Uitbreiding nabestaandenbegrip TAS
Zoals aangegeven in de begroting 2020 is met ingang van 1 januari 2020 het nabestaandenbegrip in de Regeling TAS 2014 uitgebreid (Stcrt. 2019, 63888). Het doel van de uitbreiding is om de kring van rechthebbende nabestaanden beter aan te laten sluiten op het civiele aansprakelijkheidsrecht. Met de aanpassing kunnen ook erfgenamen met wie het slachtoffer op het moment van overlijden geen gezinsverband vormde (bijvoorbeeld volwassen kinderen die niet langer thuis wonen) aanspraak maken op de tegemoetkoming.
OPS-motie
Op 1 maart 2020 is, naar aanleiding van de OPS-motie, een regeling in werking getreden die OPS-slachtoffers uit coulance financieel tegemoet komt. De regeling is twee maanden later dan gepland in werking getreden omdat het meer tijd vergde dan voorzien om de uitvoering van de regeling goed ingeregeld te krijgen. Deze vertraging heeft niet tot problemen geleid, omdat vervolgens ook bleek dat de behandeling van aanvragen veel sneller mogelijk was dan voorzien.
Onderzoek ZW
Er is in 2020 een analyse gedaan naar de stijgende Ziektewetlasten (Kamerstukken II 2019/20, 29 544, nr. 1038). Uit deze analyse blijkt dat het voor een groot deel verklaarbaar is dat het beroep op de Ziektewet (ZW) in de periode 2013 tot 2019 is toegenomen (nog voor de corona pandemie uitbrak). Dit valt te verklaren door een toename van - en verschuivingen binnen de potentiële doelgroep. Hierdoor vallen meer mensen dan voorheen onder de publieke ZW. Wel is de langere verblijfsduur van de vangnetgroep zwangeren en WW-gerechtigden in de ZW en de oploop in de instroom van WW-gerechtigden aan het einde van de WW-duur nog opvallend. Hier wordt nader onderzoek naar gedaan in samenwerking met UWV.
Realisatie | Vastgestelde begroting1 | Verschil | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2020 | 2020 | |
Verplichtingen | 6.246 | 7.578 | 7.904 | 7.895 | 13.108 | 11.738 | 1.370 |
Uitgaven | 6.246 | 7.578 | 7.904 | 7.652 | 13.350 | 11.981 | 1.369 |
Inkomensoverdrachten | |||||||
TAS | 3.830 | 4.508 | 4.716 | 4.296 | 5.520 | 4.696 | 824 |
Ziekteverzekering (Caribisch Nederland) | 2.416 | 3.070 | 3.188 | 3.099 | 2.963 | 3.442 | ‒ 479 |
OPS-voorzieningsfonds | 0 | 0 | 0 | 0 | 4.700 | 3.600 | 1.100 |
Subsidies | |||||||
Kanker en werken | 0 | 0 | 0 | 257 | 167 | 243 | ‒ 76 |
Ontvangsten | 429 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Stand inclusief amendementen, moties en NvW. De stand zoals gepresenteerd onder de stand vastgestelde begroting wijkt af van de stand vastgestelde begroting bij de eerste suppletoire begroting, tweede suppletoire begroting, tweede incidentele suppletoire begroting en de slotwet. De reden hiervoor is dat in deze wetten de eerste en tweede incidentele suppletoire begroting, die zijn ingediend tussen de vaststelling van de ontwerpbegroting en de vaststelling van de eerste suppletoire begroting, zijn opgeteld bij vastgestelde begroting en in het jaarverslag niet.
Realisatie | Vastgestelde begroting | Verschil | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2020 | 2020 | |
Uitgaven | 2.625.808 | 2.682.956 | 2.806.325 | 3.060.903 | 3.281.109 | 3.027.932 | 253.177 |
Inkomensoverdrachten | |||||||
ZW | 1.498.216 | 1.545.151 | 1.627.534 | 1.725.947 | 1.939.940 | 1.628.811 | 311.129 |
WAZO | 1.127.592 | 1.137.805 | 1.178.791 | 1.334.956 | 1.285.497 | 1.252.913 | 32.584 |
WAZO aanvullend geboorteverlof partners | 0 | 0 | 0 | 0 | 55.672 | 64.041 | ‒ 8.369 |
Nominaal | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 82.167 | ‒ 82.167 |
Ontvangsten | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Inkomensoverdrachten
Tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS)
Mensen die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose als gevolg van blootstelling aan asbest tijdens het uitoefenen van werkzaamheden in dienstverband kunnen een tegemoetkoming ontvangen op grond van de TAS. In dergelijke gevallen kan de (voormalige) werkgever aansprakelijk worden gesteld en kan een schadevergoeding worden geëist. Dit proces kan soms echter lang duren. Tegelijkertijd is de levensverwachting van mensen met de ziekte maligne mesothelioom laag. De Regeling TAS 2014 heeft tot doel asbestslachtoffers bij leven maatschappelijke erkenning te bieden in de vorm van een tegemoetkoming. De tegemoetkoming wordt in eerste instantie uitgekeerd in de vorm van een voorschot. Wanneer het proces van aansprakelijkheidsstelling uitmondt in de uitkering van een schadevergoeding door de (voormalige) werkgever aan het slachtoffer, dan wordt de uitgekeerde tegemoetkoming met de uitgekeerde schadevergoeding verrekend. De Regeling TAS 2014 wordt uitgevoerd door het Instituut Asbestslachtoffers en de Sociale Verzekeringsbank.
Budgettaire ontwikkelingen
De uitgaven aan de Regeling TAS 2014 zijn in 2020 € 0,8 miljoen hoger uitgekomen dan in de begroting 2020 werd verwacht. In de begroting was nog gerekend in prijzen 2019. Indien rekening wordt gehouden met de loon- en prijsbijstelling (€ 0,13 miljoen) is de realisatie € 0,7 miljoen hoger uitgevallen dan begroot. Deze hogere uitkeringslasten over 2020 kunnen deels worden verklaard doordat er een nabetaling over 2019 heeft plaatsgevonden in 2020 van circa € 0,25 miljoen.
Beleidsrelevante kerncijfers
Het aantal terugontvangen voorschotten is fors lager uitgevallen dan verwacht. Het daadwerkelijke terugvorderingspercentage is 30% terwijl in de begroting een percentage van 41% werd gehanteerd. Tevens is het aantal toekenningen lager uitgevallen dan in de begroting 2020 werd verwacht.
Realisatie 2016 | Realisatie 2017 | Realisatie 2018 | Realisatie 2019 | Realisatie 2020 | Begroting 2020 | Verschil 2020 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Aantal toekenningen voorschot TAS (x 1.000 uitkeringen) | 0,4 | 0,4 | 0,4 | 0,3 | 0,4 | 0,4 | 0 | |
waarvan toekenning i.v.m. maligne mesothelioom | 0,3 | 0,3 | 0,4 | 0,3 | 0,3 | 0,4 | ‒ 0,1 | |
waarvan toekenning i.v.m. asbestose | <0,1 | <0,1 | <0,1 | <0,1 | <0,1 | <0,1 | 0 | |
Aantal terugontvangen voorschotten TAS (x 1.000 uitkeringen) | 0,2 | 0,1 | 0,2 | 0,1 | 0,1 | 0,2 | ‒ 0,1 | |
Aantal toekenningen maligne mesothelioom bij leven ten opzichte van totaal aantal toekenningen (%) | 85 | 85 | 85 | 86 | 80 | ‒1 | ‒ | |
Bron: SVB, jaarverslag.
Ziekteverzekering (ZV) (Caribisch Nederland)
Werknemers in Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering (ziekengeld) op grond van de Ziekteverzekering. De uitkering is gerelateerd aan het loon van de werknemer.
Budgettaire ontwikkelingen
In 2020 wordt op een begrote € 3,4 miljoen een onderschrijding van circa € 0,5 miljoen gerapporteerd. Dit heeft te maken met fluctuaties in de raming.
Beleidsrelevante kerncijfers
Realisatie 2016 | Realisatie 2017 | Realisatie 2018 | Realisatie 2019 | Realisatie 2020 | Begroting 2020 | Verschil 2020 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Volume Ziekteverzekering CN (x 1.000 uitbetaalde ziektedagen) | 56 | 61 | 63 | 66 | 64 | 63 | 1 | |
Bron: RCN-unit SZW.
OPS-fonds
De OPS problematiek is het gevolg van blootstellingen aan vluchtige oplosmiddelen in het werk die hoger waren dan volgens de destijds geldende wettelijke voorschriften waren toegestaan. De regeling is in maart 2020 in werking getreden. Bij de opzet van de regeling is zoveel mogelijk aangesloten bij regelingen voor asbestslachtoffers. De regeling wordt uitgevoerd door de SVB.
Budgettaire ontwikkelingen
Ondanks dat informatiebijeenkomsten voor slachtoffers niet door konden gaan in verband met coronamaatregelen, zijn er in 2020 meer aanvragen voor de eenmalige tegemoetkoming ingediend dan verwacht werd voor het eerste uitvoeringsjaar. In totaal is in 2020 € 4,7 miljoen gerealiseerd.
Ziektewet (ZW)
De ZW geeft zieke werknemers het recht op een uitkering als zij geen werkgever meer hebben die in geval van ziekte loon moet doorbetalen. De ZW bevat minimumnormen voor re-integratie. De ZW geldt ook voor een beperkte groep werknemers die wel in dienst zijn van een werkgever, namelijk werknemers die tijdelijk ongeschikt zijn voor het verrichten van hun werk (wegens arbeidsongeschiktheid als gevolg van zwangerschap en orgaandonatie) en werknemers met een zogenaamde no-riskpolis. De werkgever mag de ZW-uitkering dan verrekenen met het loon dat hij moet doorbetalen. De ZW wordt uitgevoerd door UWV of door werkgevers zelf wanneer zij ervoor gekozen hebben om eigenrisicodrager te zijn voor de ZW-uitkeringslasten.
Budgettaire ontwikkelingen
De uitkeringslasten ZW komen € 311 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 46 miljoen, in tabel 52 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 266 miljoen hoger dan begroot. Een belangrijke verklaring voor de hogere ZW-uitgaven zijn de gevolgen van het coronavirus, waardoor het beroep op de ZW hoger uitvalt dan werd verwacht. Vanwege het urgente belang voor de volksgezondheid is met UWV afgesproken dat zogeheten vangnetters die vanwege quarantaine niet kunnen werken, aanspraak kunnen maken op een ZW-uitkering. Het gaat om werknemers die geen werkgever (meer) hebben, zoals uitzendkrachten en eindedienstverbanders. Door de ombuiging van de conjunctuur zijn er bovendien meer werklozen die bij ziekte een beroep doen op de ZW. Daarnaast is het aantal ZW-uitkeringen bij zwangerschappen hoger dan verwacht.
Beleidsrelevante kerncijfers
Het gemiddeld aantal ZW-uitkeringen is ongeveer 15.000 hoger uitgekomen dan verwacht. Dit verschil wordt vooral verklaard door een hoger beroep van uitzendkrachten en zieke werklozen op de ZW en een hoger aantal ZW-uitkeringen in verband met zwangerschappen.
Bron: UWV, jaarverslag.
Handhaving
De kerncijfers op het gebied van fraude en handhaving tonen een wisselend beeld ten opzichte van voorgaande jaren. Wat betreft preventie is gepercipieerde detectiekans gedaald van 77% naar 57%. Op het gebied van opsporing valt op dat het aantal geconstateerde overtredingen met financiële benadeling is afgenomen. Op het gebied van sanctionering is het aantal boetes gedaald.
In 2020 heeft onderzoek plaatsgevonden door KPMG naar misbruikrisico’s in de ZW en WIA. Op basis hiervan wordt door UWV, met betrokkenheid van SZW, een nadere analyse naar deze misbruikrisico’s gedaan, waarbij ook wordt ingegaan op de beheersmaatregelen die door UWV worden ingezet. In de stand van de uitvoering (december 2020) is gemeld dat dit onderzoek naar verwachting is afgerond in het voorjaar van 2021.
Realisatie 2016 | Realisatie 2017 | Realisatie 2018 | Realisatie 2019 | Realisatie 2020 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Preventie1 | Gepercipieerde detectiekans (%) | 76 | 80 | 77 | 77 | 572 | ||||
Kennis van de verplichtingen (%) | 93 | 95 | 93 | 93 | 872 | |||||
Opsporing3 | Aantal onderzochte fraudesignalen (x 1.000) | 1,5 | 3,6 | 3,5 | 3,9 | 3,3 | ||||
Aantal geconstateerde overtredingen met financiële benadeling (x 1.000)4 | 1,1 | 2,8 | 2,6 | 2,6 | 2,0 | |||||
Totaal benadelingsbedrag (x € 1 mln) | 3 | 3,4 | 2,9 | 3,5 | 2,9 | |||||
Sanctionering3 | Aantal waarschuwingen (x 1.000) | 0,3 | 1,4 | 1,4 | 2,1 | 1,9 | ||||
Aantal boetes (x 1.000) | 0,9 | 1,6 | 1,4 | 1,1 | 0,8 | |||||
Totaal boetebedrag (x € 1 mln) | 0,5 | 1 | 0,8 | 0,7 | 0,6 | |||||
Ontstaansjaar vordering | ||||||||||
2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | ||||||
Terugvordering3 | Incassoratio fraudevorderingen (boete + benadelingsbedrag) ultimo 2020 (%) | 66 | 64 | 51 | 43 | 21 | ||||
Wet arbeid en zorg (WAZO)
De WAZO bundelt een aantal wettelijke verlofvormen, zoals het zwangerschaps- en bevallingsverlof, kraamverlof, adoptie- en pleegzorgverlof, ouderschapsverlof en kort- en langdurend zorgverlof. Soms bestaat er recht op (gedeeltelijke) loondoorbetaling of op een uitkering (zwangerschaps- en bevallingsuitkering en adoptie- en pleegzorguitkering). Deze uitkeringen op grond van de WAZO worden uitgevoerd door UWV.
Budgettaire ontwikkelingen
De uitkeringslasten WAZO komen circa € 33 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling van circa € 35 miljoen (onderdeel van de post nominaal van circa € 82 miljoen) komt de realisatie ongeveer € 2 miljoen lager uit dan werd geraamd bij de begroting.
Beleidsrelevante kerncijfers
Het aantal toekenningen op grond van zwangerschaps- en bevallingsverlof is vanwege een lager geboortecijfer circa 3.000 uitkeringen lager uitgevallen dan bij de begroting werd geraamd.
Realisatie 2016 | Realisatie 2017 | Realisatie 20181 | Realisatie 20191 | Realisatie 20201 | Begroting 2020 | Verschil 2020 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Totaal aantal toekenningen zwangerschap- en bevallingsverlofuitkering (x 1.000 uitkeringen) | 140 | 134 | 140 | 142 | 142 | 145 | ‒ 3 | |
Aantal toekenningen werknemers (x 1.000 uitkeringen) | 129 | 124 | 129 | 130 | 130 | 133 | ‒ 3 | |
Aantal toekenningen zelfstandigen (x 1.000 uitkeringen) | 10,5 | 10,4 | 11,4 | 11,5 | 12,3 | 11,8 | 0,5 | |
Bron: UWV, jaarverslag.
WAZO aanvullend geboorteverlof partners
Het aanvullend geboorteverlof is per 1 juli 2020 ingevoerd. Het verlof duurt maximaal 5 weken. Het verlof dient binnen 6 maanden na de geboorte te worden opgenomen. Ook deze regeling wordt door UWV uitgevoerd.
Budgettaire ontwikkelingen
De uitkeringslasten aan aanvullend geboorteverlof komen circa € 8 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling van circa € 2 miljoen (onderdeel van de post nominaal van circa € 82 miljoen) komt de realisatie circa € 10 miljoen lager uit. Hoewel het gemiddeld aantal opgenomen dagen hoger uitviel, kwam het aantal toekenningen lager uit dan geraamd.
Beleidsrelevante kerncijfers
Het aantal toekenningen komt lager uit dan werd geraamd en het gemiddeld aantal opgenomen dagen is hoger uitgevallen dan geraamd.
Realisatie 20201 | Begroting 2020 | Verschil 2020 | ||
|---|---|---|---|---|
Totaal aantal toekenningen aanvullend geboorteverlof (x 1.000 uitkeringen) | 24 | 36 | ‒ 12 | |
Gemiddeld aantal opgenomen dagen | 22 | 17,5 | 4,5 | |
Bron: UWV, jaarverslag.
Subsidies
Met het amendement van Weyenberg (Kamerstukken II 2017/18, 34 775, nr. 18) is € 500.000 in totaal beschikbaar gesteld voor een subsidieregeling om maatschappelijke initiatieven te ondersteunen die erop zijn gericht (ex-)kankerpatiënten zonder werk meer kans te geven op het vinden van een nieuwe baan. In 2019 zijn met deze subsidieregeling vijf projecten gestart, die allen in 2020 zijn afgerond. In 2020 is er € 167.000 uitgekeerd voor deze projecten.