Onderstaand wordt op het niveau van artikelonderdeel en de verplichtingen een toelichting gegeven op de verschillen (de mutaties) tussen de begroting en de realisatie. Zie voor de gehanteerde norm de toelichting ‘normering jaarverslag’ zoals opgenomen in de leeswijzer.

• 1. De lagere realisatie op de verplichtingen (€ -81,9 miljoen) is te verklaren door:

  • • Ruimte voor de Rivier (€ -10,4 miljoen). Bij de uitvoering van de resterende maatregelen zijn minder risico’s opgetreden dan verwacht, waardoor de risicoreservering is vrijgevallen (€ -8,9 miljoen). Daarnaast een lagere realisatie doordat enkele restpunten nog niet geheel zijn opgeleverd (€ -1,5 miljoen) en een nadeelcompensatie nog niet is afgerond (€ -0,1 miljoen);

  • • Maaswerken (7,2 miljoen), waar meer verplichtingen aangegaan wegens versnelde aanlegwerkzaamheden;

  • • Realisatieprogramma HWBP (€ -117,7 miljoen), dat bestaat uit een hogere realisatie op projecten (€ 416,4 miljoen):

    • • Gorinchem-Waardenburg (€ 322,5 miljoen), goedgekeurd plan door provincie Gelderland. Het plan zou aanvankelijk in 2020 behandeld worden, maar de provincie Gelderland had de goedkeuring van dit plan naar 2021 verschoven;

    • • Wijzing in het budget Wolveren naar aanleiding van herprogrammering (€ 52,7 miljoen);

    • • Aanvraag beschikking Zwolle-Olst (€ 27 miljoen);

    • • Aanpassen van verplichtingenbudget na update van de ramingen bij innovatieve projecten (€ 14,2 miljoen);

      Daartegenover staat een lagere realisatie (€ -534,1 miljoen) op de projecten:

    • • Tiel-Waardenburg (€ -272,2 miljoen), waarvoor de goedkeuring van het plan door provincie Gelderland is verschoven naar 2022;

    • • Verschuiven van verplichtingenbudget naar latere jaren, omdat beheerders bij voorbereiding van het project meer tijd nodig hebben (€ -194,5 miljoen), dit gaat op voor de projecten Zuid-Bevelanden (€ -77,9 miljoen), projecten < € 25 miljoen (€ -27,2 miljoen), Gouw Zee (€ -25,5 miljoen), Koehool-Lauwersmeer (€ -21,9 miljoen), Lob van Gennep (€ -15,7 miljoen), Sterke Lekdijk (€ -15,3 miljoen), Spijk-Werstervoort (€ -11 miljoen);

    • • Maasovereenkomst (€ -55,6 miljoen), als gevolg van een update van de ramingen voor 2021, waardoor verplichtingenbudget is verschoven naar 2022;

    • • IJsseldijk (€ -11,8 miljoen), waar een aanpassing van het verplichtingenritme het gevolg is van het schuiven van de risicoreservering;

  • • Pannerdensch kanaal (€ -10,1 miljoen) als gevolg van PAS problematiek;

  • • De hogere realisatie van € 50,1 miljoen betreft met name de meerjarige verplichting omtrent het perceel N307/Roggebotsluis van het project IJsseldelta fase 2 aan de provincie Flevoland;

  • • Diverse kleine mutaties (-€ 1,0 miljoen).

• 16. Bij HWBP-2 Waterschapsprojecten (€ -76,8 miljoen) is minder gerealiseerd dan voorzien. De grootste afwijkingen betreffen:

  • • Het project dijkversterking Markermeerdijk Hoorn-Edam-Amsterdam. Hier is geen overeenstemming bereikt met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier over de geclaimde meerkosten, waardoor deze (nog) niet zijn uitgekeerd (€ -89,4 miljoen).

  • • Hogere realisatie bij het project Versterking Eemdijk, vanwege een snellere uitvoering door het waterschap (€ 12,6 miljoen).

• 19. Er is sprake van een lagere realisatie bij Ruimte voor de Rivier. Bij de uitvoering van de resterende maatregelen zijn minder risico’s opgetreden dan verwacht, waardoor de risicoreservering is vrijgevallen (€ -7,4 miljoen). Daarnaast een lagere realisatie doordat enkele restpunten nog niet geheel zijn opgeleverd (€ -1,2 miljoen) en een nadeelcompensatie nog niet is afgerond (€ -0,1 miljoen).

• 20. Er is sprake van een hogere realisatie op de planuitwerking en verkenningen van € 14,4 miljoen en wordt met name veroorzaakt door de betaling van het perceel N307/Roggebotsluis van het project IJsseldelta fase 2 aan de provincie Flevoland.

• 21. De lagere realisatie bij het artikelonderdeel 1.02.02 (€ -16,7 miljoen) is het gevolg van € 45 miljoen overprogrammering, Vertraging kribverlaging Pannerdensch Kanaal (€ -4 miljoen) als gevolg van PAS problematiek;

  Bij HWBP Waterschapsprojecten kent de lagere realisatie (€ -59 miljoen) diverse oorzaken door zowel projecten met een hogere als met een lagere realisatie. De hogere realisatie betreft het project Gorinchem-Waardenburg (€ 75,3 miljoen) waarbij conform de subsidieregeling extra bevoorschotting heeft plaatsgevonden. De lagere realisatie (€ -134,3 miljoen) betreft de projecten:

  • • Maasovereenkomst, waar extra tijd nodig is voor bestuurlijke afstemming (€ -46,5 miljoen),

  • • Tiel-Waardenburg, omdat voor het doorvoeren van versoberingen in het ontwerp meer tijd nodig is (€ -40,6 miljoen);

  • • Koehool-Lauwersmeer (€ -21,9 miljoen), Sterke Lekdijk (€ -12,5 miljoen) en Zuid-Bevelanden (€ -15,5 miljoen), omdat beheerders bij voorbereiding van het project meer tijd nodig hebben;

  • • Het restant van € 2,7 miljoen op HWBP betreft mutaties < € 1,5 miljoen (€ 2,7 miljoen).

  Het saldo op dit artikelonderdeel betreft mutaties op projecten < € 1,5 miljoen (€ 1,3 miljoen).

• 26. De hogere ontvangsten van het HWBP zijn het gevolg van hogere bijdragen vanuit de Waterschappen (€ 5,5 miljoen), prijsbijstelling (€ 3,7 miljoen) en een saldo (€ 0,2 miljoen).

Toelichting

• 1. Bij HWBP-2 Waterschapsprojecten (€ -76,8 miljoen) minder gerealiseerd dan voorzien. De grootste afwijkingen betreffen:

  • • Voor het project dijkversterking Markermeerdijk Hoorn-Edam-Amsterdam is geen overeenstemming bereikt met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier over de geclaimde meerkosten, waardoor deze (nog) niet zijn uitgekeerd (€ -89,4 miljoen).

  • • Hogere realisatie bij het project Versterking Eemdijk, vanwege een snellere uitvoering door het waterschap (€ 12,6 miljoen).

    Projectbudget. Het projectbudget van de Waterschapsprojecten is met € 99 miljoen toegenomen. Deze verhoging betreft de overheveling van de meevaller bij de HWBP-2 Rijksprojecten: Houtribdijk (€ 19,5 miljoen) en een overheveling van het HWBP voor de dekking van de tegenvaller bij het project Markermeerdijken (Hoorn-Edam-Amsterdam) (€ 80 miljoen).

    Oplevering: Bij het project Markermeerdijk Hoorn-Edam-Amsterdam staat de vigerende planning onder druk. De beheerder (Hoogheemraadschap Noorderkwartier) heeft bij dit project aangegeven dat de opleverdatum verschuift naar eind 2027. Zie hiervoor ook Voortgangsrapportage 20 (Tweede Kamer, vergaderjaar 2021–2022, 32 698, nr. 61)

Toelichting

• 1. Er is sprake van een lagere realisatie bij Ruimte voor de Rivier. Bij de uitvoering van de resterende maatregelen zijn minder risico’s opgetreden dan verwacht, waardoor de risicoreservering is vrijgevallen (€ -7,4 miljoen). Daarnaast een lagere realisatie doordat enkele restpunten nog niet geheel zijn opgeleverd (€ -1,2 miljoen) en een nadeelcompensatie nog niet is afgerond (€ -0,1 miljoen).

De deelprogramma’s Grensmaas en Zandmaas (fase I) dragen primair bij aan de hoogwaterveiligheidsdoelstelling. Daarnaast wordt met deze projecten natuur gerealiseerd die ten goede komt aan het Natuurnetwerk Nederland (NNN).

• – Grensmaas: De totale oppervlakte natuurontwikkeling in de Grensmaas is 1.208 ha. Het Ministerie van LNV neemt hiervan thans 728 ha voor haar rekening (Kamerstukken II, 2014–2015, 18 106, nr. 230). De Minister heeft in maart 2019 aan de Tweede Kamer laten weten dat eind 2018 1.125 ha van de natuurdoelstelling Grensmaas gerealiseerd is (Kamerstukken II, 2018-2019, 18 106, nr. 247). Eind 2021 is 1.131 ha (94%).

• – Zandmaas: De natuuropgave binnen de Zandmaas is gerealiseerd. De feitelijke oplevering en overdracht is afhankelijk van de voortgang van de delfstofwinning.

Toelichting

• 1. Betreft een hogere realisatie bij Gensmaas (€ 3,9 miljoen) als gevolg van snellere uitvoering van de veerstoep Grevenbicht en het aanpassen van de zijtakken van de rivier de Ur, als mede door een versnelde uitspraak en betaling van de nadeelcompensatie inzake de vertroebeling Julianakanaal.

  Projectbudget en openstelling: Het Projectbudget is verlaagd met € 2 miljoen, als gevolg van een meevaller in verband met minder opgetreden risico's, zoals minder niet gesprongen explosieven. Budget is overgeheveld naar de programmaruimte binnen het Deltafonds. Zoals gemeld aan de Tweede Kamer (kamerstukken II, 2018-2019, 18 106, nr. 247) is toestemming verleend om drie jaar langer grind te winnen. Hiermee wordt de mijlpaal verlengd met drie jaar tot 2027.

• 2. Bij Zandmaas is de lagere realisatie (€ -3,3 miljoen) het gevolg van een meevaller grondruil bij Waterschap en vertraging in afhandeling eindafrekening dijkring Urmond en dijkringen PRIO4 bij respectievelijk Milsbeek en Zelderheide (€ -2,3 miljoen). Van het deelproject Kaden, zijn de kosten lager dan gepland bij de projecten Sluitstuk kades Mook, Afferden en Bergen. (€ -1 miljoen).Projectbudget: Het projectbudget is met 3 miljoen afgenomen. Deze verlaging is voornamelijk het gevolg van een meevaller bij de vastgoed aankopen.

Toelichting

• 1. Integraal Rivieren Management (IRM): Vanuit de beleidsreservering IRM op artikelonderdeel 0504 vindt financiering van € 7,6 miljoen plaats in de peridode 2021-2025 voor de uitvoering van het project Noordelijke Maasvallei en Paddenpol. Daarnaast heeft een overheveling van € 3,2 miljoen naar Rivierverruiming Maas voor de systeemmaatregelen Noordelijke Maasvallei.

• 2. Rivierverruiming Rijn en Maas: Vanuit IRM is € 3,2 miljoen overheveld voor de systeemmaatregelen Noordelijke Maasvallei . Daarnaast heeft prijsbijstelling 2021 plaatsgevonden (€ 2,9 miljoen).

• 3. IJsseldelta fase 2: Budgetoverheveling vanuit de investeringsruimte van € 29,4 miljoen als gevolg van de concretisering van de planuitwerking van het perceel N307/Roggebotsluis. Verder is € 7,1 miljoen aan BTW afgedragen aan het BTW Compensatie Fonds voor de verstrekking van de specifieke uitkeringen omtrent het perceel N307/Roggebotsluis en het perceel recreatieterreinen aan respectievelijk de provincie Flevoland en Overijssel. Ook is de prijsbijstelling 2021 (€ 2,1 miljoen) toegevoegd.

Toelichting

• 1. De lagere realisatie van HWBP Rijksprojecten (€ -2,2 miljoen) is het gevolg van een lagere realisatie bij diverse projecten; Bij Marken was een langere voorbereidingstijd nodig voor de gunning (€ -1,8 miljoen) en bij project Aandrijflijnen BENS (€ -0,3 miljoen) schuift een deel van het werk door tot na het stormseizoen, het restant betreft overige kleine afwijkingen (€ -0,1 miljoen).

  Projectbudget: De verhoging van de beschikbare bedragen voor HWBP Waterschaps-, rijks-, en overige projecten is met name het gevolg van het verlengen van de begrotingsperiode van 2033 naar 2034 en de toegekende prijscompensatie.

• 2. Bij HWBP Waterschapsprojecten kent de lagere realisatie (€ -59 miljoen) diverse oorzaken door zowel projecten met een hogere als met een lagere realisatie. De hogere realisatie betreft het project:

  • • Gorinchem-Waardenburg (€ 75,3 miljoen), conform de subsidieregeling heeft hier extra bevoorschotting plaatsgevonden;

    De lagere realisatie (€ -137 miljoen) betreft de projecten:

  • • Maasovereenkomst, waar extra tijd nodig is voor bestuurlijke afstemming (€ -46,5 miljoen);

  • • Tiel-Waardenburg, omdat voor het doorvoeren van versoberingen in het ontwerp meer tijd nodig is (€ -40,6 miljoen);

  • • Koehool-Lauwersmeer (€ -21,9 miljoen), Sterke Lekdijk (€ -12,5 miljoen) en Zuid-Bevelanden (€ -15,5 miljoen), omdat beheerders bij voorbereiding van het project meer tijd nodig hebben;

  • • Het restant bedraag mutaties < € 1,5 miljoen (€ 2,7 miljoen).

  • • De afname van het budget Maatregelen i.r.t. rivierverruiming (€ -10 miljoen) is veroorzaakt bij het project Heesseltsche Uiterwaarden. Hier is een meevaller verwerkt, welke is ontstaan als gevolg van minder opgetreden risico’s dan verwacht.

Op dit onderdeel worden vooral de onderzoeken voor waterveiligheid verantwoord.

• – Nationaal Watermodel: Het model bestaat uit een verzameling van bestaande, aan elkaar gekoppelde watermodellen. Dit geavanceerde computermodel biedt inzicht in de gevolgen van klimaatverandering en socio-economische ontwikkelingen voor onze waterhuishouding. Naast een beeld van de actuele situatie schetst het ook de verwachtingen voor de jaren 2050 en 2085 voor waterveiligheid, zoetwaterverdeling en waterkwaliteit. Het doel van het Nationaal Water Model is om structuur en consistentie te geven aan de waterveiligheidsberekeningen in Nederland en om de effecten van maatregelen op het gebied van waterveiligheid, zoetwatervoorziening en waterkwaliteit te berekenen. Onder andere door uit te gaan van dezelfde afgesproken uitgangspunten. In het Beoordelings- en ontwerpinstrumentarium (BOI) worden de modellen momenteel ingezet. Maar ook bij het Kennisprogramma Zeespiegelstijging en het Deltaprogramma worden de modellen gebruikt. In 2021 is het Nationaal watermodel gebruikt voor waterkwaliteitsberekeningen in het kader van de Ex Ante Analyse waterkwaliteit (Kamerstuk 27625-555). De doorontwikkeling van het model heeft als doel de onderlinge vergelijkbaarheid en de betrouwbaarheid van de toepassingen te garanderen.

• – Integraal Riviermanagement (IRM):In 2021 is gewerkt aan een nadere beleidsuitwerking voor verruiming van de afvoercapaciteit en voor de rivierbodemligging in het kader van de ontwikkeling van het programma Integraal Riviermanagement (IRM) en in dat kader wordt ook de voorkeursstrategie rivieren herijkt. Daarvoor zijn in 2021 verschillende bouwstenen opgeleverd, zoals het ‘beeld op de rivieren’ en de eerste fase van de systeembeschouwing. In 2021 is een start gemaakt met de de ontwikkeling van alternatieven voor IRM. Vanuit riviersysteemniveau en de opgaven van de diverse rivierfuncties (waterveiligheid, bevaarbaarheid, zoetwaterbeschikbaarheid en natuurontwikkeling en regionale ruimtelijke ontwikkelingen) worden voor diverse ambitieniveau’s integrale maatregelpakketen opgesteld en beoordeeld. Dit traject loopt nog door tot en met 2022.

• – Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie: De transitie naar een klimaatbestendige inrichting van Nederland in 2050 wordt ondersteund met diverse activiteiten en producten. In 2021 is onder meer gewerkt aan een kennisportaal, het uitvoeren van stresstesten en risicodialogen, het opstellen van een afwegingskader en uitvoeringsagenda’s en het organiseren van themabijeenkomsten, de ondersteuning van voorbeeldprojecten en het faciliteren van kennis- en leernetwerken. 

• – Uitvoering gebiedsagenda’s: Samen met de regionale partners in het IJsselmeergebied zijn activiteiten uitgevoerd in het kader van de Agenda IJsselmeergebied 2050, onder meer de verkenning nautische economie (gestart in 2020) en het opstellen van een plan voor de nieuwe fase van het deltaprogramma IJsselmeergebied.

• – Toetsing Regionale keringen in beheer van het Rijk: De regionale keringen in beheer van het Rijk worden door Rijkswaterstaat getoetst. De toetsing van deze regionale keringen op 2 juni 2021 aan de Tweede Kamer aangeboden (Tweede Kamer, vergaderjaar 2020–2021, 27 625, nr. 540) De aanvullende toetsing wordt in 2022 afgerond en de uitvoering wordt voorbereid.

• – Beoordeling primaire waterkeringen: In 2021 is gewerkt aan de doorontwikkeling van het instrumentarium voor beoordelen en ontwerpen, het nieuwe programma Beoordelings- en Ontwerpinstrumentarium (BOI) 2023. Het programma BOI2023 bouwt voort op het WBI2017, het Ontwerp Instrumentarium (OI) 2014 en de bestaande Technische Leidraden en voegt hier nieuw ontwikkelde kennis en functionaliteit aan toe zodat het instrumentarium aansluit op de actuele kennis en de ervaringen die in de eerste beoordelingsronde (2017-2023) worden opgedaan. Instrumenten die in het programma zijn en worden ontwikkeld kunnen direct worden gebruikt voor het ontwerpen van waterkeringen. Met het BOI2023 kunnen de beheerders vanaf 2023 de volgende beoordelingsronde uitvoeren.

• – Lange termijn ambitie/Kennisprogramma Waterveiligheid: Het Rijk heeft een wettelijke taak (artikel 2.6 Waterwet) om zorg te dragen voor de totstandkoming en het verstrekken van technische leidraden voor het ontwerp, het beheer en het onderhoud van de primaire waterkeringen in Nederland. Hiertoe worden langjarige activiteiten (onderzoek) uitgevoerd om een solide kennisbasis te ontwikkelen. De kennis over waterveiligheid wordt hiermee op het vereiste niveau gehouden, zodat sprake is van actueel, effectief en uitvoerbaar waterveiligheidsbeleid. Dit is de lange termijn ambitie voor waterveiligheid, vormgegeven door de uitvoering van het Kennisprogramma Waterveiligheid.

• – Kennisprogramma Zeespiegelstijging: In het Kennisprogramma Zeespiegelstijging wordt onderzoek gedaan naar de effecten van een onzekere mate van (versnelde) zeespiegelstijging en de handelingsopties voor de korte en de lange termijn. Er is op alle onderdelen voortgang geboekt. Het KNMI voert onder andere modelstudie uit naar het verbeteren van de relatie tussen waargenomen Zeespiegelstijging en projecties voor de toekomst. De in het afgelopen jaar ontwikkelde methode zal worden benut voor het uitwerken van de scenario’s voor zeespiegelstijging in KNMI’23 scenario’s. Ten aanzien van het berekenen van de houdbaarheid van de huidige aanpak voor waterveiligheid zijn modellen aangepast opdat met meerdere meters zeespiegelstijging gerekend kan worden. Voor berekenen van effecten van zeespiegelstijging op zoetwaterbeschikbaarheid wordt een nieuw instrumentarium ontwikkeld. Ten aanzien van het verder in beeld brengen van alternatieve oplossingsrichtingen voor de lange termijn hebben regionale werksessies plaatsgevonden, waarin ook is gekeken naar de samenhang met andere ruimtelijke opgaven. Komende jaren wordt verder voortgebouwd op deze resultaten.

• – Versterken cybersecurity in de watersector: Om een meer integrale benadering van de diverse initiatieven op de cyberweerbaarheid in de Watersector te vergroten, is in 2019 besloten de diverse initiatieven te bundelen in één uitvoeringsprogramma genaamd «Versterking cyberweerbaarheid in de Watersector». De diverse initiatieven waren opgenomen in het aanvullend Bestuursakkoord Water, het Kennis- en Innovatieprogramma DGWB en de specifieke afspraken met de drinkwatersector. In 2020 richtten de diverse projecten zich op het verkrijgen van meer inzicht in ICS/SCADA systemen en cyberrisico’s en in 2021 is gestart met de eerste projecten om gepaste kennis en instrumenten te ontwikkelen. Conform de versnellingsopties zoals in de Stuurgroep Water overeengekomen is met name aandacht besteed aan (1) monitoring en detectie middels een haalbaarheidsstudie voor de aansluiting van de waterschappen op het SOC RWS, (2) inzicht in ketenafhankelijkheden, en tot slot (3) inzicht in normen en maatregelen voor de beveiliging van ICS/SCADA systemen. Doel was en blijft het beheersbaar houden van cyberrisico’s en zo de cyberweerbaarheid te versterken. Het uitvoeringsprogramma is in lijn met de ambities van de Nationale Cybersecurity Agenda en de daaraan gekoppelde VNAC gelden.